Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۶٬۲۱۵
ویرایش
تفسیر فرات کوفی (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (ویکی سازی) |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
== درباره مؤلف== | == درباره مؤلف== | ||
از زندگی فرات کوفی و سال تولد و مرگ او اطلاع دقیقی در دست نیست و نام او نیز در منابع کهن تراجم و [[رجال]] نیامده است؛ اما با توجه به سال زندگی کسانی که او در تفسیرش از آنها بی‌واسطه روایت کرده است، برخی حدس زده‌اند که او از علمای شیعه نیمه دوم قرن سوم و اوایل قرن چهارم است.<ref>زنجانی اصل، دانشنامه جهان اسلام، ذیل مدخل «تفسیر فرات کوفی».</ref> رجال‌شناسان متقدم شیعه نظیر [[کشی|کشّی]]، [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]]، [[شیخ طوسی]] و متأخرانی چون [[ابن داوود حلی]]، [[علامه حلّی]] و [[محمد بن علی اردبیلی]] درباره وی هیچ اطلاعی نداده‌اند؛ اما رجال‌شناسان معاصر<ref>برای نمونه نک: جواهری، المفید من معجم رجال الحدیث، ص ۴۵۳.</ref> و عالمان دینی قرون اخیر او را موَثَّق(= مورد اعتماد در نقل حدیث) دانسته‌اند؛ زیرا روایاتش را با احادیث معتبر امامیه هماهنگ دیده‌اند.<ref>نک: مجلسی، بحار الانوار، | از زندگی فرات کوفی و سال تولد و مرگ او اطلاع دقیقی در دست نیست و نام او نیز در منابع کهن تراجم و [[رجال]] نیامده است؛ اما با توجه به سال زندگی کسانی که او در تفسیرش از آنها بی‌واسطه روایت کرده است، برخی حدس زده‌اند که او از علمای شیعه نیمه دوم قرن سوم و اوایل قرن چهارم است.<ref>زنجانی اصل، دانشنامه جهان اسلام، ذیل مدخل «تفسیر فرات کوفی».</ref> رجال‌شناسان متقدم شیعه نظیر [[کشی|کشّی]]، [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]]، [[شیخ طوسی]] و متأخرانی چون [[ابن داوود حلی]]، [[علامه حلّی]] و [[محمد بن علی اردبیلی]] درباره وی هیچ اطلاعی نداده‌اند؛ اما رجال‌شناسان معاصر<ref>برای نمونه نک: جواهری، المفید من معجم رجال الحدیث، ص ۴۵۳.</ref> و عالمان دینی قرون اخیر او را موَثَّق(= مورد اعتماد در نقل حدیث) دانسته‌اند؛ زیرا روایاتش را با احادیث معتبر امامیه هماهنگ دیده‌اند.<ref>نک: مجلسی، بحار الانوار، ج۱، ص۳۷؛ مامقانی، تنقیح المقال، ج۲، بخش ۲، ص۳؛ خوانساری، روضات الجنات، ج۵، ص۳۵۴.</ref> | ||
[[آقا بزرگ تهرانی]] می‌نویسد: [[شیخ صدوق]] به واسطه پدرش [[علی بن بابویه]] و به واسطه محدثانی چون حسن بن محمد بن سعید هاشمی در بسیاری از تألیفات خویش از تفسیر فرات نقل کرده است.<ref>الذریعه، ج۴، ص۲۹۸ و ۲۹۹.</ref><br /> | [[آقا بزرگ تهرانی]] می‌نویسد: [[شیخ صدوق]] به واسطه پدرش [[علی بن بابویه]] و به واسطه محدثانی چون حسن بن محمد بن سعید هاشمی در بسیاری از تألیفات خویش از تفسیر فرات نقل کرده است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۴، ص۲۹۸ و ۲۹۹.</ref><br /> | ||
===مذهب مؤلف=== | ===مذهب مؤلف=== | ||
{{تفسیر}} | {{تفسیر}} | ||
