سکوت ۲۵ ساله: تفاوت میان نسخه‌ها

'''سکوت ۲۵ ساله''' بخشی از زندگانی [[امام علی(ع)]] در دوران حکومت [[خلفای سه گانه]] است که وی از حق [[خلافت]] خود بعد از [[پیامبر اسلام(ص)]] سخن نگفته است. از این سکوت امام علی(ع) برداشت‌ها و تفاسیر متعددی شده است؛ برخی آن را دلیلی بر انتخابی بودن حاکم جامعه دانسته و عده‌‌ای دیگر آن را به دلایلی نظیر مصلحت جامعه اسلامی و خطر بازگشت [[کفر]]، فقدان یاور برای قیام امام علی(ع) در بازپس‌گیری حق خود و جلوگیری از فروپاشی جامعه نوپای اسلامی دانسته‌اند.

پس از رحلت [[پیامبر اکرم(ص)]]، بنا به وصیت او،<ref>مفید، الارشاد، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۱۸۶.</ref> [[علی(ع)]] با همراهی [[بنی‌هاشم]] در حال انجام امور [[کفن]] و [[دفن]] بودند، [[انصار]] و مهاجرین، جلسه‌ای در [[سقیفه بنی‌ساعده]] تشکیل دادند تا جانشین [[پیامبر(ص)]] را از میان [[انصار]] انتخاب کنند <ref>مظفر، السقیفة، ۱۴۱۵ق، ص۹۵-۹۷.</ref> و پس از مشاجراتی، بدون توجه به [[واقعه غدیر]] و سخن بعضی [[صحابه]] در خصوص سفارش پیامبر اکرم(ص) به جانشینی [[امام علی(ع)]]،<ref> یعقوبی، تاریخ الیعقوبی،‌ دار الصادر، ج۲، ص۱۲۳؛ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۰۲.</ref> [[ابوبکر]] را به عنوان [[خلیفه]] معرفی کردند.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۶، ص۸.</ref>

[[شیخ صدوق]] صاحب کتاب [[علل الشرایع]] از [[ابن مسعود]] نقل می‌کند:« در [[مسجد کوفه]] مردم از یکدیگر می‌پرسیدند که چرا [[امیرالمومنین(ع)]] با [[عایشه]]، [[طلحه]] و [[زبیر]] جنگید اما با آن [[خلفاى سه‌گانه|سه تن]] نجنگید؟ این خبر به [[امام علی(ع)]] رسید و دستور داد مردم را به حضور در [[مسجد]] دعوت کنند؛ سپس بالای منبر رفت و پس از حمد [[خداوند]] فرمود: ای مردم! شنیده‌ام که چنین گفته‌اید! مردم گفتند: آری، فرمود: کار من پیروی از روش [[پیامبران]] بوده است. مردم گفتند:ای امیرالمومنین(ع) کدام یک از آنها؟ فرمود: نخستین آنها [[ابراهیم(ع)]] است، آنگاه که گفت:«و أعتزلكم و ما تدعون من دون اللَّه»(از شما و خدایانتان کناره می‌گیرم)<ref>سوره مریم، آیه ۴۸.</ref> پس شما مردم اگر بگویید ابراهیم(ع) بدون اینکه ناروایی از قوم خود ببیند، از آنها کناره گرفت، [[کافر]] شده‌اید و اگر بگویید ابراهیم(ع) به دلیل ناروایی‌های قوم خود، از آنان دور شد، پس وصی [[پیامبر اکرم|پیامبر]] شما[یعنی امام علی(ع)] دلیل موجه‌تری دارد.

