قیام توابین: تفاوت میان نسخه‌ها

'''قیام توابین''' اولین قیام شیعی از قیام های پس از واقعه [[عاشورا]] است که با هدف خون خواهی [[امام حسین]](ع) و شهدای [[کربلا]]، در سال 65 ه.ق صورت پذیرفت. این قیام به دست مسلمانان و دوستداران [[اهل بیت]](ع) در مقابله با لشکر [[شام]] و در منطقه «[[عین الورده]]» رخ داد که رهبری آن بر عهده [[سلیمان بن صرد خزاعی]] بود.

پس از واقعه عاشورا و شهادت امام حسین(ع) و یارانش، برخی شیعیان که با وعده [[بیعت]]، از حسین بن علی(ع) دعوت کردند به [[کوفه]] بیاید و سپس از خطای خویش در پیمان شکنی و یاری نرساندن به امام(ع)، سخت نادم و پشیمان بودند، تصمیم بر آن گرفتند که گناه و اشتباه خویش را جبران کنند. آنان در جلسات متعدد به این نتیجه رسیدند که این ننگ جز با کشته شدن در راه امام حسین(ع) و گرفتن انتقام از قاتلان وی پاک نمی‌شود.<ref>الطبقات الکبری، ج 6، ص 25. کتاب الفتوح، ج 6، ص 205 و 206.</ref>

چند ماه پس از [[واقعه كربلا|حادثه کربلا]]، حدود صد تن از شیعیان در خانه سلیمان بن صرد خزاعی که از زاهدان و عابدان سرشناس [[کوفه]] بود، گرد آمدند. سلیمان در این جلسه با اشاره به [[آیه]] 54 سوره بقره و [[توبه]] قوم [[موسی بن عمران|موسی]](ع) خطاب به حاضران گفت: ما وعده یاری به [[اهل بیت]] [[پیامبر]](ص) دادیم، اما نصرتشان نکردیم. در انتظار فرجام کار ماندیم تا آن که فرزند پیامبرمان کشته شد. حال خدا از ما راضی نمی‌شود مگر آن که با قاتلان او بجنگیم، شمشیرها را تیز کنید و اسب و نیرو فراهم سازید تا فرا خوانده شوید.<ref>بحارالانوار، ج 45، ص 355.</ref>

پس از سخنان سلیمان، دیگر بزرگان شیعه و یاران [[امام علی]](ع) نظیر «[[مسیب بن نجبة فزاری]]»، «[[رفاعة بن شداد بجلی]]»، «[[عبدالله بن وال تمیمی]]» و «[[عبدالله بن سعد ازدی]]» به سخنرانی پرداختند و سرانجام سلیمان بن صرد خزاعی به رهبری قیام برگزیده شد.<ref>الکامل فی التاریخ، ج 4، ص 160.</ref>

تشکیل جلسات هفتگی [[توابین]] در سال 61 ه.ق به صورت پنهانی درباره شکل گیری جنبش، از تهیه نیرو گرفته تا موعد قیام در حضور سلیمان بن صرد برگزار می‌شد. آنان مخفیانه درون کوفه و قبایل اطراف به تهیه نیرو و اسلحه پرداخته و مقدمات جنگ را آماده می‌کردند.<ref>تاریخ طبری، ج 4، ص 430 و 431.</ref>

به دنبال تشکیل سپاه، سلیمان بن صرد خزاعی در سال 64 ه.ق نامه‌هایی را به «[[سعد بن حذیفه]]» رهبر شیعیان مدائن و «[[مثنی بن مخرمه عبدی]]» از بزرگان [[شیعه]] [[بصره]] می‌نویسد و آنان را به قیام فرا می‌خواند. شیعیان بصره و [[مدائن]] نیز در پاسخ به نامه سلیمان، آمادگی خویش را اعلام داشته و پذیرفتند که در قیام آنان شرکت کنند.<ref>بحارالانوار، ج 45، ص 355 و 356. تاریخ طبری، ج 4، ص 429.</ref>

بنا بر گزارش مورّخان، اول [[ربیع الاول]] سال 65 ه.ق تاریخ شروع قیام بود و سلیمان بن صرد به فراخوانی نیروها پرداخت. آنان با سپاه متشکل از چند هزار نفر شعار «[[یا لثارات الحسین]]» سر دادند و به سمت منطقه‌ای به نام «نُخَیله» حرکت کردند. پیمان شکنی و عدم همراهی بسیاری از شیعیان خصوصا مدائنی‌ها و بصریون سبب ناراحتی سلیمان گردید. نقل شده است از 16 هزار نفری که قول همراهی قیام را داده بودند، تنها چهار هزار نفر اجتماع نخیله را تشکیل می‌دادند.<ref>البدایه و النهایه، ج 8، ص 276 و 277.</ref>

