مذاهب چهارگانه اهل سنت: تفاوت میان نسخه‌ها

{{فقهای چهارگانه اهل سنت}}

در پایان [[قرن اول|سده نخست هجری]] تفکر رایجی وجود داشت که معتقد بود اتفاق نظر و موافقت فقیهان مطلوب نیست و مردم را در تنگنا قرار می‌دهد و از همین رو بر این باور بودند که اختلاف میان فقها منجر به گونه‌ای آزادی برای مکلفان می‌شود.<ref name=":3">پاکتچی، «اسلام، اندیشه‌های فقهی در سده نخست» ص۴۴۱.</ref> در همین راستا وقتی از [[عمر بن عبدالعزیز]] درخواست شد تا مردم را وادار به پیروی از مذهب واحدی کند، از این کار امتناع کرد.<ref name=":3" />

از نیمه دوم قرن چهارم به بعد، [[فقیه|فقهاء]] گرایش به تقلید از فقهای گذشته خود داشتند؛ به طوری که هر دانشمندی پیرو یکی از مجتهدان گذشته شده و به شرح و تفسیر آرای او می‌پرداخت.<ref>گرجی، تاریخ فقه و فقهاء، ۱۳۹۲ش، ص۹۶.</ref> وجود فرقه‌های مختلف و تعصب طرفداران آنها اختلافات بسیاری را در جامعه اسلامی به وجود آورد؛ به حدی که برخی فقهاء [[ازدواج]] با پیروان فرقه‌های دیگر را مجاز نمی دانستند و برخی دیگر اقتدا به [[امام جماعت|امام جماعتی]] که از فرقه دیگر باشد را جایز نمی‌شمردند.<ref>کمال بن السید، صحیح فقه السنة وأدلته وتوضیح مذاهب الأئمة، ۲۰۰۳م، ج۱، ص۱۹.</ref>

حاکمان اسلامی در ترویج و سپس تثبیت مذاهب فقهی نقش عمده‌ای داشته‌اند؛ [[هارون الرشید]] شخصی به نام ابویوسف را که پیرو مذهب حنفی بود [[قاضی]] قرار داد و قضات دیگر نیز تنها در صورت حنفی بودن تأیید می‌شدند. این کار نقش مهمی در ترویج مذهب حنفی داشت.<ref>جناتی، «ادوار اجتهاد»، ص۴۶.</ref> در [[اندلس]] و [[مغرب]] نیز مذهب مالکی مورد قبول حکومت قرار گرفت.<ref name=":0">گرجی، تاریخ فقه و فقهاء، ۱۳۹۲ش، ص۹۷.</ref> عبدالسلام بن سعید که در افریقا قاضی بود، نقش فعالی در گسترش مذهب مالکی داشت.<ref>جناتی، «ادوار اجتهاد»، ص۴۷.</ref> در شام نیز در یک دوره، مذهب شافعی رسمیت یافت.<ref name=":0" />

یکی از علل گرایش مردم و حاکمان به مذاهب چهارگانه اهل سنت را موفقیت پیشوایان این مذاهب در تربیت شاگردان برجسته و ممتاز در جامعه دانستند چرا که شاگردان، مذاهب فقهی استادان خود را ترویج کرده و در جامعه به عنوان احکام و مقررات اسلامی تثبیت کردند و فقیهان بعدی نیز به پیروی از این مذاهب سوق یافتند<ref>گرجی، تاریخ فقه و فقهاء، ۱۳۹۲ش، ص۹۶.</ref> تا جایی که به جواز پیروی از مذاهب چهارگانه و عدم جواز پیروی از مذاهب دیگر حکم کردند.<ref>المقریزی، الخطط المقریزیه، ۱۹۹۷م، ج۳، ص۳۹۰.</ref> همچنین وجود طرفداران بسیار و تعصبات آنان، از عوامل مهم تثبیت مذاهب چهارگانه دانسته شده است.<ref name=":6">جناتی، «ادوار اجتهاد»، ص۴۵.</ref> توجه ویژه به نوشتن و کِتابت آراء و نظرات، دلیل دیگری برای تثبیت مذاهب چهارگانه بیان شده است. بر همین اساس برخی معتقدند نگارش نظرات فقهی موجب حفظ مذاهب شده و حاکمان موجب گسترش مذاهب شده‌اند.<ref>[http://www.ibnamin.com/4_sects.htm «كیف ولماذا أصبحت المذاهب أربعة عند أهل السنة؟»]</ref>

[[ابن تیمیه]] از فقهای قرن هشتم هجری و از مبلغان اصلی [[سلفیه|سلفی‌گری]] بر باز بودن باب اجتهاد تاکید می‌ورزید.<ref name=":15">پاکتچی، «اندیشه‌های فقهی در سده‌های متاخر»، ص۴۵۵.</ref> احمد پاکتچی، پژوهشگر علوم قرآن و حدیث، معتقد است ابن تیمیه را باید فقیهی در چارچوب مذهب حنبلی انگاشت که در بخشی از مسائل از مواضع مشهور فقه حنبلی عدول کرده است.<ref name=":15" /> [[محمد بن عبدالوهاب]]، از فقهای قرن ۱۳ هجری و به تبع او مفتیانِ وهابی معتقدند که باید مانند سَلَف به [[قرآن|کتاب]] و [[سنت]] مراجعه کرد و با توجه به آیات و روایات اجتهاد نمود.<ref>محیطی، «تطور فقه سلفیه از پیدایش تا عصر حاضر»، ص۹۵.</ref>

* گرجی، ابوالقاسم،‌ تاریخ فقه و فقها، تهران، سمت،‌ ۱۳۹۲ش.