همچنین به پسرخاله ابراهیم(ع)، [[حضرت لوط(ع)]] اقتدا کرده‌ام، آن هنگام که به قوم خود گفت: «قَالَ لَوۡ أَنَّ لِي بِكُمۡ قُوَّةً أَوۡ ءَاوِيٓ إِلَىٰ رُكۡنٖ شَدِيدٖ»(اگر قادر بودم و تكيه‌گاه استواری داشتم چنين مظلوم نبودم)<ref>سوره هود، آیه ۸۰.</ref> پس اگر بگویید لوط(ع) بر آنان قدرت داشت، [[کافر]] شده‌اید و اگر بگویید لوط(ع) بر قوم خود قدرت نداشت، عذر وصی [[پیامبر(ص)]][یعنی [[امام علی(ع)]]] موجه‌تر است. همچنین از [[یوسف(ع)]] پیروی کردم، آنگاه که گفت: «رَبِّ ٱلسِّجۡنُ أَحَبُّ إِلَيَّ مِمَّا يَدۡعُونَنِيٓ إِلَيۡهِ»(خدايا زندان نزد من محبوب تر است از آنچه مرا بدان مي خوانند)<ref>سوره یوسف، آیه۳۳.</ref> پس اگر بگویید یوسف از [[خداوند]] زندان خواست و خدا بر این خواسته خشمگین بود، کافر شده‌اید و اگر بگویید زندان را از عملی که خداوند بر آن خشمگین می‌شود، برتر دانست، پس وصی [یعنی امام علی(ع)] عذری موجه‌تر دارد.

و به [[موسی(ع)]] اقتدا کردم، آنگاه که گفت:«فَفَرَرۡتُ مِنكُمۡ لَمَّا خِفۡتُكُمۡ»(هنگامي كه از شما ترسيدم، گريختم)<ref>سوره شعرا، آیه ۲۱.</ref> پس اگر بگویید موسی(ع)، بدون اینکه از قومش بترسد، گریخت؛ کافر شده‌اید و اگر بگویید، از آنان ترسید، وصی [یعنی امام علی(ع)] عذری موجه‌تر دارد. و از برادرم [[هارون(ع)]] پیروی کردم، هنگامی که به برادرش گفت:«يا ابن امّ انّ القوم استضعفوني وكادوا يقتلونني»(اي برادر اين قوم، مرا ضعيف شمردند و نزديك بود مرا بكشند) پس اگر بگویید در پی قتل هارون(ع) نبودند، کافر شده‌اید و اگر بگویید او را ضعیف شمردند و در پی قتلش بودند، پس وصی [یعنی امام علی(ع)] عذرش موجه‌تر است.  

# برخی از صاحب‌نظران معتقدند سکوت ۲۵ ساله [[امام علی(ع)]] را در ادامه درنگ او در کشتن [[عمرو بن عبدود]]، جنگاور نامی عرب و دیگر رفتارهای [[امام اول شیعیان]] در همین باب جستجو کرد.<ref>بابایی، «تعامل فرهنگ با سایر مولفه‌های قدرت ملی از دیدگاه امام علی(ع)»، ص68.</ref>

# فقدان یاور: در خطبه ۲۶ [[نهج‌البلاغه]]، آمده است: «نظر كردم، جز اهل بيتم يارى برايم نبود، از اينكه آنان را در جنگ نابرابر به دست مرگ سپارم دريغ كردم، چشم بر خاشاك در ديده بستم، زهر غم و غصه آشاميدم و بر فروبردن خشم صبر ورزيدم و بر حادثه تلخ تر از درخت عَلقَم(درختِ کُنارِ تلخ<ref>دهخدا و دیگران، لغتنامه دهخدا، ذیل عنوان علقم.</ref>) پايدارى كردم.» <ref>نهج البلاغه، ترجمه انصاریان، خطبه ۲۶.</ref> [[علامه جعفری]] در پاسخ به این سوال که با وجود یارانی چون [[مقداد بن اسود کندی|مقداد کندی]]، [[سلمان فارسی]]، [[ابوذر غفاری]]، [[ابو ایوب انصاری]]، [[مالک اشتر]] و چند صحابه دیگر که در موضوع زمامداری از [[امام علی(ع)]] حمایت می‌کردند، چرا امام علی(ع) تنها اهل بیت خود را یار خود می‌داند، می‌نویسد: «اين عده‌ي انگشت شمار به قدري به مقام شامخ [[امام اول شیعیان|اميرالمومنين (ع)]] ارادت و عشق مي‌ورزيدند كه مانند اهل بيت و دودمان طهارت بودند.»<ref>جعفری،‌ علامه، محمد تقی، شرح نهج‌البلاغه، خطبه ۲۶.</ref>