در این که فرات کوفی، شیعه بوده است، اختلافی نیست؛ اما درباره امامی یا زیدی بودن او اختلافاتی میان پژوهشگران در گرفته است. برخی با توجه به مطابقت روایات فرات کوفی با احادیث اهل بیت(ع) بر امامی بودن او تصریح کرده‌اند.<ref>مامقانی، نقیح | در این که فرات کوفی، شیعه بوده است، اختلافی نیست؛ اما درباره امامی یا زیدی بودن او اختلافاتی میان پژوهشگران در گرفته است. برخی با توجه به مطابقت روایات فرات کوفی با احادیث اهل بیت(ع) بر امامی بودن او تصریح کرده‌اند.<ref>مامقانی، نقیح المقال، ج ۲، بخش ۲، ص ۳.</ref> برخی دیگر با توجه به روایاتی که فرات از زیدیه نقل کرده و نیز عدم تصریح او به دوازده امام(ع) و وجود روایتی از زیدبن علی در اختصاص [[عصمت]] به [[پنج تن آل عبا]] در این تفسیر، احتمال داده‌اند که فرات هنگام نوشتن تفسیر زیدی بوده است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به فرات کوفی، مقدمه محمد کاظم، ص ۱۱.</ref>با این حال، روایات فرات از صادقین و امام رضا(ع)<ref>برای نمونه رجوع کنید به همان، حدیثهایش ۳۸۴، ۳۸۵، ۶۰۱، ۶۰۴.</ref> و وجود روایات متعدد دالّ بر خروج قائم یا مهدی(ع)<ref>برای نمونه: حدیثهایش ۴۸، ۲۴۹، ۶۰۷، ۶۲۷، ۷۴۷.</ref> و نیز روایاتی درباره سرچشمه نورانی امامان(ع) که بر خلاف دیدگاههای زیدیه در این باره است، احتمال زیدی بودن فرات را ضعیف می‌کند؛ در عین حال گرایش فرات را به برخی اعتقادات زیدیه نمی‌توان از نظر دور داشت.<ref>موحدی محب، «نگاهی به تفسیر فرات کوفی»، ص۳۸۴۰.</ref> | ||
===اساتید و مشایخ حدیث=== | ===اساتید و مشایخ حدیث=== | ||
از اسناد روایات فرات کوفی در تفسیرش، می‌توان به نام برخی مشایخ او دست یافت. فرات کوفی بیشترین روایات را در تفسیر خویش از [[حسین بن سعید اهوازی]] متوفای ۲۵۰ و از اصحاب [[امام رضا(ع)]]، [[امام جواد(ع)]] و [[امام هادی(ع)]] و از جعفر بن محمد بن مالک فزاری کوفی متوفای ۳۰۰ و عبید بن کثیر عامر کوفی متوفای ۲۹۴ نقل کرده است.<ref>تهرانی، الذریعه، ج۴، ص۲۹۸.</ref> مصحح این تفسیر در مقدمه کتاب، ۱۲۶ نفر از مشایخ [[فرات کوفی]] را نام می‌برد.<ref>تفسیر فرات کوفی، مقدمه | از اسناد روایات فرات کوفی در تفسیرش، می‌توان به نام برخی مشایخ او دست یافت. فرات کوفی بیشترین روایات را در تفسیر خویش از [[حسین بن سعید اهوازی]] متوفای ۲۵۰ و از اصحاب [[امام رضا(ع)]]، [[امام جواد(ع)]] و [[امام هادی(ع)]] و از جعفر بن محمد بن مالک فزاری کوفی متوفای ۳۰۰ و عبید بن کثیر عامر کوفی متوفای ۲۹۴ نقل کرده است.<ref>تهرانی، الذریعه، ج۴، ص۲۹۸.</ref> مصحح این تفسیر در مقدمه کتاب، ۱۲۶ نفر از مشایخ [[فرات کوفی]] را نام می‌برد.<ref>فرات کوفی، تفسیر فرات کوفی، مقدمه کتاب، ص۲۵ – ۴۰.</ref> | ||
==جایگاه | ==جایگاه == | ||
از قرن چهارم قمری به بعد بسیاری از عالمان بزرگ شیعه فرات و تفسیرش را معتمَد دانسته و از آن روایت کرده‌اند.<ref>زنجانی اصل، دانشنامه جهان اسلام، ذیل مدخل «تفسیر فرات کوفی».</ref> از این کسانند محمد بن حسن بن احمد بن ولید، از مشایخ صدوق، که در کتاب «فضل زیارة الحسین(ع)» از او نقل کرده و نیز حاکم حسکانی از عالمان اهل سنت در کتاب شواهد التنزیل.<ref>تفسیر فرات کوفی، ص۴۰ و ۴۱.</ref> | از قرن چهارم قمری به بعد بسیاری از عالمان بزرگ شیعه فرات و تفسیرش را معتمَد دانسته و از آن روایت کرده‌اند.<ref>زنجانی اصل، دانشنامه جهان اسلام، ذیل مدخل «تفسیر فرات کوفی».</ref> از این کسانند محمد بن حسن بن احمد بن ولید، از مشایخ صدوق، که در کتاب «فضل زیارة الحسین(ع)» از او نقل کرده و نیز حاکم حسکانی از عالمان اهل سنت در کتاب شواهد التنزیل.<ref>فرات کوفی، تفسیر فرات کوفی، مقدمه کتاب، ص۴۰ و ۴۱.</ref> | ||
