سید حسین طباطبایی بروجردی: تفاوت میان نسخه‌ها

| شاگردان =[[امام خمینی]] • [[آیت الله گلپایگانی|گلپایگانی]] • [[آیت الله منتظری|منتظری]] • [[آیت الله سیستانی|سیستانی]] • [[آیت الله صافی گلپایگانی|صافی گلپایگانی]] • [[آیت الله فاضل لنکرانی|فاضل لنکرانی]] • [[آیت الله مکارم شیرازی|مکارم شیرازی]] • [[آیت الله شبیری زنجانی|شبیری زنجانی]]

| وبگاه رسمی =[http://broujerdi.org/ پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله بروجردی]

آیت الله بروجردی از شاگردان [[محمدکاظم خراسانی|آخوند خراسانی]] بود که بعد از بازگشت از [[حوزه علمیه نجف|نجف]] در [[بروجرد]] ساکن شد. چند سال پس از درگذشت [[عبدالکریم حائری یزدی]] به دعوت [[مراجع سه‌گانه]] ([[سید محمد حجت کوه‌کمری|حجت]]، [[سید محمدتقی خوانساری|خوانساری]]، [[سید صدرالدین صدر|صدر]]) به قم آمد و ریاست [[حوزه علمیه قم در دوره معاصر|حوزه علمیه قم]] را بر عهده گرفت. پس از درگذشت [[سید ابوالحسن اصفهانی]]، بروجردی مهم‌ترین مرجع شیعیان بود و در دهه ۱۳۳۰ش مرجع عام شیعیان محسوب می‌شد.

در دوران آیت الله بروجردی حوزه علمیه قم گسترش و تعداد طلاب افزایش زیادی یافت. با حمایت‌های ایشان [[جامع حدیثی|آثار حدیثی]] و فقهی متعددی احیاء و منتشر شد. مجموعه بزرگ [[جامع احادیث الشیعه (کتاب)|جامع احادیث الشیعه]] تحت نظر او تدوین شد.

آیت الله بروجردی از همسر نخست خود، دو پسر و سه دختر داشت که همه در کودکی وفات کردند؛ جز یکی از دختران، به نام آغا نازنین که دو سال پس از [[ازدواج]] با عموزاده خود به نام بهاء الدین طباطبائی، هنگام زایمان، درگذشت.

همسر سوم آیت الله بروجردی نیز دختر سید عبدالواحد طباطبایی عموزاده ایشان بود.<ref>دوانی، مفاخر، ج۱۲، ص۵۳۸</ref>

[[پرونده:خبر درگذشت آیت الله بروجردی در روزنامه کیهان.jpeg|بندانگشتی|خبر درگذشت آیت الله بروجردی در روزنامه کیهان]]

* سید محمدحسن طباطبائی بروجردی در سال ۱۳۰۴ش در بروجرد متولد شد. نوشتن اکثر امور [[فتوا|استفتائی]] آیت الله بروجردی به عهده ایشان بود. وی در سال ۱۳۵۶ش در شهر [[قم]] دار فانی را وداع گفت و در صحن بزرگ حرم به خاک سپرده شد.

* آغا فاطمه احمدی طباطبایی، دختر بزرگ آیت الله بروجردی و همسر سید جعفر احمدی، بود که در سال ۱۳۷۲ش و در ۸۰ سالگی در قم درگذشت.

[[پرونده:مقبره آیت الله بروجردی.jpg|بندانگشتی|قبر آیت الله بروجردی در [[مسجد اعظم]]]]

آیت الله سید حسین بروجردی در [[۱۳ شوال]] ۱۳۸۰ق برابر با [[۱۰ فروردین]] ۱۳۴۰ش،<ref>حائری، روزشمار شمسی، ۱۳۸۶ش، ص۲۸.</ref> از دنیا رفت و پیکر ایشان [[تشییع جنازه|تشییع]] و سپس با نظر [[سید محمد بهبهانی|آیت الله بهبهانی]]، محمدحسن طباطبائی بروجردی (فرزند آیت الله بروجردی)، بر جنازه پدرش نماز خواند و در [[مسجد اعظم قم|مسجد اعظم]] به خاک سپرده شد.

در پی درگذشت آیت الله بروجردی، سفرا و نمایندگان کشورهای اسلامی ابراز همدردی کردند. کشورهای [[شوروی]]، [[آمریکا]] و [[انگلیس]] پرچم‌های سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌های خود را در ایران به نشانه احترام به صورت نیمه افراشته نگه داشتند.<ref>دوانی، مفاخر، ج۱۲، ص۵۳۲</ref>

[[پرونده:وصیت-نامه-آیت-الله-بروجردی-Copy.jpg|بندانگشتی|وصیت‌نامه آیت الله بروجردی روزنامه کیهان ۱۵ فروردین ۱۳۴۰ش]]

