Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۶٬۰۷۱
ویرایش
مجسمه‌سازی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
(←منابع) |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
==تعریف و جایگاه== | ==تعریف و جایگاه== | ||
مجسمه‌سازی شاخه‌ای از هنرهای تجسمی است که به بازنمایی اشیاء واقعی یا خیالی با مواد جامد نظیر چوب، سنگ، گل و فلز، در سه بُعد می‌پردازد.<ref>کارتر، دانشنامه زیبایی‌شناسی: مجسمه‌سازی، ۱۳۸۶ش، ۳۷۷-۳۷۸.</ref> این حجم سه‌بعدی، تندیس یا پیکره و یا مجسمه نامیده می‌شود.<ref>کارتر، دانشنامه زیبایی‌شناسی: مجسمه‌سازی، ۱۳۸۶ش، ۳۷۷-۳۷۸.</ref> | مجسمه‌سازی شاخه‌ای از هنرهای تجسمی است که به بازنمایی اشیاء واقعی یا خیالی با مواد جامد نظیر چوب، سنگ، گل و فلز، در سه بُعد می‌پردازد.<ref>کارتر، دانشنامه زیبایی‌شناسی: مجسمه‌سازی، ۱۳۸۶ش، ۳۷۷-۳۷۸.</ref> این حجم سه‌بعدی، تندیس یا پیکره و یا مجسمه نامیده می‌شود.<ref>کارتر، دانشنامه زیبایی‌شناسی: مجسمه‌سازی، ۱۳۸۶ش، ۳۷۷-۳۷۸.</ref> | ||
عمل مجسمه‌سازی -فارغ از جنبه هنری آن- به عنوان یکی از افعال مکلّف، از موضوعاتی است که در [[فقه]] مورد بحث واقع شده است.<ref>مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۵۰۷-۵۰۸.</ref> احکام فقهی مرتبط با مجسمه و مجسمه‌سازی در [[ابواب فقهی]] مختلفی مانند باب [[نماز|صلاة]]، درباره لباس و مکان نمازگزار و احکام مساجد<ref>برای نمونه نگاه کنید نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۸، ص۳۸۳-۳۹۴.</ref> و همچنین در احکام فقهی مربوط به خرید و فروش بحث شده است.<ref>مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۵۰۷-۵۰۸.</ref> به گفته [[علیرضا اعرافی]] فقیه [[شیعه]] ، بحث از حرمت مجسمه‌سازی اولین بار از سوی [[شیخ مفید]] در کلمات فقها مطرح شد.<ref>عابدین‌زاده، مجسمه و نقاشی: تقریرات درس آیت الله علیرضا اعرافی، ۱۳۹۰ش، ص۲۴؛ شیخ مفید، المقنعه، ص۵۸۷.</ref><br> | عمل مجسمه‌سازی -فارغ از جنبه هنری آن- به عنوان یکی از افعال مکلّف، از موضوعاتی است که در [[فقه]] مورد بحث واقع شده است.<ref>مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۵۰۷-۵۰۸.</ref> احکام فقهی مرتبط با مجسمه و مجسمه‌سازی در [[ابواب فقهی]] مختلفی مانند باب [[نماز|صلاة]]، درباره لباس و مکان نمازگزار و احکام مساجد<ref>برای نمونه نگاه کنید نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۸، ص۳۸۳-۳۹۴.</ref> و همچنین در احکام فقهی مربوط به خرید و فروش بحث شده است.<ref>مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۵۰۷-۵۰۸.</ref> به گفته [[علیرضا اعرافی]] فقیه [[شیعه]]، بحث از حرمت مجسمه‌سازی اولین بار از سوی [[شیخ مفید]] در کلمات فقها مطرح شد.<ref>عابدین‌زاده، مجسمه و نقاشی: تقریرات درس آیت الله علیرضا اعرافی، ۱۳۹۰ش، ص۲۴؛ شیخ مفید، المقنعه، ص۵۸۷.</ref><br> | ||
[[شیخ انصاری]] در کتاب [[مکاسب]]، ذیل عنوان کلی «اموری که اکتساب به واسطه آنها ذاتا حرام است»، بخشی را به بررسی حکم فقهی مجسمه‌سازی و کسب درآمد از آن، اختصاص داده است.<ref>شیخ انصاری، کتاب المکاسب، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۸۳.</ref> در منابع روایی [[شیعه]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به حرعاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۱۷۴-۱۷۶.</ref> و [[اهل سنت]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به احمد بن حنبل، مسند احمد، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۶۵؛ بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۱۳۶.</ref> و همچنین در کلام فقها<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، النهایة، ۱۴۰۰ق، ص۳۶۳؛ ابن ادریس حلی، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۱۵؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۲۶؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۸، ص۳۸۳-۳۹۴.</ref> عناوینی مانند «تمثال»، «صورت» و یا «تصویر» به کار رفته که هم به معنای مجسمه و هم نقاشی به کار می‌رود.