حفصه دختر عمر بن خطاب: تفاوت میان نسخه‌ها

| اندازه جعبه = 240px

| تاریخ درگذشت = ۴۵ ق

'''حَفْصه بنت عمر بن خطّاب'''، یکی از همسران [[پیامبر اکرم]](ص) است که پس از مرگ شوهر اولش، خُنَیس بن حُذافه سهمی، در [[شعبان]] سال [[سال سوم هجری|سوم هجرت]]، به همسری حضرت رسول(ص) درآمد.

 

از وقایع دیگر زندگی حفصه، تصمیم وی در همراهی با عایشه در خروج بر [[امام علی (ع)]] در [[جنگ جمل]] است که برادرش او را از این تصمیم منصرف کرد. حفصه [[حدیث|احادیثی]] از پیامبر اکرم(ص)، بیشتر درباره [[حج]]، [[نماز]]، [[ازدواج]] و [[روزه]]، نقل کرده است.

حفصه فرزند [[عمر بن خطاب]] (<small>[[خلیفه]] دوم</small>) و زینب، خواهر [[عثمان بن مظعون]] (<small>[[صحابه|صحابی]] مشهور پیامبر(ص)</small>) است.<ref>ابن‌سعد، ج ۸، ص ۸۱؛ بلاذری، ۱۴۱۷، ج ۲، ص ۵۴؛ طبرانی، ج ۲۳، ص ۱۸۶</ref> وی در سال پنجم پیش از [[بعثت]]، سال تجدید بنای [[کعبه]] به دنیا آمد.<ref>ابن‌سعد، ج ۸، ص ۸۱؛ خرّاط، ص ۱۲۱۵</ref>

حفصه پیش از [[هجرت به مدینه]]، با خُنَیس بن حُذافه سهمی ازدواج کرد<ref>ابوعبیده، ص ۵۹؛ زبیربن بکّار، ص ۳۹؛ طبرانی، ج ۲۳، ص ۱۸۶</ref> و هنگام هجرت، به همراه خنیس به [[مدینه]] کوچ کرد.<ref>ابن‌سعد، ج ۸، ص ۸۱</ref> خنیس با وجود بیماری در [[جنگ بدر]] شرکت جست<ref>بلاذری، ۱۴۱۷، ج۲، ص۵۴</ref> و چندی پس از جنگ درگذشت.<ref>ابن‌سعد، ج ۳، ص ۳۹۳، ج ۸، ص ۸۱؛ قس ابن‌قتیبه، ص ۱۳۵، که به حیات خنیس در زمانی متأخرتر اشاره کرده است.</ref>

==ازدواج با پیامبر (ص)==

حفصه پس از مرگ شوهرش، در [[شعبان]] [[سال سوم هجرت]]، دو ماه<ref>زبیربن‌بکّار، ص ۳۹؛ ابن‌قتیبه، ص ۱۵۸؛ بلاذری، ۱۴۱۷، ج۲، ص۵۴</ref> یا سه ماه قبل از [[جنگ احد]]<ref>ابن‌سعد، ج ۸، ص ۸۳، ۲۱۷</ref> به همسری [[پیامبر اکرم(ص)]] درآمد.<ref>برای تفصیل ماجرای ازدواج وی با پیامبر (ص) رجوع کنید به ابن‌سعد، ج ۸، ص ۸۱۸۳؛ بلاذری، ۱۴۱۷، ج ۲، ص ۵۴۵۵؛ احمدبن عبداللّه طبری، ص ۶۷۶۸؛ د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه</ref> در برخی گزارش‌های تاریخی گفته شده است که پیش از [[ازدواج]] پیامبر(ص) با او، [[ابوبکر]] و [[عثمان بن عفان]] نیز از وی تقاضای ازدواج کرده بودند؛ اما در صحت این اخبار تردید وجود دارد.<ref>رجوع کنید به ابوعبیده، ص ۶۰؛ ابن‌سعد،، ج ۸، ص ۸۳، ۲۱۷؛ طبرانی، ج ۲۳، ص ۱۸۶۱۸۷؛ ابن‌عبدالبرّ، قسم ۴، ص ۱۸۱۱</ref> رسول اکرم مهریه او را ۴۰۰ [[درهم]] تعیین کرد.<ref>ابن‌هشام، ج ۴، ص ۲۹۴؛ قس زبیربن‌بکّار، ص۳۹، که صورت متفاوتی از مهریه حفصه عرضه کرده است</ref>

