confirmed، templateeditor
۱۱٬۵۸۱
ویرایش
تنبیه بدنی زنان: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
ویکی سازی
جز (←زدن زنان) |
جز (ویکی سازی) |
||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
'''تنبیه بدنی زنان''' مسئله‌ای اجتماعی که در [[اسلام]] ممنوع شده و در مورد زنان [[ناشزه]] (زنانی که از انجام وظایف زناشویی خودداری کنند) در اصل حکم و جزئیات آن اختلاف وجود دارد. | '''تنبیه بدنی زنان''' مسئله‌ای اجتماعی که در [[اسلام]] ممنوع شده و در مورد زنان [[ناشزه]] (زنانی که از انجام وظایف زناشویی خودداری کنند) در اصل حکم و جزئیات آن اختلاف وجود دارد. | ||
مشهور عالمان مسلمان مسئله تنبیه زنان ناشزه را به واژه «وَاضْرِ‌بُوهُنَّ» در [[آیه ۳۴ سوره نساء]] مستند کرده‌اند؛ با این حال در چگونگی آن اختلاف داشته و حتی آن‌را به زدن با چوب مسواک محدود کرده‌اند. این حکم مخالفانی نیز دارد؛ پژوهشگرانی از جمله [[محمدهادی معرفت]] معتقدند این حکم مانند مسئله برده‌داری بوده و اسلام به‌صورت گام به گام درصدد برچیده شدن آن بوده است. برخی نیز بر این باورند که واژه ضرب در آیه ۳۴ [[سوره نساء]] به معنای تلطیف و مهربانی با زن یا ترک خانه از طرف شوهر است. اختصاص داشتن این حکم به شرایط بحرانی [[جنگ احد]] و [[نسخ]] آن با رفع آن شرایط و یا ارتباط آن با شرایط فرهنگی جوامع از دیگر نظرات در این مسئله است. | مشهور عالمان [[مسلمان]] مسئله تنبیه زنان ناشزه را به واژه «وَاضْرِ‌بُوهُنَّ» در [[آیه ۳۴ سوره نساء]] مستند کرده‌اند؛ با این حال در چگونگی آن اختلاف داشته و حتی آن‌را به زدن با چوب مسواک محدود کرده‌اند. این حکم مخالفانی نیز دارد؛ پژوهشگرانی از جمله [[محمدهادی معرفت]] معتقدند این حکم مانند مسئله برده‌داری بوده و اسلام به‌صورت گام به گام درصدد برچیده شدن آن بوده است. برخی نیز بر این باورند که واژه ضرب در آیه ۳۴ [[سوره نساء]] به معنای تلطیف و مهربانی با زن یا ترک خانه از طرف شوهر است. اختصاص داشتن این حکم به شرایط بحرانی [[جنگ احد]] و [[نسخ]] آن با رفع آن شرایط و یا ارتباط آن با شرایط فرهنگی جوامع از دیگر نظرات در این مسئله است. | ||
طرح مسئله تنبیه بدنی زنان در برخی از متون شرعی را باعث رواج خشونت خانگی علیه زنان دانسته‌اند. در مقابل گفته شده، این حکم فقط در مورد زنانی قابل اعمال است که نسبت به وظایف زناشویی خود کوتاهی می‌کنند؛ ثانیا حدود تنبیه هم در [[روایات]] به شدت محدود شده چنانچه حتی نباید به کبودی یا سرخی بدن زن منجر شود و اگر بیشتر از این حد شد عواقب حقوقی و کیفری برای مرد در پی خواهد داشت. ضمن اینکه اصل چنین حکمی را الزامی نمی‌دانند؛ بلکه اجرای آن در [[روایات]] کار مردان بد امت دانسته شده است. | طرح مسئله تنبیه بدنی زنان در برخی از متون شرعی را باعث رواج خشونت خانگی علیه زنان دانسته‌اند. در مقابل گفته شده، این حکم فقط در مورد زنانی قابل اعمال است که نسبت به وظایف زناشویی خود کوتاهی می‌کنند؛ ثانیا حدود تنبیه هم در [[روایات]] به شدت محدود شده چنانچه حتی نباید به کبودی یا سرخی بدن زن منجر شود و اگر بیشتر از این حد شد عواقب حقوقی و کیفری برای مرد در پی خواهد داشت. ضمن اینکه اصل چنین حکمی را الزامی نمی‌دانند؛ بلکه اجرای آن در [[روایات]] کار مردان بد امت دانسته شده است. | ||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
