تولی: تفاوت میان نسخه‌ها

تولّی همراه تبرّی- که مفهوم متضاد و مخالف آن است- از واجبات<ref> وسائل الشیعة ج۱۶، ص۱۷۶</ref> و بلکه مهم‌ترین رکن اسلام<ref> الحدائق الناضرة ج۱۸، ص۴۲۳</ref> و تحقق‌بخش ایمان است و از اموری است که به محتضر و میّت، تلقین می‌شود.<ref> کشف الغطاء ج۲، ص۲۵۱</ref>

در فرهنگ شيعه «[[تولی]]» و «[[تبری]]» شرط اساسي پذيرش اعمال نیک است و بدون داشتن آن دو هيچ عملي پذيرفته نيست؛ در اين زمينه روايات متعددي در متون اسلامي مطرح شده است.

در زیارت‌نامه‌هایی مانند [[زیارت عاشورا]] مرامنامه‌ای از دوستی با دوستان خدا و دشمنی با دشمنان خدا ارائه شده است.

تولّی بر وزن ترقّی مصدر باب تفعّل از ماده «ولی» و به معنای پذیرش ولایت و کسی را ولی خود قرار دادن است. «ولیّ» در زبان عربی به معنای دوست، یاور و سرپرست آمده است. بنابراین تولّی هم به معنای پذیرش دوستی و پذیرش سرپرستی دیگری است.`

بر اساس آموزه های شیعی، تولّی به معنای دوست داشتن، تصدیق و تبعیت، و پذیرش و گردن نهادن به [[ولایت]] خدا و [[پیامبر]] (ص)و [[امامان|ائمه]] (ع)و در واقع همان دوست داشتن در راه خدا است و معمولا در کنار اصطلاح [[تبری]] به کار می رود که به معنای دشمنی با دشمنان خداست.

در احادیث بسیاری، محبت ورزیدن به ائمه [[اهل بیت]] علیهم السلام و خصوصا [[حضرت علی]] علیه‌السلام واجب دانسته شده است. [[سیدهاشم بحرانی]] ۹۵ حدیث از طریق [[اهل سنّت]]<ref>بحرانی، غایة المرام، ج۶، ص۴۶ـ۷۱</ref>و ۵۲ حدیث از طریق [[شیعه]]<ref>بحرانی، غایة المرام، ج۶، ص۷۲ـ۹۱</ref> در باب فضل محبان و موالیان [[علی]] علیه‌السلام و سایر [[امامان]] روایت کرده است. به تعبیر [[فضل بن روزبهان]] اهل سنّت نیز بر آن‌اند که تولاّ ی پیامبر و آل او و تبرّی از دشمنان او، بر هر مؤمنی واجب است و کسی که ایشان را والی و متصرف امور خود نداند یا از دشمنان ایشان تبرّی نجوید، مؤمن نیست.<ref>ص ۳۰۰</ref>

انسانی که در زندگی مرام و عقیده مشخصی دارد و مسیر معینی را برای خود انتخاب کرده است، خواه ناخواه در زندگی خود جهت دارد؛ یعنی بی تفاوت و خنثی نیست. طبیعتا چنین انسانی نمی تواند با همه افراد چه موافق و مخالف هم جهت و همسو باشد. به همین دلیل است که در قرآن کریم از دوستی با غیر مومنان و محبت آنان نهی شده است. شهید مطهری در این باره گفته است:<ref>مطهری، جادبه و دافعه علي (ع)، ص 145</ref>

::«انسان مومن بايد دارای جاذبه و دافعه باشد و حد و مرزی داشته باشد كه جايگاه او را نسبت به اهل ايمان و اهل نفاق و كفر و شرك مشخص سازد. او بايد نسبت به مومنان و غير مومنانی كه عنادی با حق ندارند و نسبت به آن جاهلند داراي جاذبه و نسبت به غير آنها دارای دافعه باشد.  

::فلسفه [[تولی]] و [[تبری]] مشخص كردن موضع و جهت خود در رابطه با مومنان و غيرمومنان و اعلام موضع در اين صف بندی است. [[تولی]] و [[تبری]] به معنای بی تفاوت نبودن در برابر حق و باطل و يكسان نبودن اين دو برای انسان با ايمان و هدفمند و زنده و پويا است.  

::نمی توان مومن و خدا باور بود و به اصول الهي و دينی پايبند بود ولی داراي موضع و جهت نبود و وضعيت و جايگاه اعتقادی خود را به ديگران اعلام نكرد و با همه انسان ها در رفتار و مشی و سلوك برخوردی يكسان و مشابه داشت. فلسفه ديگر تولی و تبری تصحيح جهت اعتقاد و رفتار خود با ملاك هاي حق در گذر زمان و پرهيز از انحراف از جاده حق و حقيقت است.  