<ref>عابدین‌زاده، مجسمه و نقاشی: تقریرات درس آیت الله علیرضا اعرافی، ۱۳۹۰ش، ص۵۶-۵۴.</ref><br> | [[شیخ انصاری]] در کتاب [[مکاسب]]، ذیل عنوان کلی «اموری که اکتساب به واسطه آنها ذاتا حرام است»، بخشی را به بررسی حکم فقهی مجسمه‌سازی و کسب درآمد از آن، اختصاص داده است.<ref>شیخ انصاری، کتاب المکاسب، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۸۳.</ref> در منابع روایی [[شیعه]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به حرعاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۱۷۴-۱۷۶.</ref> و [[اهل سنت]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به احمد بن حنبل، مسند احمد، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۶۵؛ بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۱۳۶.</ref> و همچنین در کلام فقها<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، النهایة، ۱۴۰۰ق، ص۳۶۳؛ ابن ادریس حلی، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۱۵؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۲۶؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۸، ص۳۸۳-۳۹۴.</ref> عناوینی مانند «تمثال»، «صورت» و یا «تصویر» به کار رفته که هم به معنای مجسمه و هم نقاشی به کار می‌رود.<ref>عابدین‌زاده، مجسمه و نقاشی: تقریرات درس آیت الله علیرضا اعرافی، ۱۳۹۰ش، ص۵۶-۵۴.</ref><br> | ||
[[حسینعلی منتظری]] مسئله فقهی مجسمه‌سازی را از مسائل مهم و مورد ابتلا در جوامع مسلمین در عصر حاضر برشمرده است.<ref>منتظری، دراسات فی المکاسب المحرمة، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۵۴۲.</ref> این مسئله علاوه بر جنبه هنری آن با مسائلی نظیر عروسک‌سازی برای بازی اطفال، ربات‌سازی و ساخت مجسمه‌های انسان جهت آموزش پزشکی دانشجویان مرتبط است.<ref>[https://fa.mfeb.ir/feqhshahi-81/ «درس خارج فقه استاد شهیدی: مکاسب محرمه سال ۱۳۹۵ش»، سایت مدرسه فقهی امام باقر (ع).]</ref> | [[حسینعلی منتظری]] مسئله فقهی مجسمه‌سازی را از مسائل مهم و مورد ابتلا در جوامع مسلمین در عصر حاضر برشمرده است.<ref>منتظری، دراسات فی المکاسب المحرمة، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۵۴۲.</ref> این مسئله علاوه بر جنبه هنری آن با مسائلی نظیر عروسک‌سازی برای بازی اطفال، ربات‌سازی و ساخت مجسمه‌های انسان جهت آموزش پزشکی دانشجویان مرتبط است.<ref>[https://fa.mfeb.ir/feqhshahi-81/ «درس خارج فقه استاد شهیدی: مکاسب محرمه سال ۱۳۹۵ش»، سایت مدرسه فقهی امام باقر(ع).]</ref> | ||
==پیشینه مجسمه‌سازی== | ==پیشینه مجسمه‌سازی== | ||
مجسمه‌سازی را از قدیمی‌ترین هنرهای ابداع شده به دست بشر دانسته‌اند<ref> رستمی گورانی، «هنر و تاریخ: دانستنی‌هایی درباره درس هفتم کتاب «تاریخ‌شناسی»، ص۱۱.</ref> که در تمدن‌های گذشته با مذهب در ارتباط بوده است.<ref>[https://www.newworldencyclopedia.org/entry/Sculpture Sculpture, New world Encyclopedia]</ref> مجسمه‌سازی در [[مصر]] تکامل یافت تا خدایان مصر باستان را به صورت فیزیکی به نمایش بگذارد.<ref>[https://www.newworldencyclopedia.org/entry/Sculpture Sculpture, New world Encyclopedia]</ref> در یونان باستان مجسمه‌سازی در وهله اول با هدف بیان مفاهیم دینی و سپس بیان آن دسته از مفاهیم ملی و اجتماعی که با دینشان پیوند داشته، بوده است.<ref>Upcott, An introduction to Greek sculputre, p2.</ref>{{سخ}} | مجسمه‌سازی را از قدیمی‌ترین هنرهای ابداع شده به دست بشر دانسته‌اند<ref> رستمی گورانی، «هنر و تاریخ: دانستنی‌هایی درباره درس هفتم کتاب «تاریخ‌شناسی»، ص۱۱.</ref> که در تمدن‌های گذشته با مذهب در ارتباط بوده است.<ref>[https://www.newworldencyclopedia.org/entry/Sculpture Sculpture, New world Encyclopedia]</ref> مجسمه‌سازی در [[مصر]] تکامل یافت تا خدایان مصر باستان را به صورت فیزیکی به نمایش بگذارد.<ref>[https://www.newworldencyclopedia.org/entry/Sculpture Sculpture, New world Encyclopedia]</ref> در یونان باستان مجسمه‌سازی در وهله اول با هدف بیان مفاهیم دینی و سپس بیان آن دسته از مفاهیم ملی و اجتماعی که با دینشان پیوند داشته، بوده است.<ref>Upcott, An introduction to Greek sculputre, p2.</ref>{{سخ}} | ||
