شهدای کربلا: تفاوت میان نسخه‌ها

گزارش‌های منابع درباره تعداد شهدای کربلا متفاوت است.<ref>نگاه کنید به:‌ گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۴۸۳-۴۸۵.</ref> در کتاب [[تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء|تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)]] مشهورترین گزارش درباره تعداد کل شهدا، ۷۲ نفر دانسته شده است.<ref>گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۴۸۳.</ref> در منابع ۸۷تن،<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۶۱؛ مقدسی، البدء والتاریخ، ج۱۱، ص۶.</ref> و ۶۱ تن<ref> مسعودی، اثبات الوصیة، ص۱۲۶.</ref>، ۷۸ تن<ref>سید ابن طاووس، اللهوف، انوار الهدی، ص۸۵.</ref> و ۱۴۵ تن نیز ذکر شده است<ref>طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۲۹۲. ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۳۲۹. سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، مکتبة نینوا، ص۲۵۱؛ المزی، تهذیب الکمال، ۱۴۱۳ق، ج۶، ص۴۲۷. ذهبی، سیر أعلام النبلاء، ۱۴۲۹ق، ج۳، ص۳۰۸. ابن کثیر، البدایة و النّهایة،۱۴۰۸ق، ج۸، ص۲۱۴.</ref>

در بیشترِ منابع تاریخی، تعداد یاران امام حسین(ع) در روز عاشورا، ۷۲ تن ذکر شده <ref> بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۳۹۵؛ طبری، تاریخ الأمم والملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۲۲؛ دینوری، الاخبار الطوال، ص۲۵۶؛ ابن اعثم الکوفی، الفتوح، ج۵، ص۱۰۱؛ خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۴۴؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۵۹.</ref> که ۳۲ تن از آنها سواره و ۴۰ تن پیاده بودند.<ref> بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۳۹۵؛ طبری، تاریخ الأمم والملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۲۲؛ دینوری، الاخبار الطوال، ص۲۵۶؛ ابن اعثم الکوفی، الفتوح، ج۵، ص۱۰۱؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۵۹.</ref> [[شیخ مفید]] در [[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد (کتاب)|الارشاد]] تعداد سرهای جدا شده شهدای کربلا را -به جز امام حسین(ع)- که به کوفه فرستاده شدند، ۷۲ نفر ذکر کرده است.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۳.</ref>

در [[دانشنامه امام حسین(ع)]] با گردآوری شهدای کربلا از منابع معتبر، نام ۱۵۵ نفر ذکر شده است.<ref>محمدی ری‌شهری و دیگران، دانشنامه امام حسین(ع)، ۱۳۸۸ش، ج۷، ص۲۸۱-۲۹۱.</ref>

به دستور [[عمر بن سعد|عمر سعد]] و [[شمر بن ذی الجوشن|شمر]]، سر [[امام حسین(ع)]] و یارانش از بدن‌ها جدا و به کوفه فرستاده شدند.<ref>خوارزمی، مقتل‌الحسین(ع)، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۴۵؛ طبری، تاریخ الأمم والملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۵۶؛ مسعودی، مروج‌الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۲۵۹.</ref> در تعداد شمار سرها اختلاف گزارش وجود دارد. برخی تعداد سرها را ۷۸ سر<ref>محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۹۳ش، ص۳۵.</ref> و بنابر گزارش مشهور و معروفی که توسط بسیاری از مورخان نقل شده است، تعداد سرهای شهدای کربلا ۷۲ سر بود.<ref>ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ق، ص۲۰۴؛ بلاذری، انساب الاشراف، دار الفکر، ج۳، ص۲۰۶؛ دینوری، الأخبار الطوال، ۱۹۶۰م، ص۲۵۹؛ طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۴۹؛ شیخ مفید، الإرشاد،۱۴۱۳ق ج۲، ص۱۱۳؛ طبرسی، إعلام الوری، دار الکتب الاسلامیة، ص۲۵۱؛ خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۴۵؛ ابن نما، مثیرالأحزان،۱۳۶۹ق، ص۶۵؛ ابن عدیم، بغية الطلب، ۱۴۰۸ق، ج۶، ص۲۶۳۰؛ ابن حاتم، الدر النظیم، نشر اسلامی، ص۵۵۹؛ ابن کثیر، البدایة و النّهایة، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۲۰۶؛ ابن دمشقی، جواهر المطالب،۱۴۱۵ق، ج۲، ص۲۹۰؛ العینی، عمدة القاري، دار احیاء التراث العربی، ج۱۶، ص۲۴۱.</ref>

