نزول قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

'''نزول قرآن''' فرستاده شدن [[آیه |آیات قرآن]] از طریق [[وحی]] بر [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|حضرت محمد (ص)]] است. استفاده از واژه نزول در معنای مادی آن را درباره [[قرآن]] صحیح ندانسته‌اند؛ به همین دلیل اندیشمندان اسلامی واژه‌های نزول روحانی، نزول حقیقی و نزول مقامی را درباره قرآن به کار برده‌اند.

 

صعود ملکوتی روح پیامبر (ص) از عالم ظاهر به عالم باطن و نزول [[فرشته]] حامل وحی از عالم باطن به عالم ظاهر با تبدیل به حالت بشری، دو نوع ارتباط پیامبر (ص) با عالم قدس ربوبی جهت دریافت قرآن است. درباره همزمانی نزول قرآن با بعثت حضرت محمد (ص) یا تأخیر نزول قرآن از ابتدای [[بعثت]] چند دیدگاه ارائه شده که تأخیر سه ساله نزول قرآن از زمان بعثت و همزمانی بعثت و نزول قرآن در [[رمضان|ماه رمضان]] از جمله این دیدگاه‌ها است.

 

نزول قرآن در دو مرحله دفعی و تدریجی یا نزول آن صرفاً به صورت تدریجی از مباحث مورد اختلاف در علوم قرآنی است؛ محققانی همچون [[محمدهادی معرفت]] فقط به نزول تدریجی قرآن باور دارند؛ ولی در مقابل، افرادی چون [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] قائل به دو [[نزول تدریجی]] و [[نزول دفعی]] برای قرآن هستند.

بحث درباره نزول قرآن به معنای فرستادن [[آیه|آیات قرآن]] توسط [[وحی]] از سوی خدا بر پیامبر اسلام (ص)،<ref>حکیم، علوم القرآن، ۱۴۱۷ق، ص۲۵.</ref> آغاز نزول، چگونگی نزول، مدت نزول، یکباره یا تدریجی بودن نزول قرآن و مباحثی دیگر در این رابطه به لحاظ دانشی در حوزه [[علوم قرآن]] قرار می‌گیرد.<ref>معرفت، علوم قرآنی، ۱۳۸۸ش، ص۹؛ میرمحمدی، تاریخ و علوم قرآن، ۱۳۷۵ش، ص۵.</ref> [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی]] مفسر شیعه نزول قرآن را ناظر به ظاهر آن می‌داند، زیرا بر این باور است که [[باطن قرآن]] قابل نزول و تنزّل نیست و پیامبر با ترقی روحی به مقامی می‌رسد که می‌تواند باطن قرآن را درک کند.<ref>جوادی آملی، قرآن در قرآن، ۱۳۸۶ش، ص۴۴.</ref>

[[محمدهادی معرفت]] قرآن‌پژوه و فقیه، در کتاب‌های علوم قرآنی خود مباحثی مثل آغاز نزول، مدت نزول، اولین و آخرین آیه و سوره نازل شده، تفاوت [[سوره‌های مکی و مدنی]]، ترتیب نزول، [[اسباب نزول]]، مانند آن را جزو مباحث پیوسته نزول قرآن آورده است.<ref>معرفت، علوم قرآنی، ۱۳۸۸ش، ص۴.</ref>

* [[محمدهادی معرفت]] پژوهشگر علوم قرآنی با استناد به روایاتی از جمله روایت [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق (ع)]] در [[الکافی (کتاب)|کتاب کافی]]، بر این باور است نزول قرآن بعد از [[انقطاع وحی|فترتی سه ساله]] از ابتدای زمان بعثت، شروع شد و تا آخرین سال حیات پیامبر ادامه داشت.<ref>معرفت، التمهید، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۱۱.</ref> به نظر وی در سه سال اول بعثت، دعوت پیامبر به صورت سرّی بود و هنوز برای اسلام کتابی نازل نشده بود، تا آنکه آیه ۹۴ [[سوره حجر]] «فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ؛ پس آنچه را بدان مأموری آشکار کن‏» نازل گردید و پیامبر دعوت علنی خود را آغاز کرد و نزول قرآن نیز آغاز شد.<ref>معرفت، علوم قرآنی، ۱۳۸۸ش، ص۶۳–۶۴.</ref>