در وصیت‌نامه، بناها، از جمله ساختمان [[مدرسه علمیه آیت‌الله بروجردی (قم)|مدرسه خان]] که از طرف خود آیت الله بنا گردیده و ساختمان مغازه‌های پشت مدرسه وقف گردید. تولیت مسجد خان به عهده [[سید محمدحسن بروجردی|میرزا سید محمدحسن]] _فرزند ارشد_ واگذار شد. دستور پرداخت شهریه کلیه طلاب علوم دینی، تا دو ماه آینده در وصیت‌نامه صادر گردیده و همچنین دستور پرداخت وجوهی که همه ماهه بابت طلاب علوم دینی [[نجف|نجف اشرف]] حواله می‌شده، نیز داده شد. وی در وصیت‌نامه خود تکلیف کلیه امور شخصی، عمومی، مذهبی و حتی تکلیف اثاث منزل خویش را نیز تعیین کردند. بروجردی برای چهار فرزند و دو همسر باقی مانده خود نیز وصایایی صادر نمودند.<ref>[https://tarikhi.com/خواندنی-های-تاریخی/وصيت-‌نامه-آيت‌الله-العظمي-بروجردي/ سایت پژوهش‌های تاریخی]، «وصیتنامه آیت الله بروجردی» به نقل از گودرزیانی، روزشمار 15 خرداد، ج ا، ص 51.</ref> چون بیشتر نکات وصیت‌نامه دارای جنبه خانوادگی بود انتشار متن آن را صلاح ندانستند.<ref>[https://roozhayeborujerd.ir/1399/01/گذری-بر-تاریخ-۱۵-فروردین-۱۳۴۰؛-وصیتنام/ پایگاه خبری روزهای بروجرد]، گذری بر تاریخ (وصیت‌نامه آیت‌الله بروجردی).</ref>

از جمله وصایای او دفن در محوطه‌ای بین [[حرم حضرت معصومه(س)|حرم مطهر]] و [[مسجد اعظم قم|مسجد اعظم]] بود.<ref>[https://tarikhi.com/خواندنی-های-تاریخی/وصيت-‌نامه-آيت‌الله-العظمي-بروجردي/ سایت پژوهش‌های تاریخی]، «وصیتنامه آیت الله بروجردی» به نقل از گودرزیانی، روزشمار 15 خرداد، ج ا، ص 51.</ref> به نقل از روزنامه کیهان در قسمتی از وصیت‌نامه اشاره شده بود که مابقی موجودی صندوق پس از پرداخت دیون صرف مخارج طلاب علوم دینی شود اما پس از محاسبه و رسیدگی دقیق به دفاتر معلوم شد که حضرت آیت‌الله در حدود ۶ میلیون ریال بدهکاری داشته در حالی که موجودی صندوق به نصف این رقم نیز بالغ نمی‌شد و بدین ترتیب حتی کفاف نیمی از دیون را نیز نمی‌داد.<ref>[https://roozhayeborujerd.ir/1399/01/گذری-بر-تاریخ-۱۵-فروردین-۱۳۴۰؛-وصیتنام/ پایگاه خبری روزهای بروجرد]، گذری بر تاریخ (وصیت‌نامه آیت‌الله بروجردی).</ref>

در سال ۱۳۴۵ق رئیس اداره ثبت احوال بروجرد، شخصی [[فرقه بهائیت|بهایی]] را به معاونت خود منصوب کرد. همچنین مراسمی با حضور زنان برهنه، در سطح شهر به راه افتاده بود. این اخبار به گوش آیت الله بروجردی رسید، ایشان در اعتراض به این رفتار، قصد مسافرت به [[عتبات]] کرد؛ ولی فرماندار بروجرد مسئول اداره ثبت احوال را برکنار کرد. گرچه بعد از چند ماه بر اثر اعمال خلاف شرع مسئولین کشوری، به طرف عتبات رفته و در نجف ساکن گردید.{{مدرک}}

در جریان تحصن علما در قم علیه اعمال رضاشاه پهلوی، علمای نجف تصمیم گرفتند اعتراض خود را به گوش رضاشاه برسانند، بنابراین آیت الله بروجردی و [[شیخ احمد شاهرودی]] را به نماینده خود انتخاب کردند تا با علمای قم دیدار کنند؛ اما مأموران شاه این دو را در [[قصر شیرین]] دستگیر کرده و به [[تهران]] منتقل کردند. وقتی [[رضاشاه]] به دیدار آیت الله بروجردی آمد، وی بعد از نصیحت شاه اعلام کرد قصد سفر به [[مشهد]] را دارد.

ایشان بعد از ماجرای دستگیری در قصر شیرین و انتقال به تهران، مستقیماً از تهران به سوی مشهد حرکت کرد و مدت ۸ماه در مشهد اقامت داشت. به درخواست آیت الله [[محمد کفائی]] (فرزند آخوند خراسانی) و آیت الله [[سید حسین طباطبایی قمی]]، شب‌ها در [[مسجد گوهرشاد]]، نماز جماعت اقامه می‌کرد.{{مدرک}}

آیت الله بروجردی بعد از ۸ ماه تصمیم گرفت به بروجرد برگردد که در راه بازگشت در قم توقف کرد و [[عبدالکریم حائری یزدی|شیخ عبدالکریم حائری]]، از ایشان خواست در قم بماند و تدریس کند.{{مدرک}}

اصرار طبقات مختلف بروجرد و درخواست‌های مکرر از آیت الله بروجردی برای بازگشت به بروجرد، باعث شد ایشان تصمیم به بازگشت بگیرد.