== مفهوم‌شناسی == | == مفهوم‌شناسی == | ||
{{جعبه نقل قول| عنوان = | نقل‌قول = :{{-}}«'''... وَاللَّاتِی تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُ‌وهُنَّ فِی الْمَضَاجِعِ وَاضْرِ‌بُوهُنَّ ۖ فَإِنْ أَطَعْنَکمْ فَلَا تَبْغُوا عَلَیهِنَّ سَبِیلًا ۗ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلِیا کبِیرً‌ا'''»{{سخ}} | {{جعبه نقل قول| عنوان = | نقل‌قول = :{{-}}«'''... وَاللَّاتِی تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُ‌وهُنَّ فِی الْمَضَاجِعِ وَاضْرِ‌بُوهُنَّ ۖ فَإِنْ أَطَعْنَکمْ فَلَا تَبْغُوا عَلَیهِنَّ سَبِیلًا ۗ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلِیا کبِیرً‌ا'''»{{سخ}} | ||
«و زنانی را که از نافرمانی آنان بیم دارید [نخست] پندشان دهید و [بعد] در خوابگاه‌ها از ایشان دوری کنید و [اگر تاثیر نکرد] آنان را بزنید؛ پس اگر شما را اطاعت کردند [دیگر] بر آنها هیچ راهی [برای سرزنش] مجویید، که خدا والای بزرگ است.»<ref> سوره | «و زنانی را که از نافرمانی آنان بیم دارید [نخست] پندشان دهید و [بعد] در خوابگاه‌ها از ایشان دوری کنید و [اگر تاثیر نکرد] آنان را بزنید؛ پس اگر شما را اطاعت کردند [دیگر] بر آنها هیچ راهی [برای سرزنش] مجویید، که خدا والای بزرگ است.»<ref> [[سوره نساء]]، [[آیه]] ۳۴.</ref>|تاریخ بایگانی| منبع = | تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = 14px|رنگ پس‌زمینه =#F0F8FF| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | ||
تنبیه بدنی زنان حکمی گرفته شده از [[آیه ۳۴ سوره نساء]] است که درباره [[نشوز|زنان ناشزه]] (زنانی که وظایف همسری خود را بجا نمی‌آورند) اعمال می‌شود.<ref> مکارم شیرازی، تفسیر نمونه،۱۳۷۱ش، ج۳، ص۳۷۳- ۳۷۴.</ref> البته بر اساس این آیه ابتدا باید زن ناشزه را نصیحت کرد، اگر تأثیر نداشت در بسترِ خواب از او کناره‌گیری کند و اگر تأثیر نداشت، نوبت به زدن می‌رسد.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۳۴۵.</ref> | تنبیه بدنی زنان حکمی گرفته شده از [[آیه ۳۴ سوره نساء]] است که درباره [[نشوز|زنان ناشزه]] (زنانی که وظایف همسری خود را بجا نمی‌آورند) اعمال می‌شود.<ref> مکارم شیرازی، تفسیر نمونه،۱۳۷۱ش، ج۳، ص۳۷۳- ۳۷۴.</ref> البته بر اساس این آیه ابتدا باید زن ناشزه را نصیحت کرد، اگر تأثیر نداشت در بسترِ خواب از او کناره‌گیری کند و اگر تأثیر نداشت، نوبت به زدن می‌رسد.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۳۴۵.</ref> | ||
| خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