{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = سخن [[امام حسین|امام(ع)]] در [[روز تاسوعا]] درباره یارانش:{{سخ}}{{حدیث| لا أعلم أصحابا أوفی و لا خیرا من أصحابی، و لا أهل بیت أبرّ و لا أوصل من أهل بیتی{{سخ}}|ترجمه=من یارانی بهتر و باوفاتر از اصحاب خودم و خویشاوندانی نیکوکارتر و به حقیقت نزدیک‌تر از خویشاوندان خودم سراغ ندارم.}}|تاریخ بایگانی| منبع = مفید، الارشاد، ج۲، ص۹۱| تراز = چپ| عرض = 200px| اندازه خط = ۱۲px|رنگ پس‌زمینه =#ffeebb| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}  

بر اساس گزارش مشهوری که توسط شماری از مورخین کهن از جمله ابومخنف(۱۵۷ق)، ابن سعد(۲۳۰)، دینوری(۲۸۲ق)، [[محمد بن جریر بن یزید طبری|طبری]](۳۱۰ق)، شیخ مفید(۴۱۳ق)، ابن عساکر(۵۷۱ق)، ابن جوزی(۵۹۷ق) و ابن اثیر(۶۳۰ق) نقل شده است: امام حسین(ع) در کربلا همراه هجده تن از اهل بیت خود به شهادت رسید.<ref>ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ش، ص۲۱۰؛ ابن سعد، ترجمة الامام الحسین، ۱۴۱۵ق، ص۸۱؛ دینوری، الأخبار الطوال، ۱۹۶۰م، ص۲۶۰؛ طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۵۱، مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۸؛ ابن عساکر، تاريخ مدينة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۸، ص۴۴۵؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۶ق، ج۴، ص۸۳؛ ابن نما حلی، مثیر الاحزان، ۱۳۶۹ق، ص۷۸.</ref>

به گفته نویسندگان کتاب تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)، مشهورترین آماری که درباره شهدای بنی‌هاشم در بسیاری از منابع گزارش شده، هفده نفر (بدون احتساب امام حسین(ع)) است.<ref>گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۴۸۵.</ref> [[شیخ صدوق]]،<ref>صدوق، کمال الدین وتمام النعمة، ۱۳۹۵ق، ص۵۳۳.</ref> [[شیخ مفید]]،<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۵ و ۱۲۶.</ref> [[شیخ طوسی]]<ref>طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۱۶۲.</ref> و [[موفق بن احمد خوارزمی|خوارزمی]]<ref>خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۵۳.</ref> از جمله کسانی‌اند که شهدای بنی‌هاشم را هفده نفر ذکر کرده‌اند.

فرزندان [[امام علی(ع)]] به جز امام حسین(ع)، که در کربلا شهید شدند، عبارتند از: [[عباس بن علی|حضرت عباس]]،<ref>دینوری، الأخبار الطوال،۱۹۶۰م، ص۲۵۷. شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۰۹. طبرسی، إعلام الوری، دار الکتب، ص۲۴۸. ابن نما، مثیرالأحزان، ۱۳۶۹ق، ص۵۳.</ref> [[عبدالله بن علی بن ابی‌طالب|عبدالله]]،<ref> ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ش، ص۱۸۴. طبری، تاريخ طبري، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۴۲. ابن حاتم، الدر النظيم، نشر اسلامی، ص۵۵۶. ابن اثیر، الكامل في التاريخ، ۱۳۹۹ق، ج۴، ص۷۶.</ref> [[عثمان بن علی بن ابی‌طالب|عثمان]]،<ref>مقتل الحسين، أبومخنف، ۱۳۶۴ش، ص۱۸۵ و ۲۳۵. طبری، تاريخ طبري، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۴۳ و ۳۵۸. ابن اثیر، الكامل في التاريخ، ۱۳۹۹ق، ج۴، ص۷۶ و۹۲. خوارزمی، مقتل الحسين، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۳.</ref> [[ابوبکر بن علی بن ابی‌طالب|ابوبکر]]،<ref> ابن سعد، الطبقات الکبری، دار صادر، ج۳، ص۱۹. ابن قتیبه، الإمامة و السیاسة، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲. ابن اعثم، الفتوح،۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۱۲.</ref> [[محمد بن علی بن ابی‌طالب|محمد]]، <ref> ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ش، ص۲۳۵. طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۵۸. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۹۹ق، ج۴، ص۹۲.</ref> و [[جعفر بن علی بن ابی‌طالب|جعفر]]<ref> کلبی، جمهرة النسب، ۱۴۰۷ق، ص۳۱. ابن خیاط، تاريخ خليفه،۱۴۱۴ق، ص۱۷۸. ابن حبان، الثقات، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۳۰۹.</ref>

