نجف: تفاوت میان نسخه‌ها

'''نجف''' یا '''نجف اشرف''' از شهرهای زیارتی [[شیعه|شیعیان]] در [[عراق]] که [[حرم امام علی (ع)]] در آن قرار دارد. این شهر پیش از [[اسلام]] نیز محل سکونت بوده است؛ اما با ساخته شدن قبه و بارگاه بر مقبره امام علی (ع) در [[قرن دوم قمری]]، تبدیل به یک شهر پر رونق شد و بسیاری از [[شیعه|شیعیان]] به این شهر مهاجرت کردند. برخی از پادشاهان از جمله [[عضدالدوله دیلمی|عضد الدوله دیلمی]]، [[اسماعیل اول صفوی|شاه اسماعیل]] و [[شاه تهماسب اول|شاه طهماسب صفوی]] و برخی پادشاهان [[قاجار]] در عمران و آبادنی نجف نقش داشته‌اند.

[[مسجد شیخ انصاری (نجف)|مسجد شیخ انصاری]]، [[مسجد حنانه]] و [[مسجد الخضراء (نجف)|مسجد خضراء]] از مساجد معروف نجف هستند. در شهر نجف کتابخانه‌ها و چاپخانه‌های مختلفی نیز وجود دارد از جمله کتابخانه و چاپخانه حیدریه، کتابخانه بحرالعلوم و چاپخانه مرتضویه.

بر طبق آمار سال ۲۰۱۷م، جمعیت این شهر حدود ۸۰۰ هزار نفر شمارش شده است که به خاطر وجود [[حرم امام علی (ع)]]، تقریبا همگی [[اسلام|مسلمان]] و [[شیعه]] هستند.  

نجف از شهرهای زیارتی [[عراق|کشور عراق]] است.<ref name=":0">شرقی، النجف الاشرف، ۲۰۰۶م، ص۱۴ و ۱۵.</ref> شهر نجف، مرکز استان نجف و در فاصله ۱۶۱ کیلومتری جنوب غربی [[بغداد]] پایتخت عراق قرار دارد.<ref name=":0" /> این شهر از شمال و شمال شرق با [[کربلا|کربلا]] و در فاصله ۸۰ کیلومتری آن و از جنوب با دریای نجف هم مرز است.<ref name=":0" /> قبل از تاسیس استان نجف در سال ۱۹۷۶م، شهر نجف از شهرستان‌های استان کربلا بود.<ref>دجیلی، موسوعة النجف، ۱۹۹۳م، ج۱، ص۱۰۵.</ref>

به گفته ابن منظور، واژه «نجف» به معنای مکانی مرتفع و مستطیل شکل است که آب در اطراف آن جمع می‌شود ولی از سطح آن بالا نمی‌رود.<ref>ابن منظور، لسان العرب، ذیل واژه «نجف».</ref> [[شیخ صدوق]] با تکیه بر روایتی از [[امام صادق علیه السلام|امام صادق (ع)]]، واژه نجف را برگرفته از کلمه «نی جَفّ» به معنای «دریای نی خشک شد»، می‌داند که به مرور زمان تبدیل به نجف شده است.<ref>شیخ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۳۱.</ref>

در حال حاضر نجف همراه با صفت اشرف می‌آید. به اعتقاد نویسنده کتاب «الحوزة العلمیة فی النجف الأشرف» این امر به خاطر این است که [[امام علی علیه السلام|امام علی (ع)]] به عنوان یکی از اشرف‌ مخلوقات، در این شهر [[دفن]] شده است.<ref>غروی، الحوزة العلمیة، ۱۴۱۴ق، ص۱۳.</ref>

نویسنده کتاب «ماضی النجف و حاضرها» ده‌ها روایت و [[حدیث]] در فضیلت شهر نجف نقل کرده است.<ref name=":3">آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ۱۹۸۶م، ج۱، ص۱۲-۱۵.</ref> او در روایاتی از [[امام علی علیه السلام|امام علی (ع)]] نقل کرده است، اولین مکانی که خدا در آن پرستش شد، ظهر الکوفه (پشت کوفه) بود و از [[خدا|خداوند]] می‌خواهد که قبرش را در آنجا قرار دهد.<ref name=":3" /> علاوه براین، نویسنده کتاب مزبور، روایتی از [[امام صادق علیه السلام|امام صادق (ع)]] نقل کرده است که در آن از فضیلت و برتری نجف نسبت به سایر شهرها گفته است.<ref name=":3" /> در همه این روایات اسمی از «نجف» نیست؛ بلکه در روایات به «ظهر الکوفه» به معنای پشت کوفه تعبیر شده است.<ref name=":3" /> البته طبق نقل‌های تاریخی منظور از «ظهر الکوفه» همان نجف فعلی است.<ref>تمیمی، مشهد الامام، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۵۹.</ref>