بعدها محدثانی مانند [[علامه مجلسی]]<ref>بحارالانوار، ج۱، ص۳۷.</ref> و [[شیخ حر عاملی]]<ref>وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۹۴.</ref>، فرات و روایاتش را در نهایت حسن و قابل اعتماد دانستند و به تبع آنان عالمان دیگر به تفسیر فرات رجوع و از او روایت کردند. کسانی چون [[قاضی سعید قمی]] در [[شرح الاربعین]]، [[میرزا محمد مشهدی|مشهدی قمی]] در [[تفسیر کنزالدقائق]]، [[فیض کاشانی]] در [[تفسیر الاصفی]]، [[هاشم بن سلیمان بحرانی]] در [[البرهان فی تفسیر القرآن|البرهان]]، [[عبدالله مامقانی| مامقانی]] در [[تنقیح المقال]] و [[محمد باقر خوانساری]] در [[روضات الجنات]]<ref>عبداللّه موحدی محب، نگاهی به تفسیر فرات کوفی، ص ۳۶.</ref> از این جمله‌اند. | بعدها محدثانی مانند [[علامه مجلسی]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۱، ص۳۷.</ref> و [[شیخ حر عاملی]]<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۹۴.</ref>، فرات و روایاتش را در نهایت حسن و قابل اعتماد دانستند و به تبع آنان عالمان دیگر به تفسیر فرات رجوع و از او روایت کردند. کسانی چون [[قاضی سعید قمی]] در [[شرح الاربعین]]، [[میرزا محمد مشهدی|مشهدی قمی]] در [[تفسیر کنزالدقائق]]، [[فیض کاشانی]] در [[تفسیر الاصفی]]، [[هاشم بن سلیمان بحرانی]] در [[البرهان فی تفسیر القرآن|البرهان]]، [[عبدالله مامقانی| مامقانی]] در [[تنقیح المقال]] و [[محمد باقر خوانساری]] در [[روضات الجنات]]<ref>عبداللّه موحدی محب، نگاهی به تفسیر فرات کوفی، ص ۳۶.</ref> از این جمله‌اند. | ||
==محتوا== | ==محتوا== | ||
این کتاب ۷۷۵ حدیث تفسیری قرآن کریم را در بر دارد. غالب احادیث از امامان(ع)است و سپس [[صحابه]] و برخی [[تابعین]]. در تفسیر فرات کوفی تنها آن دسته از آیات تفسیر شده‌اند که روایت یا روایاتی در شأن نزول آنها در دست بوده است. این روایات غالبا از تعالیم و باورهای شیعی سخن می‌گویند و آیات مورد نظر را بنابر همین میزان تفسیر، تاویل قریب یا بعید می‌کنند.<ref>برای دسته بندی موضوعی از مطالب تفسیر رجوع کنید به فرات کوفی، چاپ محمدکاظم، فهرست، ص ۶۲۷۶۷۲؛ درباره دیگر ویژگیهای ترتیب آیات در سوره‌ها رجوع کنید به | این کتاب ۷۷۵ حدیث تفسیری قرآن کریم را در بر دارد. غالب احادیث از امامان(ع)است و سپس [[صحابه]] و برخی [[تابعین]]. در تفسیر فرات کوفی تنها آن دسته از آیات تفسیر شده‌اند که روایت یا روایاتی در شأن نزول آنها در دست بوده است. این روایات غالبا از تعالیم و باورهای شیعی سخن می‌گویند و آیات مورد نظر را بنابر همین میزان تفسیر، تاویل قریب یا بعید می‌کنند.<ref>برای دسته بندی موضوعی از مطالب تفسیر رجوع کنید به فرات کوفی، چاپ محمدکاظم، فهرست، ص ۶۲۷۶۷۲؛ درباره دیگر ویژگیهای ترتیب آیات در سوره‌ها رجوع کنید به تفسیر فرات کوفی، ، مقدمه کتاب، ص۱۴۱۵.</ref><ref>زنجانی اصل، دانشنامه جهان اسلام، ذیل مدخل «تفسیر فرات کوفی».</ref><br /> | ||