# فقدان زمینه لازم: امام علی(ع) در پاسخ [[ابوسفیان]] که از امام(ع) درخواست بیعت(و در نتیجه مخالفت با [[خلیفه]] وقت)می‌کرد، گفت:«(در اين موقع سزاوار آنست كه از حقّ خود چشم پوشيده صبر كنم، زيرا) آنكه ميوه را در غير وقت رسيدن بچيند، مانند كسى است كه در زمين غير زراعت كند (طلب امر خلافت در اين هنگام كه تنها بوده ياورى ندارم مانند چيدن ميوه نارس و زراعت در زمين غير سودى ندارد، بلكه زيان آور است).»<ref>نهج‌البلاغه، ترجمه فیض الاسلام، خطبه ۵.</ref>[[ابن میثم بحرانی]] معتقد است این سخن به معنای فقدان زمینه لازم در بازپس‌گیری حق اوست.<ref>بحرانی، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۷۶و۲۷۷.</ref> [[علامه جعفری]] نیز معتقد است خوش‌بینی مردم به یکدیگر و شایعه رضایت [[امام علی(ع)]] به ماجرای پس از وفات [[پیامبر اکرم(ص)]]، مردم را از آمادگی پذیرش حکومت امام(ع) محروم ساخته بود.<ref>جعفری،‌ علامه، محمد تقی، شرح نهج‌البلاغه، خطبه ۵.</ref>

# جلوگیری از فروپاشی جامعه اسلامی: برخی نیز معتقدند امام علی(ع) علاوه بر موارد بالا برای حفظ اتحاد اسلامی و خطری از بازگشت [[کفر]] احساس می‌کرد، از حق خود چشم‌پوشی کرد.<ref>علامه مجلسی، «شرح نهج‌البلاغة المقتطف من بحارالأنوار»، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۱۳؛ مکارم شیرازی، «الأمثل في تفسير كتاب‌الله المنزل»، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۵۴۲؛ سند، الصحابه بین العداله و العصمه، ۱۴۳۳ق، ص۳۰۴؛ ابومعاش، الشیعه فرقه الناجیة، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۵۳۴.</ref>  

[[ابن ابی الحدید]] دانشمند [[اهل سنت]] و شارح [[نهج البلاغه]] نیز در چند بخش از تفسیر خود، سخنان امام علی(ع) را به معنای اذعان [[امام علی(ع)]] به عدم حقانیت خود در خلافت تعبیر می‌نماید،<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۳۳؛</ref> اما در بخشی دیگر از شرح نهج البلاغه، نپذیرفتن شروط برخی اعضای هیئت [[خلیفه دوم]] برای تعیین خلیفه بعدی را نشان از اعتقاد به نادرستی سیره خلفای پیشین می‌داند، نه اصل حکومت؛ به همین دلیل در پاسخ گفت:« مرا رها کنید و به سراغ کسی بروید که شرط‌های شما را قبول دارد.»

اولین کسانی که از سکوت ۲۵ ساله امام علی(ع)، الهی نبودن حق حکومت و مردمی بودن آن را نتیجه گفته‌اند،برخی دانشمندان اهل سنت بوده‌اند.<ref>نگاه کنید به: ابن ابى الحديد، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج ۷، ص ۳۳ / فخر رازى، الاربعين، ص ۷۶ / تفتازانى، شرح المقاصد، ج ۵، ص۲۶۲؛‌ روزبهان،دلائل الصدق، ج ۲، ص۲۱.</ref> [[ابن ابی الحدید]] در شرح [[نهج البلاغه]] و در تفسیر جمله «دعونی و التمسوا غیری» (ترجمه: رهایم کنید و غیر مرا بخواهید<ref>نهج البلاغه، ترجمه انصاریان، خطبه ۹۲.</ref>) معتقد است اگر [[امام علی(ع)]] حقی را از خود سلب شده می‌دید و آن حق هم از جانب [[پیامبر اکرم(ص)]] بود، چنین جمله‌ای را نمی‌گفت.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه،۱۴۰۴ش، ج۷، ص۳۴.</ref> البته دانشمندان اسلامی عموما به نظریه انتصاب قائل بوده و در کتب خود این نظریه را با دلایل مفصل رد نموده‌اند.<ref>سيد مرتضى، الذخيره فی علم الکلام، بیروت، موسسه التاریخ العربی، ۱۴۳۳ق، ص ۴۷۴؛ ابن نوبخت، الياقوت، ص 82 / حمصى رازى، المنقذ من التقليد، ج 2، ص 200 / محقق لاهيجى، گوهر مراد، ص </ref>