در دین [[یهود]]<ref>کامبریج، تاریخ هنر، ۱۳۸۸ش، ص۱۱۲.</ref> و همچنین در [[مسیحیت]] مجسمه‌سازی از بیم افتادن در بت‌پرستی ممنوع اعلام شد<ref>کامبریج، تاریخ هنر، ۱۳۸۸ش، ص۱۲۰.</ref> و تنها استفاده از مجسمه‌ها و نقاشی در جهت بازنمایی مفاهیم دینی و تعلیم آموزه‌های دینی برای مؤمنان، جایز بوده است.<ref>کامبریج، تاریخ هنر، ۱۳۸۸ش، ص۱۲۳.</ref>{{سخ}} | در دین [[یهود]]<ref>کامبریج، تاریخ هنر، ۱۳۸۸ش، ص۱۱۲.</ref> و همچنین در [[مسیحیت]] مجسمه‌سازی از بیم افتادن در بت‌پرستی ممنوع اعلام شد<ref>کامبریج، تاریخ هنر، ۱۳۸۸ش، ص۱۲۰.</ref> و تنها استفاده از مجسمه‌ها و نقاشی در جهت بازنمایی مفاهیم دینی و تعلیم آموزه‌های دینی برای مؤمنان، جایز بوده است.<ref>کامبریج، تاریخ هنر، ۱۳۸۸ش، ص۱۲۳.</ref>{{سخ}} | ||
گفته می‌شود پیدایش و رواج مجسمه‌سازی به انگیزه‌های گوناگونی نظیر گرایش‌ها و ذوق‌های روحی و هنری و همچنین انگیزه پرستش بوده است.<ref>علیدوست، «فقه هنر: در دو نگاه جامع و تعینات موردی»، ص۵۲.</ref> [[علامه مجلسی]] روایاتی را بررسی کرده است که اشاره دارد بر این که در امت‌های سابق و حتی در جهان عرب پیش از ظهور اسلام یکی از انگیزه‌های عمده مجسمه‌سازی تولید مجسمه‌هایی برای پرستش بوده است.<ref>علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۲۵۰-۲۵۴.</ref> به گفته [[ابن هشام]] اولین کسی که مجسمه‌ای را برای پرستش به [[حجاز]] پیش از ظهور اسلام وارد کرد و موجب رواج بت‌پرستی شد، [[عمرو بن لُحَی]] بود.<ref>ابن هشام، السیرة النبویة، | گفته می‌شود پیدایش و رواج مجسمه‌سازی به انگیزه‌های گوناگونی نظیر گرایش‌ها و ذوق‌های روحی و هنری و همچنین انگیزه پرستش بوده است.<ref>علیدوست، «فقه هنر: در دو نگاه جامع و تعینات موردی»، ص۵۲.</ref> [[علامه مجلسی]] روایاتی را بررسی کرده است که اشاره دارد بر این که در امت‌های سابق و حتی در جهان عرب پیش از ظهور اسلام یکی از انگیزه‌های عمده مجسمه‌سازی تولید مجسمه‌هایی برای پرستش بوده است.<ref>علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۲۵۰-۲۵۴.</ref> به گفته [[ابن هشام]] اولین کسی که مجسمه‌ای را برای پرستش به [[حجاز]] پیش از ظهور اسلام وارد کرد و موجب رواج بت‌پرستی شد، [[عمرو بن لُحَی]] بود.<ref>ابن هشام، السیرة النبویة، مکتبة محمد علی صییح، ج۱، ص۵۰.</ref> بنا به نقل، هر قوم و قبیله‌ای بت مخصوص خود را داشته و گفته می‌شود دور تا دور دیوار [[کعبه]] به عدد روزهای سال مجسمه‌هایی برای پرستش نصب بوده است.<ref>منتظری، دراسات فی المکاسب المحرمه، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۵۴۴.</ref> با ظهور دین [[اسلام]] مجسمه‌سازی [[حرام]] اعلام شد و پس از [[فتح مکه]] مجسمه یا بت‌هایی که اطراف [[کعبه]] بود به دستور [[رسول خدا(ص)]] منهدم گردید.<ref>ابن هشام، السیرة النبویة، مکتبة محمد علی صییح، ج۴، ص۸۷۴.</ref> | ||
==احکام فقهی== | ==احکام فقهی== | ||
| خط ۲۴: | خط ۲۴: | ||
بیشتر فقهای شیعه بر این نظرند که ساختن مجسمه موجودات جاندار مانند انسان و حیوان حرام است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، النهایة، ۱۴۰۰ق، ص۳۶۳؛ ابن ادریس حلی، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۱۵؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۲۶؛ فاضل مقداد، تنقیح الرائع، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۱؛ محقق اردبیلی، مجمع الفائدة و البیان، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۵۵؛ محقق سبزواری، کفایة الاحکام، ۱۳۸۱ش، ص۸۸؛ خویی، توضیح المسائل، ۱۴۱۲ق، ص۲۶۲؛ فیاض، الاستفتائات الشرعیة، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۱۳؛ سیستانی، توضیح المسائل، ۱۴۱۵ق، ص۴۲۳؛ خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۴۹۶؛ شبیری زنجانی، توضیح المسائل، ۱۳۸۴ش، ص۸۰؛ مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۱۵۸؛ صافی گلپایگانی، توضیح المسائل، ۱۴۱۴ق، ص۴۰۹.