۱۷٬۰۷۶
ویرایش
واقعه حره: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Eahmadian |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات جنگ | {{جعبه اطلاعات جنگ | ||
| جنگ | | جنگ = واقعه حره | ||
| قسمتی‌از | | قسمتی‌از = | ||
| تصویر | | تصویر = | ||
| زیرنویس | | زیرنویس = | ||
| زمان | | زمان = روز دوم [[ذیحجه]] یا دو سه روز مانده به آخر ذیحجه سال ۶۳ هجری | ||
| مکان | | مکان = [[مدینه]] | ||
| مختصات | | مختصات = | ||
| علت | | علت = نارضایتی از حکومت [[یزید]] و بیعت با [[عبدالله بن زبیر]] | ||
| قلمرو | | قلمرو = | ||
| نتیجه | | نتیجه = شکست قیام | ||
| جنگنده۱ | | جنگنده۱ = مردم مدینه | ||
| جنگنده۲ | | جنگنده۲ = لشکر [[شام]] | ||
| فرمانده۱ = [[عبدالله بن حنظلة بن ابی عامر]] | | فرمانده۱ = [[عبدالله بن حنظلة بن ابی عامر]] | ||
| فرمانده۲ = [[مسلم بن عقبه]] | | فرمانده۲ = [[مسلم بن عقبه]] | ||
| قوای۱ | | قوای۱ = | ||
| قوای۲ | | قوای۲ = | ||
| خسارات۱ | | خسارات۱ = کشته شدن بسیاری از مردم [[مدینه]]، از جمله ۸۰ تن از [[صحابه]] [[پیامبر(ص)]] و ۷۰۰ تن از حافظان قرآن | ||
| خسارات۲ | | خسارات۲ = غارت اموال و تعرض به نوامیس | ||
| خسارات۳ | | خسارات۳ = | ||
| یادداشت | | یادداشت = | ||
}} | }} | ||
'''واقعه حَرّه'''، نام واقعۀ برخورد خشونت‌آمیز | '''واقعه حَرّه'''، نام واقعۀ برخورد خشونت‌آمیز لشکر [[شام]] به فرماندهی [[مسلم بن عقبه]] با قیام مردم [[مدینه]]. قیام مردم مدینه در سال ۶۳ هجری به رهبری [[عبدالله بن حنظلة بن ابی عامر|عبدالله بن حَنظَلة بن ابی عامر]] علیه حکومت [[یزید بن معاویه]] روی داد. در این واقعه، بسیاری از مردم [[مدینه]]، از جمله ۸۰ تن از [[صحابه]] [[پیامبر(ص)]] و ۷۰۰ تن از حافظان [[قرآن]] کشته شدند و اموال و نوامیس مردم در واقعه حره به غارت رفت. | ||
[[امام سجاد (ع)]] در این قیام با مردم [[مدینه]] همراه نشد؛ ولی در خانه خود به | [[امام سجاد(ع)]] در این قیام با مردم [[مدینه]] همراه نشد؛ ولی در خانه خود به بسیاری از زنان و کودکان و حتی اهل و عیال و اطرافیان [[مروان بن حکم]]، پناه داد. | ||
== معنای حره و زمان وقوع== | == معنای حره و زمان وقوع== | ||
به سنگستان سیاه‌رنگ، حرّه می‌گویند<ref> خلیل‌بن احمد؛ یاقوت حموی، ذیل «حرّة»</ref> و چون این قیام از سنگستانی در مشرق مدینه به نام «حرّه واقم» یا «حرّه زُهره» (منسوب به بنی‌زهره از اقوام [[یهود]])؛<ref> سهیلی، ج ۶، ص۲۵۵ </ref> شروع شد، به این نام معروف گردید. غالب منابع تاریخی، واقعۀ حرّه را روز دوم [[ذیحجه]] یا دو سه روز مانده به آخر ذیحجه ۶۳ق ذکر کرده‌اند،<ref> ابن‌قتیبه، الامامة والسیاسة، ج ۱، ص۱۸۵؛ بلاذری، ج ۴، قسم ۲، ص۴۱؛ طبری، ج ۵، ص۴۹۴ </ref> لذا روایاتی که آن را در سال ۶۲ دانسته‌اند،<ref> بلاذری،انساب الاشراف، ج ۴، قسم ۲، ص۴۲؛ یعقوبی، ج ۲، ص۲۵۱ </ref> نادرست است. | |||
