عبدالله بن ابی: تفاوت میان نسخه‌ها

| نام کامل = عبدالله بن اُبیّ

| کنیه = ابوالحباب

| لقب = رأس‌المنافقین

| محل زندگی = مدینه

| مهاجر/انصار = انصار

| نسب/قبیله = خزرج

| خویشاوندان سرشناس = عبدالله بن عبدالله بن ابیّ

| نحوه درگذشت = بیماری

| دلیل شهرت = نفاق در ایمان به پیامبر(ص)

| نقش‌های برجسته = هم‌پیمان یهود، سرکرده منافقان، تخلف در غزوات مختلف

'''عبدالله بن اُبَیّ''' معروف به '''ابن‌سَلول'''، (درگذشت [[سال ۹ هجری قمری|۹ق]]) از [[منافق|منافقان مدینه]] و از هم‌پیمانان [[یهود|یهودیان]] در دوران [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] بود. وی در دوران حکومت [[پیامبر(ص)]] در [[مدینه]]، مشکلات متعددی را برای جامعه اسلامی به وجود آورد که از آن میان می‌توان به تخلف او در جنگ‌های [[جنگ احد|اُحد]]، [[بنی‌قینقاع|بنی‌قَینُقاع]] و [[بنی‌نضیر]] اشاره کرد. با این حال پیامبر(ص) با او مدارا می‌کرد. به نظر برخی از قرآن‌پژوهان، تعدادی از [[آیه|آیات قرآن کریم]]، مانند آیات ۱۱ تا ۱۶ [[سوره نور]] و [[سوره منافقون]] درباره نفاق عبدالله بن اُبیّ نازل شده است. او پس از [[غزوه تبوک]] درگذشت. [[خداوند]] پیامبر(ص) را از نمازگزاردن بر جنازه او نهی فرمود.

عبدالله بن اُبیّ بن مالک بن حارث بن عبید بن مالک‏، معروف به ابن‌سَلول، از بزرگان [[قبیله خزرج]] بود.<ref>مسعودی، التنبیه و الإشراف، دار الصاوی، ص۲۳۸؛ مقریزی، إمتاع الأسماع، دار الکتب العلمیة، ج۱۴، ص۳۴۳.</ref> سَلول نام مادربزرگ پدری او<ref>مسعودی، التنبیه و الإشراف، دار الصاوی، ص۲۳۸؛ ابن‌هشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج‏۱، ص۴۴۶؛ مقریزی، إمتاع الأسماع، دار الکتب العلمیة، ج۱۴، ص۳۴۳.</ref> و یا نام مادرِ جدّ او بوده است.<ref>مقریزی، إمتاع الأسماع، دار الکتب العلمیة، ج۱۴، ص۳۴۳.</ref> کنیه عبدالله بن ابیّ، ابوالحباب گزارش شده است.<ref>ابن‌عبدالبرّ، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج‏۳، ص۹۴۰؛ ابن‌اثیر، أسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج‏۳، ص۱۹۲.</ref>

عبدالله بن ابیّ بارها به مخالفت با پیامبر(ص) برخاست، از جمله در [[غزوه احد|جنگ اُحد]]، [[غزوه بنی‌قینقاع|غزوه بنی‌قَیْنُقاع]] و [[غزوه بنی‌نضیر]]؛<ref>حمیدی، «منافقان عصر پیامبر اکرم(ص)»، ۱۳۸۶ش، ص۸۷.</ref> در [[غزوه تبوک]] منافقان به سرکردگی ابن‌سَلول از همراهی کردن پیامبر(ص) سرباز زده و از جنگ بازگشتند.<ref>نوری، «ویژگی‌های جریان نفاق در عصر نبوی»، ۱۳۸۵ش، ص۱۱۵.</ref> عبدالله بن ابی همچنین همراه با پیروانش با تعدادی از چهره‌های برجسته [[یهود]]، همچون [[حیی بن اخطب]] و [[یاسر بن اخطب]] همکاری داشت.<ref>حمیدی، «منافقان عصر پیامبر اکرم(ص)»، ۱۳۸۶ش، ص۸۷.</ref>