پیش از اسلام دو نجف وجود داشت، یکی نجف کوفه و دیگری نجف حیره؛<ref>آل محبوب، ماضی نجف و حاضرها، ۱۹۸۶م، ج۱، ص۵.</ref> اما نجف امروزی همان نجف کوفه است که جزئی از نجف قدیمی است که شامل شهرها و روستاهای مختلفی از جمله حیره می‌شود.<ref>خلیلی، موسوعة العتبات المقدسة، ۱۹۸۷م، ج۱، ص۲۷.</ref>

قبل از [[فتوحات اسلامی]]، صومعه‌های فروانی از [[مسیحیت|مسیحیان]] در نجف قرار داشت <ref>خلیلی، موسوعة التعتبات، ج۶، ص۲۷-۳۷.</ref> و هنگام فتح آن توسط مسلمانان، منطقه‌ای عرب‌نشین،<ref>آل محبوبة، ماضی النجف و حاضرها، ۱۹۸۶م، ج۱، ص۱۷.</ref> با باغ‌ها، نخلستان‌ها و رودهای فراوان بود. البته نجف فتح شده توسط مسلمانان با نجفی که [[امام علی علیه السلام|علی (ع)]] در آن دفن شد متفاوت بود.<ref>آل محبوبة، ماضی النجف و حاضرها، ۱۹۸۶م، ج۱، ص۶ و ۱۹.</ref>

=== بعد از دفن امام علی (ع) ===

[[امام علی علیه السلام|امام علی (ع)]] در منطقه‌ای به نام ثویه در نزدیکی نجف دفن شد. نام ثویه بعدها کاربرد خود را از دست داد و نام نجف را به خود گرفت. برخی از منابع تاریخی مانند «البدان»، «تاریخ الامم و الملوک» و «الکامل فی التاریخ» این نظریه را تأیید کرده‌اند.<ref>غروی، مع علماء النجف، ۱۹۹۸م، ج۱، ۱۴.</ref>

محل دفن [[امام علی علیه السلام|امام علی (ع)]] در تمام دوره [[خلافت بنی‌امیه|حکومت امویان]] و آغاز [[بنی‌عباس|حکومت بنی‌عباس]] به مدت ۹۰ سال مخفی بود و تنها عده خاصی از یاران و اصحاب [[امامان شیعه|ائمه]] نسبت به آن آگاهی داشتند. در زمان [[امام صادق علیه السلام|امام صادق (ع)]] قبر آن حضرت کشف شد و محلی برای [[زیارت]] دوست‌داران [[اهل البیت علیهم السلام|اهل بیت]] شد؛ اما به خاطر دشمنی‌ بنی‌عباس با [[شیعه|شیعیان]]، محل قبر برای عموم مردم آشکار نبود تا اینکه در زمان [[هارون عباسی|هارون الرشید]] محل دفن آشکار شد و در سال ۱۷۰ ق بر قبر امام قبّه و بارگاهی ساخته شد.<ref>غروی، مع علماء النجف، ۱۹۹۸م، ج۱، ص۱۶.</ref>

=== بعد از برپایی حرم امام علی (ع) ===

در سال ۱۷۰ق [[هارون عباسی]] دستور ساخت [[حرم امام علی (ع)|مرقد امام علی]] را صادر کرد و به سبب رفع برخی موانع، شیعیان در آن دوره نسبت به [[زیارت]] مرقد امام علی اهتمام بیشتری داشتند.<ref>غروی، مع علماء النجف، ج۱، ص۱۷.</ref> پس از آن، ساخت و ساز در اطراف مرقد امام علی آغاز شد و تعدادی از [[شیعه|شیعیان]] در آن ناحیه ساکن شدند، سپس شهر گسترش یافت و سکونت شیعیان در آن ادامه داشت تا جاییکه در قرن چهارم هجری قمری، علاوه بر سایر شیعیان، ۱۹۰۰ نفر از [[سادات علوی]] در این شهر ساکن شده بودند.<ref>آل محبوبة، ماضی النجف و حاضرها، ۱۹۸۶م، ج۱، ص۲۱.</ref>