به نظر مشهور [[مفسران]] و [[فقیهان]] شیعه و [[اهل سنت]]، «ضرب» در آیه ۳۴ سوره نساء به معنای کتک زدن است و آن‌را حکمی دائمی دانسته‌اند؛<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۹؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۳۵۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۳۴۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۳۷۲؛ فخر رازی، تفسیر الکبیر،۱۴۲۰ق، ج۱۰، ص۷۲؛ صدوق، من لا یحضر، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۵۲۱؛ شهید ثانی، مسالک، ۱۴۱۳ق، ج۸، ص۳۵۶.</ref> البته بیشتر کسانی که قائل به این نظر شده با استناد به برخی [[روایات]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۱، ص۵۸.</ref> برای «ضرب» رعایت شرایطی را لازم می‌دانند. ارتکاب خلاف (نشوز) توسط زن، رعایت ترتیب میان موعظه، قهر و زدن، زدن به قصد اصلاح نه انتقام،<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۱۷ق، ج۳۱، ص۳۰۶؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۳۰۵.</ref> اکتفا به حداقل<ref>فخر رازی، تفسیر الکبیر،۱۴۲۰ق، ج۱۰، ص۷۲.</ref> و اجتناب از زدن به گونه‌ای که موجب [[دیه]] (خون‌ریزی، کبودی یا شکستگی بدن) شود،<ref>مفید، المقنعه، ۱۴۱۳ق، ص۵۱۸.</ref> ازجمله شرایطی است که برای زدن زن لحاظ کرده‌اند.<ref>مهریزی، «تطور دیدگاه‌ها در تفسیر آیه ۳۴ سوره نساء»، ص۱۱.</ref> | به نظر مشهور [[مفسران]] و [[فقیهان]] شیعه و [[اهل سنت]]، «ضرب» در آیه ۳۴ سوره نساء به معنای کتک زدن است و آن‌را حکمی دائمی دانسته‌اند؛<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۹؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۳۵۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۳۴۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۳۷۲؛ فخر رازی، تفسیر الکبیر،۱۴۲۰ق، ج۱۰، ص۷۲؛ صدوق، من لا یحضر، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۵۲۱؛ شهید ثانی، مسالک، ۱۴۱۳ق، ج۸، ص۳۵۶.</ref> البته بیشتر کسانی که قائل به این نظر شده با استناد به برخی [[روایات]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۱، ص۵۸.</ref> برای «ضرب» رعایت شرایطی را لازم می‌دانند. ارتکاب خلاف (نشوز) توسط زن، رعایت ترتیب میان موعظه، قهر و زدن، زدن به قصد اصلاح نه انتقام،<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۱۷ق، ج۳۱، ص۳۰۶؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۳۰۵.</ref> اکتفا به حداقل<ref>فخر رازی، تفسیر الکبیر،۱۴۲۰ق، ج۱۰، ص۷۲.</ref> و اجتناب از زدن به گونه‌ای که موجب [[دیه]] (خون‌ریزی، کبودی یا شکستگی بدن) شود،<ref>مفید، المقنعه، ۱۴۱۳ق، ص۵۱۸.</ref> ازجمله شرایطی است که برای زدن زن لحاظ کرده‌اند.<ref>مهریزی، «تطور دیدگاه‌ها در تفسیر آیه ۳۴ سوره نساء»، ص۱۱.</ref> | ||