به دستور پیامبر اکرم (ص) زنی به نام شفا، دختر عبداللّه عَدویه، که خود در [[جاهلیت]] خواندن و نوشتن می‌دانست، به حفصه کتابت آموخت.<ref>ابن‌سعد، ج ۸، ص ۸۴؛ بلاذری، ۱۴۰۷، ص ۶۶۱</ref>

بنابر منابع [[روایت|روایی]]، حفصه و [[عایشه]] مایه آزار [[پیامبر اکرم(ص)]] شدند. در [[آیه]] اول و چهارم [[سوره تحریم]] به این موضوع اشاره شده است.<ref>رجوع کنید به محمدبن جریر طبری، جامع، ذیل آیات؛ واحدی نیشابوری، ص ۶۸۵۶۸۹؛ احمدبن عبداللّه طبری، ص ۱۴۰۱۴۴؛ ذهبی، ج ۲، ص ۲۲۹</ref> به همین علت پیامبر اکرم(ص) وی را طلاق داد.<ref>ابوعبیده، ص ۷۷؛ ابن‌حنبل، ج ۳، ص ۴۷۸؛ زبیر بن بکّار، ص ۴۰؛ طبرانی، ج ۲۳، ص ۱۸۷۱۸۸</ref> اما بعداً به او [[طلاق رجعی|رجوع]] کرد.<ref>ابن‌سعد؛ ج ۸، ص ۸۴ ابن‌حنبل،، ج ۳، ص ۴۷۸</ref>

در برخی اخبار گفته شده است که پیامبر(ص) تصمیم به [[طلاق]] حفصه گرفته بود، اما [[جبرئیل]] او را از این کار برحذر داشت. <ref>بلاذری، ۱۴۱۷، ج ۲، ص ۵۹؛ طبرانی، ج ۲۳، ص ۱۸۸</ref> در اخباری که از طلاق حفصه سخن گفته‌اند نیز رجوع پیامبر(ص) به حفصه را به توصیه جبرئیل دانسته‌اند.<ref>رجوع کنید به ابن‌سعد، ص ۸۴۸۵؛ زبیربن بکّار؛ ص ۴۰ طبرانی، ج۲۳، ص۱۸۸</ref> این اخبار عموماً در منابع [[اهل حدیث]] و [[حنابله|حنبلیان]] رواج داشته است و درباره صحت آنها تردید وجود دارد.<ref>برای بحثی درباره طلاق حفصه رجوع کنید به.خرّاط، ص ۴۳۵۷</ref>

حفصه و [[عایشه]] در زمان بیماری [[پیامبر(ص)]] پس از اینکه متوجه شدند پیامبر(ص) می‌خواهد [[امام علی (ع)]] را به جای خود برای اقامه [[نماز]] به [[مسجد]] بفرستند، به سراغ پدران خود رفتند و آن دو را نزد پیامبر (ص) آوردند.<ref>رجوع کنید به مفید، ص ۴۲۸</ref>

حفصه، در زمان [[عثمان بن عفان]] دستور قتل کنیز خودرا ـ که وی را سحر کرده بود ـ صادر کرد و این مایه ناراحتی عثمان شد.<ref>مالک‌بن انس، ج ۲، ص ۸۷؛ شافعی، ج ۱، ص ۲۹۳؛ طبرانی، ج ۲۳، ص ۱۸۷</ref>

گفته شده است حفصه از کاتب [[مصحف]] خواسته بود زمانی که به نگارش [[آیه]] ۲۳۸ [[سوره بقره]] می‌رسد، وی را خبر دهد تا آیه را به صورتی که او می‌گوید کتابت کند.<ref>رجوع کنید به ابن‌ابی‌داوود، ص ۹۶۹۷</ref>

وی همچنین پس از مرگ پدرش [[عمر بن خطاب|عمر]]، به وصیت او، صحف قرآنی را که در زمان [[خلافت]] [[ابوبکر]] تدوین شده بود، نزد خود نگهداری می‌کرد و هنگامی که عثمان دست به تدوین نهایی [[قرآن]] و یکی نمودن مصحف‌ها زد، آنها را در اختیار عثمان نهاد و پس از اتمام کار، آن صُحُف به حفصه برگردانده شد.<ref>بخاری، ۱۴۰۱، ج ۵، ص ۲۱۰۲۱۱؛ ابن ابی‌داوود، ص ۱۵۱۶، ۲۶</ref>

از دیگر رویدادهای زندگی حفصه، تصمیم وی در همراهی با [[عایشه]] در خروج بر حضرت علی(ع) و وقوع [[جنگ جمل]] است که برادرش او را از این تصمیم منصرف نمود. <ref>محمدبن‌جریر طبری، تاریخ، ج ۴، ص ۴۵۱، ۴۵۴؛ ابن ابی‌الحدید، ج ۶، ص ۲۲۵</ref>