از فرزندان امام حسین(ع) نیز [[علی اکبر]]<ref> ابومخنف، مقتل الحسين(ع)،۱۳۶۴ش، ‌ص۱۶۰ و ۱۶۱. طبری، تاريخ طبري، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۴۰. ابو الفرج اصفهانی، مقاتل الطالبيين، ۱۹۷۰م، ص۸۰.</ref>

و عبدالله بن حسین<ref> طبری، تاریخ الطبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۴۲. طبرانی، المعجم الکبیر،۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۰۳. ابن اثیر، الكامل في التاريخ،۱۳۹۹ق، ج۴، ص۷۵.</ref> مشهور به [[علی اصغر]] در کربلا به شهادت رسیدند.<ref>محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۹۳ش، ص۳۴۸.</ref> هر چند از آنجا که در مقاتل هم از عبدالله بن حسین و هم از علی اصغر یاد شده، اختلاف نظر است که آیا آن دو کودک بودند یا هر دو نام برای یک شخصیت.<ref>محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۹۳ش، ص۳۴۸.</ref>

بر خلاف گزارش معروف و مشهوری که شمار شهدای بنی هاشم را هجده تن بیان کرده است،<ref>مقتل الحسین(ع)، ابومخنف، ص۲۱۰. ترجمة الامام الحسین(ع)، ابن سعد، ص۸۱. الأخبار الطوال، ص۲۶۰. تاریخ الطبری، ج۴، ص۳۵۱. الارشاد، ج۲، ص۱۱۸. تاريخ مدينة دمشق، ج۱۸، ص۴۴۵. المنتظم، ج۵، ص۳۴۱. الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۳. مثیر الاحزان، ص۷۸. بغیة الطلب، ج۶، ص۲۶۳۱. نهایة الإرب، ج۲۰، ص۴۶۷. الوافی بالوفیات، ج۱۴، ص۱۲۷. الفصول المهمة، ج۲، ص۸۳۱.</ref> در لابلای سایر کتب و منابع دیگر، ۴۲ نام دیگر به عنوان شهید [[بنی‌هاشم]] نیز ضبط شده است.

در میان شهدای کربلا برخی از آنها از صحابه رسول خدا(ص) و برخی دیگر از اصحاب حضرت علی(ع) بودند که صحابه‌ی شهید عبارتند از:

#‌[[نعیم بن عجلان انصاری|نُعَیْم بن عَجْلان انصاری]]<ref>گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ۴۹۲و۴۹۳.</ref>

