Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۶٬۲۱۵
ویرایش
تنزیه الانبیاء (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| عنوان = تنزیه الانبیاء(ع) | |||
| عنوان اصلی = | |||
| برگرداننده = | |||
| تصویر = کتاب تنزیه الانبیاء و الائمه.jpg | |||
| زیرنویس تصویر = [[پرونده:کتاب تنزیه الانبیاء و الائمه.jpg|بندانگشتی]] | |||
| نویسنده = [[سید مرتضی]] (متوفای 436 ق) | |||
| تصویرگر = | |||
| طراح جلد = | |||
| زبان = عربی | |||
| مجموعه = 1 جلد | |||
| موضوع = [[کلام]]، پیامبران | |||
| سبک = ادبی، روایی، استدلالی | |||
| ناشر = بوستان کتاب | |||
| ناشر فارسی = | |||
| محل انتشارات = [[قم]] | |||
| تاریخ نشر = | |||
| تاریخ نشر فارسی = | |||
| محل ناشر فارسی = | |||
| نوع رسانه = | |||
| صفحه = | |||
| قطع = | |||
| شابک = | |||
| پس از = | |||
| پیش از = | |||
}} | |||
'''تنزیه الانبیاء''' (نام کامل آن: ''تنزیه الانبیاء و الائمه'')، کتابی به زبان عربی در [[کلام امامیه|کلام]] نوشته [[سید مرتضی علم الهدی]]، دانشمند [[شیعه|شیعی]] (355ـ436ق) است. | |||
با اینکه تنزیه الانبیاء به موضوعی اعتقادی می‌پردازد، به سبب مسائل نحوی و بلاغی و لغوی‌ای که در بر دارد، <ref>ص 25ـ26، 28، 33، 40، 41، 45، 53، 93، 118ـ 119، 180ـ181، 183ـ184، 195، 198ـ199، 203، 206</ref> شایسته است که جزو کتابهایِ ادبی نیز به شمار آید. | موضوع این کتاب اثبات عصمت [[پیامبران]] و [[ائمه|امامان]] است. [[سید مرتضی]] در این کتاب بحثهای راجع به [[عصمت]] [[پیامبران]] را به تفصیل آورده اما در بحث [[عصمت]] امامان، برای تفصیل مطالب، به کتاب ''[[الشافی فی الامامة]]'' که نوشته خود اوست ارجاع داده است. <ref>ص 209، 215، 218، 220ـ221، 239، 245، 279ـ 280</ref> وی رساله کوتاهی به نام ''رسالة فی العصمة'' نیز دارد. <ref>آقابزرگ طهرانی، ج 15، ص 273</ref>. کتاب به شکل پرسش و پاسخ تنظیم شده است. | ||
با اینکه تنزیه الانبیاء به موضوعی اعتقادی می‌پردازد، به سبب مسائل نحوی و بلاغی و لغوی‌ای که در بر دارد، <ref>ص 25ـ26، 28، 33، 40، 41، 45، 53، 93، 118ـ 119، 180ـ181، 183ـ184، 195، 198ـ199، 203، 206</ref> شایسته است که جزو کتابهایِ ادبی نیز به شمار آید. | |||
==نویسنده کتاب== | ==نویسنده کتاب== | ||
وی در سال ۳۵۵ق در یکی از خانواده‌های محترم [[سادات]] [[بغداد]] به دنیا آمد. جانب پدر و مادر نسب شریفی داشت که با پنج واسطه به حضرت امام [[موسی بن جعفر]] (ع) می‌رسد کنیه‌اش علم الهدی و لقبش ذوالثمانین، ابوالثمانین وذوالمجدین و شریف مرتضی می‌باشد. | وی در سال ۳۵۵ق در یکی از خانواده‌های محترم [[سادات]] [[بغداد]] به دنیا آمد. جانب پدر و مادر نسب شریفی داشت که با پنج واسطه به حضرت امام [[موسی بن جعفر]] (ع) می‌رسد کنیه‌اش علم الهدی و لقبش ذوالثمانین، ابوالثمانین وذوالمجدین و شریف مرتضی می‌باشد. | ||