به سنگستان سیاه‌رنگ، حرّه می‌گویند<ref> خلیل‌بن احمد؛ یاقوت | |||
== علل وقوع == | == علل وقوع == | ||
*نارضایتی مردم مدینه از حکومت [[یزید بن معاویه]] به سبب ناشایستگی سیاسی او و آلودگی‌اش به جنایات آشکار از جمله قتل [[امام حسین]](ع)؛<ref> مسعودی، مروج، ج ۳، ص۲۶۷ </ref> | |||
*نارضایتی مردم مدینه از حکومت [[یزید بن معاویه]] به سبب ناشایستگی سیاسی او و آلودگی‌اش به جنایات آشکار از جمله قتل [[امام حسین]] (ع)؛<ref> | |||
*بیعت مردم با [[عبدالله بن زبیر]] و خلع [[یزید]] از خلافت؛ | *بیعت مردم با [[عبدالله بن زبیر]] و خلع [[یزید]] از خلافت؛ | ||
*اطلاع مردم | *اطلاع مردم [[مدینه]] از فساد اخلاقی یزید؛<ref> بلاذری، ج ۴، قسم ۲، ص۳۰ـ۳۱؛ طبری، ج ۵، ص۴۷۹؛ ابوالفرج اصفهانی، ج ۱، ص۲۳ </ref> | ||
*ممانعت مردم مدینه از فرستاده شدن اموال و | *ممانعت مردم مدینه از فرستاده شدن اموال و اشیای برگزیده برای یزید.<ref> ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج ۱، ص۱۷۶؛ یعقوبی، ج ۲، ص۲۵۰ </ref> | ||
== عزل والی مدینه == | == عزل والی مدینه == | ||
مردم مدینه به فرمان عبدالله بن‌زبیر، [[عثمان بن محمد]] را از امارت مدینه عزل کردند و بر [[امویان]] شوریدند و آنان را، که حدود هزار نفر بودند و در منزل [[مروان بن حکم]] گرد آمده بودند، محاصره کردند.<ref> طبری، ج ۵، ص۴۸۲؛ مسعودی، مروج، ج ۳، ص۲۶۷ </ref> | |||
ابن‌زبیر، [[عبداللّه بن حنظله]] را به عنوان والی مدینه برگزید.<ref> ابن‌اعثم، الفتوح،ج ۵، ص۱۵۶ـ۱۵۷، ۲۹۲ـ۲۹۳ </ref> این روایت و برخی روایات پیش‌گفته نشان می‌دهند که تا چه اندازه افکار و گرایشهای زُبیری بر این قیام و رهبر یا رهبران آن حاکم بوده است. | |||
ابن‌زبیر، [[عبداللّه بن حنظله]] را به عنوان | |||
== تجهیز سپاه شام == | == تجهیز سپاه شام == | ||
تلاش‌های [[عبدالله بن جعفر]] به عنوان مأمور حکومت شام، برای اطاعت مردم از یزید، نتیجه‌ای نداشت. نامه تهدیدآمیز یزید و نیز وساطت [[نعمان بن بشیر]] در فرونشاندن این قیام مؤثر نیفتاد<ref> ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج ۱، ص۱۷۷ـ۱۷۸؛ طبری، ج ۵، ص۴۸۱ </ref> یزید تصمیم گرفت برای سرکوب مردم مدینه لشکری تجهیز کند. بعد از امتناع [[عبیداللّه بن زیاد]] از پذیرش فرماندهی لشکر، وی [[مسلم بن عقبه|مسلم بن عُقبه مُرّی]] را مأمور این کار کرد.<ref>ابن‌اثیر، ۱۳۹۹ـ۱۴۰۲، ج ۴، ص۱۱۱ـ۱۱۲</ref> شمار لشکریان او را بین ۵۰۰۰ تا ۲۷۰۰۰ نفر نوشته‌اند.<ref> یعقوبی، ج ۲، ص۲۵۰ـ۲۵۱؛ طبری، ج ۵، ص۴۸۳؛ ذهبی، حوادث و وفیات ۶۱ـ۸۰ه، ص۲۵</ref> | |||
تلاش‌های [[عبدالله بن جعفر]] به عنوان مأمور حکومت شام، برای اطاعت مردم از یزید، نتیجه‌ای نداشت. نامه تهدیدآمیز یزید و نیز وساطت [[نعمان بن بشیر]] در فرونشاندن این قیام مؤثر نیفتاد <ref> ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج | |||
== کندن خندق در مدینه == | == کندن خندق در مدینه == | ||