در سال ۳۷۰ق [[عضدالدوله دیلمی]] تعدادی از مهندسان و معماران را در نجف گردآورد و از آنان خواست تا شهری جدید تأسیس کنند.<ref name=":4">دجیلی، موسوعة النجف الاشرف، ۱۹۹۳م، ج۱، ص۱۴.</ref> عضدالدوله، با پرداخت پول و به کارگرفتن کارگران در این زمینه به آنان یاری رساند.<ref name=":4" /> پس از آن نجف از لحاظ ظاهر شهری، خیابان‌ها، بازارها و مدارس، شکل جدیدی به خود یافت.<ref name=":4" /> بعد از اینکه شهرسازی توسط مهندسان و معماران به پایان رسید، [[عضدالدوله دیلمی|عضدالدوله]] با برپایی جشنی بزرگ، شهر جدید نجف را افتتاح کرد.<ref name=":4" /> پس از آن عالمانی را در آن شهر ساکن کرد و خادمانی را برای [[حرم امام علی (ع)|حرم امام علی]] تعیین نمود. همچنین تعدادی از اطباء را در این شهر به کار گرفت و برای آنان حقوق ماهیانه تعیین کرد. پس از این بود که نجف به جایگاه علمی و موقعیت تجاری ویژه رسید.<ref name=":4" />  

[[شیخ طوسی]] در اواسط قرن پنجم قمری [[بغداد]] را ترک و به نجف هجرت کرد. پس از هجرت شیخ طوسی به نجف، این شهر به مرکز علمی برای فقیهان شیعه تبدیل شد؛ اگر چه قبل از شیخ طوسی نیز تعدای از عالمان شیعه، زندگی در جوار [[حرم امام علی (ع)|حرم امام علی]] را انتخاب می‌کردند.<ref>جمال الدین، ملامح فی السیرة، ۲۰۰۳م، ص۱۲.</ref>  

در [[صفویان|عصر صفوی]]، [[اسماعیل اول صفوی|شاه اسماعیل]] و [[شاه تهماسب اول|شاه طهماسب]]، برای حل مشکل آب شهر نجف، نهرهایی حفر کردند و آب [[فرات]] را به شهر منتقل ساختند.<ref>کاظمی دلیگانی، «اقدامات عمرانی شاهان صفوی»، ص</ref> نهرشاه، که توسط شاه اسماعیل حفر شد، از یادگارهای آن دوران است.<ref>کلیدار، تاریخ کربلا و حائر حسینی، ۱۳۸۹ش، ص۳۴۲.</ref> در آن دوران سلطان سلیمان قانونی، از پادشاهان سنی [[عثمانی]]، به خاطر رقابت با پادشاهان شیعی [[صفویان|صفوی]]، در آبادانی نجف تلاش فراوانی کرد.<ref>آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ۱۹۸۶م، ج۱، ص۲۸-۲۹.</ref> در [[قاجاریه|عصر قاجار]] و در سال ۱۲۱۷ق، برای پیشگیری از حملات [[وهابیت|وهابیان]]، دیواری محکم پیرامون شهر ساخته شد. این دیوار تا سال ۱۳۸۵ق وجود داشت.<ref>حسینی جلالی، مزارات اهل البیت (ع)، ۱۴۱۵ق، ص۴۸.</ref>