بر اساس گزارش مورخان، عبدالله بن ابیّ سرکرده [[منافقان|منافقان مدینه]] بوده است.<ref>مقریزی، إمتاع الأسماع، دار الکتب العلمیة، ج۱۴، ص۳۴۳.</ref> خزرجیان تصمیم داشتند او را زمامدار امور خود سازند اما با ورود [[پیامبر(ص)]] به یثرب، آنها به پیروی او درآمده، ابن‌سَلول را رها کردند؛ از این رو عبدالله بن‌ ابیّ به پیامبر(ص) [[حسادت]] ورزید و راه نفاق در پیش گرفت.<ref>ابن‌عبدالبرّ، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۹۴۰ و ۹۴۱؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج‏۳، ص۴۰۸؛ ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج‏۳، ص۳۷۷.</ref>

بر اساس مستندات تاریخی، عبدالله بن اُبی در جنگ اُحد، به‌جهت اعتراض بر پیامبر(ص) مبنی بر نپذیرفتن پیشنهاد او در چگونگی مقابله با دشمن، همراه با سیصد نفر از سپاه پیامبر(ص) جدا شد و به [[مدینه]] بازگشت.<ref>ابن‌هشام، السیرة النبویة، دار المعرفه، ج۲، ص۶۴؛ مقریزی، إمتاع الأسماع، دار الکتب العلمیه، ج۱، ص۱۳۷؛ ابن‌خلدون، تاریخ ابن‌خلدون، ۱۴۰۸ق، ج‏۲، ص۴۳۴.</ref> در این جنگ [[اصحاب]] پیامبر(ص) در رابطه با روش مواجهه با لشکر دشمنان اختلاف‌نظر داشتند؛ [[حمزة بن عبدالمطلب]] و جوانان خواستار رودررویی با کفار در خارج از شهر بودند،<ref>مقریزی، إمتاع الأسماع، ج۹، ص۲۴۹.</ref> اما گروهی دیگر از جمله عبدالله بن ابیّ در پی جنگیدن در شهر بودند.<ref>ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۵، ص۱۲۲ و ۱۲۳؛ مقریزی، إمتاع الأسماع، دار الکتب العلمیة، ج۹، ص۲۴۹.</ref> به گفته [[سید جعفر مرتضی عاملی]] (۱۳۶۴-۱۴۴۱ق) تاریخ‎‌نگار شیعه، از روایات استفاده می‌شود که پیامبر(ص) در جنگ اُحد، به ماندن در شهر تمایل داشت، اما پافشاری بعضی از اصحاب بر خروج از شهر موجب شد تا پیامبر(ص) نظر آنها را بپذیرد.<ref>عاملی، الصحیح من سیرة النبی الأعظم، ۱۴۲۶ق، ج۸، ص۸۸.</ref>  

===غزوه بنی‌قینقاع===

عبداللّه بن اُبی، در غزوه بنی‌قینقاع نقشی دوگانه‌ داشت؛ او که با یهودیان بنی‌قینقاع هم‌پیمان بود، از طرفی آنها را به سرکشی و تحصن تحریک کرده بود و از سوی دیگر، از پیوستن به آنان سر باز زد. وی پس از به اسارت درآمدن یهودیان، از پیامبر(ص) خواست از خون متحدّانش درگذرد. او بر این خواسته خود چنان پافشاری کرد که پیامبر(ص) او و یهودیان را [[لعن|لعنت]] کرد و به تبعید شدن یهودیان حکم داد.<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج‏۱، ص۱۷۷-۱۷۹.</ref>

===غزوه بنی‌نضیر===

عبدالله بن ابی در غزوه بنی‌نضیر آمادگی خود را برای دفاع از یهودیان اعلام کرد؛ وقتی پیامبر(ص) از طریق [[وحی]] از نقشه ترور خود توسط یهودیان بنی‌نضیر آگاه شد و به آنها ده روز فرصت داد تا از مدینه خارج شوند،<ref>مقریزی، إمتاع الأسماع، دار الکتب العلمیه، ج‏۱، ص۱۸۸؛ ابن سید الناس، عیون الأثر، ۱۴۱۴ق،  ج‏۲، ص۷۰.</ref> عبدالله بن ابیّ با فرستادن پیامی به سران بنی‌نضیر، آنها را از اطاعت پیامبر بازداشت و وعده داد همراه با گروهی دیگر از آنان دفاع کند.<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج‏۱، ص۳۶۸؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج‏۲، ص۵۵۳.</ref>