در منابع و کتب اسامی زیادی به عنوان شهید کربلا ضبط شده است، اما بر اساس گزارش ۷۲ یار امام حسین(ع)،<ref>ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ش، ص113. بلاذری، أنساب الأشراف، دار الفکر، ج3، ص395. دینوری، الأخبار الطوال،۱۹۶۰م، ص256. یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، ج2، ص243. طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج4، ص320. طبری، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص178. شیخ مفید، الإرشاد،۱۴۱۳ق، ج2، ص95. مسکویه، تجارب الامم،۱۳۶۶ش، ج2، ص75. فتال نیشابوری، روضة الواعظین، منشورات رضی، ص184. طبرسی، إعلام الوری، دار الکتب الاسلامیة، ص240. طبرسی، تاج الموالید،۱۴۰۶ق، ص31. خوارزمی، مقتل الحسین،۱۴۱۸ق، ج2، ص6. ابن جوزی، المنتظم،۱۴۱۲ق، ج5، ص338. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ،۱۳۸۶ق، ج4، ص59. ابن عدیم، بغیة الطلب،۱۴۰۸ق، ج6، ص2628. نویری، نهایة الأرب، وزارة الثقافه، ج20، ص438. ابن کثیر، البدایة و النهایة،۱۴۰۸، ج8، ص192. مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج5، ص364.</ref> و گزارش ۷۲شهید<ref>ابومخنف، مقتل الحسین، أبومخنف،۱۳۶۴ش، ص202. طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج4، ص348. طبرسی، دلائل الإمامة،۱۴۱۳ق، ص178. مسکویه، تجارب الامم،۱۳۶۶ش، ج2، ص73. بلاذری، أنساب الأشراف، دار الفکر، ج3، ص411. خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۱۸ق، ج2، ص44. ابن اثیر، ۱۳۸۶ق، الکامل فی التاریخ، ج4، ص80. ابن حاتم، الدرالنظیم، نشر اسلامی، ص559. ابن کثیر، البدایة و النّهایة، ۱۴۰۸ق، ج8، ص206. ابن دمشقی، جواهر المطالب، ۱۴۱۵ق، ج2، ص290.</ref> و ۷۲ سری که به کوفه فرستاده شد،<ref>ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ق، ص204. بلاذری، انساب الاشراف، دار الفکر، ج3، ص206. دینوری، الأخبار الطوال،۱۹۶۰م، ص259. طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج4، ص349. شیخ مفید، الإرشاد،۱۴۱۳ق ج2، ص113. طبرسی، إعلام الوری، دار الکتب الاسلامیة، ص251. خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۱۸ق، ج2، ص 45. ابن نما، مثیرالأحزان،۱۳۶۹ق، ص65. ابن عدیم، بغية الطلب، ۱۴۰۸ق، ج6، ص2630. ابن حاتم، الدر النظیم، نشر اسلامی، ص559. ابن کثیر، البدایة و النّهایة، ۱۴۰۸ق، ج8، ص206. ابن دمشقی، جواهر المطالب،۱۴۱۵ق، ج2، ص290. العینی، عمدة القاري، دار احیاء التراث العربی، ج16، ص241.</ref> می‌توان گفت: شمار شهدای کربلا ۷۲ تن بودند که از این میان بر اساس گزارش مشهوری شمار شهدای بنی هاشم هیجده تن هستند<ref>مقتل الحسین، ابومخنف، ص۲۱۰. ترجمة الامام الحسین، ابن سعد، ص۸۱. الأخبار الطوال، ص۲۶۰. تاریخ طبری، ج۴، ص۳۵۱. الارشاد، ج۲، ص۱۱۸. تاريخ مدينة دمشق، ج۱۸، ص۴۴۵. المنتظم، ج۵، ص۳۴۱. الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۳. مثیر الاحزان، ص۷۸. بغیة الطلب، ج۶، ص۲۶۳۱. نهایة الارب، ج۲۰، ص۴۶۷. الوافی بالوفیات، ج۱۴، ص۱۲۷. الفصول المهمة، ج۲، ص۸۳۱.</ref> و شمار شهدای اصحاب ۵۴ تن که به شرح ذیل می‌باشد.

#‌[[نعیم بن عجلان انصاری|نُعَیْم بن عَجْلان انصاری]]