سید حسین بروجردی در سال ۱۳۶۴ق برای معالجه از بروجرد به تهران آمد. در این هنگام چند نفر از فقهای سرشناس [[حوزه علمیه قم]] خصوصاً امام خمینی از آیت الله بروجردی جهت اقامت در قم و قبول مرجعیت شیعه و مدیریت حوزه دعوت کردند.<ref>واعظ زاده، ص۵۳</ref>

همچنین [[سید صدرالدین صدر]] که در صحن [[حرم حضرت معصومه(س)|حرم حضرت معصومه]] اقامه [[نماز جماعت]] می کرد، جایگاه نماز خود را به آیت الله بروجردی واگذار کرد. [[سید محمد حجت کوه‌کمری|سید محمد حجت]]، جایگاه تدریس خود را در اختیار وی قرار داد. [[سید محمدتقی خوانساری|سید محمد تقی خوانساری]] نیز برای احترام در درس ایشان شرکت می‌کرد.<ref>علوی، صص۱۱۹ و ۱۲۰</ref>

برخی شاگردان آیت الله سید حسین بروجردی عبارتند از:

اگر چه بسیاری از مردم و عده‌ای از بزرگان، در مدتی که آیت الله بروجردی در بروجرد بود، او را به عنوان مرجع تقلید خویش برگزیده بودند، دوره نخست مرجعیت ایشان به‌طور رسمی، با انتشار [[رساله توضیح‌المسائل|رساله عملیه]] آغاز شد. مراجع محلی که با آیت الله بروجردی آشنایی داشتند، مقلدان خود را به او ارجاع می‌دادند.{{مدرک}}

یک سال پس از اقامت آیت الله بروجردی در قم و بعد از ارتحال آیت الله [[سید ابوالحسن اصفهانی]]، اکثر مقلدان ایشان به آیت الله بروجردی رجوع کردند و بعد از رحلت آیت الله [[سید حسین طباطبایی قمی|سید حسین طباطبائی قمی]]، آیت الله بروجردی، شهرت وی بیشتر شد.

[[اجازه روایت|اجازه‌نامه روایی]] از آخوند خراسانی، شیخ الشریعه اصفهانی، [[محمدتقی آقا نجفی اصفهانی|شیخ محمد تقی اصفهانی]] معروف به آقا نجفی اصفهانی، سید ابوالقاسم دهکردی اصفهانی، [[آقابزرگ تهرانی]] و [[علم­ الهدی ملایری]].

در اجازه اجتهادی که استادش [[محمدکاظم خراسانی|آخوند خراسانی]] برایش صادر کرده او را کسی دانسته که به اوج [[اجتهاد]] مطلق نائل گشته و تمام مناصبی را که مجتهد مطلق حائز است. (مانند: [[فتوا|فتوا دادن]] و [[قضاوت]]) برای او ثابت و تبعیت از او را بر مردم [[واجب]] و مخالفت با او را حرام دانسته است.<ref>https://www.borna.news/بخش-اخبار-2/81200-متن-کامل-اجتهادنامه-آیت</ref> {{یادداشت|بلغ من حضیض التّقلید إلی اوج الاجتهاد المطلق فله کل المناصب الثّابته للمجتهد المطلق من الإفتاء و القضاء و غیرهما، و یجب علی النّاس اتّباع حکمه، و یحرم علیهم ردّه و نقضُه فانّه استخفاف بحکم الله تعالی.}}

* '''اهتمام به دین:''' در آخرین روزهای عمرشان وقتی خبر دادند پرفسور موریس متخصص قلب، از پاریس برای معالجه ایشان به قم آمده است، ایشان را به حضور نپذیرفتند و از همراهان خواستند اتاق را مرتب کنند و شانه‌ای به ایشان بدهند تا محاسن خود را مرتب کند و وقتی به ایشان عرض کردند؛ اشکالی ندارد؛ چون حال شما خیلی خوب نیست؛ گفته بود: «من امروز پیشوای مسلمین هستم، نباید در مقابل یک بیگانه به این حال باشم.»<ref>علوی، سید محمدحسین، خاطرات زندگانی آیت الله بروجردی، انتشارات اطلاعات، خرداد ۱۳۴۱، ص۳۶</ref>

* '''[[کظم غیظ]]:''' آیت الله بروجردی در امور دنیایی با خود عهد کرده بود، اگر عصبانی شود یک سال تمام [[روزه]] بگیرد و یک بار که عصبانی شد، یک سال تمام (به غیر از روزهای حرام) روزه گرفت.<ref>مجله حوزه، ش ۴۳ و ۴۴، صص۲۶۸ و ۶۶</ref>