===رفتار پیامبر(ص) با عبدالله بن ابی===

بنا به گفته [[سید علی خامنه‌ای]]، از مراجع تقلید شیعه و رهبر جمهوری اسلامی ایران، اگرچه همه مسلمانان عبدالله بن ابیّ را به نفاق می‌شناختند، اما با این حال پیامبر(ص) با او مدارا می‌کرد.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/newspart-index?tid=1566 «دشمنان اصلی جامعه اسلامی دوران پیامبر (ص) در مدینه»]؛ سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.</ref> پیامبر(ص) سهم عبدالله بن ابیّ از [[بیت‌المال]] را همچون دیگر مسلمان‌ها پرداخت می‌کرد و امنیت و حرمت او را حفظ می‌نمود<ref>[https://farsi.khamenei.ir/newspart-index?tid=1566 «دشمنان اصلی جامعه اسلامی دوران پیامبر (ص) در مدینه»]؛ سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.</ref>{{منبع بهتر}} و وقتی برخی از [[صحابه]] تصمیم به قتل عبدالله بن ابیّ گرفته بودند، پیامبر(ص) از اقدام آنها جلوگیری کرد.<ref>ابن‌اثیر، أسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج‏۳، ص۱۹۳؛ مقریزی، امتاع الاسماع، دار الکتب العلمیه، ج‏۱، ص۲۰۸.</ref>

==آیات نازل‌شده درباره نفاق عبدالله ابن ابیّ==

مورخان نزول آیات متعددی را در شأن عبدالله بن ابیّ دانسته‌اند؛ از جمله آیات ۱۱ تا ۱۳ [[سوره حشر]]<ref>ابن‌عطیه، المحرر الوجیز، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص۲۸۹.</ref> آیات ۶۴ تا ۶۶<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج‏۵، ص۷۱.</ref> و ۹۴ تا ۹۶ [[سوره توبه]]،<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج‏۵، ص۹۳.</ref> آیه‌های ۱۷۳<ref>حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج‏۱، ص۵۶۳.</ref> و ۶۴ [[سوره نساء]]،<ref>شیخ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی‏، ج‏۳، ص۲۴۱.</ref> و آیات ۱۲۲<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج‏۱، ص۱۱۰.</ref> و ۱۴۱ [[سوره آل‌عمران]]،<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج‏۱، ص۱۴۱.</ref>.

مطابق برخی از مستندات، سبب نزول [[سوره منافقون]]، آشکار ساختن نفاق عبدالله بن ابیّ بوده است. در راه بازگشت از [[غزوه بنی‌مصطلق|غزوه بنی‌مُصْطَلِق]]، بین برخی از [[مهاجرین]] و [[انصار]] نزاعی بر سر آب شکل گرفت و عبدالله بن ابیّ به دفاع از فرد انصاری برخاست و با تهدید گفت که وقتی به مدینه بازگردد عزیزترین اشخاص (یعنی انصار) ذلیل‌ترین‌ها (یعنی مهاجرین) را از مدینه اخراج خواهد کرد. این سخن به [[پیامبر(ص)]] رسید، اما عبدالله بن اُبیّ نزد وی رفت و سخنان خود را تکذیب کرد. در پی این واقعه، سوره منافقون نازل گردید.<ref>ابن‌هشام، السیرة النبویة، دار المعرفه، ج۲، ص۲۹۰ و ۲۹۱؛ بیهقی، دلائل النبوة، ۱۴۰۵ق، ج۴، ص۵۲ و ۵۵.</ref>

===نزول آیات ۱۱ تا ۱۶ سوره نور===

برخی از مورخان و قرآن‌پژوهان اهل‌سنت و شیعه، نزول آیات ۱۱ تا ۱۶ [[سوره نور]] را مرتبط با عبدالله بن ابیّ دانسته‌اند. بر این اساس، گروهی از منافقان از جمله عبدالله بن ابیّ، در راه بازگشت از غزوه بنی‌المصطلق، [[عایشه]] [[همسران پیامبر(ص)|همسر پیامبر(ص)]] را به بی‌عفتی متهم ساختند، اما خداوند با نزول این آیات تهمت به زنان پاک را گناهی بزرگ به شمار آورد و آنها را از چنین تهمت‌هایی مبرا دانست.<ref>ابن‌هشام، السیرة النبویة، دار المعرفه، ج‏۲، ص۲۹۷-۳۰۳؛ مقریزی، إمتاع الأسماع، دار الکتب العلمیه، ج‏۱، ص۲۱۳- ۲۱۶؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج‏۷، ص۲۰۴-۲۰۶.</ref> این واقعه که به [[حادثه افک]] شهرت دارد، مورد نقد برخی از مفسران شیعه قرار گرفته است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۵، ص۱۰۱؛ مکارم شیرازی، الامثل، ۱۴۲۱ق، ج۱۱، ص۴۰.</ref> بعضی از شیعیان معتقدند عایشه، همسر دیگر پیامبر(ص)، [[ماریه دختر شمعون|ماریه]] را به بی‌عفتی متهم کرد و در پی آن آیات سوره نور نازل گردید.<ref>قمی، تفسیر قمی، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۹۹؛ عاملی، الصحیح من سیره النبی الاعظم، ۱۴۲۶ق، ج۱۲، ص۳۲۰، ۳۲۶.</ref>