وقتی خبر حرکت سپاه یزید به مردم مدینه رسید، آنان گرداگرد مدینه [[خندق]] کندند و پناه گرفتند. | |||
مردم اجازه دادند که وابستگان به حکومت شام، از مدینه خارج شوند به شرط آنکه در مورد مدینه هیچ اطلاعاتی را به سپاه شام ندهند و در جنگ هم شرکت نکنند. [[بنی امیه]] با خروج از مدینه، سوگند خود را شکستند و [[عبدالملک بن مروان]] با توصیه پدرش به همراهی [[مسلم بن عقبه]] نقشه حمله به شهر را طراحی کردند. | |||
مردم اجازه دادند که وابستگان به حکومت شام، از مدینه خارج شوند به شرط آنکه در مورد مدینه هیچ اطلاعاتی را به سپاه شام ندهند و در جنگ هم شرکت نکنند. [[بنی امیه]] با خروج از مدینه، سوگند خود را شکستند و [[عبدالملک بن مروان]] با توصیه پدرش به | |||
مسلم با عبور از حرّه، در مشرق مدینه پیاده شد و به مردم مدینه سه روز مهلت داد<ref> ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج | مسلم با عبور از حرّه، در مشرق مدینه پیاده شد و به مردم مدینه سه روز مهلت داد<ref> ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج ۱، ص۱۷۸ـ۱۸۰؛ طبری، ج ۵، ص۴۸۵ـ۴۸۷ </ref> آنگاه، پس از دور زدن خندق، از پشت سر و با کمک طایفه [[بنی حارثه]]، که با وعده‌های مالی فریفته شدند، وارد شهر شد<ref> ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج ۱، ص۱۷۹، ۱۸۱؛ دینوری، ص۲۶۵ </ref> و چندان جنایت کرد که به مُجرم و مُسرف معروف شد.<ref>ابن‌حبیب، المُنَمَّق فی اخبار قریش، ص۳۹۰؛ مسعودی، مروج، ج ۳، ص۲۶۷؛ ابن‌اثیر،الکامل، ۱۹۷۰ـ۱۹۷۳ </ref> | ||
== رفتار شامیان با مردم == | == رفتار شامیان با مردم == | ||
مسلم‌بن عقبه، به دستور یزید، سه روز جان و مال مردم را بر سپاهیانش حلال کرد [[ابن کثیر]]<ref>البدایة و النهایة، ج ۴، جزء۸، ص۲۲۰ </ref> و [[جلال الدین|سیوطی]]<ref>ص ۲۰۹</ref><ref> ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج ۱، ص۱۷۹؛بلاذری، ج ۴، قسم ۲، ص۳۷؛ طبری، ج ۵، ص۴۸۴</ref> غارت و جنایات سپاهیان او را مصیبتی سهمگین و وصف ناپذیر خوانده‌اند. | |||
[[مسعودی]]<ref> تنبیه، ص۳۰۶ </ref> آن را فجیع‌ترین حادثه، پس از شهادت [[امام حسین]](ع)، دانسته است. | |||
سپاهیان مسلم‌بن عقبه در آن سه روز، از | سپاهیان مسلم‌بن عقبه در آن سه روز، از ارتکاب هیچ عمل زشتی، همچون تجاوز به نوامیس، بیرون کشیدن جنین از شکم زنان و کشتن نوزادان<ref> ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج ۱، ص۱۸۴؛ ابن‌جوزی، ج ۶، ص۱۵؛ مقدسی، ج ۶، ص۱۴ </ref> و توهین به صحابه بزرگ پیامبر(ص)، از جمله [[جابر بن عبدالله انصاری]] نابینا و [[ابو سعید خدری|ابوسعید خُدری]]،<ref> سهیلی، ج ۶ ص۲۵۳ـ۲۵۴</ref> فروگذار نکردند. | ||