|کجایید ای شهیدان خدایی|بلا جویان دشت کربلایی

|کجایید ای سبک‌روحان عاشق|پرنده‌تر ز مرغان هوایی

|کجایید ای شهان آسمانی|بدانسته فلک را در گشایی

|کجایید ای ز جان و جا رهیده|کسی مر عقل را گوید کجایی

|کجایید ای در زندان شکسته|بداده وام‌داران را رهایی

|کجایید ای در مخزن گشاده|کجایید ای نوای بی‌نوایی

شهدا به دست گروهی از قبیله [[بنی اسد]] [[دفن]] شدند. بر اساس گزارش مورخین بزرگی چون أبومخنف(۱۵۷ق)، دینوری(۲۸۲ق)، طبری(۳۱۰ق)، مسعودی(۳۴۶ق)، شیخ مفید(۴۱۳ق)، طبرسی(۵۴۸ق)، إبن شهرآشوب(۵۵۸ق)، خوارزمی(۵۶۸ق)، إبن أثیر(۶۳۰ق)، إبن نما(۶۴۵ق)، إبن طاووس(۶۶۴ق)، إبن حاتم(۶۶۴ق)، إبن کثیر(۷۷۴ق) هنگامی که ابن سعد از کربلا رفت، قومی از بنی اسد امام حسین(ع) و سایر شهدا را در کربلا به خاک سپردند.<ref>ابومخنف، مقتل الحسین،۱۳۶۴ش، ص۲۰۲. ابومخنف، ۱۳۶۷ش، وقعة الطف، ص۲۶۰. دینوری، الأخبار الطوال، ۱۹۶۰م، ص۲۶۰. طبری، تاریخ طبری، موسسۀ الاعلمی، ج۴، ص۳۴۸. مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۶۳. شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۱۴. طبرسی، إعلام الوری، دار الکتب الاسلامیۀ، ص۲۵۱. طبرسی، تاج الموالید،۱۴۰۶ق، ص۳۳. ابن شهر آشوب، مناقب، انتشارات علامه، ج۴، ص۱۱۲. خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۴۴. ابن اثیر، ۱۳۸۶ق، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۰. ابن نما،۱۳۶۹ ق، مثیرالأحزان، ص۶۵. ابن طاووس، ۱۴۲۵ق، الملهوف، ص۱۹۰. ابن حاتم، الدر النظیم، النشر الاسلامی، ص۵۵۹. ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۲۰۵.</ref>

شیخ مفید(۴۱۳ق)، طبرسی(۵۴۸ق) و ابن حاتم(۶۶۴ق) تصریح دارند: « حفروا للشهداء ... و جمعوهم فدفنوهم جميعا معا: اهل غاضریه برای شهدای کربلا قبری آماده کرده ... و اجساد آن‌ها را جمع کرده و همه را کنار هم به خاک سپردند.<ref> شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۱۴. طبرسی، إعلام الوری، دار الکتب الاسلامیۀ، ص۲۵۱. طبرسی، تاج الموالید،۱۴۰۶ق، ص۳۳. ابن حاتم، الدر النظیم، النشر الاسلامی، ص۵۵۹.</ref> و در جای دیگر تصریح دارند: ما شک نداریم شهدای کربلا در حائر حسینی و اطراف امام حسین دفن شدند.<ref>شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۲۶. طبرسی، إعلام الوری، دار الکتب الاسلامیۀ، ص۲۵۵. طبرسی، تاج الموالید،۱۴۰۶ق، ص۳۳.</ref> بجز قبر حضرت عباس که در محل شهادتش و جدای از دیگر قبور شهداء دفن شده است.<ref>ابن قولویه، کامل الزیارات،۱۴۱۷ق، ص۴۴۰. شیخ طوسی، مصباح المتهجد،۱۴۱۱ق، ص۷۲۴. شیخ طوسی، تهذیب الأحکام،۱۳۶۵ش، ج۶، ص۶۵</ref>

اما در اینکه [[ حر بن یزید]] خارج از [[کربلا]] دفن شده است، شک و تردید وجود دارد و گزارش مربوط به دفن وی در خارج از کربلا مربوط به قرن هفتم است و این نقل با گزارش‌های معتبر و متقدم ناسازگار است.<ref>ر. ک: سرپرست سادات و دیگران، فصلنامه تاریخ اسلام، جستاری تاریخی در مقبره حربن یزید، شمار ۷۶،ص۷۹-۹۸.</ref>

# [[تسمیة من قتل مع الحسین علیه السلام(کتاب)|تَسْمیَةُ مَنْ قُتِلَ مَعَ الحُسَیْن بْن عَلی]]، اثر فضیل بن زبیر کوفی که در قرن دوم قمری نگاشته شده و به معرفی شهدای کربلا پرداخته است.

# [[ابصار العین فی انصار الحسین علیه السلام(کتاب)|إبْصارُ العَین فی أنْصارِ الحُسین علیه السلام]] اثر [[محمد سماوی|شیخ محمد سماوی]] (درگذشت ۱۳۷۰ق) در این کتاب، ۱۱۲ نفر از یاران امام حسین را با ذکر طوایف و قبایل آنان معرفی شده است و ترجمه فارسی آن «سلحشوران طفّ» نام دارد.

# آیینه‌داران آفتاب پژوهش و نگارش نو از زندگانی و شهادت یاران امام حسین (ع) نوشته محمدرضا سنگری؛ نویسنده در این کتاب به ویژگی یاران امام حسین پرداخته است و شهیدان کربلا را به شهدای پیشاهنگ، شهدای نبرد نخستین، شهدای نبرد تن به تن و شهیدان نماز و پس از آن تقسیم کرده است. این کتاب به زبان فارسی نوشته شده و شرکت انتشارات نشر بین الملل آن را در سال ۱۳۸۷ش در دو جلد منتشر کرده است.