::انسان مومن و خدا جو با تولی و تبری خود را همواره در وسط راه حق و صراط مستقيم نگه داشته و ااز فرو افتادن به گرداب كجی ها و انحرافات مصمون می سازد. [[تولی]] و [[تبری]] ياد آوری جايگاه اعتقادی و باور و مسئوليت های انسان مومن و نشانه ايمان پا بر جا و عميق و ريشه دار او است.»

با توجه به فلسفه و غایت تولی، این مفهوم همیشه همراه با تبری است و بدون آن امکان ندارد. به عبارت دیگر، سر نهادن به هر راه و روشی به معنای رویگردانی از بیراهه ها و کژراهه هاست؛ بنابراین تولی بدون تبری معنا ندارد.

تولی یکی از نتایج و شاخه های [[حب و بغض|محبت]] اهل بیت و دوست داشتن آنان است که خود از مفاهیم کلیدی و اساسی در فرهنگ شیعی بشمار می رود. تولی هم در فقه شیعی، [[کلام امامیه|کلام]]، و اخلاق بررسی مطرح شده است.در فرهنگ شيعه «تولي» و «تبري» شرط اساسي پذيرش اعمال صالحه است و بدون داشتن اين دو هيچ عملي پذيرفته نيست مثل آن مي ماند که شخص هيچ گونه عمل خيری انجام نداده باشد در اين زمينه روايات متعددی در متون اسلامی مطرح شده است.

در [[فقه شیعه]] تولی به همراه تبری از [[فروع دین]] محسوب شده و یکی از واجبات فقهی است<ref> وسائل الشیعة ج۱۶، ص۱۷۶</ref> و در هنگام مرگ نیز به میت [[تلقین]] می شود<ref> کاشف الغطاء، کشف الغطاء، ج۲، ص۲۵۱</ref> که نشان دهنده اهمیت این مفهوم دینی است.

در علم اخلاق نیز مساله تولی و [[تبری]] و آداب آن مورد بررسی قرار می گیرد.

[[خواجه نصیرالدین طوسی]] در [[اخلاق محتشمی]] بابی را به [[حب و بغض]] و [[تولی]] و [[تبری]] اختصاص داده و در آن، آیات و احادیث و سخنان حُکما را در این باره آورده است. علاوه بر این، نوشته مختصر و مستقلی با نام «[[رساله در تولا و تبرا]]» به وی منسوب است ( که همراه با [[اخلاق محتشمی]] چاپ شده ) و در آن با دیدی فلسفی به موضوع پرداخته و در نهایت، حاصل شدن ایمان را با تولّی و تبرّی مرتبط ساخته است.  

خواجه نصیر در این کتاب تولی و تبری را اینگونه تحلیل می کند که هر گاه نفس بهیمی تحت فرمان نفس ناطقه در آید، دو قوه شهوت و غضب لطیفتر شده، به شوق و اِعراض بدل می شوند و چون نفس ناطقه فرمانبردار عقل گردد، شوق و اعراض باز هم لطیفتر شده، به ارادت و کراهت تبدیل می شوند و سرانجام، وقتی عقل، به فرمانِ فرمانده حقیقت تن دهد، ارادت و کراهت به تولّی و تبرّی مبدل خواهند شد.<ref>خواجه نصیر، اخلاق محتشمی، ص 563</ref> وی کمال تولّی و تبرّی را در آن دانسته که عناصر چهارگانه آنها، یعنی معرفت و [[حب و بغض|محبت]] و هجرت و جهاد، محقق شود<ref>ص 565</ref> اما معتقد است کمال دینداری درجه ای بالاتر دارد که مرتبه [[رضا]] و [[تسلیم]] است و آن زمانی حاصل می شود که تولّی و تبرّی یکی شوند؛ یعنی، تبرّی در تولّی مستغرق گردد.<ref>خواجه نصیر، اخلاق محتشمی، ص 566</ref> در نهایت، از نظر [[خواجه نصیرالدین طوسی]] ایمان زمانی حاصل می شود که مجموع تولّی و تبرّی و رضا و تسلیم یکجا در فرد جمع و محقق گردد و در این صورت است که می توان نام مؤمن بر او نهاد.<ref>خواجه نصیر، اخلاق محتشمی، ص 567</ref>

[[شیخ یوسف بحرانی]] در باب تولی چنین گفته است که از تأکید فراوان احادیث شیعی در این باب نتیجه گرفته می‌شود که محبت [[اهل بیت]] عبارت از پذیرش [[امامت]] آنها و قرار دادن آنها در جایگاهی است که متعلق به آنهاست. بنابراین، مقدّم داشتن غیرِ آنها بر آنها در این زمینه، در واقع خروج از دایره محبت محسوب می شود.<ref>بحرانی، الشهاب الثاقب فی بیان معنی الناصب، ص 144</ref>