در نجف تعداد زیادی از [[حوزه علمیه|مدارس دینی]] وجود دارد. تعداد [[طلبه|طلاب علوم دینی]] این شهر در دوره‌های مختلف، از هزار نفر تا ده هزار نفر متغیر است.<ref>خلیلی، موسوعه العتبات، ۱۹۸۷م، ۷، ص ۱۹۱ و ۱۹۲.</ref> نویسنده کتاب «مع علماء النجف» از ۴۱ مدرسه دینی در نجف نام برده است.<ref>غروی، مع علماء‌ النجف، ۱۹۹۸م، ج۱، ص۳۹-۵۳.</ref> قدیمی‌ترین مدرسه علمیه نجف، مدرسه المرتضویة است.<ref>غروی، مع علماء‌ النجف، ۱۹۹۸م، ج۱، ص۳۹.</ref> مدرسه الصحن الکبری، در [[حرم امام علی (ع)]] واقع است. این مدرسه به دستور [[شاه صفی]] بنا نهاده شد.<ref>غروی، مع علماء‌ النجف، ۱۹۹۸م، ج۱، ص۴۱.</ref> از دیگر مدارس علمیه نجف، مدرسه غرویه است. این مدرسه نیز به دستور [[شاه عباس اول]] ساخته شده است.<ref>غروی، مع علماء‌ النجف، ۱۹۹۸م، ج۱، ص۴۲.</ref> دیگر مدارس علمیه نجف عبارت است از:<ref>غروی، مع علماء‌ النجف، ۱۹۹۸م، ج۱، ص۳۹-۵۳.</ref>

حوزه نجف در طی تاریخ شاهد فراز و فرودهای فروانی بوده است. از جمله در طی قرن‌های هشتم تا دهم قمری مرکزیت علمی خود را از دست داد و [[حله]] به مرکز علمی عالمان [[شیعه]] تبدیل شد. پس از آن در زمان [[مقدس اردبیلی]] دوباره حوزه علمیه نجف تبدیل به مرکز علمی [[شیعه]] شد.<ref>خلیلی، موسوعة العتبات، ۱۹۸۷م، ج۷، ص۵۷.</ref>

از بزرگان حوزه علمیه نجف می‌توان به [[محمدحسن نجفی|شیخ محمدحسن نجفی]] معروف به صاحب جواهر، [[سید محسن طباطبائی حکیم|سید محسن حکیم]]، [[حسين حلی|حسین حلی]]،<ref>[http://unhew.org/category/%D8%A7%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%AD%D9%88%D8%B2%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%AC%D9%81-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B4%D8%B1%D9%81/ اعلام حوزة النجف الاشرف]</ref> [[محمدحسین غروی نائینی]]، [[سید ابوالحسن اصفهانی]]، [[سید ابوالقاسم خویی|سید ابوالقاسم خوئی]]،<ref>[http://alhawzanews.com/index.php/news/584 تاريخ حوزة النجف الاشرف]</ref> [[سید علی حسینی سیستانی|سید علی سیستانی]] و [[سید محمدباقر صدر]] اشاره کرد.<ref>[https://iraq.shafaqna.com/AR/112559/%D8%B4%D8%AE%D8%B5%D9%8A%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D9%8A-%D9%88%D8%B3%D9%8A%D8%B1%D8%AA%D9%87-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A/ شخصية السيد السيستاني وسيرته السياسية]</ref>

در نجف مقبره‌ها، مقام‌ها، مساجد و آثار تاریخی زیادی وجود دارد. معروف‌ترین آنها [[حرم امام علی (ع)]] و [[قبرستان وادی السلام]] است.

مقبره تعدادی از پیامبران الهی از جمله [[حضرت هود]]، [[حضرت صالح]]، [[حضرت نوح]] و [[حضرت آدم]] در قبرستان وادی السلام نجف قرار دارد.<ref>آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ۱۹۸۶م، ج۱، ص۹۶.</ref> همچنین مقام امام زین العابدین (ع)، مقام امام مهدی (عج)، مقام رقیه دختر امام حسن مجتبی (ع) و مقام محمد حنفیه در این قبرستان است.<ref>دجیلی، موسوعة النجف، ۱۹۹۳م، ج۱، ص۴۲۰.</ref>  

نجف به عنوان یک شهر مذهبی، مساجد زیادی دارد. [[مسجد شیخ انصاری (نجف)|مسجد شیخ انصاری]] در جنوب [[حرم امام علی (ع)]] در محله حویش با همت [[شیخ مرتضی انصاری]] تأسیس شد.<ref>[http://hawzahnews.com/detail/News/345990 «خانه آباد شیخ انصاری(ره) در نجف»].</ref> [[مسجد هندی (نجف)|مسجد هندی]] در کنار کتابخانه آیت‌الله حکیم قرار دارد.<ref>قمی، اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، ۱۳۷۷ش، ص۳۱.</ref> تأسیس اولیه این مسجد مربوط به اوایل قرن سیزدهم قمری است. این مسجد در طول تاریخ محل تدریس علوم دینی بوده است.<ref>[http://hajj.ir/fa/content/id/id=36472/token=0fcaa7423298e0b9fc04203010f70dfb46de5244 تصاویر کمتر دیده شده از مسجد هندی در نجف اشرف].</ref> تعدادی دیگر از معروف‌ترین [[مسجد|مساجد]] نجف عبارت است از:<ref>خلیلی، موسوعة العتبات، ۱۹۸۷م، ج۶، ص۱۹۰.</ref>