#[[الامام الحسین (ع) واصحابه (کتاب)|الامام الحسین (ع) واصحابه]]، نوشته فضل‌علی قزوینی عالم شیعه قرن ۱۴ق؛ این اثر در سه قسمت به اصحاب مرد امام(ع)، مقتل امام(ع) و زنان حاضر در کربلا پرداخته است.  

۵-رسم وفا، گذری بر زندگی شهدای غیر هاشمی کربلا، نوشته رفیعه رضاداد. این کتاب شرح حال مختصری از ۹۰ نفر از شهیدان غیر هاشمی کربلا است که نامشان در زیارت ناحیه مقدسه و دیگر منابع آمده است و در سه مقطع به امام پیوسته اند: از مدینه، در فاصله کربلا تا مکه، در سرزمین کربلا. کتاب به زبان فارسی در سال ۱۳۸۸ش. توسط نشر جام طهور در تهران در یک جلد منتشر شده است.  

همچنین کتاب‌های «انصار الحسین (ع)؛ الرجال والدلالات» اثر [[محمدمهدی شمس الدین]] عالم لبنانی (۱۹۳۶- ۲۰۰۱م) و «اصحاب امام حسین (ع) از مدینه تا کربلا» نوشته سید اصغر ناظم‌زاده از دیگر آثاری است که درباره شهدای کربلا نوشته شده است.

*ابن اثیر، علی، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر،۱۳۸۶ ق.

*ابن اعثم کوفی، احمد، کتاب الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۱۱ق.

*ابن جوزی، عبدالرحمن‌بن علی؛ المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک؛ تحقیق محمد عبدالقادر و مصطفی عبدالقادر، بیروت: دار الکتب العلمیّة، ۱۴۱۲ق.

*ابن حاتم، یوسف، الدر النظیم، قم، موسسة النشر الاسلامی، بی تا.  

*ابن خیاط، خلیفه، تاریخ خلیفه؛ تحقیق سهیل زکار؛ بیروت: دار الفکر،۱۴۱۴ق.

*ابن سعد، محمد؛ الطبقات الکبری؛ بیروت: دار صادر، بی‌تا.

*ابن طاووس، علی، اللهوف فی قتلی الطفوف، قم، انوار الهدی، بی تا.

*ابوالفرج الاصفهانی، مقاتل الطالبیین، تحقیق احمد صقر، بی جا: اسماعیلیان، الطبعة الثّانیة،۱۹۷۰م.

*دینوری، احمدبن داود، الأخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم، قاهرة، دار احیاء الکتب العربی، ۱۹۶۰م.

*شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دار الثقافة، چاپ اول، ۱۴۱۴ق

*شیخ طوسی، محمد، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد؛ بیروت: موسسة فقه الشّیعة، ۱۴۱۱ق.  

*شیخ طوسی، محمد، تهذیب الأحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، تحقیق حسن موسوی ، طهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۳۶۵ش.

*طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، تحقیق حمدی عبدالمجید، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم،۱۴۰۳ق.

*طبرسی، فضل بن حسن؛ اعلام الوری باعلام الهدی، بی جا: دارالکتب الاسلامیة، چاپ سوم، بی‌تا.  

*طبری، محمدبن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، بی تا.

*العینی، محمود، عمدة القاری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا.

*قمی، شیخ عباس، نفس المهموم فی مصیبة سیدنا الحسین (ع) المظلوم و یلیه نفثة المصدور فیما یتجدد به حزن العاشور، قم، المکتبه الحیدریة، بی‌تا.

*‌محمدی ری‌شهری، محمد و همکاران، دانشنامه امام حسین(ع) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، قم، دار الحدیث، ۱۳۸۸ش.

*مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، قم، دار الهجرة، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.

*مسکویه، احمدبن محمد، تجارب الامم، تحقق ابوالقاسم امامی، طهران، دار سروش، ۱۳۶۶ش.

*مقرم، عبدالرزاق، مقتل الحسین (ع)، بیروت، دارالکتاب الاسلامیة.

*یعقوبی، احمد؛ تاریخ یعقوبی؛ بیروت: دار صادر، بی تا.