برخی از مفسران | برخی از [[مفسران]] در مواجهه با پرسش‌های دنیای جدید درباره موضوع زدن زنان در این [[آیه]]، برای توجیه نظر مشهور به مواردی چون مصلحت خانواده و تئوری‌های روان‌شناسان روی آورده‌اند. [[محمد عبده]] از علمای اهل سنت مشروع بودن کتک زدن زنان را امری ناپسند از منظر [[عقل]] و [[فطرت]] نمی‌داند، زمانی که خانواده به خاطر سرپیچی او رو به تباهی گذاشته است؛ البته اگر بازگشتن از نافرمانی با زدن قابل اصلاح باشد.<ref>رشید رضا، المنار، ۱۴۱۴ق، ج۵، ص۷۵.</ref> [[مکارم شیرازی]] نیز در پاسخ به این ایراد که چگونه [[اسلام]] به مردان اجازه زدن زنان را داده است، می‌گوید: این تنبیه فقط درباره افراد وظیفه‌ناشناس جایز است؛ همانگونه که در تمام قوانین دنیا افراد خاطی مجازات می‌شوند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ۳۷۳-۳۷۴.</ref> [[سید محمدحسین حسینی تهرانی]] تنبیه زن را راهکاری برای اعتدال و بازگرداندن او به مسیر فطرت می داند براین باور است که براساس آیات [[قرآن]] زن صالحه زنی است كه زندگی‌اش را بر پايه حقّ و عدالت و پيروی از قانون نظام فطرت و شرع نهاده و مطيع همسرش می‌باشد، و اين اطاعت را در حضور او همواره ادامه می‌دهد و در غياب شوهر، خود و مال او را حفظ می‌كند.و امّا زنی كه از اطاعت همسرش بيرون می‌رود و از وي تمكين نمی‌كند و در اداء حقوق همسری [[نشوز]] (سركشی و امتناع) دارد، چون از مسير حيات فطری خارج گشته و ضروری است كه حكم به تأديب او شود تا به راه اعتدال و مستقيم باز آيد. <ref>رساله بدیعه، حسینی طهرانی، سیدمحمدحسین، ص۸۱ | ||
</ref> | </ref> | ||
===زدن منوط به فرهنگ و عرف زمان و مکان=== | ===زدن منوط به فرهنگ و عرف زمان و مکان=== | ||
ابن عاشور از مفسران اهل سنت بر این باور است که مباح بودن زدن زن در آیه ۳۴ سوره نساء منوط به فرهنگی است که زدن زن را ستم تلقی نکند؛ وگرنه تنبیه زنان جایز نخواهد بود. وی روایاتی که زدن زنان را بر اساس این آیه مجاز دانسته‌اند را متاثر از عرف حاکم بر قبایل می‌داند؛ چراکه در قبایل بادیه‌نشین زدن زنان اعتدا و ستم محسوب نمی‌شد.<ref>ابن عاشور، التحریر و التنویر، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۱۱۸-۱۱۹.</ref> | ابن عاشور از مفسران [[اهل سنت]] بر این باور است که مباح بودن زدن زن در آیه ۳۴ سوره نساء منوط به فرهنگی است که زدن زن را ستم تلقی نکند؛ وگرنه تنبیه زنان جایز نخواهد بود. وی روایاتی که زدن زنان را بر اساس این آیه مجاز دانسته‌اند را متاثر از عرف حاکم بر قبایل می‌داند؛ چراکه در قبایل بادیه‌نشین زدن زنان اعتدا و ستم محسوب نمی‌شد.<ref>ابن عاشور، التحریر و التنویر، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۱۱۸-۱۱۹.</ref> | ||
===مهربانی یا ترک خانه=== | ===مهربانی یا ترک خانه=== | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
===نَسْخ تمهیدی=== | ===نَسْخ تمهیدی=== | ||
عده‌ای از پژوهشگران | عده‌ای از پژوهشگران از جمله [[محمدهادی معرفت]] و مهدی مهریزی بر این باورند که احکام مندرج در آیه ۳۴ [[سوره نساء]] به ویژه مسأله ضرب زنان از احکام تمهیدی هستند که برای آماده‌سازی جامعه برای مقصود واقعی دیگری وضع شده‌اند.<ref>معرفت، شبهات وردود حول القران الكريم، ۱۳۸۸ش، ص۱۵۷-۱۵۸.</ref> بر اساس این نظر، اسلام برای ریشه‌کن کردن برخی رسوم جاهلی مانند برده‌داری و برخورد خشن با زنان، چاره‌اندیشی‌های درازمدت یا کوتاه‌مدتی داشته که در اصطلاح به آن نَسخ تمهیدی زمان‌بندی‌شده گفته می‌شود که زمینه‌های آن در عهد پیامبر آماده شده است.