</ref> [[علامه حلی]] در کتاب [[مختلف الشیعة]] حرمت مطلق مجسمه‌سازی (موجودات جاندار و غیر جاندار) را به [[ابوصلاح حلبی]]<ref>حلبی، الکافی فی الفقه، ۱۴۰۳ق، ص۲۸۱. </ref> و [[ابن براج]]<ref>ابن براج، المهذب،۱۴۰۶ق، ج۱، ص۳۴۴.</ref> نسبت داده است.<ref>علامه حلی، مختلف الشیعه، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص۱۳.</ref> | بیشتر فقهای شیعه بر این نظرند که ساختن مجسمه موجودات جاندار مانند انسان و حیوان حرام است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، النهایة، ۱۴۰۰ق، ص۳۶۳؛ ابن ادریس حلی، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۱۵؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۲۶؛ فاضل مقداد، تنقیح الرائع، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۱؛ محقق اردبیلی، مجمع الفائدة و البیان، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۵۵؛ محقق سبزواری، کفایة الاحکام، ۱۳۸۱ش، ص۸۸؛ خویی، توضیح المسائل، ۱۴۱۲ق، ص۲۶۲؛ فیاض، الاستفتائات الشرعیة، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۱۳؛ سیستانی، توضیح المسائل، ۱۴۱۵ق، ص۴۲۳؛ خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۴۹۶؛ شبیری زنجانی، توضیح المسائل، ۱۳۸۴ش، ص۸۰؛ مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۱۵۸؛ صافی گلپایگانی، توضیح المسائل، ۱۴۱۴ق، ص۴۰۹.</ref> [[علامه حلی]] در کتاب [[مختلف الشیعة]] حرمت مطلق مجسمه‌سازی (موجودات جاندار و غیر جاندار) را به [[ابوصلاح حلبی]]<ref>حلبی، الکافی فی الفقه، ۱۴۰۳ق، ص۲۸۱. </ref> و [[ابن براج]]<ref>ابن براج، المهذب،۱۴۰۶ق، ج۱، ص۳۴۴.</ref> نسبت داده است.<ref>علامه حلی، مختلف الشیعه، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص۱۳.</ref> | ||
*[[ناصر مکارم شیرازی]] عروسک و مجسمه‌هایی که جنبه اسباب‌بازی دارند و مجسمه‌هایی که برای آموزش‌های پزشکی جایگزین تشریح بدن انسان می‌گردد و همچنین ربات‌هایی که برای نیازهای زندگی بشری ساخته می‌شوند را از حکم [[حرمت]] مجسمه‌سازی استثناء کرده است.<ref>مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۱۶۸.</ref> | *[[ناصر مکارم شیرازی]] عروسک و مجسمه‌هایی که جنبه اسباب‌بازی دارند و مجسمه‌هایی که برای آموزش‌های پزشکی جایگزین تشریح بدن انسان می‌گردد و همچنین ربات‌هایی که برای نیازهای زندگی بشری ساخته می‌شوند را از حکم [[حرمت]] مجسمه‌سازی استثناء کرده است.<ref>مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۱۶۸.</ref> | ||
*امام خمینی مجسمه‌سازی به وسیله دست را [[حرام]] دانسته است، اما اگر به وسیله دستگاه ساخته شود را حرام | *امام خمینی مجسمه‌سازی به وسیله دست را [[حرام]] دانسته است، اما اگر به وسیله دستگاه ساخته شود را حرام نمیداند.<ref>خمینی، المکاسب المحرمه، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۷۷.</ref> | ||
*برخی مانند [[سید علی خامنه‌ای]] ساخت مجسمه غیر کامل یا نیم‌تنه از انسان و سایر حیوانات را [[جایز]] دانسته‌اند.<ref>خامنه‌ای، اجوبة الاستفتائات، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۵۱.</ref> | *برخی مانند [[سید علی خامنه‌ای]] ساخت مجسمه غیر کامل یا نیم‌تنه از انسان و سایر حیوانات را [[جایز]] دانسته‌اند.<ref>خامنه‌ای، اجوبة الاستفتائات، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۵۱.</ref> | ||
*مطابق دیدگاه [[مذاهب چهارگانه اهل سنت|مذاهب چهارگانه فقهی اهل سنت]]؛ یعنی [[مالکی]]، [[شافعی]]، [[حنفی]] و [[حنبلی]]، ساختن مجسمه موجودات جاندار (ذی‌روح) مانند انسان و حیوان حرام است.<ref>جزیری، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعه، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۴۰-۴۱.</ref> | *مطابق دیدگاه [[مذاهب چهارگانه اهل سنت|مذاهب چهارگانه فقهی اهل سنت]]؛ یعنی [[مالکی]]، [[شافعی]]، [[حنفی]] و [[حنبلی]]، ساختن مجسمه موجودات جاندار (ذی‌روح) مانند انسان و حیوان حرام است.<ref>جزیری، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعه، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۴۰-۴۱.</ref> | ||
| خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
====جواز مجسمه‌سازی==== | ====جواز مجسمه‌سازی==== | ||
بنا به نظر برخی فقها مجسمه‌سازی [[حرام]] نیست؛ اعم از این که جاندار باشد یا بی‌جان.<ref>الهامی، «بررسی حکم فقهی مجسمه‌سازی»، ص۱۶۰.</ref> | بنا به نظر برخی فقها مجسمه‌سازی [[حرام]] نیست؛ اعم از این که جاندار باشد یا بی‌جان.<ref>الهامی، «بررسی حکم فقهی مجسمه‌سازی»، ص۱۶۰.</ref> | ||
*[[شیخ طوسی]] در تفسیر [[التبیان]]<ref>شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، احیاء التراث العربی، ج۱، ص۲۳۶-۲۳۷.</ref> و [[طبرسی]] در [[مجمع البیان]]<ref>طبرسی، مجمع | *[[شیخ طوسی]] در تفسیر [[التبیان]]<ref>شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، احیاء التراث العربی، ج۱، ص۲۳۶-۲۳۷.</ref> و [[طبرسی]] در [[مجمع البیان]]<ref>طبرسی، مجمع البیان، دار المعرفة، ۱۴۱۵ق، ج۱، ۲۳۳.</ref> این دیدگاه را برگزیده و عمل مجسمه‌سازی را [[مکروه]] دانسته‌اند. | ||
*بنا به نظر [[میرزا جواد تبریزی]] ساختن مجسمه و نقاشی موجودات جاندار و غیر جاندار جایز است، اگر چه [[احتیاط مستحب]] در ترک آن است.<ref>تبریزی، توضیح المسائل، ۱۳۸۲ش، ص۳۵۸.</ref> | *بنا به نظر [[میرزا جواد تبریزی]] ساختن مجسمه و نقاشی موجودات جاندار و غیر جاندار جایز است، اگر چه [[احتیاط مستحب]] در ترک آن است.<ref>تبریزی، توضیح المسائل، ۱۳۸۲ش، ص۳۵۸.</ref> | ||
*[[محمدابراهیم جناتی]] مجسمه‌سازی را از فنون و هنرهای ارزشمند دانسته و بر این نظر است: امروزه که ملاک‌هایی مانند انگیزه‌های ناپسند و شرک‌آلود و قصد تشبه به خالق، در مجسمه‌سازی وجود ندارد، پس عملی جایز به شمار می‌رود<ref>[http://www.jannaati.com/far/index.php?page=6 «فتاوای منتخب»، پایگاه اطلاع‌رسانی مرجع عالیقدر آیت الله جناتی.]</ref> و بنا به فتوای [[یوسف صانعی]] مجسمه‌سازی فی‌نفسه مانعی ندارد و اگر برای اغراض عقلایی باشد، جایز است.<ref>[http://saanei.org/index.php?view=01,02,48,157,0 «مجسمه سازی و هنرهای تجسمی»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله العظمی صانعی.]</ref> | *[[محمدابراهیم جناتی]] مجسمه‌سازی را از فنون و هنرهای ارزشمند دانسته و بر این نظر است: امروزه که ملاک‌هایی مانند انگیزه‌های ناپسند و شرک‌آلود و قصد تشبه به خالق، در مجسمه‌سازی وجود ندارد، پس عملی جایز به شمار می‌رود<ref>[http://www.jannaati.com/far/index.php?page=6 «فتاوای منتخب»، پایگاه اطلاع‌رسانی مرجع عالیقدر آیت الله جناتی.]</ref> و بنا به فتوای [[یوسف صانعی]] مجسمه‌سازی فی‌نفسه مانعی ندارد و اگر برای اغراض عقلایی باشد، جایز است.<ref>[http://saanei.org/index.php?view=01,02,48,157,0 «مجسمه سازی و هنرهای تجسمی»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله العظمی صانعی.]</ref> | ||
*بنا به دیدگاه [[محمدجواد مغنیه|محمدجواد | *بنا به دیدگاه [[محمدجواد مغنیه|محمدجواد مَغنیه]] اگر مجسمه‌سازی برای اهداف نامشروعی نظیر تقرب جستن به [[خدا]] مانند بت‌ها، تشبه به خالق و رقابت با او در خلقتش و یا هر چیزی که موجب افتادن در شرک نباشد و صرفا به خاطر اغراض عقلایی مانند هنر و زیبایی، گرامی‌داشت و یا اشاره به شکوه و بزرگداشت تمدن‌ها و تاریخ آنها باشد، اشکالی ندارد.<ref>مغنیه، فلسفات اسلامیه، ۱۹۹۳م، ص۹۲۱.</ref> او همچنین معتقد است که [[فتوا|فتوای]] به حرام بودن مجسمه‌سازی هیچ مدرک و مستندی جز احتیاط و بیم از گرفتار شدن در دام [[شرک]] ندارد.<ref>مغنیه، فلسفات اسلامیه، ۱۹۹۳م، ص۹۲۱.</ref> | ||
===خرید و فروش و نگهداری مجسمه=== | ===خرید و فروش و نگهداری مجسمه=== | ||
| خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
===روایات=== | ===روایات=== | ||