سید مرتضی پیشوای فقهی، متکلم و مرجع [[امامیه]] در عصر خویش، پس از درگذشت استاد عالیقدرش [[شیخ مفید]] (م ۴۱۳) بوده است. | سید مرتضی پیشوای فقهی، متکلم و مرجع [[امامیه]] در عصر خویش، پس از درگذشت استاد عالیقدرش [[شیخ مفید]] (م ۴۱۳) بوده است. | ||
او مدت سی سال امیر حاج و حرمین و نقیب الاشراف و قاضی القضات و مرجع شکایات مردم بوده است. | او مدت سی سال امیر حاج و حرمین و نقیب الاشراف و قاضی القضات و مرجع شکایات مردم بوده است. | ||
وی برخی از کتابهایش را در پاسخ به دیگران نوشته اما سخن بعضی که گفته‌اند تنزیه الانبیاء پاسخ به ''تخطئة الانبیاء'' [[ابو حامد غزالی]] (450ـ 505ق) است، با توجه به تاریخ وفات وی و ولادت غزالی، درست نیست. <ref>حسینی خوانساری، ج 4، ص 418</ref> | وی برخی از کتابهایش را در پاسخ به دیگران نوشته اما سخن بعضی که گفته‌اند تنزیه الانبیاء پاسخ به ''تخطئة الانبیاء'' [[ابو حامد غزالی]] (450ـ 505ق) است، با توجه به تاریخ وفات وی و ولادت غزالی، درست نیست. <ref>حسینی خوانساری، ج 4، ص 418</ref> | ||
== محتوای کتاب == | == محتوای کتاب == | ||
تنزیه الانبیاء شامل مقدمه و دو بخش کلی است: بخش اول در تنزیه انبیا و بخش دوم در تنزیه ائمه. | تنزیه الانبیاء شامل مقدمه و دو بخش کلی است: بخش اول در تنزیه انبیا و بخش دوم در تنزیه ائمه. | ||
=== آرای مختلف در باب عصمت انبیا === | === آرای مختلف در باب عصمت انبیا === | ||
در مقدمه، آرای مختلف در بارۀ [[عصمت]] پیامبران نقل شده است. به گفته او حشویه و [[اهل حدیث]] انجام [[گناهان کبیره]] یا [[گناهان صغیره]] را از جانب پیامبران روا دانسته‌اند. [[امامیه]] معتقدند که ارتکاب هیچ گناهی، چه صغیره چه کبیره، بر پیامبران و [[امامان]]، چه پیش از پیامبری و [[امامت]] و چه پس از آن، روا نیست. [[معتزله]] فقط انجام دادن [[گناهان کبیره]] و صغیره‌ای را که موجب کاهش جایگاه پیامبران در بین مردم است را، چه پیش از پیامبری چه پس از آن، روا ندانسته‌اند اما در هر دو حال انجام دادن گناهان صغیره‌ای را که موجب وهن انبیا نیست، جایز شمرده‌اند. [[معتزله]] و [[حشویه]] درباره امامان (در دیدگاه آنان امام یعنی حاکم اسلامی) معتقد بودند که انجام دادن [[گناهان کبیره]] و [[گناه صغیره|صغیره]] از جانب آنان ممکن است اما موجب عزل آنان از مقام خود می‌شود. <ref>علم الهدی، ص 16ـ17</ref> | در مقدمه، آرای مختلف در بارۀ [[عصمت]] پیامبران نقل شده است. به گفته او حشویه و [[اهل حدیث]] انجام [[گناهان کبیره]] یا [[گناهان صغیره]] را از جانب پیامبران روا دانسته‌اند. [[امامیه]] معتقدند که ارتکاب هیچ گناهی، چه صغیره چه کبیره، بر پیامبران و [[امامان]]، چه پیش از پیامبری و [[امامت]] و چه پس از آن، روا نیست. [[معتزله]] فقط انجام دادن [[گناهان کبیره]] و صغیره‌ای را که موجب کاهش جایگاه پیامبران در بین مردم است را، چه پیش از پیامبری چه پس از آن، روا ندانسته‌اند اما در هر دو حال انجام دادن گناهان صغیره‌ای را که موجب وهن انبیا نیست، جایز شمرده‌اند. [[معتزله]] و [[حشویه]] درباره امامان (در دیدگاه آنان امام یعنی حاکم اسلامی) معتقد بودند که انجام دادن [[گناهان کبیره]] و [[گناه صغیره|صغیره]] از جانب آنان ممکن است اما موجب عزل آنان از مقام خود می‌شود. <ref>علم الهدی، ص 16ـ17</ref> | ||