* همزمانی [[بعثت]] و نزول قرآن در [[رمضان|ماه رمضان]]، نظر دیگری است که باورکنندگان به آن با استناد به روایات و سخن مورخان می‌گویند؛ در روز هفدم یا شب قدر، جبرئیل بر پیامبر (ص) نازل شد، در حالی که او چهل ساله بود.<ref>علوی مهر، «آغاز نبوت و چگونگی نزول قرآن»، ص۱۰۱–۱۰۳.</ref>

* عده‌ای معتقدند آغاز بعثت نبوی در قالب وحی قرآنی نبوده است و نزول چند آیه در ماه رجب بر پیامبر به مفهوم نزول قرآن نیست. بر اساس این نظر پیامبر دو بعثت داشته است؛ بعثت اول در [[رجب|ماه رجب]] بدون وحی قرآنی و بعثت دوم توأم با دستور به دعوت عمومی و نزول آیاتی از قرآن در [[شب قدر]] در ماه رمضان.<ref>علوی مهر، «آغاز نبوت و چگونگی نزول قرآن»، ص۱۰۳–۱۰۴.</ref>

* [[محمدهادی معرفت]] در کتاب [[التمهید فی علوم القرآن (کتاب)|التمهید فی علوم القرآن]] معتقد است؛ نزول قرآن از [[شب قدر]] آغاز و در طول مدت [[نبوت|نبوت پیامبر اسلام (ص)]] به مناسبت‌های گوناگون برای حل مشکلات و سوالات [[مسلمان|مسلمانان]] و همچنین دلگرمی پیامبر (ص) و مسلمانان ادامه داشته است.<ref>معرفت، التمهید، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۱۴.</ref> به باور وی این نظر را بیشتر محققان پذیرفته‌اند<ref>معرفت، علوم قرآن، ۱۳۸۸ش، ص۶۵.</ref> و با بیان دیگر نظرات و رد دلائل آنها معتقد است قرآن نزول دفعی نداشته است.<ref>معرفت، التمهید، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۱۳–۱۲۴.</ref>

* مفسران و اندیشمندانی چون [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]]،<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۱۵–۱۸.</ref> [[ابن عربی]]<ref>ابن‌عربی، الفتوحات، دار صادر، ج۴، ص۴۰۲.</ref> و [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی]]<ref>جوادی آملی، قرآن در قرآن، ۱۳۸۶ش، ص۷۱.</ref> بر این باورند که قرآن در دو مرحله دفعی و تدریجی نازل شده است؛ بر اساس این نظر نزول قرآن به صورت ظاهری و در قالب الفاظ به واسطه جبرئیل در طول مدت نبوت پیامبر (ص) صورت گرفته است، ولی قبل از این مرحله حقیقت، باطن و تأویل قرآن و به عبارتی ام‌الکتاب بدون واسطه از سوی خداوند بر قلب پیامبر (ص) نازل شده است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۱۵–۱۸.</ref> به باور جوادی آملی دریافت باطن و تأویل قرآن برای پیامبر خدا (ص) بدون ترقی به [[عالم غیب]] ممکن نیست و نزول دفعی قرآن جنبه‌ای فوق نزول تدریجی دارد.<ref>جوادی آملی، قرآن در قرآن، ۱۳۸۶ش، ص۴۸.</ref>

* [[شیخ صدوق]] از علمای متقدم [[شیعه]] معتقد است کل قرآن در [[شب قدر]] در بیت المعمور به [[ودیعه]] نهاده شد و از آنجا در طول مدت نبوت پیامبر (ص) بر اساس شرایط مکانی و زمانی به تدریج بر پیامبر اسلام (ص) نازل گردید.<ref>صدوق، الاعتقادات، ۱۴۱۴ق، ص۸۲.</ref> به نقل سیوطی این نظر در میان اندیشمندان متعددی از [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] صحیح دانسته شده و به باور آنها قرآن در شب قدر به بیت المعمور در آسمان چهارم یا بیت العزة در آسمان اول نازل شده است و از آنجا در طول مدت [[نبوت]] [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر (ص)]] نازل شد.<ref>سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۱۵۶.</ref> برخی محققین حوزه علوم قرآن با تضعیف مستندات این نظر از جمله سند روایات، بر این باورند نزول دفعی قرآن در شب قدر به [[بیت المعمور]] کاملاً ساخته ذهن [[صحابه]] است و قرآن چنین نزول نداشته است.<ref>معرفت، التمهید، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۱۷–۱۲۱؛ صالحی نجف آبادی، «نظریه‌ای درباره کیفیت نزول قرآن» ص۸۲.</ref>