شمار | شمار کشتگان واقعه حرّه را بیش از ۴۰۰۰<ref> مقدسی، ج ۶، ص۱۴ </ref> و به قولی۱۱۷۰۰ یا ۱۰۷۰۰ نفر<ref>ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج ۱، ص۱۸۴ـ۱۸۵؛ مسعودی، تنبیه، ص۳۰۵؛ سمهودی، ج ۱، ص۱۲۶؛ بلاذری، ج ۴، قسم ۲، ص۴۲</ref> برآورد کرده‌اند. از این میان، ۷۰۰نفر از حاملان [[قرآن]]<ref>ذهبی، حوادث و وفیات ۶۱ـ۸۰ه، ص۳۰؛ سمهودی، ج ۱، ص۱۲۶</ref> و ۸۰ صحابی رسول خدا به قتل رسیدند، به‌نحوی که کسی از [[جنگ بدر|اهل بدر]] باقی نماند<ref>ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج ۱، ص۱۸۵ </ref> [[عبداللّه بن حنظله]] و فرزندانش نیز کشته شدند.<ref>خلیفة بن خیاط، قسم ۱، ص۲۹۱؛ ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج ۱، ص۱۸۱ـ۱۸۲</ref> | ||
== بیعت گرفتن از مردم == | == بیعت گرفتن از مردم == | ||
مسلم پس از این جنایات، مردم شهر را جمع کرد و از آنان برای یزید [[بیعت]] گرفت، مبنی بر اینکه آنان و پدرانشان بنده یزید بوده‌اند<ref> ابن‌حبیب، ص۳۹۱؛ بلاذری، ج ۴، قسم ۲، ص۳۸ـ۳۹؛ یعقوبی، ج ۲، ص۲۵۰ـ۲۵۱؛ مسعودی، مروج، ج ۳، ص۲۶۷ </ref> و به تعبیر دیگر، [[فَیء]] (غنیمت جنگی) یزید هستند<ref> دینوری، همانجا</ref> و هرکسی را که از این فرمان سر باز می‌زد، گردن می‌زدند.<ref> طبری، ج ۵، ص۴۹۱ـ۴۹۳؛ سمهودی، ج ۱، ص۱۲۶ </ref> | |||
فقط [[علی بن عبداللّه بن عباس]] (با وساطت خویشانش که در سپاه یزید بودند) و [[امام سجاد]](ع)، از آن بیعت معاف شدند.<ref> ابن‌حبیب، ص۳۹۱؛ مسعودی، مروج، ج ۳، ص۲۶۸؛ </ref> | |||
فقط [[علی بن عبداللّه بن عباس]] (با وساطت خویشانش | |||
== موضع امام سجاد در این قیام == | == موضع امام سجاد در این قیام == | ||
* '''عدم همراهی امام با شورشیان''':[[امام سجاد(ع)]] در این قیام با مردم [[مدینه]] همراه نشد.<ref> دینوری، ص۲۶۶؛ طبری، ج ۵، ص۴۸۴ـ۴۸۵؛ مسعودی، تنبیه، ص۳۰۵ </ref> افزون بر آنکه این قیام با اذن و حمایت [[عبداللّه بن زبیر]] صورت گرفت، آگاهی امام(ع) به ضعف و عده کم اهالی مدینه در مقابله با سپاهیان بسیار شام که از خشونت و قساوت دریغ نداشتند و همچنین تصمیم آن حضرت به دور ماندن از اتهامات [[دولت اموی]] -که به قولی، تنها هدف حمله مسلم بن عقبه به مدینه بودـ و حفظ آن عده‌اندک از پیروان خویش و حفظ کرامت [[اهل بیت(ع)|حرم پیامبر]]، از دلایل احتمالی بی‌طرفی امام(ع) در این واقعه بود.<ref> حسینی‌جلالی، ص۶۱ـ۶۲، ۶۸ـ۷۰ </ref> | |||
* '''عدم همراهی امام با شورشیان''':[[امام سجاد(ع)]] در این قیام با مردم [[مدینه]] همراه نشد.<ref> | * '''منزل امام، پناهگاه امن''': به جهت عدم همراهی امام سجاد(ع) با شورشیان، خاندانش از این جنایت آسیبی ندیدند و خانه‌اش نیز پناهگاه امنی برای بسیاری از زنان و کودکان، حتی خانواده [[مروان بن حکم]]، گردید و آن حضرت وابستگان به مروان را با زن و فرزند خود به [[ینبع|ینْبُع]] فرستاد.<ref> حسینی‌جلالی، ص۶۱ـ۶۲، ۶۸ـ۷۰ </ref> | ||