کتاب با تفسیر سوره «فاتحه الکتاب» آغاز شده و با سوره «الناس» پایان یافته است. | کتاب با تفسیر سوره «فاتحه الکتاب» آغاز شده و با سوره «الناس» پایان یافته است. | ||
== روش‌شناسی و ویژگیهای تفسیر == | == روش‌شناسی و ویژگیهای تفسیر == | ||
*این تفسیر، به روش ترتیبی است و بر اساس ترتیب سوره‌ها تنظیم شده است. با این حال، فرات کوفی تنها آیاتی را آورده که به باور او ارتباطی با تعالیم و اعتقادات شیعی داشته و در شأن [[اهل بیت]](ع) بوده‌اند. | *این تفسیر، به روش ترتیبی است و بر اساس ترتیب سوره‌ها تنظیم شده است. با این حال، فرات کوفی تنها آیاتی را آورده که به باور او ارتباطی با تعالیم و اعتقادات شیعی داشته و در شأن [[اهل بیت]](ع) بوده‌اند. | ||
*تفسیر فرات کوفی، تفسیر روایی است بدین معنا که او تنها به ذکر روایات تفسیری پرداخته و | *تفسیر فرات کوفی، تفسیر روایی است بدین معنا که او تنها به ذکر روایات تفسیری پرداخته و هیچگونه اندیشه‌گری، اجتهاد و اظهار نظر شخصی درباره معانی آیات ارائه نکرده است. | ||
== چاپ‌ها== | == چاپ‌ها== | ||
تفسیر فرات کوفی اولین بار در سال | تفسیر فرات کوفی اولین بار در سال ۱۳۵۴ق، در [[نجف اشرف]] به اهتمام و مقدمه [[شیخ محمد علی غروی اردوبادی]] چاپ شد که ۷۶۶ [[حدیث]] دارد.<ref>فرات کوفی، تفسیر فرات کوفی، ص۲۳ و ۲۴.</ref> این تفسیر با تحقیق و تصحیح محمدالکاظم توسط وزارت ارشاد اسلامی در سال ۱۴۱۰ق در تهران با ۷۷۵ حدیث به چاپ رسید. | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس اصلی}} | {{پانویس اصلی}} | ||
== منابع == | == منابع == | ||
*تهرانی، آقا بزرگ، الذریعة، | *تهرانی، آقا بزرگ، الذریعة، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۳ ق. | ||
*جواهری، محمد، المفید من معجم رجال الحدیث، قم، نشر محلاتی، ۱۴۲۴ق. | *جواهری، محمد، المفید من معجم رجال الحدیث، قم، نشر محلاتی، ۱۴۲۴ق. | ||
*مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ ق. | *مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ ق. | ||
*حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق. | *حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق. | ||
*فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۰ق.؛ چاپ محمدعلی غروی اوردبادی، نجف ۱۳۵۴، چاپ افست قم، بی‌تا؛ همان، چاپ محمدکاظم، تهران ۱۴۱۰/۱۹۹۰؛ | *فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۰ق.؛ چاپ محمدعلی غروی اوردبادی، نجف ۱۳۵۴، چاپ افست قم، بی‌تا؛ همان، چاپ محمدکاظم، تهران ۱۴۱۰/۱۹۹۰؛ | ||
*مامقانی، عبداللّه، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ سنگی نجف | *مامقانی، عبداللّه، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ سنگی نجف ۱۳۴۹-۱۳۵۲. | ||
*موحدی محب، عبداللّه، «نگاهی به تفسیر فرات کوفی»، آینه پژوهش، سال ۱۰،ش ۶ (بهمن اسفند ۱۳۷۸) | *موحدی محب، عبداللّه، «نگاهی به تفسیر فرات کوفی»، آینه پژوهش، سال ۱۰،ش ۶ (بهمن اسفند ۱۳۷۸). | ||
*منبع اصلی این مقاله: دانشنامه جهان اسلام، ج۱ ص۳۷۱۶، ذیل مدخل «تفسیر فرات کوفی». | *منبع اصلی این مقاله: دانشنامه جهان اسلام، ج۱ ص۳۷۱۶، ذیل مدخل «تفسیر فرات کوفی». | ||
== پیوند به بیرون == | == پیوند به بیرون == | ||