{{اصلی|حرم امام علی (ع)}}

حرم امام علی(ع)، محل دفن [[امیرالمؤمنین|علی(ع)]] در نجف است. قبر ایشان در آغاز مخفی بود تا اینکه [[امام صادق(ع)]] در [[سال ۱۳۵ هجری قمری|سال ۱۳۵ق]] برای نخستین بار محل دفن علی(ع) را نمایان کرد.<ref>حکیم، المفصل فی تاریخ النجف الأشرف، ۱۴۲۷ش، ج۲، ص۳۱.</ref> پس از آشکار شدن قبر، بناهای مختلفی بر روی این قبر در زمان‌های مختلف ساخته شد. [[عضدالدوله دیلمی]] <ref>آل محبوبه، ماضی النجف وحاضرها، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۴۳-۴۵.</ref>و [[شاه صفی]] <ref> آل محبوبه، ماضی النجف وحاضرها، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۴۸.</ref>از جمله افرادی بودند که بناهای باشکوهی برای آرامگاه علی (ع) بنا کردند.

حرم امام علی(ع) در عصر کنونی تبدیل به بنای بزرگی شده است که شامل چهار در، ۵ ایوان، یک صحن بزرگ و یک روضه و [[ضریح]] است. بنای حرم بعد از سقوط [[صدام]] در عراق، در حال پیشرفت و بزرگ شدن است. در سال‌های اخیر، صحنی بزرگ به نام [[صحن حضرت فاطمه(س)]] در قسمت غربی حرم، در دست ساخت است که فضای کلی حرم را تا ۱۴۰ هزار متر مربع گسترش می‌دهد. بسیاری از فقها و عالمان شیعه در این بنا دفن شده‌اند.

در روایتی از [[امام علی علیه السلام|امام علی (ع)]] نقل شده است: «هیچ مؤمنی در هیچ بخشی از زمین نمی‌میرد مگر آنکه به روح او گفته می‌شود که به وادی السلام ملحق شود؛ چرا که وادی السلام قطعه‌ای از بهشت است.»<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۵ش، ج۳، ص۲۴۳.</ref> به سبب روایاتی از این قبیل که درباره فضیلت [[دفن]] در نجف نقل شده است، بسیاری از شیعیان، مردگان خود را در این شهر دفن کرده‌اند و این امر از زمان حیات [[امام علی علیه السلام|امام علی (ع)]] تا بعد از [[شهادت|شهادتش]] ادامه داشت<ref>آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ۱۹۸۶م، ج۱، ص۲۳۴.</ref> تا اینکه قبرستان نجف یا وادی السلام تبدیل به یکی از بزرگ‌ترین قبرستان‌های جهان شد.<ref>دجیلی، موسوعة النجف، ۱۹۹۳م، ج۱، ص۳۸۱.</ref>

بر طبق آمار سال ۲۰۱۷م، جمعیت استان نجف یک و نیم میلیون نفر بود که در این میان، حدود ۸۰۰ هزار نفر ساکن شهر نجف بوده‌اند.<ref>[http://najaf.iq/blog/archives/10629 بالانفوجراف تقديرات سكان محافظة النجف الاشرف حسب المناطق السكانية لعام2017 ]</ref> به خاطر وجود [[حرم امام علی (ع)]] در این شهر، تقریباً تمام جمعیت نجف [[اسلام|مسلمان]] و [[امامیه|شیعه]] هستند.<ref>[https://www.marefa.org/%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%AC%D9%81موقع المعرفة: النجف]</ref> بعضی از ساکنان نجف منسوب به طایفه‌های بادیه‌نشین [[حجاز]] و بعضی دیگر منسوب به عشیره‌های [[عراق|عراقی]] هستند.<ref>آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ۱۹۸۶م، ج۱، ص۴۰۰.</ref> اغلب ساکنان نجف [[زیارت|زائران]]، طلبه‌های علوم دینی و مجاوران حرم تشکیل می‌دهند.<ref>ایرانی، الشعراء العراقیون، ۱۳۹۲ش، ص۲۰۵.</ref>  