* '''آرزوی [[شهادت]]:''' آیت الله سید محمد رضا گلپایگانی نقل می‌کند: «مرحوم آیت‌الله بروجردی بسیار اظهار تأسف می کردند، به سبب این که با فراهم شدن زمینه شهادت، این فیض بزرگ را درک نکردند و به مقام شهادت نایل نشدند.»<ref>مرکز انتشارات، ص۲۸</ref>

[[سید محمدحسین حسینی تهرانی|علامه طهرانی]] هنگام تشرف به [[قم]] پس از زیارت [[حضرت معصومه سلام الله علیها|حضرت معصومه]] مقید به زیارت قبر او بوده و موقع حضور در کنار قبر آیت الله بروجردی دست بر قبر ایشان گذاشته و گفته است: «أشهد أنّک مؤمن حقّاً»<ref>http://nooremojarrad.com/دانشنامه/آیت_الله_العظمی_بروجردی</ref>

[[پرونده:مسجد اعظم قم.jpg|بندانگشتی|۲۳۰px|[[مسجد اعظم قم]] در مجاورت [[حرم حضرت معصومه(س)]] به ابتکار و پیگیری آیت الله بروجردی ساخته شد]]

'''ایجاد ابنیه بزرگ مذهبی و علمی:''' از جمله: [[مسجد اعظم قم]]، [[مدرسه علمیه آیت‌الله بروجردی (نجف)|مدرسه نجف]]، مدرسه [[کربلا]]، مسجد [[بغداد]]، بیمارستان نجف، حسینیه و حمام [[سامرا]]، مدرسه [[کرمانشاه]]، مسجد بزرگ [[طرابلس]] [[لبنان]]، چهار مسجد بزرگ در آفریقا، [[قبرستان وادی السلام قم]]، [[مدرسه علمیه آیت‌الله بروجردی (قم)|مدرسه آیت الله بروجردی]] در قم، بیمارستان نکویی قم، مسجد و [[مرکز اسلامی هامبورگ]] [[آلمان]]، کتابخانه [[مدرسه آیت الله بروجردی نجف|مدرسه نجف]]، کتابخانه مدرسه کرمانشاه و… {{مدرک}}

| [[محمد محققی لاهیجانی]] || [[آلمان]] - [[مرکز اسلامی هامبورگ]]||۱۳۳۴ش. تا فوت آیت الله بروجردی

قبل از آیت الله بروجردی، بعضی از مراجع مانند: [[سید ابوالحسن اصفهانی]] نمایندگان و مبلغانی را به مناطقی مانند: [[هند|هندوستان]]، [[زنگبار]] و مسقط می‌فرستادند؛ اما این اعزام‌ها محدود و موقت و در مناسبت‌های خاصی انجام می‌شد. اما آیت الله بروجردی نمایندگانی را به کشورهای مختلف فرستاد تا در آنجا اقامت گزینند و به فعالیت دینی مشغول شوند و در این راه به سرمایه‌گذاری کلان عنایت داشت.

* '''[[آلمان]]''' با محوریت '''[[مرکز اسلامی هامبورگ]]''': این مرکز از مهمترین مراکز اسلامی و شیعی در [[آلمان]] و اروپاست. عملیات ساخت این مرکز در سال ۱۳۳۲ ش. با حمایت مالی آیت الله بروجردی آغاز شد.<ref>[http://fa.izhamburg.de/index.aspx?pid=99&articleid=10795 تاریخچهء بنیانگذاری و مراحل بنای مرکز]</ref> و در سال ۱۳۳۴ش. [[محمد محققی لاهیجانی]] به عنوان نماینده آیت الله بروجردی و امام مسجد آغاز به کار کرد. پس از وفات آیت الله بروجردی و بازگشت محققی به ایران، فعالیت این مرکز ادامه یافت و همواره روحانیونی از ایران، مدیریت این مرکز را بر عهده داشتند. هم‌اکنون نیز این مرکز دینی و فرهنگی در هامبورگ فعال است. امام جماعت و مدیر فعلی این مرکز، محمدهادی مفتح است.<ref>[http://fa.izhamburg.de/index.aspx?pid=99&articleid=10795 تاریخچهء بنیانگذاری و مراحل بنای مرکز]</ref>

* '''[[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]]''': [[مهدی حائری یزدی]] فرزند شیخ [[عبدالکریم حائری یزدی]] تا پیروزی انقلاب در واشینگتن از طرف [[آیت الله]] بروجردی نماینده بود. وی علاوه بر تبلیغ در دانشگاه نیز تحصیل و تدریس می‌کرد.<ref>رک: زندگی آیت الله العظمی بروجردی، ص۷۲</ref><ref>خاطرات دکتر مهدی حائری یزدی، صص۴۱ و ۳۹ و ۲۸</ref>