هنگامی که حضرت علی(ع) به [[ذی قار]] رسید، عایشه به حفصه نامه‌ای نوشت و در آن از محاصره شدن حضرت علی(ع) و یارانش برای وی توضیح داد، حفصه هم از سر شادمانی، کودکان [[بنی تیم]] و [[بنی عدی]] را جمع کرد و به کنیزکان خود دف‌هایی داد تا با خواندن اشعاری در این باب، شادی و پایکوبی کنند. این خبر چون به [[ام سلمه|ام ّسلمه]]، همسر پیامبر(ص)، رسید ناراحت شد و [[ام کلثوم دختر حضرت علی (ع)]]، به نیابت از او به‌طور ناشناس به مجلس شادی حفصه رفت و وی را سرزنش کرد و حفصه شرمنده شد و از این کار دست برداشت.<ref>مفید، ص ۲۷۶ـ ۲۷۷، ۴۳۱؛ ابن ابی‌الحدید، ج ۱۴، ص ۱۳؛</ref>

در کتب اهل سنت، حفصه احادیثی از [[پیامبر اکرم]](ص)، بیشتر درباره حج و نماز و ازدواج و روزه، نقل کرده است<ref>برای متن این احادیث رجوع کنید به ابن‌حنبل، ج ۶، ص ۲۸۳۲۸۸؛ طبرانی، ج ۲۳، ص ۱۸۹۲۱۸؛ ابن‌کثیر، ج ۱۵، ص ۳۶۱ ـ۳۸۵</ref> و کسانی چون برادرش [[عبداللّه بن عمر]]، [[عبدالله بن صفوان جمحی|عبدالله بن صفوان جَمحی]]، و [[عمرو بن رافع]] از او روایت کرده‌اند.<ref>مِزّی، ج ۳۵، ص ۱۵۴</ref> بَقْی‌بن مَخْلَد، در مسند خود، شصت [[حدیث]] از حفصه نقل کرده است.<ref>رجوع کنید به ذهبی، ج ۲، ص ۲۳۰</ref>

همچنین در متون فقهی [[اهل سنت]]، پاره‌ای از اجتهادات فقهی حفصه ذکر شده است.<ref>رجوع کنید به خرّاط، ص ۸۵۹۲</ref>

ابن ابی طاهر([[ابن طیفور]]) <ref>ص ۳۶۳۸</ref> دو خطبه از خطبه‌هایی را که به نقل از حفصه شهرت داشته، نقل کرده است <ref>نیز رجوع کنید به خرّاط، ص ۹۴ـ ۱۰۸</ref> [[ابن شهر آشوب]] <ref>ج ۳، ص ۴۰۳</ref> از حفصه شعری در مدح [[حضرت فاطمه]] (س) نقل کرده است.

درباره تاریخ وفات حفصه اختلاف‌نظر وجود دارد<ref>رجوع کنید به ابن‌عبدالبرّ، قسم ۴، ص ۱۸۱۲؛ ابن‌حجر عسقلانی، ج ۷، ص ۵۸۳</ref>، برخی سال 27  <ref>الاستيعاب،ج‏4،ص:1812</ref> و گروهی سال 41  <ref>الاستيعاب،ج‏4،ص:1812</ref>را گفته‌اند اما بیشتر [[مورخان]]، از جمله [[ابن سعد]] <ref>ج ۸، ص ۸۶</ref> و [[زبیر بن بکار|زبیر بن بکّار]]، <ref>ص ۴۰</ref> سال ۴۵ را ذکر کرده‌اند. [[مروان بن حکم]]، که در آن هنگام امیر [[مدینه]] بود، بر جنازه وی نماز خواند.<ref>ابن‌سعد، ج ۸، ص ۸۶؛ قس احمدبن عبداللّه طبری، ص ۶۹، که گفته برادر حفصه، عبداللّه‌بن عمر، بر او نماز گزارد</ref> جسد او را در [[بقیع]] دفن کردند.<ref>ابن‌سعد؛ ج ۸، ص ۸۶زبیربن‌بکّار، ص ۴۰؛ طبرانی، ج ۲۳، ص ۱۸۹</ref>

{{پانویس|3}}

* ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغة، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۵ـ ۱۳۸۷/ ۱۹۶۵۱۹۶۷، چاپ افست بیروت، (بی‌تا).

* سلیمان‌بن احمد طبرانی، المعجم الکبیر، چاپ حمدی عبدالمجید سلفی، چاپ افست بیروت ۱۴۰۴ـ؟ـ۱۴۰.