* '''منزل امام، پناهگاه امن''': به جهت عدم همراهی امام سجاد(ع) با شورشیان، خاندانش از این جنایت | * '''رفتار مسلم با امام سجاد(ع)''': پس از پایان ماجرا، امام سجاد(ع) با همراهی مروان و فرزندش، [[عبدالملک بن مروان|عبدالملک]]، نزد مسلم رفت. گویا [[یزید]] از قبل مسلم را به رعایت حال امام سفارش کرده بود؛ از این‌رو، مسلم ایشان را گرامی داشت، چهارپایی زین کرد و به ایشان داد که حضرت آن را بازگرداند.<ref> طبری، ج ۵، ص۴۸۴ـ۴۸۵، ۴۹۳؛ مفید، ج ۲، ص۱۵۱ـ۱۵۳ </ref> برخی علت خوش‌رفتاری غیرمنتظره مسلم را با امام سجاد، ناشی از دعایی می‌دانند که حضرت می‌خواند و ناخواسته هیبت و ترس در دل مسلم می‌انداخت.<ref> مسعودی، مروج، ج ۳، ص۲۶۹؛ مفید، ج ۲، ص۱۵۱ ـ۱۵۳</ref> | ||
* '''رفتار مسلم با امام سجاد(ع)''': پس از پایان ماجرا، امام سجاد(ع) با | * '''عدم همراهی برخی از صحابه با شورشیان''': برخی صحابه از جمله [[عبداللّه بن عمر]]، [[ابو سعید خدری]] و [[جابر بن عبدالله انصاری]]، شورشیان را همراهی نکردند.<ref> سهیلی، ج ۶، ص۲۵۳ـ۲۵۴</ref> | ||
* '''عدم همراهی برخی از صحابه با شورشیان''': | |||
== علت شکست == | == علت شکست == | ||
ابن‌قتیبه<ref> الامامة و السیاسة، ج ۱، ص۱۸۵؛ابن سعد، کتاب عیون‌الاخبار، ج ۱، جزء۱، ص۱ </ref> پس از مقایسه شکست زودهنگام و شگفت‌انگیز مردم مدینه در واقعه حرّه با مقاومت عبداللّه‌بن زبیر و یاران اندکش در برابر همین سپاه، علت اصلی آن شکست را انتخاب دو امیر ذکر کرده است، اما در منابع درباره اختلاف سران قیام مدینه سخنی نیست. | |||
از قول مسلم بن عقبه آورده‌اند که پس از اقرار به توحید، بهترین عمل خود را کشتن اهل حرّه می‌دانست<ref> بلاذری، ج ۴، قسم ۲، ص۴۰؛ طبری، ج ۵، ص۴۹۷؛ ابن‌اعثم کوفی، ج ۵، ص۱۶۳ </ref> برخی تاریخ نگاران مسلمان معتقدند که سرکوب وحشیانه مردم مدینه در واقعه حرّه، با انگیزه انتقام خون امویان و کشته‌های بدر و تقاصّ قتل [[عثمان]] از مردم مدینه، به‌ویژه [[انصار]]، صورت گرفته است.<ref> ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج۱، ص۱۷۹؛ دینوری، ص۲۶۷؛ بلاذری، ج ۴، قسم ۲، ص۴۰ـ ۴۲؛ ابوالفرج اصفهانی، ج ۱، ص۲۶؛ جعفریان، ص۱۶۰ـ ۱۶۱، ۵۰۵ </ref> | |||
از قول مسلم بن عقبه آورده‌اند | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس| | {{پانویس|۳}} | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{ستون-شروع}} | {{ستون-شروع}} | ||
*ابن‌اثیر، اسدالغابة | *ابن‌اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، چاپ محمد ابراهیم بنا و محمد احمد عاشور، قاهره ۱۹۷۰ـ۱۹۷۳؛ | ||
* | *ابن‌اثیر، الکامل فی‌التاریخ، بیروت ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶/ ۱۹۶۵ـ۱۹۶۶، چاپ افست ۱۳۹۹ـ۱۴۰۲/ ۱۹۷۹ـ ۱۹۸۲ | ||
*ابن‌اعثم | *ابن‌اعثم کوفی، کتاب‌الفتوح، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱ | ||
* | *ابن‌جوزی، المنتظم فی تاریخ‌الملوک و الامم، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲ | ||
*ابن‌حبیب، | *ابن‌حبیب، کتاب المُنَمَّق فی اخبار قریش، چاپ خورشید احمد فارق، حیدرآباد، دکن ۱۳۸۴/۱۹۶۴ق | ||
*ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، المعروف بتاریخ‌الخلفاء، چاپ طه محمد | *ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، المعروف بتاریخ‌الخلفاء، چاپ طه محمد زینی، [قاهره ۱۳۸۷/ ۱۹۶۷]، چاپ افست بیروت،بی‌تا. | ||