| خط ۲۳: | خط ۴۹: | ||
=== استدلال بر عصمت پیامبران === | === استدلال بر عصمت پیامبران === | ||
وی در شرح نظر خود می‌گوید تمام آنچه از [[پیامبران]] در مورد انجام گناه بیان شده و ما آنها را نمی‌پذیریم، مستقیم یا غیرمستقیم، به نشانه صدق (اعجاز) پیامبری بر می‌گردد. مستقیم به این صورت که نشانه پیامبری حاکی از آن است که خداوند آنان را تصدیق کرده است، پس باید از گناه کبیره‌ای چون دروغ بری باشند زیرا تصدیق دروغگو شایسته خداوند نیست. غیرمستقیم به این صورت است که نشانه [[پیامبر|پیامبری]] بر وجوب پیروی از [[پیامبران]] و تصدیق آنان ــ که غرض از بر انگیختن پیامبران است ــ دلالت دارد، در حالی که امر به پیروی از دروغگو شایسته نیست. درباره سایر [[گناهان کبیره]] نیز اینگونه است، اما در باره گناهان کبیره پیش از پیامبری و گناهان صغیره (چه پیش از پیامبری چه پس از آن) [[سیدمرتضی]] می‌گوید میان دو نفر که یکی چنین گناهانی ندارد و آنکه مرتکب چنین گناهانی شده است یا احتمال انجام دادنش بر او می‌رود، مردم به پیروی از کسی رغبت و اطمینان پیدا می‌کنند که چنین گناهانی نداشته باشد <ref>ص 18، 23</ref>. | وی در شرح نظر خود می‌گوید تمام آنچه از [[پیامبران]] در مورد انجام گناه بیان شده و ما آنها را نمی‌پذیریم، مستقیم یا غیرمستقیم، به نشانه صدق (اعجاز) پیامبری بر می‌گردد. مستقیم به این صورت که نشانه پیامبری حاکی از آن است که خداوند آنان را تصدیق کرده است، پس باید از گناه کبیره‌ای چون دروغ بری باشند زیرا تصدیق دروغگو شایسته خداوند نیست. غیرمستقیم به این صورت است که نشانه [[پیامبر|پیامبری]] بر وجوب پیروی از [[پیامبران]] و تصدیق آنان ــ که غرض از بر انگیختن پیامبران است ــ دلالت دارد، در حالی که امر به پیروی از دروغگو شایسته نیست. درباره سایر [[گناهان کبیره]] نیز اینگونه است، اما در باره گناهان کبیره پیش از پیامبری و گناهان صغیره (چه پیش از پیامبری چه پس از آن) [[سیدمرتضی]] می‌گوید میان دو نفر که یکی چنین گناهانی ندارد و آنکه مرتکب چنین گناهانی شده است یا احتمال انجام دادنش بر او می‌رود، مردم به پیروی از کسی رغبت و اطمینان پیدا می‌کنند که چنین گناهانی نداشته باشد <ref>ص 18، 23</ref>. | ||
=== استدلال بر عصمت امامان=== | === استدلال بر عصمت امامان=== | ||
| خط ۳۱: | خط ۵۷: | ||
=== توجیه آیات ناسازگار عصمت === | === توجیه آیات ناسازگار عصمت === | ||