* '''[[عربستان سعودی|عربستان]]''': [[محمد تقی طالقانی آل احمد|سیدمحمدتقی طالقانی آل احمد]] را در ۱۳۳۱ش برای سرپرستی [[شیعه|شیعیان]] [[مدینه]] و پس از درگذشت او [[سید احمد لواسانی]] و بعد از استقرار در آن کشور و پیگیری‌های بسیار، زمینه تأسیس مرکزی در شهر [[مدینه]] ایجاد کرده بود که به دلایلی متوقف شد.<ref>مجله حوزه، ش ۴۳–۴۴، ص۱۱۷</ref> [[عبدالحسین فقیهی رشتی]] نیز به نمایندگی از آیت الله بروجردی، هر سال چندین ماه در [[مکه]] و مدینه به سر می‌برد و علاوه بر بیان مسائل شرعی، به دریافت وجوه شرعی می‌پرداخت. او ۳۰ سال نماینده آیت الله بروجردی در امور حجاج بود.<ref>هفته نامه نقش قلم (نشریه استان گیلان)، ۲۷ آبان ۱۳۶۹، مقاله محمدعلی فقیهی زاده گیلانی.</ref>

* '''[[مصر]]''': [[محمدتقی قمی]] از ۱۳۱۷ش با هدف [[تقریب مذاهب اسلامی|تقریب]] مذاهب به [[قاهره]] رفت. ضمن تدریس زبان و ادبیات فارسی، برای معرفی تشیع تلاش می‌کرد. به همت وی و برخی علمای شیعی و سنی در ۱۳۲۷ش «[[دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیة|دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه]]» تأسیس شد. آیت الله بروجردی، قمی را به عنوان نماینده خود در [[مصر]] و دارالتقریب تأیید کرد و به واسطه وی با شیوخ [[الازهر]] مکاتباتی داشت.<ref>جام شکسته، خاطرات حجت الاسلام معادیخواه، ج۲، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۴، ص۱۷۳</ref>

* '''[[بریتانیا|انگلستان]]''': [[سید صدرالدین بلاغی]] نماینده آیت الله بروجردی در [[نهضت ملی شدن نفت]] بود. وی پس از نهضت نفت به نمایندگی آیت الله بروجردی، عازم انگلستان شد و در آنجا به تبلیغ پرداخت.

* '''[[پاکستان]]''': [[محمد شریعت اصفهانی|شیخ محمد شریعت اصفهانی]] فرزند [[فتح‌الله غروی اصفهانی|شیخ الشریعه اصفهانی]] و داماد [[آقا ضیاء عراقی|آقاضیاء عراقی]] بود. در زمان زعامت آیت الله بروجردی از [[نجف]] به ایران آمد. با [[سید محمدکاظم عصار]] و [[حسینعلی راشد]] مرتبط بود. در ۱۳۳۱ش به عنوان نماینده آیت الله بروجردی راهی کراچی شد<ref>تذکره علمای امامیه‍... ، ص۳۱۲.</ref> و تا پایان عمر در آنجا ماند. در فروردین ۱۳۵۷ش درگذشت.<ref>بایگانی مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، سند ش۱۱۲۳، مورخ ۲۵۳۷/۱/۲۱.</ref><ref>[http://rasekhoon.net/article/print-88131.aspx درباره شیخ محمدشریعت اصفهانی]</ref>

آیت الله بروجردی به تقریب و وحدت میان مذاهب اسلامی توجه داشت. مسائل بین‌المللی و حملات بیگانگان به خاک مسلمین مانند: جنگ جهانی، تجزیه [[عثمانی]]، جنگ ایتالیا علیه لیبی، تأسیس اسرائیل، جنگ [[هند]] و [[پاکستان]] و.. در ایجاد تفکر تقریب نقش داشت.<ref>تطبیق اندیشه تقریب از منظر امام خمینی و آیت الله بروجردی، فصلنامه علمی-پژوهشی پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال دوم، ش ۵، زمستان ۹۱، ص۱۰۴</ref> بروجردی نزد [[سید محمدباقر درچه‌ای]] و [[فتح‌الله غروی اصفهانی|شریعت اصفهانی]] تلمذ کرده است. این دو از حامیان اندیشه تقریب بودند.<ref>وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، اسفند ۸۶، ص۲۱</ref>

* '''عنایت به [[فقه مقارن]]''': آیت الله بروجردی به [[فقه مقارن]] در مسائل اختلافی اهمیت می‌داد و معتقد بود که مسائل فقهی نه تنها در سطح مذهب امامیه؛ بلکه باید در سطح همه مذاهب فقهی اسلامی بحث شود و ادله همه مذاهب منظور گردد.<ref>وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، اسفند ۸۶، ص۲۱</ref>{{سخ}} بروجردی معتقد بود، فقه شیعه در حاشیه فقه اهل سنت است و با توجه به اینکه پرسش‌های فقهی از ائمه با توجه به مسائل اهل سنت بوده، مراجعه به فتاوی رایج اهل سنت به فهم روایات کمک می‌کند.<ref>وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، اسفند ۸۶، ص۲۱</ref>

* '''اهتمام به درج روایات فقهی اهل سنت در کتاب جامع الاحادیث الفقهیه''': این کتاب یک دوره کامل احادیث فقهی است که زیر نظر آیت الله بروجردی و به کوشش برخی شاگردان ایشان تألیف شد. وی تأکید داشت که در ذیل هر باب روایات اهل سنت نوشته شود؛ اگرچه بعداً به خاطر عکس العمل مخالفین، اظهار تردید کرد و در نهایت از این کار منصرف شد.<ref>وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، اسفند ۸۶، ص۲۵</ref>