اساساً لازمه محبتِ تمام عیار و صادقانه به یک شخص، موافقت با او و تصدیق و تبعیت از وی است.<ref>بهبهانی، مصباح الهدایة فی اثبات الولایة، صص 298ـ299.</ref> بنابراین، محبتی که منجر به تولّی، یعنی پذیرش [[ولایت]] ائمه و تسلیمِ آنان شدن، و [[تبری|تبرّای]] نظری و عملی از مخالفان آنان نشود، اصلاً محبت به حساب نمی آید، چنانکه بر اساس حدیثی، کمال ولایت و محبت مخلصانه نسبت به آل محمد جز با [[تبری]] از دشمنان دور و نزدیک آنان به دست نمی آید.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ج 27، ص 58 ـ 59</ref>

بنابراین، حبّ و بغض و ولایت و برائتی را که در روایات مکرراً بر آن تأکید شده، باید به معنای تولّی و قبول ولایت و سرپرستی ائمه و مرجعیت آنها در همه امور و مسائل دانست. برهمین اساس، تصدیق [[امامت]] [[امامان|ائمه دوازده گانه]] علیهم السلام ــ که لازمه آن اعتماد به [[عصمت]] و منصوص بودن مقام آنان از جانب خدا و رسول اکرم و عالم بودن آنان به صلاح امور دنیا و آخرت و در نتیجه وجوب اطاعت اوامر و نواهی آنان است ــ از جمله اصول تحقق ایمان و بلکه از ضروریات مذهب [[امامیه]] شمرده شده است.<ref>شهید ثانی ، ص 404ـ 405</ref>

ازینرو، [[ولایت]] و طبعاً پذیرش آن، در کنار نماز و زکات و حج و روزه، از ارکان اسلام و بلکه مهمترین رکن آن تلقی شده<ref>برقی، کتاب المحاسن، ج 1، ص 286</ref> و همچنین تولّی در کنار [[تبری]] به عنوان جزء مقوّم، در همه صیغه هایی که برای ابراز دین و ایمان صحیح از سوی ائمه انشا یا تأیید شده، مورد تأکید قرار گرفته است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به مجلسی، بحارالانوار، ج 66، ص 2، 4ـ5، 14</ref>

* پذیرفتن ولایت خداوند، [[پیامبر]] (ص) و امامان [[اهل بیت]] (ع)

* دوست داشتن خداوند، همه پیامبران، امامان، حضرت زهرا (س)

در روایتی از [[امام باقر]] علیه السلام آمده است:<ref>کلینی، الکافی، ج ۲، ص ۱۲۷</ref>  

:::«اگر بخواهى بدانى آدم خوبى هستى نگاهى به قلبت کن، اگر اهل طاعت خدا را دوست دارى، و اهل معصیتش را دشمن، بدان آدم خوبى هستى، و خدا تو را دوست دارد، و اگر اهل طاعتش را دشمن دارى و اهل معصیتش را دوست، چیزى در تو نیست، و خدا تو را دشمن دارد، و انسان همیشه با کسى است که او را دوست دارد».

[[زیارت عاشورا]] را می توان نمونه برجسته ای از بیان [[تولی]] و [[تبری]] در عقائد [[شیعه]] دانست. در این [[زیارت]]، فرازهایی در پذیرش [[ولایت]] و دوستی با [[اهل بیت]] و نیز فرازهایی در رد دوستی و [[حب و بغض|محبت]] به دشمنان آنان آمده است. برخی از فرازهای مربوط به تولی در [[زیارت عاشورا]] عبارت است از:

* '''يا اَباعَبْدِاللهِ اِنّى سِلْمٌ لِمَنْ سالَمَكُمْ وَحَرْبٌ لِمَنْ حارَبَكُمْ اِلى يَوْمِ الْقِيامَةِ'''؛ ای ابا عبداللّه، بی شک تا روز رستاخیز دوست یاران شما بوده و دشمن دشمنان شما هستم.

* '''يا اَبا عَبْدِاللهِ اِنّى اَتَقَرَّبُ اِلى اللهِ وَ اِلىٰ رَسُولِهِ، وَاِلىٰ اميرِالْمُؤْمِنينَ وَ اِلىٰ فاطِمَةَ ، وَاِلَى الْحَسَنِ وَ اِلَيْكَ بِمُوالاتِكَ، وَبِالْبَرائَةِ مِمَّنْ قاتَلَكَ وَ نَصَبَ لَكَ الْحَرْبَ'''؛ یا ابا عبدالله!من با دوستی شما و بیزاری جستن از دشمنانت به خدا و رسول خدا (ص)و [[امیرالمؤمنین]](ع) و [[فاطمه]] (س) و [[حسن (ع)]] تقرب می جویم.

* [http://www.ensani.ir/storage/Files/20101119160649-1287.pdf تولی و تبری در منابع دینی]

{{پانویس|2}}

* ابن منظور؛