سید مرتضی در دو بخش کتاب، آیه‌ها و [[روایت|روایتهایی]] را که با نظریه [[عصمت]] ناسازگارند بررسی و توجیه کرده است. بخش اول در تنزیه [[پیامبران]] است (شامل [[حضرت آدم|آدم]]، [[حضرت نوح|نوح]]، [[حضرت ابراهیم|ابراهیم]]، [[حضرت یعقوب|یعقوب]]، [[حضرت یوسف|یوسف]]، [[حضرت ایوب|ایوب]]، [[حضرت شعیب|شعیب]]، [[حضرت موسی|موسی]]، [[حضرت داوود|داوود]]، [[حضرت سلیمان|سلیمان]]، [[حضرت یونس|یونس]]، [[حضرت عیسی|عیسی]] علیهم السلام و [[محمد(ص)]] و بخش دوم در تنزیه [[امامان]] (شامل [[امام علی]]، [[امام حسن]]، [[امام حسین]]، امام [[علی بن موسی الرضا]] و [[امام عصر]] علیهم السلام. | سید مرتضی در دو بخش کتاب، آیه‌ها و [[روایت|روایتهایی]] را که با نظریه [[عصمت]] ناسازگارند بررسی و توجیه کرده است. بخش اول در تنزیه [[پیامبران]] است (شامل [[حضرت آدم|آدم]]، [[حضرت نوح|نوح]]، [[حضرت ابراهیم|ابراهیم]]، [[حضرت یعقوب|یعقوب]]، [[حضرت یوسف|یوسف]]، [[حضرت ایوب|ایوب]]، [[حضرت شعیب|شعیب]]، [[حضرت موسی|موسی]]، [[حضرت داوود|داوود]]، [[حضرت سلیمان|سلیمان]]، [[حضرت یونس|یونس]]، [[حضرت عیسی|عیسی]] علیهم السلام و [[محمد(ص)]] و بخش دوم در تنزیه [[امامان]] (شامل [[امام علی]]، [[امام حسن]]، [[امام حسین]]، امام [[علی بن موسی الرضا]] و [[امام عصر]] علیهم السلام. | ||
معمولاً [[سید مرتضی]] به یک اِشکال، پاسخهای متعدد داده که همۀ پاسخها در یک سطح و قوّت نیستند و در عین حال، گاه پاسخ کسانی را نقد کرده که با رأی او موافقند. <ref>ص 52 ـ53، 184</ref> وی در [[تأویل]] آیه‌های [[قرآن]] از توجیه‌های گوناگونی استفاده کرده، که آنها را به این صورت می‌توان دسته بندی کرد: | معمولاً [[سید مرتضی]] به یک اِشکال، پاسخهای متعدد داده که همۀ پاسخها در یک سطح و قوّت نیستند و در عین حال، گاه پاسخ کسانی را نقد کرده که با رأی او موافقند. <ref>ص 52 ـ53، 184</ref> وی در [[تأویل]] آیه‌های [[قرآن]] از توجیه‌های گوناگونی استفاده کرده، که آنها را به این صورت می‌توان دسته بندی کرد: | ||
* پاره‌ای از برداشتهای نادرست ناشی از بی‌توجهی به مباحث لغت شناسی و اقتضائات زبانی و ویژگیهای زبان عربی است؛ <ref>ص 25ـ26، 28، 32ـ33، 40ـ41، 45، 53، 93، 118ـ119، 169، 181، 186، 195، 198، 203ـ204، 206</ref> | * پاره‌ای از برداشتهای نادرست ناشی از بی‌توجهی به مباحث لغت شناسی و اقتضائات زبانی و ویژگیهای زبان عربی است؛ <ref>ص 25ـ26، 28، 32ـ33، 40ـ41، 45، 53، 93، 118ـ119، 169، 181، 186، 195، 198، 203ـ204، 206</ref> | ||
| خط ۵۶: | خط ۸۲: | ||
این کتاب را شیخ محمد بن علی [[کراجکی]] (متوفی 449) تلخیص کرده است. <ref>ثقة الاسلام تبریزی، ج 4، ص 422</ref> نسخۀ خطی‌ای که شیخ آقا بزرگ داشته، حاوی تکمله‌ای بر تنزیه الانبیاء بوده که عبدالوهاب حسینی استرآبادی (اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم) آن را نوشته است. <ref>محیی الدین، ص 140</ref> | این کتاب را شیخ محمد بن علی [[کراجکی]] (متوفی 449) تلخیص کرده است. <ref>ثقة الاسلام تبریزی، ج 4، ص 422</ref> نسخۀ خطی‌ای که شیخ آقا بزرگ داشته، حاوی تکمله‌ای بر تنزیه الانبیاء بوده که عبدالوهاب حسینی استرآبادی (اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم) آن را نوشته است. <ref>محیی الدین، ص 140</ref> | ||