مهم‌ترین دلیلی که فقها برای بررسی حکم مجسمه‌سازی به آن استناد نمودند روایات است.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۲، ص۴۱.</ref> این روایات به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند: | مهم‌ترین دلیلی که فقها برای بررسی حکم مجسمه‌سازی به آن استناد نمودند روایات است.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۲، ص۴۱.</ref> این روایات به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند: | ||
*'''دسته اول:''' روایاتی که از آنها حرمت مجسمه‌سازی به نحو مطلق (اعم از این که مجسمه موجودات جاندار باشد یا غیر جاندار) برداشت می‌شود.<ref>سبحانی، المواهب فی تحریر احکام المکاسب، ۱۴۲۴ق، ص۳۳۳.</ref> مانند روایت [[ابو بصیر]] به نقل از [[امام صادق (ع)]] که در آن خداوند [[پیامبر (ص)]] را از زینت خانه‌ها به واسطه تصویر و مجسمه نهی کرده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۸۷ش، ج۱۳، ص۲۳۰.</ref> | *'''دسته اول:''' روایاتی که از آنها حرمت مجسمه‌سازی به نحو مطلق (اعم از این که مجسمه موجودات جاندار باشد یا غیر جاندار) برداشت می‌شود.<ref>سبحانی، المواهب فی تحریر احکام المکاسب، ۱۴۲۴ق، ص۳۳۳.</ref> مانند روایت [[ابو بصیر]] به نقل از [[امام صادق(ع)]] که در آن خداوند [[پیامبر(ص)]] را از زینت خانه‌ها به واسطه تصویر و مجسمه نهی کرده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۸۷ش، ج۱۳، ص۲۳۰.</ref> | ||
*'''دسته دوم:''' روایاتی که فقط بر حرمت مجسمه‌سازی موجودات جاندار مانند انسان و حیوان و جواز ساخت مجسمه موجودات غیر جاندار دلالت می‌کنند.<ref>سبحانی، المواهب فی تحریر احکام المکاسب، ۱۴۲۴ق، ص۳۳۴.</ref> مانند موثقه [[محمد بن مسلم]] از امام صادق (ع) که ساخت مجسمه چیزهایی مانند درخت، خورشید، ماه و هر آنچه غیر حیوان باشد را بدون اشکال دانسته است.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۱۷، ص۲۹۶.</ref> | *'''دسته دوم:''' روایاتی که فقط بر حرمت مجسمه‌سازی موجودات جاندار مانند انسان و حیوان و جواز ساخت مجسمه موجودات غیر جاندار دلالت می‌کنند.<ref>سبحانی، المواهب فی تحریر احکام المکاسب، ۱۴۲۴ق، ص۳۳۴.</ref> مانند موثقه [[محمد بن مسلم]] از امام صادق(ع) که ساخت مجسمه چیزهایی مانند درخت، خورشید، ماه و هر آنچه غیر حیوان باشد را بدون اشکال دانسته است.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۱۷، ص۲۹۶.</ref> | ||
*'''دسته سوم:''' روایاتی که به جهت تناسب حکم و موضوع بر حرمت ساختن بت یا مجسمه‌هایی که برای عبادت به کار می‌روند، دلالت دارند.<ref>امام خمینی، المکاسب المحرمه، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۶۹.</ref> مانند روایاتی که مجسمه‌سازی را از کارهای قبیحی دانسته که برای انجام‌دهنده آن شدیدترین عذاب‌ها در نظر گرفته است.<ref>نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۲۱۰.</ref> بنا به نظر امام خمینی وعده‌های عذاب در این روایات | *'''دسته سوم:''' روایاتی که به جهت تناسب حکم و موضوع بر حرمت ساختن بت یا مجسمه‌هایی که برای عبادت به کار می‌روند، دلالت دارند.<ref>امام خمینی، المکاسب المحرمه، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۶۹.</ref> مانند روایاتی که مجسمه‌سازی را از کارهای قبیحی دانسته که برای انجام‌دهنده آن شدیدترین عذاب‌ها در نظر گرفته است.<ref>نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۲۱۰.</ref> بنا به نظر امام خمینی وعده‌های عذاب در این روایات به‌اندازه‌ای شدید است که با صرف مجسمه‌سازی یا نقاشی مناسبت ندارد؛ مگر این که گفته شود منظور از مجسمه‌سازی در این دسته روایات، مجسمه‌هایی است که به عنوان [[بت]] و برای پرستش استفاده می‌شوند.<ref>امام خمینی، المکاسب المحرمه، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۶۹.</ref> | ||
===اجماع=== | ===اجماع=== | ||
| خط ۶۶: | خط ۶۶: | ||
==مجسمه‌سازی در ایران معاصر== | ==مجسمه‌سازی در ایران معاصر== | ||
