آیه نسخ: تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان         =آیه نسخ

| تصویر         =

| توضیح تصویر   =

| اندازه تصویر   =

| نام آیه       = نسخ

| واقع در سوره   = [[سوره بقره|بقره]]

| شماره آیه     =۱۰۶

| جزء           =۱ول

| شأن نزول       =طعنه یهود و [[مشرکان]] به [[پیامبر(ص)]] به دلیل تغییر برخی از احکام شرعی

| مکان نزول     =[[مدینه]]

'''آیه نسخ''' ([[سوره بقره]]: ۱۰۶) به از بین رفتن حکم و اثر برخی از آیات خدا و جایگزین شدن آن با آیات دیگری اشاره دارد. به گفته [[مفسران]]، [[آیات قرآن]]، مخلوقات خدا، [[انبیا]] و اولیای الهی و کتب آسمانی پیشین از مصادیق واژه آیت در آیه نسخ هستند. نسخ را فقط مربوط به [[احکام شرعی]] ندانسته‌اند؛ بلکه آن را در امور تکوینی نیز جاری می‌دانند. نسخ زمانی صورت می‌گیرد که مصلحت حکمی از احکام منقضی شده و بنا بر شرایط جدید نیاز به حکم دیگری وجود دارد.

[[سبب نزول]] آیه نسخ را به دلیل طعنه [[مشرکان]] و [[یهودیت|یهودیان]] به [[پیامبر(ص)]] می‌دانند. آنان نسخ شدن برخی از دستورها و احکام یا [[تغییر قبله]] از [[بیت المقدس]] به [[کعبه]] را دلیل تناقض در آرای پیامبر(ص) می‌دانستند و [[قرآن]] را نه کلام خدا، بلکه کلام محمد معرفی می‌کردند؛ به همین دلیل آیه نسخ در رد ادعای آنان [[نزول قرآن|نازل]] شد.

|هرنشانه‏‌اى از نشانه‏‌هاى تكوينى يا تشريعى خود را نسخ كنيم يا آن را از خاطره‏‌ها بزداييم، بهتر از آن يا همانند آن را مى‏‌آوريم. مگر ندانسته‏‌اى كه خداوند بر هركارى تواناست؟<ref>ترجمه قرآن بر اساس المیزان، محمدرضا صفوی</ref>

[[ابوالفتوح رازی]] درباره [[سبب نزول]] آیه نسخ گفته است هنگامی که خدا برخی از احکام و دستورها را [[نسخ]] می‌کرد، [[یهودیان]] طعنه می‌زدند که محمد دارای رأیی متین و محکم نیست؛ زیرا وقتی دستور و حکمی را بیان می‌کند، پس از مدتی، حکم و دستور دیگری خلاف آن می‌آورد.<ref>ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۹۹.</ref> همچنین گفته شده [[مشرکان]] و یهودیان می‌گفتند محمد(ص) اصحاب خود را به امری مأمور می‌کند و سپس آنها را از آن نهی می‌کند. پس این [[قرآن]] کلام محمد است و اگر سخنان او [[وحی]] بود، تناقضی در آن وجود نداشت. خداوند، در رد این سخنان، آیه ۱۰۶ سوره بقره و [[آیه تبدیل|آیه ۱۰۱ سوره نحل]] را نازل کرد.<ref>مغنیه، الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، س۱۷۰؛ واحدی، اسباب نزول القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۳۷.</ref> [[طبرانی]]، از مفسران اهل سنت در قرن سوم و چهارم قمری، نیز در تفسیر خود نزول این آیه را به دلیل گفته یهودیان درباره [[تغییر قبله]] می‌داند که اگر [[نماز|نماز خواندن]] به سوى قبله اول ([[بيت المقدس]]) صحيح بود، پس دستور نمازگزاردن به سوى [[کعبه]] براى چيست؟ و اگر دستور دوم و نماز خواندن به سوى کعبه صحيح است، پس اعمال گذشته شما باطل است.<ref>طبرانی، تفسیر القرآن العظیم، ۲۰۰۸م، ج۱، ص۲۲۳-۲۲۴.</ref>

آیه نسخ را دلیل بر حاکمیت [[خداوند]] در [[احکام]] دانسته و اینکه او قادر به تشخیص مصالح بندگان است. بنابراین [[مؤمنان]] نباید به سخنان نابجای افراد مغرض گوش فرا دهند و در مسئله نسخ احکام دچار تردید گردند.<ref>مکارم شیرازی، تقسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۸۹.</ref>