نقل گردیده که [[مختار ثقفی]]، سلیمان را فاقد دانش سیاسی و نظامی می‌دانست و بخش عظیمی از شیعیان به این دلیل از سپاه سلیمان جدا شدند.<ref>النشأه الشیعه الامامیه، ص 80.</ref>

لشکر [[توابین]] در 5 [[ربیع الاول]] از نخیله راهی [[دمشق]] شدند. هنگامی که سپاه به [[کربلا]] رسید، از اسب‌ها پیاده شدند و گریان خود را به قبر امام(ع) رسانده و اجتماع پرشوری را تشکیل دادند.<ref>الکامل فی التاریخ، ج 4، ص 178.</ref> سلیمان در میان آنان گفت: خدایا تو شاهد باش که ما بر دین و راه حسین(ع) و دشمن قاتلان او هستیم.<ref>تاریخ طبری، ج 4، ص 456 و 457..</ref> توابین نیز به [[دعا]] پرداختند تا حال که توفیق [[شهادت]] در رکاب حسین(ع) نصیب آنان نشده است، خداوند از [[شهید]] شدن آنان پس از او محروم نسازد.<ref>مقتل ابو مخنف، ص 291.</ref>

توابین قبل از رسیدن لشکر شام، در منطقه «عین الورده» اردو زد و پنج روز در آن جا به استراحت پرداخت. سلیمان در روز کارزار به تبیین پیکار و سفارشات جنگی پرداخت و جانشینان خویش را معرفی کرد. وی خطاب به حضار گفت: اگر من کشته شدم فرمانده سپاه «[[مسیب بن نجبه]]» است و پس از او «[[عبدالله بن سعد بن نفیل]]» فرماندهی سپاه را بر عهده بگیرد. پس از کشته شدن او، «[[عبدالله بن وال]]» و «[[رفاعه بن شداد]]» دیگر فرماندهان نبرد توابین هستند.<ref>البدایه و النهایه، ج 8، ص 278.</ref> در 25 [[جمادی الاول]]، دو سپاه برابر یکدیگر قرار گرفتند و نبرد سهمگین بین توابین و لشگر [[شام]] آغاز شد.<ref>الکامل فی التاریخ، ج 4، ص 182.</ref>

پس از نبرد چهار روزه، بسیاری از توابین به شهادت رسیده، در محاصره سپاه دشمن قرار گرفتند. فرماندهان توابین یکی پس از دیگری به شهادت رسیدند و اندک باقیمانده آنان به فرماندهی «رفاعه بن شداد بجلی» مجبور به عقب نشینی شدند. توابین در مسیر بازگشت به شیعیان بصره و مدائن برخوردند که به یاری آنان آمده بود و پس از ابراز اندوه به شهرهای خود بازگشتند. پس از شکست توابین و رسیدن به کوفه، [[مختار ثقفی]] که در زندان به سر می‌برد، به تمجید از سلیمان و شهدای قیام پرداخت و وعده داد که انتقام توابین را گرفته و به خونخواهی امام حسین(ع) قیام کند.<ref>البدایه و النهایه، ج 8، ص 279 و 280. الکامل فی التاریخ، ج 4، ص 184 - 186.</ref>

[[محمد حسین جعفری]] معتقد است اگر چه توّابین به ظاهر در برابر سپاه اموی شکست خوردند، اما توانستند برای نخستین بار تشکل منسجمی از شیعیان به وجود آورند و چون قیام آنان بر پایة تفکر شیعی و تحت تأثیر شهادت [[امام حسین]](ع) شکل گرفته بود، توانست موجب پیشرفت تشیع شود.<ref>تشیع در مسیر تاریخ، ص 232 و 233.</ref>

* [http://www.ensani.ir/storage/Files/20130115083701-9712-2.pdf گونه شناسی قیام های خون خواه امام حسین (ع)؛ توابین و مختار]

* [http://www.ensani.ir/storage/Files/20101028090439-50.pdf مختار و توابین ( تأملی در دو جنبش و تعاملات آن ها)]

{{پانویس|2}}

*ابن اثیر، علی بن ابی الکریم، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، 1386 ه.ق.

*ابن اعثم، احمد، کتاب الفتوح، دارالاضواء، 1411 ه.ق.

*ابن کثیر، اسماعیل، البدایة و النهایة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1408 ه.ق.

*ابو مخنف، لوط بن یحیی، مقتل الحسین، قم، مطبعة العلمیة، بی تا.

*طبری، محمدبن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، مؤسسه الاعلمی، 1403 ه.ق.

*مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403 ه.ق.

*نبیلة، عبدالمنعم داود، نشأة الشیعة الامامیة، بیروت، دار المؤرخ العربی، 1415 ه.ق.

*ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر.

[[ar:ثورة التوابين]]