عبدالله بن ابیّ پس از غزوه تبوک مریض شد و در [[ماه ذی‌القعده]] سال [[سال ۹ هجری قمری|۹ق]] درگذشت.<ref>بیهقی، دلائل النبوة، ۱۴۰۵ق، ج۵، ص۲۸۵.</ref> پیامبر در روز وفات او بر بالینش حاضر شد و فرمود: «من تو را از حبّ [[یهود]] منع کرده بودم».<ref>بیهقی، دلائل النبوة، ۱۴۰۵ق، ج۵، ص۲۸۵.</ref> فرزند او عبدالله بن عبدالله بن ابیّ از پیامبر درخواست کرد تا بر جنازه پدرش نماز بخواند، اما آیه ۸۴ [[سوره توبه]] نازل شد و [[خداوند]] پیامبر(ص) را از نماز خواندن بر جنازه منافقان نهی کرد. [[عبدالله بن عبدالله بن ابی]] از پیامبر(ص) تقاضا نمود پیراهن خود را به وی دهد تا با کفن کردن جنازه پدرش در آن موجبات تخفیف عذاب او را فراهم آورد و پیامبر(ص) تقاضای او را پذیرفت و پیراهن خود را به او داد.<ref>ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۴۹۱.</ref>  

مطابق برخی از روایات اهل‌سنت، هنگامی که پیامبر(ص) تصمیم به نماز خواندن بر جنازه عبدالله بن ابیّ گرفت، [[عمر بن خطاب]] با این استدلال که خداوند تو را از نماز بر منافقان نهی کرده، او را از آن کار نهی نمود. با این حال پیامبر(ص) سخن عمر را نپذیرفت و بر جنازه وی نماز خواند و در پی این واقعه، خداوند با تأیید سخن عمر، آیه ۸۴ سوره توبه را نازل کرد و پیامبر(ص) را از نماز خواندن بر منافقان نهی نمود.<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۶۸؛ بیهقی، دلائل النبوة، ۱۴۰۵ق، ج۵، ص۲۸۷.</ref> با این حال [[سید جعفر مرتضی عاملی]] از محققان شیعه، بر آن است که به‌اجماع مسلمانان، پیش از نزول آیه ۸۴ سوره توبه، پیامبر(ص) از نمازگزاردن بر جنازه منافقان نهی نشده بود.<ref>عاملی، الصحیح من سیرة النبی الأعظم، دار الحدیث، ج۲۶، ص۱۰۷.</ref> همچنین در منابع روایی شیعه این واقعه به نحو دیگری گزارش شده است. بر اساس این روایات، هنگامی که پیامبر(ص) بر قبر عبدالله بن ابیّ حاضر شد، عمر بن خطاب به ایشان عرضه داشت که آیا خداوند تو را از حضور بر قبر منافقان نهی نفرمود؟ پیامبر(ص) پاسخ او را نداد و وی دوباره سؤال خود را تکرار نمود. در آن هنگام پیامبر(ص) فرمودند: تو چه می‌دانی که من چه دعایی بر او کردم؟! من از خداوند درخواست کردم که قبر او و درون او را از آتش پر سازد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج‏۳، ص۱۸۸؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۱۹۶.</ref>

* ابن‌اثیر، عزالدین، اسد الغابه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.

* ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق.

* ابن‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد، تاریخ ابن‌خلدون، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۸ق.

* ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق.

* ابن‌سیدالناس، محمد، عیون الاثر، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۴ق.

* ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.

* ابن‌عطیه، عبدالحق، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۲ق.

* ابن‌هشام، عبدالملک، السیره النبویه، بیروت، دار المعرفه، [بی‌تا].

* شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.

* شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام،تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.