مراد از نسخ در آیه نسخ را از بین رفتن حکم، اثر و علامت آیت دانسته‌اند، نه اینکه اصل آن آیت از بین برود.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۳۴۶-۳۴۷؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۲۵۰.</ref> به باور [[علامه طباطبایی]] در [[تفسیر المیزان]] در کنار هم قرار گرفتن دو واژه «ننسخ» و «ننسها» در آیه نشان از این است که وقتی آیتی از آیات خدا نسخ یا به فراموشی سپرده می‌شود، عین آن آیت از بین نخواهد رفت؛ بلکه اثر و صفت آن که ایجاد تکلیف برای [[مکلف|مکلفان]] بود یا علامت بودن آن از بین خواهد رفت و آیت دیگری مساوی با آیت قبلی یا بهتر از آن، جایگزین خواهد شد.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۲۵۰.</ref>

چند مصداق برای واژه آیت در آیه نسخ معرفی شده است. یکی از مصادیق این واژه را [[آیات الاحکام]]<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۹۳.</ref> و آیات اعتقادی قرآن دانسته‌اند. همچنین مخلوقات که هستی آنها نشانه وجود خالق و خدا است، از دیگر مصادیق واژه آیت دانسته شده است. [[انبیا]] و اولیای الهی نیز به‌عنوان آیتی از آیات خدا محسوب شده‌اند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۲۵۰.</ref> برخی از مفسران نیز به دلیل سیاق آیات که در مقام دفع شبهات یهود است، {{یادداشت| یهود می‌پنداشتند که نسخ شرایع پیشین قبیح و مخالف حکمت خدا است}} منظور از آیت را در آیه نسخ، کتب آسمانی پیشین دانسته‌اند؛<ref>ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۹۸؛ بلاغی، آلاء الرحمن، نشر وجدانی، ج۱، ص۱۱۵.</ref> البته به دلیل اطلاق واژه آیت به نظر آنها شامل نسخ آیات قرآن نیز خواهد شد.<ref>احسانی‌فر، «نگاهی نو به آیه نسخ»، ص۹.</ref>

چند نکته درباره نسخ ذیل آیه نسخ گفته شده است:  

* نسخ فقط مربوط به احکام شرعی نیست؛ بلکه در امور تکوینی نیز ممکن است نسخ وجود داشته باشد.  

* ناسخ آنچه را که منسوخ از نظر کمال دار بوده، خواهد داشت و مصلحت آن کمتر از مصلحت منسوخ نیست.

* تنافی و تناقض ظاهری ناسخ و منسوخ با مصلحت مشترکی که در آن دو است، برطرف می‌شود؛ زیرا مصلحت ناسخ جایگزین مصلحت منسوخ خواهد شد مثلا اگر پیامبری از دنیا رفت و پیامبر دیگری مبعوث شد، احکامی که پیامبر جدید می‌آورد بر طبق مقتضای دوره جدید است و جایگزین احکام گذشته می‌شود که در زمان خود کارایی داشت؛ بنابراین تناقضی در میان ناسخ و منسوخ وجود نخواهد داشت. حتی درباره احکام ناسخ و منسوخ که در زمان یک پیامبر صادر می‌شود، نیز تناقضی وجود نخواهد داشت چراکه در زمانی به خاطر مصلحت حکمی صادر شده و در زمان دیگر با تغییر مصلحت حکمی جدید صادر خواهد شد.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۲۵۲-۲۵۳.</ref>

* درباره واژه «مثلها» در آیه گفته شده اگر حکمی نسخ و حکم جدیدی جعل شود باید حکم جدید بهتر باشد حال چرا در آیه گفته شده حکم جدید می‌تواند مثل حکم قبل باشد؟ آیا این کار لغو نخواهد بود؟ در پاسخ گفته شده ممکن است حکمی برای امروز دارای آثار و فوائدی باشد ولی با تغییر شرایط دیگر کارایی نخواهد داشت و باید حکم جدیدی جایگزین شود. لذا این حکم جدید یا باید بهتر از حکم قبل یا حداقل همانند حکم قبل باشد.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۹۵.</ref>

* طبرانى، سليمان بن احمد، التفسير الكبير: تفسير القرآن العظيم‏، اردن، دار الكتاب الثقافي‏، ۲۰۰۸م.