ام‌کلثوم دختر امام علی(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

وی تصریح می‌کند: اگر دو تای آخر یکی باشند، سه نفر و الا ام کلثوم‌ها چهار تن هستند.<ref>امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۴۸۴.</ref> با این حال برخی منابع، اسم ام کلثوم دختر علی(ع) و فاطمه(س) را «‌رقیه کبری‌» و نام ام کلثوم صغری را «‌نفیسه‌» خوانده‌اند.<ref>علوی، المجدی، ص۱۷و ۱۸؛ مرتضی زبیدی، تاج العروس، ۱۴۱۴ق، ج۱۵، ۸۱۳.</ref>

بنابر نقل برخی تاریخ نویسان، ام کلثوم ابتدا با [[عمر بن خطاب|عُمَر بن خطاب]] ازدواج کرد و پس از مرگ عُمَر، به همسری پسر عمویش «‌عون‌» پسر [[جعفر بن ابی طالب]] در آمد. وی پس از وفات عون با برادرشوهرش «‌محمد‌» و پس از وفات محمد با دیگر برادر آنان «‌عبدالله‌» ازدواج کرد.<ref>ابن سعد، طبقات الکبری، دار صادر، ج۸، ص۴۶۲.</ref> [[مسعودی]] او را بدون فرزند می‌داند<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۱، ۱۴۰۹ق، ص ۲۹۹.</ref>. برخی تاریخ‌نویسان از جمله فرزندان وی را «‌زید‌» و «‌رقیه‌» دانسته‌اند که هر دو از عُمَرند.<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۹، ص۴۸۲؛ بلاذری، انساب الاشراف، ص۱۹۰.</ref> [[ابن عنبه]] در ذکر فرزندان [[مسلم بن عقیل]] از دختری به اسم «‌حمیده‌» نام می‌برد که مادر وی ام کلثوم دختر علی بن ابیطالب است.<ref>ابن عنبه، عمده الطالب، ص۳۲.</ref> سید محسن امین می‌گوید: این خبر دلالت بر آن دارد که مسلم بن عقیل با دختر عمویش ام کلثوم ازدواج کرده، اما این غیر ام کلثوم کبری است؛ چون احدی آن را روایت نکرده و شاید همسر ام کلثوم وسطی باشد.<ref>امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۴۸۴.</ref>

ام کلثوم پس از [[شهادت]] [[حضرت زهرا]] (س) در حالی که نقابی به صورت داشت، ناله کنان به [[پیامبر اکرم]](ص) عرضه داشت:‌ای پدر!‌ای رسول خدا! به راستی الآن مانند زمان از دست دادن شماست. دیگر پس از این دیداری میان ما و مادرمان نیست.<ref>نیشابوری، روضه الواعظین، ص۱۵۲.</ref>

بنابر برخی گزارش‌های  تاریخی، ام کلثوم دختر [[علی بن ابی طالب(ع)]] با [[عمر]] [[خلیفه]] دوم [[ازدواج]] کرده است.<ref>کلینی، کافی، ج۵، ص۳۴۶؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۸، ص۱۶۱؛ طبرسی، اعلام الوری، ج۱، ص۳۹۷؛ مفید، المسائل العکبریه، ص۶۰؛ بلاذری، انساب الاشراف، ص۱۸۹؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۵، ص۶۱۴. </ref> تاریخ این ازدواج، [[ذی القعده]] [[سال ۱۷ هجری قمری]] ذکر شده است.<ref>نهایه الارب، ج۱۹، ص۳۴۷.</ref>

برخی مقاتل از حضور ام کلثوم در [[کربلا]] سخن گفته‌اند؛ به گونه‌ای که از او در بسیاری از موارد در کنار حضرت [[زینب]](س) نام برده شده است و مصیبت‌هایی برای او نقل کرده‌اند. [[علامه مجلسی|مجلسی]] نقل می‌کند: پس از [[شهادت]] امام(ع) و هنگام آتش زدن خیمه‌ها، گوشواره را از گوش ام کلثوم خواهر [[حسین(ع)]] کشیدند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۴۵، ص۶۰.</ref> ام کلثوم راوی [[واقعه عاشورا]] بوده و در [[کوفه]] و مجلس [[ابن زیاد]] [[خطبه]] خوانده است. ابن طیفور در کتاب خویش، خطبه‌ای را از ام کلثوم می‌آورد که در کوفه و جریان [[اسارت اهل بیت]] پیامبر(ص) روی داده است.<ref>بلاغات النساء، ص۲۳.</ref> [[علامه مجلسی]] نیز سخنان و اشعار ام کلثوم در مجلس ابن زیاد را ذکر کرده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۴۵، ص۱۱۲ – ۱۱۵.</ref>