شهاب الدین شافعی رازی (متوفی قرن ششم) در ''زَلَّة الانبیاء''، به رد تنزیه الانبیاء شریف مرتضی پرداخته است. نصیرالدین عبدالجلیل قزوینی، هم عصر رازی، برخی اِشکالهای او را در کتاب ''بعض مثالب النواصب''، به فارسی، پاسخ داده است. <ref>آقابزرگ طهرانی، ج 3، ص 130، ج 4، ص 456</ref> ترجمه‌ای فارسی از ''تنزیه الانبیاء'' به قلم امیر سلمانی رحیمی در 1377 ش در [[مشهد]] چاپ شده است. | شهاب الدین شافعی رازی (متوفی قرن ششم) در ''زَلَّة الانبیاء''، به رد تنزیه الانبیاء شریف مرتضی پرداخته است. نصیرالدین عبدالجلیل قزوینی، هم عصر رازی، برخی اِشکالهای او را در کتاب ''بعض مثالب النواصب''، به فارسی، پاسخ داده است. <ref>آقابزرگ طهرانی، ج 3، ص 130، ج 4، ص 456</ref> ترجمه‌ای فارسی از ''تنزیه الانبیاء'' به قلم امیر سلمانی رحیمی در 1377 ش در [[مشهد]] چاپ شده است. | ||
''تنزیه الانبیاء'' نخستین بار در 1290 در [[تبریز]] چاپ سنگی شد، سپس چاپهای متعددی از آن در [[نجف]] و [[بیروت]] و [[قم]] منتشر گردید؛ از آن جمله است: چاپ فاطمه قاضی شعار، زیر نظر علی اکبر غفاری، که در 1380 ش در [[تهران]] منتشر شده و چاپ فارس حسّون کریم که در 1380 ش در [[قم]] انتشار یافته است. | ''تنزیه الانبیاء'' نخستین بار در 1290 در [[تبریز]] چاپ سنگی شد، سپس چاپهای متعددی از آن در [[نجف]] و [[بیروت]] و [[قم]] منتشر گردید؛ از آن جمله است: چاپ فاطمه قاضی شعار، زیر نظر علی اکبر غفاری، که در 1380 ش در [[تهران]] منتشر شده و چاپ فارس حسّون کریم که در 1380 ش در [[قم]] انتشار یافته است. | ||
== برخی کتب دیگر با موضوع مشابه == | == برخی کتب دیگر با موضوع مشابه == | ||
''تنزیه الانبیاء'' از قدیمترین کتابهای موجود در باره [[عصمت]] [[پیامبران]] است و عنوان آن برای تک نگاریهای مرتبط با این موضوع کاربرد پیدا کرده و از این جهت حائز اهمیت است. برخی از کتابهای دیگری که در این موضوع با همین عنوان نوشته شده‌اند، عبارت اند از: | ''تنزیه الانبیاء'' از قدیمترین کتابهای موجود در باره [[عصمت]] [[پیامبران]] است و عنوان آن برای تک نگاریهای مرتبط با این موضوع کاربرد پیدا کرده و از این جهت حائز اهمیت است. برخی از کتابهای دیگری که در این موضوع با همین عنوان نوشته شده‌اند، عبارت اند از: | ||
* ''عصمة الانبیاء''، تألیف [[فخر رازی]] (متوفی 606)؛ | * ''عصمة الانبیاء''، تألیف [[فخر رازی]] (متوفی 606)؛ | ||
* ''تنزیه الانبیاء عن تسفیه الاغبیاء''، تألیف [[جلال الدین سیوطی]] (متوفی 911)؛ | * ''تنزیه الانبیاء عن تسفیه الاغبیاء''، تألیف [[جلال الدین سیوطی]] (متوفی 911)؛ | ||
* ''تنزیه المصطفی المختار عمّایثبت من الاخبار و الا´ثار''، تألیف احمد وفائی (متوفی 1086)؛ | * ''تنزیه المصطفی المختار عمّایثبت من الاخبار و الا´ثار''، تألیف احمد وفائی (متوفی 1086)؛ | ||
* ''تنزیه الانبیاء''، تألیف شیخ مصطفی بن حسین بغدادی (بغداد 1323)؛ | * ''تنزیه الانبیاء''، تألیف شیخ مصطفی بن حسین بغدادی (بغداد 1323)؛ | ||