از دوره قاجار و در پی سفرهایی به برخی کشورهای اروپایی، مجسمه به عنوان عنصری زیباساز در فضای شهری ظهور یافت؛<ref> عادلوند، «جنگ و مجسمه‌های شهری تهران از واقعیت عینی تا امر ذهنی»، ص۸۳.</ref> اما مجسمه‌سازی در این دوره به جهت منع شرعی آن، به صورت عمومی مقبولیت نیافت و همچنان به عنوان هنری مهجور باقی ماند.<ref>اسماعیلی و دیگران، «نقش انجمن آثار ملی و ابوالحسن صدیقی در اشاعه مجسمه‌سازی»، ص۵۴.</ref> در دوره پهلوی علی‌رغم منع شرعی، تدریس مجسمه‌سازی در کنار دیگر رشته‌های هنری در مدرسه صنایع مستظرفه آغاز شد و سپس با تأسیس دانشکده هنرهای زیبا در سال ۱۳۱۹ش گسترش یافت.<ref>طلایی، حاتم، «سیر تحول مجسمه‌سازی ایران»، ص۱۵.</ref> همچنین با تدوین قانون توسعه معابر در سال ۱۳۱۲ش، مجسمه‌هایی در میادین نصب شد و ساخت پیکره‌هایی از شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی رو به گسترش نهاد.<ref>طلایی، حاتم، «سیر تحول مجسمه‌سازی ایران»، ص۱۶.</ref> مجسمه‌سازی در این دوره با کمک برخی نهادها مانند «انجمن آثار ملی»،<ref>اسماعیلی و دیگران، «نقش انجمن آثار ملی و ابوالحسن صدیقی در اشاعه مجسمه‌سازی»، ص۵۴.</ref> با آثاری از مجسمه‌سازانی نظیر ابوالحسن صدیقی به اوج خود رسید و مجسمه‌های معروفی چون مجسمه فردوسی، مجسمه خیام، مجسمه سعدی، مجسمه ابن سینا و نادر شاه افشار که امروزه نیز موجودند، ساخته شد.<ref>اسماعیلی و دیگران، «نقش انجمن آثار ملی و ابوالحسن صدیقی در اشاعه مجسمه‌سازی»، ص۵۷-۵۸.</ref><br> | از دوره قاجار و در پی سفرهایی به برخی کشورهای اروپایی، مجسمه به عنوان عنصری زیباساز در فضای شهری ظهور یافت؛<ref> عادلوند، «جنگ و مجسمه‌های شهری تهران از واقعیت عینی تا امر ذهنی»، ص۸۳.</ref> اما مجسمه‌سازی در این دوره به جهت منع شرعی آن، به صورت عمومی مقبولیت نیافت و همچنان به عنوان هنری مهجور باقی ماند.<ref>اسماعیلی و دیگران، «نقش انجمن آثار ملی و ابوالحسن صدیقی در اشاعه مجسمه‌سازی»، ص۵۴.</ref> در دوره پهلوی علی‌رغم منع شرعی، تدریس مجسمه‌سازی در کنار دیگر رشته‌های هنری در مدرسه صنایع مستظرفه آغاز شد و سپس با تأسیس دانشکده هنرهای زیبا در سال ۱۳۱۹ش گسترش یافت.<ref>طلایی، حاتم، «سیر تحول مجسمه‌سازی ایران»، ص۱۵.</ref> همچنین با تدوین قانون توسعه معابر در سال ۱۳۱۲ش، مجسمه‌هایی در میادین نصب شد و ساخت پیکره‌هایی از شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی رو به گسترش نهاد.<ref>طلایی، حاتم، «سیر تحول مجسمه‌سازی ایران»، ص۱۶.</ref> مجسمه‌سازی در این دوره با کمک برخی نهادها مانند «انجمن آثار ملی»،<ref>اسماعیلی و دیگران، «نقش انجمن آثار ملی و ابوالحسن صدیقی در اشاعه مجسمه‌سازی»، ص۵۴.</ref> با آثاری از مجسمه‌سازانی نظیر ابوالحسن صدیقی به اوج خود رسید و مجسمه‌های معروفی چون مجسمه فردوسی، مجسمه خیام، مجسمه سعدی، مجسمه ابن سینا و نادر شاه افشار که امروزه نیز موجودند، ساخته شد.<ref>اسماعیلی و دیگران، «نقش انجمن آثار ملی و ابوالحسن صدیقی در اشاعه مجسمه‌سازی»، ص۵۷-۵۸.</ref><br> | ||
با پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران]] و به دنبال آن، تعطیل شدن دانشکده هنرهای زیبا، مجسمه‌سازی رو به افول نهاد.<ref>طلایی، حاتم، «سیر تحول مجسمه‌سازی در ایران»، ص۱۸.</ref> به گفته برخی پژوهش‌گران، مجسمه‌سازی به سبب عواملی چون حرام بودن آن در شریعت اسلام و استفاده رژیم شاهنشاهی از مجسمه به عنوان یک رسانه، پس از انقلاب به حاشیه رانده شد.<ref>طلایی، حاتم، «سیر تحول مجسمه‌سازی در ایران»، ص۱۸.</ref> مجسمه‌سازی با رکودی قریب به یک دهه مواجه بود.<ref>طلایی، دانشگر، «بررسی بازنمایی انسان در هنرهای حجمی | با پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران]] و به دنبال آن، تعطیل شدن دانشکده هنرهای زیبا، مجسمه‌سازی رو به افول نهاد.<ref>طلایی، حاتم، «سیر تحول مجسمه‌سازی در ایران»، ص۱۸.</ref> به گفته برخی پژوهش‌گران، مجسمه‌سازی به سبب عواملی چون حرام بودن آن در شریعت اسلام و استفاده رژیم شاهنشاهی از مجسمه به عنوان یک رسانه، پس از انقلاب به حاشیه رانده شد.<ref>طلایی، حاتم، «سیر تحول مجسمه‌سازی در ایران»، ص۱۸.</ref> مجسمه‌سازی با رکودی قریب به یک دهه مواجه بود.