در مقابل، برخی منابع به غیر فاطمی بودن ام کلثوم حاضر در کربلا تصریح کرده‌اند.<ref>بری، الجوهره فی نسب الامام علی و آله، ص۴۵.</ref> [[سید محسن امین]] این مسئله را رد کرده و می‌گوید: امیرمؤمنان(ع) دو دختر به نام ام کلثوم داشته که یکی ام کلثوم کبری فرزند حضرت زهرا (س) بوده که قبل از واقعه کربلا از دنیا رفت و دیگری که مادرش کنیز بود، در کربلا حضور داشته و در [[کوفه]] خطبه خوانده است. وی همسر [[مسلم بن عقیل]] بوده است.<ref>امین، اعیان الشیعه، ج۱، ص۳۲۷. ج۳، ص۴۸۴.</ref>

ام کلثوم از جمله کسانی<ref>امام سجاد(ع)، حضرت زینب(س) و فاطمه دختر امام حسین(ع) نیز در کوفه خطبه خواندند (ر.ک: سید بن طاووس، لهوف، ص۱۸۱).</ref> است که بعد از [[شهادت]] [[امام حسین(ع)]]، در [[کوفه]] [[خطبه]] خوانده است.<ref>ر.ک: ابن طاووس، لهوف (۱۳۷۸ش)، ص۱۸۱.</ref>

ای اهل کوفه! بدا به حال شما، چرا حسین را خوار کردید و او را کشتید و اموال او را به غارت بردید و زنان او را اسیر نمودید و آن‌گاه بر او گریه می‌کنید؟ وای بر شما، هلاکت و بدبختی بر شما باد. آیا می‌دانید چه داهیه و کار بزرگی مرتکب شدید و چه جنایتی به گردن گرفتید و چه خون‌هایی به ناحق ریختید و چه پرده‌نشینانی را از پرده بیرون افکندید و چه خانواده‌ای را از زینت و زیور عریان کردید و چه اموالی را به غارت بردید؟ و کسی را کشتید که بعد از رسول خدا(ص) هیچ کس به مقام او نمی‌رسید. رحم از دل‌های شما برداشته شد. «آگاه باشید که حزب خداوند رستگاران‌اند و حزب شیطان زیانکاران».<ref>مجادله: ۱۹.</ref>

از ام کلثوم، [[حدیث|روایاتی]] در منابع [[شیعه|شیعی]] نقل شده است. [[عبدالله مامقانی|مامقانی]] او را در زمره زنان راوی می‌شمارد و می‌گوید: «وی زنی جلیل القدر، فهیم و بلیغ بوده و او را از [[ثقه|ثقات]] می‌دانم».<ref>مامقانی، تنقیح المقال، ج۳، ص۷۳.</ref> اکثر این احادیث، درباره مصائب واردشده بر [[اهل بیت]] است.

::: «‌ام کلثوم گفت: شب نوزدهم [[رمضان]] که رسید برای [[افطار]] پدرم دو قرص نان جو و شیر و نمک آماده کردم. پس از فراغت [[نماز]] بر سر افطار حاضر شد. به غذایش نگاه کرد و با صدای بلند گریست و فرمود:... دخترم اگر یکی از این دو طعام را برنداری به خدا قسم چیزی نمی‌خورم... و قرص نانی با نمک خورد.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۴۲، ص۲۷۶ – ۲۷۸.</ref>

همچنین ام کلثوم در پی شهادت [[امیرالمؤمنین (ع)|امیرالمؤمنین(ع)]] در حالی که می‌گریست به [[ابن ملجم]] خطاب کرد: وای بر تو! خداوند تو را در دنیا و [[آخرت]] ذلیل ساخت و جایگاهت آتش ابدی [[جهنم]] خواهد بود.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۴۲، ص۲۸۹.</ref>