* '''ریشه یابی مسائل اختلافی''': وی در ریشه یابی مسائل مورد اختلاف، حدود اتفاق و اختلاف در آن مسائل و زمان طرح آنها را از لحاظ تاریخی مشخص کرده؛ نخست نظر اهل بیت و سپس نظر اهل سنت را طرح می‌کرد و به بررسی این قبیل مباحث به صورت بحث علمی و نه جدال مذهبی می‌پرداخت.<ref>وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، اسفند ۸۶، ص۲۲</ref>

* '''طرح یکسان کردن حج''': در سال‌های پایانی عمر وی حدیث حجة الوداع را برای ملک سعود که به ایران آمده بود، فرستاد. در طریق روایات حجة الوداع به نقل از اهل سنت دو نفر از امامان نیز ثبت گردیده و طبعاً برای شیعیان نیز حجت است و نظر به اینکه در کتب صحاح آمده می‌تواند نقطه وحدت در این مسئله بین [[فریقین]] باشد و سبب گردد که مسلمین در عمل حج یکسان عمل کنند.<ref>وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، اسفند ۸۶، ص۲۳</ref>

* '''معرفی فقه شیعه به اهل سنت''': آیت الله بروجردی کتاب «المبسوط» شیخ طوسی را به شیخ عبدالمجید سلیم از شیوخ [[الازهر]] و از اعضای [[دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیة]] اهدا کرد. وی اهتمام داشت که فقهای شیعه با روایات و مبانی فقهی اهل سنت آشنا شوند و از طرفی، اهل سنت نیز به روایات و فقه شیعه رجوع کنند و از آن مطلع شوند. این امر سبب شد تا بسیاری از اعضای دارالتقریب با فقه شیعه آشنا شدند تا جایی که برخی از بزرگان [[الازهر|دانشگاه الأزهر]] در [[مصر]] -همچون عبدالمجید سلیم و [[محمود شلتوت|شیخ محمود شلتوت]]- به جواز عمل کردن مطابق با [[فقه|فقه شیعه]] امامیه حکم دادند<ref>آذرشب، پیشینه تقریب، ۱۳۸۴ ش، صص۲۰۳–۲۰۴ و صص۱۷۴–۱۷۷؛ واعظ‌زاده خراسانی، «مصاحبه با آیت الله واعظ‌زاده خراسانی به مناسبت سالروز تأسیس دارالتقریب».</ref> یا در پاره‌ای مسائل مانند: شرط شهادت عدلین در طلاق، موافق شیعه فتوا دادند که در قانون مدنی مصر ثبت شد.<ref>وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، اسفند ۸۶، ص۲۳</ref> در همان ایام وزارت اوقاف مصر کتاب «المختصر النافع» محقق حلی (م۶۷۶ق) را که یک دوره فقه فشرده است، با مقدمه وزیر اوقاف وقت، شیخ احمد حسن الباقوری چاپ کرد. الباقوری به ایران آمد و با آیت الله بروجردی دیدار کرد. مقدمه وی در باب تقریب فقهی و مشترکات فقهی [[فریقین]] است.<ref>وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، اسفند ۸۶، ص۲۴</ref>

* '''حمایت از دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه''': دارالتقریب در سال ۱۳۲۷ش از سوی جمعی از علمای اهل سنت و مذاهب مختلف و علمای شیعه و با کوشش [[محمدتقی قمی]] که سال‌ها در لبنان و مصر اقامت داشت و با دبیرکلی وی شکل گرفت. اعضاء آن از اساتید [[الازهر]] مانند شیخ عبدالمجید سلیم، [[محمود شلتوت|شیخ محمود شلتوت]]، شیخ ابوزهره، حسن البنا، و از علمای شیعه [[محمدحسین کاشف‌الغطاء|محمد حسین کاشف الغطاء]] در [[نجف]]، [[سید عبدالحسین شرف‌الدین|سید عبد الحسین شرف الدین]] و [[محمدجواد مغنیه]] در [[لبنان]] بودند. آیت الله بروجردی اهتمام ویژه‌ای به دارالتقریب داشت تا جایی که در بستر مرگ نیز به اهمیت این طرح و لزوم تقویت آن تأکید نمود.<ref>آذرشب، پیشینه تقریب، ۱۳۸۴ ش، ص۱۸۲.</ref> او با هر گونه اهانت به خلفا و بزرگان اهل سنت، مخالف بود و این کارها را موجب تفرقه و عداوت در میان جوامع مسلمین می‌دانست.<ref>وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، اسفند ۸۶، ص۲۵</ref>

[[پرونده:اجازه اجتهاد آخوند خراسانی به آیت الله بروجردی.jpg|بندانگشتی|[[اجازه اجتهاد]] [[آخوند خراسانی]] به آیت الله بروجردی]]