<ref>طلایی، دانشگر، «بررسی بازنمایی انسان در هنرهای حجمی ایران پس از انقلاب اسلامی تا پایان دوران دفاع مقدس در ارتباط با مدرنیسم هنری»، ص۱۱۹.</ref> با پیگیری و تلاش برخی مجسمه‌سازان و [[استفتاء]] از فقیهانی چون یوسف صانعی و محمد ابراهیم جناتی درباره جایز بودن مجسمه‌سازی، راه برای مجسمه‌سازی هموار شد.<ref>طلایی، حاتم، «سیر تحول مجسمه‌سازی ایران»، ص۱۸.</ref> جناتی معتقد است امروزه مجسمه‌سازی در جمهوری اسلامی ایران که هیچ‌گونه انگیزه ناپسند و شرک‌آلود در آن وجود ندارد به عنوان یک هنر گران‌قدر، عملی جایز به شمار می‌رود.<ref>جناتی، «نظریه اجتهاد تفریعی و تطبیقی»، ص۳۸.</ref> در سال ۱۳۷۲ش برخی دانشکده‌های هنری کشور مانند دانشگاه تهران در رشته مجسمه‌سازی شروع به پذیرش دانشجو کردند و تدریس و تحصیل مجسمه‌سازی از سرگرفته شد.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/4285510/۱۵-سال-بعد-از-انقلاب-مجسمه-سازی-نداشتیم «۱۵ سال بعد از انقلاب مجسمه‌سازی نداشتیم»، سایت خبرگزاری مهر.]</ref><br> | ||
مجسمه‌سازی پس از انقلاب در خدمت بازنمایی مفاهیم اعتقادی و دینی و همچنین نمادسازی مفاهیم انقلاب و مضامین مرتبط با جنگ تحمیلی مانند مقاومت، رشادت و فرهنگ شهادت، قرار گرفت<ref> عادلوند، «جنگ و مجسمه‌های شهری تهران از واقعیت عینی تا امر ذهنی»، ص۹۰-۹۱.</ref> و مجسمه‌هایی نظیر مجسمه «عروج»، «مادر شهید»، «تختی» و...ساخته و نصب شد.<ref>طلایی، حاتم، «سیر تحول مجسمه‌سازی در ایران»، ص۱۸.</ref> امروزه در کشور ایران مجسمه‌هایی از برخی شخصیت‌هایی سیاسی، مذهبی و همچنین تندیس‌هایی از برخی شهدای جنگ تحمیلی و پس از آن ساخته و در سطح شهرها نصب می‌شود.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/4090741/دیوارنگاری-با-موضوع-شهدا-مجسمه-شهدای-شاخص-در-تهران-نصب-می-شود «دیوارنگاری با موضوع شهدا/ مجسمه شهدای شاخص در تهران نصب می‌شود»، خبرگزاری مهر.]</ref> | مجسمه‌سازی پس از انقلاب در خدمت بازنمایی مفاهیم اعتقادی و دینی و همچنین نمادسازی مفاهیم انقلاب و مضامین مرتبط با جنگ تحمیلی مانند مقاومت، رشادت و فرهنگ شهادت، قرار گرفت<ref> عادلوند، «جنگ و مجسمه‌های شهری تهران از واقعیت عینی تا امر ذهنی»، ص۹۰-۹۱.</ref> و مجسمه‌هایی نظیر مجسمه «عروج»، «مادر شهید»، «تختی» و...ساخته و نصب شد.<ref>طلایی، حاتم، «سیر تحول مجسمه‌سازی در ایران»، ص۱۸.</ref> امروزه در کشور ایران مجسمه‌هایی از برخی شخصیت‌هایی سیاسی، مذهبی و همچنین تندیس‌هایی از برخی شهدای جنگ تحمیلی و پس از آن ساخته و در سطح شهرها نصب می‌شود.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/4090741/دیوارنگاری-با-موضوع-شهدا-مجسمه-شهدای-شاخص-در-تهران-نصب-می-شود «دیوارنگاری با موضوع شهدا/ مجسمه شهدای شاخص در تهران نصب می‌شود»، خبرگزاری مهر.]</ref> | ||
==تخریب مجسمه‌های بودا به دست طالبان== | ==تخریب مجسمه‌های بودا به دست طالبان== | ||
یکی از مهم‌ترین رخدادهایی که در رابطه با حکم مجسمه‌سازی اتفاق افتاد، منفجر کردن مجسمه‌های بودا به دست طالبان بود.<ref>«طالبان چطور تصمیم به تخریب مجسمه‌های بودا گرفتند»، خبرگزاری | یکی از مهم‌ترین رخدادهایی که در رابطه با حکم مجسمه‌سازی اتفاق افتاد، منفجر کردن مجسمه‌های بودا به دست طالبان بود.<ref>«طالبان چطور تصمیم به تخریب مجسمه‌های بودا گرفتند»، خبرگزاری بی‌بی‌سی فارسی.</ref> در سال ۲۰۰۱ میلادی دو مجسمه بزرگ بودا به نام‌های صلصال (ارتفاع ۵۳ متر) و شهامه (ارتفاع ۳۵ متر) که در میان سال‌های ۳۰۰ تا ۷۰۰ میلادی در ولایت [[بامیان]] افغانستان با تراشیدن کوه ساخته شده بود، به دست گروه [[طالبان]] منفجر گشت.<ref>«طالبان چطور تصمیم به تخریب مجسمه‌های بودا گرفتند»، خبرگزاری بی‌بی‌سی فارسی.</ref> گفته می‌شود این اقدام به فتوای «ملامحمد عمر» رهبر وقت طالبان، به هدف اجرای شریعت اسلام در جهت مبارزه با بت‌پرستی بوده است.<ref>«طالبان چطور تصمیم به تخریب مجسمه‌های بودا گرفتند»، خبرگزاری بی‌بی‌سی فارسی.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس۲}} | {{پانویس۲}} | ||