:::... ام کلثوم گفت: هنگام دفن، قبر شکافته شد. نمی‌دانم سرورم (پدرم) در زمین دفن گردید یا به آسمان عروج کرد. ناگهان صدای تسلیت‌دهنده‌ای را شنیدم که گفت: خداوند شما را در عزای سید و حجت [[خدا]] بر خلقش تعزیت دهد.<ref>عبدالکریم بن احمدابن طاووس حلی، فرحه الغری فی تعیین قبر امیر المؤمنین علی(ع)، ۶۳ و ۶۴.</ref>

# در جریان اسارت، هنگامی که کوفیان برای اطفال غذا آوردند ام کلثوم فریاد زد و گفت:‌ ای اهل [[کوفه]] [[صدقه]] بر ما ([[اهل بیت|اهلبیت]] پیامبر) حرام است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۴۵، ص۱۱۴.</ref>

#عده‌ای وفات آنان را حدود سال ۵۰ ق و در زمان سلطنت [[معاویه]] می‌دانند.<ref>صفدی، الوافی بالوفیات، ج۱۵، ص۲۴؛ امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۴۸۵.</ref>

#[[مقریزی]] می‌نویسد: زمانی که همسر [[عون بن جعفر بن ابی طالب|عون بن جعفر]] بود از دنیا رفت.<ref>مقریزی، امتاع الاسماع، ج۵، ص۳۷۰.</ref>

#[[ابن طیفور]] نیز قائل به وفات او پس از سال [[سال ۶۱ هجری قمری|۶۱ ق]] و [[واقعه کربلا]] شده است.<ref>ابن طیفور، بلاغات النساء، ص۲۳ و ۲۴.</ref>

درباره نحوه وفات هم آمده است که‌ام کلثوم و فرزندش زید بر اثر بیماری<ref>بغدادی، المنمق، ص۳۱۲.</ref> یا خورانیدن سم به آنان<ref>صنعانی، المصنف، ج۶، ص۱۶۴.</ref> از دنیا رفته‌اند.

:::''روایت است که‌ام کلثوم خواهر [[امام حسین]](ع) در [[شام]] (سوریه) متوفی شد''.<ref>طبری، کامل بهایی، ج۲، ص۳۷۱.</ref>

:::''در نزدیکی شهر شام و یک فرسخ مانده به آن، مزار ام کلثوم دختر [[علی بن ابی طالب]](ع) از فاطمه است.''<ref>ابن بطوطه، الرحله، ج۱، ص۱۱۳.</ref>

:::''قبر ام کلثوم در راویه دمشق است''.<ref>یاقوت، معجم البلدان، ج۳، ص۲۰.</ref>

:::''این قبری که در راویه [[دمشق]] است مدفن ام کلثوم، دختر علی بن ابیطالب(ع) از فاطمه نیست... وی در [[مدینه]] درگذشت و در [[قبرستان بقیع]] مدفون گردید''.<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۲، ص۳۰۹.</ref>

برخی نیز گفته‌اند که این قبر، مدفن [[زینب کبری|زینب]] (س)، دختر علی(ع) و فاطمه (س) است که کنیه‌اش ام کلثوم است.<ref>البیطار، حلیة البشر، ج۲، ص۵۰.</ref>

*ابن بطوطة، محمد بن عبد الله، تحفة النظار فی غرائب الأمصار وعجائب الأسفار، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۰۵ق.

*ابن طاووس، عبدالکریم، فرحه الغری فی تعیین قبر امیر المؤمنیین علی(ع)، تحقیق سید تحسین آل شبیب موسوی، بی‌جا، مرکز الغدیر، بی‌تا.

*ابن طیفور، ابوالفضل بن ابی طاهر، بلاغات النساء، قم، مکتبه بصیرتی، بی‌تا.

*بری، محمد بن ابی بکر، الجوهره فی نسب الامام علی و آله، دمشق، مکتب ه النوری، ۱۴۰۲ق.

*بغدادی، محمد بن حبیب، المنمق فی اخبار قریش، تحقیق خورشید احمد فاروق، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

*طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۴ ش.

*کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران،‌دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ ش.

*مامقانی، عبدالله بن محمد، تنقیح المقال فی علم الرجال، نجف، ب نا، ۱۳۵۲ق.

*نیشابوری، محمد بن الفتال، روضه الواعظین، قم، الشریف الرضی، بی‌تا.

  | رعایت شیوه‌نامه ارجاع = <!--ندارد، دارد-->ندارد