* | *ابن‌سعد، کتاب عیون الاخبار، بیروت: دارالکتاب‌العربی،بی‌تا | ||
* | *ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ج ۴، چاپ احمد ابوملحم و دیگران، بیروت،۱۴۰۵/ ۱۹۸۵م | ||
*احمدبن | *احمدبن یحیی بلاذری، انساب‌الاشراف، ج ۴، قسم ۲، چاپ ماکس شلوسینگر، اورشلیم ۱۹۳۸، چاپ افست بغداد، بی‌تا | ||
*رسول جعفریان، تاریخ خلفا: از رحلت پیامبر(ص) تا زوال امویان ( | *رسول جعفریان، تاریخ خلفا: از رحلت پیامبر(ص) تا زوال امویان (۱۱ـ۱۳۲ه)، تهران ۱۳۷۴ش؛ | ||
*محمدرضا | *محمدرضا حسینی‌جلالی، جهادالامام السجاد،قم، ۱۴۱۸ق | ||
*خلیفةبن خیاط، تاریخ خلیفةبن خیاط، روایة بقی‌بن خالد ]مَخلَد[، چاپ سهیل | *خلیفةبن خیاط، تاریخ خلیفةبن خیاط، روایة بقی‌بن خالد ]مَخلَد[، چاپ سهیل زکار، دمشق ۱۹۶۷ـ۱۹۶۸؛ | ||
*خلیل‌بن احمد، | *خلیل‌بن احمد، کتاب‌العین، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم ۱۴۰۵؛ | ||
*احمدبن داوود | *احمدبن داوود دینوری، الاخبار الطِّوال، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۳۶۸ش؛ | ||
*محمدبن احمد | *محمدبن احمد ذهبی، تاریخ‌الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۱ـ۸۰ه، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰؛ | ||
*علی‌بن عبداللّه | *علی‌بن عبداللّه سمهودی، وفاء الوفا بأخبار دارالمصطفی، چاپ محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴؛ | ||
*عبدالرحمان‌بن عبداللّه | *عبدالرحمان‌بن عبداللّه سهیلی، الروض الانف فی شرح السیرة النبویة لابن‌هشام، چاپ عبدالرحمان وکیل، قاهره ۱۳۸۷ـ۱۳۹۰/ ۱۹۶۷ـ۱۹۷۰، چاپ افست ۱۴۱۰/۱۹۹۰؛ | ||
*عبدالرحمان‌بن | *عبدالرحمان‌بن ابی‌بکر سیوطی، تاریخ‌الخلفاء، چاپ محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قم ۱۳۷۰ش؛ | ||
*جعفر | *جعفر شهیدی، زندگانی علی‌بن الحسین(ع)، تهران ۱۳۶۵ش؛ طبری، تاریخ (بیروت)؛ | ||
* | *مسعودی، تنبیه؛ همو، مروج (بیروت)؛ | ||
*محمدبن محمدمفید، الارشاد | *محمدبن محمدمفید، الارشاد فی معرفة حجج‌اللّه علی‌العباد، قم ۱۴۱۳؛ | ||
*مطهربن طاهر | *مطهربن طاهر مقدسی، کتاب‌البدء و التاریخ، چاپ کلمان هوار، پاریس ۱۸۹۹ـ۱۹۱۹، چاپ افست تهران ۱۹۶۲. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
==پیوند به بیرون== | ==پیوند به بیرون== | ||
* منبع مقاله: [http:// | * منبع مقاله: [http://rch.ac.ir/article/Details/11571 دانشنامه جهان اسلام] | ||
* [http://wiki.ahlolbait.com/index.php/%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%D9%87_%D8%AD%D8%B1%D9%87%20%20 | * [http://wiki.ahlolbait.com/index.php/%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%D9%87_%D8%AD%D8%B1%D9%87%20%20 دانشنامه اسلامی] | ||
{{امام سجاد(ع)}} | {{امام سجاد(ع)}} | ||
[[tr:Harre Olayı]] | [[tr:Harre Olayı]] | ||