مهدوی دامغانی در پاسخ به این سوال که چرا [[امام علی(ع)]] جمله «دعونی و التمسوا غیری» (ترجمه: رهایم کنید و غیر مرا بخواهید<ref>نهج البلاغه، ترجمه انصاریان، خطبه ۹۲.</ref>) را به زبان آورده است؛ معتقد است: اول اینکه مردم به امتیازات [[عثمان]] و نحوه حکومت او عادت نموده بودند و همان انتظار را از [[امام علی(ع)]] داشتند؛ دوم اینکه روش و منش امام علی(ع) با روش اکثر مسئولین و استانداران زمان عثمان مخالف بود و تاریخ نیز نشان داد که این گروه علیه امام علی(ع) لشکرکشی کردند؛ و سوم اینکه در شرایطی که [[ابوبکر]] با وجود امام علی(ع) خود را اصلح نمی‌داند و در روایاتی وجود امام علی(ع) را دلیل عدم صلاحیت خود، نام برده است، به طور قطع امام علی(ع) لایق‌ترین فرد برای تصدی مدیریت جامعه اسلامی بود، این جمله می‌بایست متواضعانه تعبیر شود، همانطور که مرسوم است. به همین دلیل، امام خود را بر سر دو راهى مى دید: تسلیم نشدن در برابر بیعت مردم در آن شرایط بحرانى، یا تن دادن به بیعت و استقبال از طوفانها و بحرانها و امواج سهمگین اجتماعى.<ref>مهدوی دامغانی، جلوه تاریخ در شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید، ۱۳۷۵ش، ج۳، ص۴۶۸.</ref>

برخی معتقدند انتساب «۲۵ سال سکوت» به [[امام علی(ع)]] اشتباه است؛ زیرا هیچ کس مانند حضرت علی(ع) و هیچ منبعی مانند [[نهج‌البلاغه]] تا این حد، تحلیل‌های دقیق از وقایع مختلف تاریخی ارائه نکرده است.<ref>«انتساب ۲۵ سال سکوت، به امام علی(ع) اشتباه است»، خبرگزاری تسنیم.</ref> برخی نیز معتقدند سکوت ۲۵ ساله به این معنا نیست که امام علی(ع) هیچ دفاعی از حق خود و از لغزش‌ها ننموده است.<ref>«راز سکوت ۲۵ ساله علی علیه السلام!»، خبرگزاری شبستان.</ref>

* جعفری،‌ علامه، محمد تقی، شرح نهج‌البلاغه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۶ش.

* «[http://shabestan.ir/detail/News/470763 راز سکوت ۲۵ ساله علی علیه السلام!]»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج:۱۶ تیر۱۳۹۴، تاریخ بازدید:۱۴ آبان۱۳۹۸.

* علامه مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، «شرح نهج‌البلاغة المقتطف من بحارالأنوار»، تهران، نشر وزارت ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.

* طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری: تاریخ الأمم و الملوک، بیروت، دار التراث، ۱۳۸۷ق.

* مکارم شیرازی، ناصر، الأمثل في تفسير كتاب‌الله المنزل،قم، انتشارات مدرسه علی بن ابیطالب، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.

* یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی،‌ بیروت، دار الصادر، بی‌تا.