تفسیر فرات کوفی (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

'''تفسیر فُرات کوفی''' [[تفسیر روایی|تفسیری روایی]] به زبان عربی، اثر ابوالقاسم [[فرات بن ابراهیم بن فرات]] کوفی از عالمان، [[حدیث|محدّثان]] و [[تفسیر|مفسر]]ان شیعی نیمه دوم قرن سوم و اوایل قرن چهارم قمری است. مولف در این [[تفسیر]] تنها [[آیه|آیاتی]] را گردآورده که در‌ شأن [[اهل بیت(ع)]] نازل شده‌اند. تفسیر فرات کوفی، از مهم‌ترین مصادر تفسیری شیعی است.

از زندگی فرات کوفی و سال تولد و مرگ او اطلاع دقیقی در دست نیست و نام او نیز در منابع کهن تراجم و [[رجال]] نیامده است؛ اما با توجه به سال زندگی کسانی که او در تفسیرش از آنها بی‌واسطه روایت کرده است، برخی حدس زده‌اند که او از علمای شیعه نیمه دوم قرن سوم و اوایل قرن چهارم است.<ref>زنجانی اصل، دانشنامه جهان اسلام، ذیل مدخل «تفسیر فرات کوفی».</ref> رجال‌شناسان متقدم شیعه نظیر [[کشی|کشّی]]، [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]]، [[شیخ طوسی]] و متأخرانی چون [[ابن داوود حلی]]، [[علامه حلّی]] و [[محمد بن علی اردبیلی]] درباره وی هیچ اطلاعی نداده‌اند؛ اما رجال‌شناسان معاصر<ref>برای نمونه نک: جواهری، المفید من معجم رجال الحدیث، ص ۴۵۳.</ref> و عالمان دینی قرون اخیر او را موَثَّق(= مورد اعتماد در نقل حدیث) دانسته‌اند؛ زیرا روایاتش را با احادیث معتبر امامیه هماهنگ دیده‌اند.<ref>نک: مجلسی، بحار الانوار، ج۱، ص۳۷؛ مامقانی، تنقیح المقال، ج۲، بخش ۲، ص۳؛ خوانساری، روضات الجنات، ج۵، ص۳۵۴.</ref>

[[آقا بزرگ تهرانی]] می‌نویسد: [[شیخ صدوق]] به واسطه پدرش [[علی بن بابویه]] و به واسطه محدثانی چون حسن بن محمد بن سعید هاشمی در بسیاری از تألیفات خویش از تفسیر فرات نقل کرده است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۴، ص۲۹۸ و ۲۹۹.</ref><br />

در این که فرات کوفی، شیعه بوده است، اختلافی نیست؛ اما درباره امامی یا زیدی بودن او اختلافاتی میان پژوهشگران در گرفته است. برخی با توجه به مطابقت روایات فرات کوفی با احادیث اهل بیت(ع) بر امامی بودن او تصریح کرده‌اند.<ref>مامقانی، نقیح المقال، ج ۲، بخش ۲، ص ۳.</ref> برخی دیگر با توجه به روایاتی که فرات از زیدیه نقل کرده و نیز عدم تصریح او به دوازده امام(ع) و وجود روایتی از زیدبن علی در اختصاص [[عصمت]] به [[پنج تن آل عبا]] در این تفسیر، احتمال داده‌اند که فرات هنگام نوشتن تفسیر زیدی بوده است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به فرات کوفی، مقدمه محمد کاظم، ص ۱۱.</ref>با این حال، روایات فرات از [[صادقین]] و [[امام رضا(ع)]]<ref>برای نمونه رجوع کنید به همان، حدیثهایش ۳۸۴، ۳۸۵، ۶۰۱، ۶۰۴.</ref> و وجود روایات متعدد دالّ بر خروج قائم یا مهدی(عج)<ref>برای نمونه: حدیثهایش ۴۸، ۲۴۹، ۶۰۷، ۶۲۷، ۷۴۷.</ref> و نیز روایاتی درباره سرچشمه نورانی امامان(ع) که بر خلاف دیدگاههای زیدیه در این باره است، احتمال زیدی بودن فرات را ضعیف می‌کند؛ در عین حال گرایش فرات را به برخی اعتقادات زیدیه نمی‌توان از نظر دور داشت.<ref>موحدی محب، «نگاهی به تفسیر فرات کوفی»، ص۳۸۴۰.</ref>