<ref>[http://jqr.isca.ac.ir/article_22327_e25669d7df4a8d470b2fdd3f2826c7f9.pdf معرفت، «زن در نگاه قرآن و در فرهنگ زمان نزول»]</ref> معرفت با بیان قرائنی، از جمله تنبیه بدنی زن با چوب مسواک، نهی از زدن زنان و تأکید فراوان جهت حفظ کرامت زنان در [[روایات]]، به این نتیجه می‌رسد که اطلاق آیه ۳۴ سوره نسا [[نسخ]] شده است.<ref>معرفت، شبهات وردود حول القران الكريم، ۱۳۸۸ش، ص۱۵۸.</ref> | ||
مهدی مهریزی نیز با تأیید نظر آیت‌الله معرفت می‌گوید: مجموع روایت‌هایی که درباره این آیه صادر شده، به‌گونه‌ای است که زدنی محقق نشود و حتی روایتی که زدن را تجویز می‌کند، آن را به بَدان امت نسبت می‌دهد نه خوبان امت.<ref>مهریزی، شخصیت و حقوق زن در اسلام، ۱۳۸۲ش، ص۲۷۵-۲۷۶.</ref> | مهدی مهریزی نیز با تأیید نظر آیت‌الله معرفت می‌گوید: مجموع روایت‌هایی که درباره این آیه صادر شده، به‌گونه‌ای است که زدنی محقق نشود و حتی روایتی که زدن را تجویز می‌کند، آن را به بَدان امت نسبت می‌دهد نه خوبان امت.<ref>مهریزی، شخصیت و حقوق زن در اسلام، ۱۳۸۲ش، ص۲۷۵-۲۷۶.</ref> | ||
| خط ۶۱: | خط ۶۱: | ||
{{ستون|۲}} | {{ستون|۲}} | ||
* ابن عاشور، محمدطاهر، تفسیر التحریر و التنویر، بیروت، موسسه التاریخ العربی، ۱۴۲۰ق. | * ابن عاشور، محمدطاهر، تفسیر التحریر و التنویر، بیروت، موسسه التاریخ العربی، ۱۴۲۰ق. | ||
* ابوالفتوح | * [[ابوالفتوح رازی]]، حسین بن علی، [[روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن]]، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ق. | ||
* اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة | * اردبیلی، احمد بن محمد، [[زبدة البیان]]، تهران، المکتبه المرتضویه، بی‌تا. | ||
* الطالبی، محمد، «مساله تنبیه بدنی زنان»، مترجم مهدی مهریزی، در مجله بازتاب اندیشه، شماره ۶۴، ۱۳۸۴ش. | * الطالبی، محمد، «مساله تنبیه بدنی زنان»، مترجم مهدی مهریزی، در مجله بازتاب اندیشه، شماره ۶۴، ۱۳۸۴ش. | ||
* الطالبی، محمد، امة الوسط، بی‌جا، ۱۹۹۶م. | * الطالبی، محمد، امة الوسط، بی‌جا، ۱۹۹۶م. | ||
* امام خمینی، روح الله، تحریر | * امام خمینی، روح الله، [[تحریر الوسیله]]، قم، دار العلم، ۱۳۷۹ش. | ||
* امین اصفهانی، | * امین اصفهانی، [[سیده نصرت امین|سیده نصرت]]، [[مخزن العرفان]]، تهران، نهضت زنان مسلمان، ۱۳۶۱ش. | ||
* جوادی | * [[جوادی آملی]]، عبدالله، [[تفسیر تسنیم]]، قم، موسسه اسراء، ۱۳۷۸ش. | ||
* حلی، نجم الدین جعفر بن حسن، شرایع | * حلی، نجم الدین جعفر بن حسن، [[شرایع الاسلام]]، قم، موسسه اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق. | ||
* رشید رضا، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۱۴ق. | * رشید رضا، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۱۴ق. | ||
* سیوطی، عبدالرحمن، الدرر المنثور، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق. | * سیوطی، عبدالرحمن، الدرر المنثور، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق. | ||
* شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک | * شهید ثانی، زین الدین بن علی، [[مسالک الافهام]]، قم، موسسه المعارف الاسلامیه، ۱۴۱۳ق. | ||
* صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره | * صدوق، محمد بن علی، [[من لا یحضره الفقیه]]، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق. | ||
* طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر | * طباطبایی، محمدحسین، [[المیزان فی تفسیر القرآن]]، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق. | ||
* طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر | * طبرسی، فضل بن حسن، [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن]]، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش. | ||
* فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان، تهران، نشر مرتضوی، ۱۳۷۳ش. | * فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان، تهران، نشر مرتضوی، ۱۳۷۳ش. | ||
* فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیا التراث العربی، ۱۴۲۰ق. | * فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیا التراث العربی، ۱۴۲۰ق. | ||
* مجلسی، محمدباقر، بحار | * مجلسی، محمدباقر، [[بحار الانوار]]، بیروت، دار احیا التراث العربی، ۱۴۰۳ق. | ||
* مدبر، علی، نقد شبهه تاکید بر خشونت خانگی در آیه ۳۴ سوره نساء»، در فصلنامه مطالعات تفسیری، شماره ۳۲، ۱۳۹۶ش. | * مدبر، علی، نقد شبهه تاکید بر خشونت خانگی در آیه ۳۴ سوره نساء»، در فصلنامه مطالعات تفسیری، شماره ۳۲، ۱۳۹۶ش. | ||
* معرفت، محمدهادی، «زن در نگاه قرآن و در فرهنگ زمان نزول»، در فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، شماره ۲۶-۲۵ و ۲۷-۲۸، ۱۳۸۰ش. | * معرفت، محمدهادی، «زن در نگاه قرآن و در فرهنگ زمان نزول»، در فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، شماره ۲۶-۲۵ و ۲۷-۲۸، ۱۳۸۰ش. | ||
* معرفت، محمدهادی، شبهات و ردود حول القرآن الکریم، قم، موسسه التمهید، ۱۳۸۸ش. | * معرفت، محمدهادی، شبهات و ردود حول القرآن الکریم، قم، موسسه التمهید، ۱۳۸۸ش. | ||
* مفید، محمد بن محمد بن نعمان، | * مفید، محمد بن محمد بن نعمان، [[المقنعه]]، قم، [[کنگره جهانی شیخ مفید]]، ۱۴۱۳ق. | ||
* مکارم | * [[مکارم شیرازی]]، ناصر، [[تفسیر نمونه]]، تهران، [[دارالکتب الاسلامیه]]، ۱۳۷۱ش. | ||
* مهریزی، مهدی، تطور دیدگاه‌ها در تفسیر آیه ۳۴ سوره نساء، در مجله تحقیقات علوم قرآن، شماره۱، ۱۳۸۴. | * مهریزی، مهدی، تطور دیدگاه‌ها در تفسیر آیه ۳۴ سوره نساء، در مجله تحقیقات علوم قرآن، شماره۱، ۱۳۸۴. | ||
* مهریزی، مهدی، شخصیت و حقوق زن در اسلامی، تهران، انتشارات علمی فرهنگی، ۱۳۹۰ش. | * مهریزی، مهدی، شخصیت و حقوق زن در اسلامی، تهران، انتشارات علمی فرهنگی، ۱۳۹۰ش. | ||
* نجفی، محمدحسن، جواهر | * نجفی، محمدحسن، [[جواهر الکلام]]، قم، موسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۷ق. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||