[[پرونده:اجازه نامه آخوند خراسانی به آیت الله بروجردی.jpg|بندانگشتی|صفحه دوم [[اجازه اجتهاد]] آخوند خراسانی به آیت الله بروجردی]]

برخی نقل کرده‌اند که آیت الله بروجردی در جلوگیری از تغییر خط در دوره رضاشاه نقش داشته است. بنابر این نقل، رضاخان به تقلید از آتاتورک تصمیم به تغییر خط گرفت و آیت الله بروجردی با این تصمیم به شدت مخالفت کرد:

:: «هدف اینان از تغییر خط، دورکردن جامعه ما از فرهنگ اسلامی است، من تا زنده‌ام، اجازه نمی‌دهم این کار را عملی کنند، به هر جا که می‌خواهد منتهی شود.»<ref>چشم و چراغ مرجعیت: مصاحبه‌های ویژه مجله حوزه، با شاگردان آیت الله بروجردی، ص۲۹</ref>

در این شرایط شایعه شده بود که آیت الله بروجردی با تشکیل مجلس مؤسسان موافق است. به دنبال این مسئله، [[سید روح‌الله موسوی خمینی|آیت الله خمینی]] و آیت الله [[سید محمد محقق داماد|سید محمد محقق]] (داماد)، آیت الله [[روح‌الله کمالوند|روح الله کمالوند خرم‌آبادی]] و آیت الله [[مرتضی حائری یزدی|مرتضی حائری]]، نامه‌ای به آیت الله بروجردی نوشتند: «چون منتشر است که راجع به مجلس مؤسسان بین حضرت مستطاب عالی و بعضی اولیاء امور مذاکراتی شده و بالنتیجه با تشکیل مجلس مؤسسان موافقت فرموده‌اید… مستدعی است حقیقت آن انتشار را برای روشن شدن تکلیف شرعی اعلام فرمایید»؛ همچنین شایع شده بود که آیت الله بروجردی ضمن جواب کتبی نوشته بودند:

قائم مقام رفیع، مشاور شاه و دکتر اقبال، وزیر کشور از طرف شاه نزد آیت الله بروجردی آمدند، و صریحاً اطمینان دادند که دین رسمی تغییر نخواهد کرد و نهایتاً نیز به همان گرفتن اختیارات بیشتر برای شاه اکتفا شد.<ref>محمدحسن رجبی (دوانی)، زندگینامه سیاسی امام خمینی (تهران: نشر مطهر) ص۱۴۲.</ref>

'''ممانعت از اعدام آیت الله کاشانی'''{{سخ}}

اگر چه در زمان ملی شدن صنعت نفت، میان آیت الله بروجردی و [[سید ابوالقاسم کاشانی|آیت الله کاشانی]] رابطه حسنه‌ای برقرار نبود، پس از کودتای ۲۸ مرداد، آیت الله بروجردی مانع از محاکمه و اعدام آیت الله کاشانی شد.<ref>مجله حوزه، شماره ۴۴–۴۳ (ویژه نامه آیت الله بروجردی)، مصاجبه با آیت الله صافی گلپایگانی</ref><ref>حسین مکی؛ خاطرات سیاسی حسین مکی، چاپ اول، تهران ۱۳۶۸، صفحه ۵۷۲ تا ۵۷۶</ref>{{سخ}}

هرچند آیت الله بروجردی مانند [[سید محمدتقی خوانساری]] در نهضت ملی نفت سکوت کرد؛ اما از روحانیت خواست که مخالفت نکنند. از وی نقل شده است که:

::من در قضایایی که وارد نباشم و آغاز و پایان آن را ندانم و نتوانم پیش‌بینی کنم، وارد نمی‌شوم. این قضیه ملی شدن صنعت نفت را نمی‌دانم چیست، چه خواهد شد و آینده در دست چه کسی خواهد بود. البته روحانیت به هیچ وجه نباید با این حرکت مخالفت کند که اگر با این حرکت مردمی مخالفت کند و این حرکت ناکام بماند، در تاریخ ایران ثبت می‌شود که روحانیت سبب این کار شد؛ لذا به آقای بهبهانی و علمای تهران نوشتم که مخالفت نکنند.<ref>چشم و چراغ مرجعیت؛ مصاحبه با آیت الله سلطانی طباطبایی، ص۴۲</ref>

در چند ماجرا مخالفین [[محمد مصدق|مصدق]] انتظار داشتند که [[آیت الله]] بروجردی علیه مصدق موضع‌گیری کنند،<ref>علی رهنما، نیروهای مذهبی بر بستر حرکت نهضت ملی، ص۹۹۵–۹۹۹</ref> اما آیت الله بروجردی چنین نکرد و حتی اسنادی مبنی بر حمایت وی از دولت [[محمد مصدق|مصدق]] وجود دارد.<ref>مجله حوزه، مصاحبه با واعظ زاده خراسانی، ش ۴۳–۴۴، ص۲۲۶</ref><ref>احمدعلی رجائی و مهین سروری، اسناد سخن می‌گویند، ج۱، ص۳۳۹</ref>