از اسناد روایات فرات کوفی در تفسیرش، می‌توان به نام برخی مشایخ او دست یافت. فرات کوفی بیشترین روایات را در تفسیر خویش از [[حسین بن سعید اهوازی]]‌ متوفای ۲۵۰ و از [[اصحاب امام رضا(ع)]]، [[امام جواد(ع)]] و [[امام هادی(ع)]] و از جعفر بن محمد بن مالک فزاری کوفی‌ متوفای ۳۰۰ و عبید بن کثیر عامر کوفی‌ متوفای ۲۹۴ نقل کرده است.<ref>تهرانی، الذریعه، ج۴، ص۲۹۸.</ref> مصحح این تفسیر در مقدمه کتاب، ۱۲۶ نفر از مشایخ [[فرات کوفی]] را نام می‌برد.<ref>فرات کوفی، تفسیر فرات کوفی، مقدمه کتاب، ص۲۵ – ۴۰.</ref>

بعدها محدثانی مانند [[علامه مجلسی]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۱، ص۳۷.</ref> و [[شیخ حر عاملی]]<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۹۴.</ref>، فرات و روایاتش را در نهایت حسن و قابل اعتماد دانستند و به تبع آنان عالمان دیگر به تفسیر فرات رجوع و از او روایت کردند. کسانی چون [[قاضی سعید قمی]] در [[شرح الاربعین]]، [[میرزا محمد مشهدی|مشهدی قمی]] در [[تفسیر کنزالدقائق]]، [[فیض کاشانی]] در [[تفسیر الاصفی]]، [[هاشم بن سلیمان بحرانی]] در [[البرهان فی تفسیر القرآن|البرهان]]، [[عبدالله مامقانی| مامقانی]] در [[تنقیح المقال]] و [[محمد باقر خوانساری]] در [[روضات الجنات]]<ref>عبداللّه موحدی محب، نگاهی به تفسیر فرات کوفی، ص ۳۶.</ref> از این جمله‌اند.

مولف در مقدمه کتاب روایتی را از [[اصبغ بن نباته]] به نقل از [[امام علی علیه‌السلام|امیرالمؤمنین(ع)]] نقل کرده است که فرمود: ‌ [[قرآن]] چهار قسمت است؛ یک چهارم آن خاصِ ما [[اهل البیت علیهم السلام|اهل بیت]] است، یک چهارم آن در مورد دشمنانمان است، و یک چهارم آن [[واجب|واجبات]] و [[احکام شرعی|احکام]]، یک چهارم آن [[حلال]] و [[حرام]] است؛ و کرائم قرآن(آیات شاخص قرآن زیرا واژه کرائم جمع کریمه است که به بهترین شیء در هر مجموعه گفته می شود) در مورد ماست. <ref>فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات کوفی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۶.</ref>{{یادداشت| عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيٍّ (ع) قَالَ: الْقُرْآنُ أَرْبَعَةُ أَرْبَاعٍ رُبُعٌ فِينَا وَ رُبُعٌ فِي عَدُوِّنَا وَ رُبُعٌ فَرَائِضُ وَ أَحْكَامٌ وَ رُبُعٌ حَلَالٌ وَ حَرَامٌ وَ لَنَا كَرَائِمُ الْقُرْآنِ.}}روایت ۱۴ و ۱۵ در مقدمه کتاب کرائم قرآن را به شخص امیرالمؤمنین(ع) اختصاص داده است. ابن عباس به نقل از پیامبر(ص) نقل کرده که فرمود: خداوند کرائم قرآن را در باره علی(ع) نازل کرده است.<ref>فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات کوفی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۷.</ref>{{یادداشت|قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ قَالَ [النَّبِيُّ ص‌] إِنَّ اللهَ تَعَالَى أَنْزَلَ فِي عَلِيٍّ كَرَائِمَ الْقُرْآنِ.}}

تفسیر فرات کوفی اولین بار در سال ۱۳۵۴ق، در [[نجف اشرف]] به اهتمام و مقدمه [[شیخ محمد علی غروی اردوبادی‌]] چاپ شد که ۷۶۶ [[حدیث]] دارد.<ref>فرات کوفی، تفسیر فرات کوفی، ص۲۳ و ۲۴.</ref> این تفسیر با تحقیق و تصحیح محمدالکاظم‌ توسط وزارت ارشاد اسلامی در سال ۱۴۱۰ق در تهران با ۷۷۵ حدیث به چاپ رسید.