بر طبق آمار، روزانه ۵۰ هزار نفر [[زیارت|زائر]] در روزهای معمولی از نجف بازدید می‌کنند که این آمار در مناسب‌های خاص تا یک میلیون و پانصد هزار نفر افزایش می‌یابد.<ref>قریشی، «دراسة مقومات الجذب السیاحی»، ص۲۴۰.</ref> مهاجران زیادی از نقاط مختلف جهان به نجف مهاجرت می‌کنند که عمدتا اهل [[خاورمیانه]]، [[قفقاز]]، [[افغانستان]]، [[پاکستان]]، [[چین]]، [[ترکیه]]، [[ایران]] و [[لبنان]] هستند.<ref>ایرانی، الشعراء العراقیون، ۱۳۹۲ش، ص۲۰۵.</ref>از آنجا که امروزه نجف به عنوان یک شهر مذهبی شناخته می‌شود، این شهر فاقد سالن تئاتر، باشگاه و سینما است.<ref>جمال الدین، ملامح فی السیره، ۲۰۰۳م، ص۱۷.</ref>

* '''محله المِشْراق''': این محله، قدیمی‌ترین محله مسکونی نجف است. خانه‌ بسیاری از افراد معروف مانند [[شیخ طوسی]] در این محله قرار داشت.به خاطر سکونت بسیاری از طلاب و روحانیون در این محله، نام قدیمی‌اش«حی العلماء» بود.<ref name=":1">شافعی، «الأطراف الاربعة في النجف الأشرف».</ref>

* '''محله العمارة''': در این محله خانه‌ها و مقبره‌های بسیاری از خاندان‌های عالمان شیعه قرار دارد، مانند [[خاندان کاشف‌الغطاء]]، خاندان شیخ راضی و خاندان قزوینی.<ref name=":2">آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ۱۹۸۶م، ج۱، ص۲۳.</ref> محله العمارة در سمت غرب [[حرم امام علی (ع)|حرم امام علی]] قرار دارد.<ref name=":1" />

*ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.

*ایرانی، میثم، الشعراء العراقيون الملتزمون في المهجر، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۹۲ش.

*آل محبوبه، باقر، ماضی النجف و حاضرها، بیروت، دار الأضواء،‌چاپ اول، ۱۹۸۶م.

*تمیمی، محمد علی جعفر، مشهد الإمام و مدینة النجف، قم، منشورات الشریف الرضي، ۱۴۱۴ق.

*جمال الدین، مصطفی، ملامح في السيرة والتجربة الذاتية، قم، المكتبة الأدبية المختصة، ۲۰۰۳م.

*حسینی جلالی، محمدحسین، مزارات اهل البیت (ع) و تاریخها، بیروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، چاپ سوم، ۱۴۱۵ق.

*خلیلی، جعفر، موسوعة العتبات المقدسة، بیروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۹۸۷م.

*دجیلی، جعفر، موسوعة النجف الاشرف، بیروت، ...، چاپ اول، ۱۹۹۳م.

*[http://alwelayh.com/2016/05/04/%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D9%81-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B1%D8%A8%D8%B9%D8%A9-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%AC%D9%81-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B4%D8%B1%D9%81/ شافعی، عبدالحسن، «الأطراف الأربعة في النجف الأشرف»، در سایت الولایة، تاریخ بازدید: ۱۴ دی ۱۳۹۷، تاریخ درج مطلب: ۴ می ۲۰۱۶.]

*غروی، سید محمود، الحوزة العلمیة فی النجف الأشرف، بیروت، دار الأضواء، ۱۴۱۴ق.

*غروی، محمد، مع علماء النجف، بیروت، دار الثقلین، ۱۹۹۸م.

*قریشی، زهیر عباس، «دراسة مقومات الجذب السياحي الديني الاسلامي في مدينتي النجف الاشرف وكربلاء المقدسة»، در مجله الإدارة والاقتصاد، بغداد، دانشگاه المستنصریه، شماره ۷۱، ۲۰۰۸م.

*کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.

*یاقوت حموی، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.