'''تقابل و تعامل با فداییان اسلام'''{{سخ}}شیوه غیرمداخله جویانه آیت الله بروجردی با روش [[سید مجتبی نواب صفوی|نواب صفوی]] و [[سید ابوالقاسم کاشانی|آیت الله کاشانی]] همسان نبود.<ref>سیره عملی آیت الله العظمی بروجردی در ساحت سیاست، مجله علوم سیاسی، پاییز ۱۳۸۹، شماره ۵۱، ص۱۲۵</ref>نواب در کتاب راهنمای حقایق از مراجع می‌خواهد تا مرجعیت را به شرط آنکه صلاحیت این مقام را نداشته باشد، خلع کنند.<ref>نواب صفوی، راهنمای حقایق، ص۵۸</ref> در مقابل آیت الله بروجردی، روی خوش به فداییان نشان نمی‌داد. نخست با موعظه سعی در بازداشتن آنان داشت. سر درس مکرر می‌گفت:

[[سید حسن طاهری خرم‌آبادی|طاهری خرم‌آبادی]] و [[محمد فاضل لنکرانی]] تأثیرپذیری فدائیان اسلام از [[سید ابوالقاسم کاشانی|آیت الله کاشانی]] را از عوامل اختلاف فدائیان با آیت الله بروجردی می‌دانند.<ref>حسن طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت الله طاهری خرم‌آبادی، ج۱، ص۸۳–۸۴</ref><ref>مجله حوزه، شماره ۴۳–۴۴، مصاحبه با آیت الله فاضل لنکرانی، ص۱۵۶</ref> البته در جریان دستگیری سید حسین امامی، آیت الله بروجردی از وی حمایت و برای آزادی‌اش تلاش کرد. ایشان همچنین از کسانی که با شاه رابطه داشتند، قول گرفته بود که از شاه بخواهند حکم اعدام را امضا نکند. بروجردی پس از شنیدن خبر اعدام، متأثر و ناراحت شد و کارهای روزانه را تعطیل کرد و گفته بود «از ناراحتی حال هیچ کاری را ندارم»<ref>چشم و چراغ مرجعیت، ص۱۰۳ و ۱۰۴</ref>

در سال ۱۳۴۵ق رئیس اداره ثبت احوال بروجرد، شخصی بهایی را به معاونت خود منصوب کرد. همچنین مراسمی با حضور زنان برهنه، در سطح شهر به راه افتاده بود. این اخبار به گوش آیت الله بروجردی رسید و وی برای اعتراض؛ بروجرد را به مقصد [[عتبات عالیات]] ترک کرد. فرماندار بروجرد و دیگر مسئولین شهر، مسئول اداره ثبت احوال و معاونش را برکنار و تنبیه کردند و آیت الله بروجردی را به شهر برگرداندند؛ ولی وی بعد از چند ماه، بر اثر دلتنگی و اعمال خلاف شرع مسئولین کشوری، به طرف عتبات رفته و در [[نجف|نجف اشرف]] ساکن شد.

'''حمایت از فلسطین'''{{سخ}}موضع آیت الله بروجردی در قبال اشغال [[قدس]]، توسط متجاوزان [[صهیونیسم|صهیونیست]]، موضعی محکم بود.<ref>دوانی، مفاخر، ج۱۲ ص۳۶۲</ref> ایشان در سال ۱۳۲۷ش بیانیه‌ای را در محکومیت صهیونیسم بین‌الملل و غاصبان [[فلسطین]] صادر کرد و در آن از مجاهدان فلسطینی با احترام یاد کرده و برای پیروزی آنها [[دعا]] کرد.<ref>منظورالاجداد، مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست، ۱۳۷۹ش، ص۴۵۷–۴۵۸.</ref>

'''درخواست گنجاندن درس دینی در دوره ابتدایی'''{{سخ}}در پی اعلام دولت، برای اجرای لایحه تعلیمات اجباری در دوره ابتدایی، آیت الله بروجردی خواستار گنجاندن درس تعلیمات دینی در این دوره شد و نماینده خود، آقای [[محمدتقی فلسفی|فلسفی]] را مأمور مذاکره با دولت کرد.<ref>دوانی، خاطرات، صص۱۸۹–۱۹۱</ref>

* علوی، سید محمدحسین، خاطرات زندگانی آیت الله بروجردی، انتشارات اطلاعات تهران، ۱۳۴۱ش.

* مطهری، مرتضی، مزایا و خدمات آیت الله بروجردی، انتشارات صدرا، تهران، ۱۳۸۰ش.

* واعظ زاده خراسانی، محمد، زندگی آیت الله بروجردی، نشر مجمع تقریب مذاهب اسلامی، تهران، ۱۳۷۹ش.

*[http://www.broujerdi.ir/ سایت آیت الله بروجردی]

* [http://www.bou.ac.ir/Portal/File/ShowFile.aspx?ID=88bf952b-aa2b-48df-8d24-9ff177fa3da7 سیره عملی آیت الله العظمی بروجردی در ساحت سیاست]

*[http://www.mashreghnews.ir/fa/news/334587 تصاویری از تشییع جنازه آیت الله بروجردی]