امام موسی کاظم علیه‌السلام: تفاوت میان نسخه‌ها

| سرشناسی   = '''هفتمین امام شیعیان اثناعشری'''

| زادروز = [[۲۰ ذی‌الحجه]] [[سال ۱۲۷ هجری قمری|۱۲۷ق]] یا [[۷ صفر]] [[سال ۱۲۸ قمری]].

موسی بن جعفر در [[ذی‌الحجه]] [[سال ۱۲۷ هجری قمری|۱۲۷ق]]<ref>طبری، دلائل الإمامة، ۱۴۰۳ق، ص۳۰۳.</ref> یا [[۷ صفر]] [[سال ۱۲۸ هجری قمری|۱۲۸ق]]<ref>طبرسی،‌ اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۶.</ref> هنگامی که [[امام صادق(ع)]] و همسرش [[حمیده]] از [[حج]] بازمی‌گشتند، در منطقه [[ابواء]] به دنیا آمد.<ref>مسعودی، اثبات الوصیة،‌ ۱۳۶۲ش، ص۳۵۷-۳۵۶.</ref> ولادت او را در [[سال ۱۲۹ قمری]] و در [[مدینه]] نیز گفته‌اند.<ref>بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۲۹.</ref> در تقویم [[جمهوری اسلامی ایران]]، ولادت امام هفتم در [[۲۰ ذی‌الحجه]] ثبت شده است.<ref>شورای تقویم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، تقویم رسمی کشور سال ۱۳۹۸ش هجری شمسی، ۱۳۹۷ش، ص۸.</ref> برخی منابع از علاقه فراوان امام صادق(ع) به او خبر داده‌اند.<ref>شبراوی، الاتحاف بحب الاشراف، ۱۴۲۳ق، ص۲۹۵.</ref> بنا بر روایت [[احمد بن محمد بن خالد برقی|احمد برقی]]، امام صادق(ع) پس از ولادت فرزندش موسی، سه روز مردم را اِطعام کرد.<ref>امین، سیره معصومان، ۱۳۷۶ش، ج۶، ص۱۱۳.</ref>

نسب موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب با چهار واسطه به [[امام علی(ع)]] می‌رسد. پدر او [[امام صادق(ع)]]، ششمین امام [[شیعیان]] و مادرش [[حمیده همسر امام صادق|حمیده بربریه]] است.<ref> شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۱۵.</ref> [[کنیه]] او را ابوابراهیم، ابوالحسن اول، ابوالحسن ماضی و ابوعلی گفته‌اند. وی را به دلیل [[کظم غیظ|کنترل خشم]] خود در برابر بدرفتاری دیگران، [[کاظم]] <ref>ابن اثیر،‌ الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۶، ص۱۶۴؛ ابن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۳۱۲.</ref> و به سبب عبادتِ بسیار، ''عبد صالح'' لقب داده‌اند.<ref>بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۲۹.</ref> [[باب الحوائج]] نیز از القاب اوست<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۳۶،۲۲۷؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۶؛ ابن شهر آشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۳۲۳؛ قمی، الانوار البهیه، ۱۴۱۷ق، ص۱۷۷.</ref> و مردم [[مدینه]] او را زَیْنُ المُجتَهدین (زینت تلاش‌گران) می‌نامیدند.<ref>شیخ مفید، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۳۵.</ref>

موسی بن جعفر(ع) در دوران انتقال قدرت از [[امویان]] به [[عباسیان]] به دنیا آمد. در چهار سالگی وی، نخستین [[خلیفه]] عباسی به حکومت رسید. از زندگی امام کاظم(ع) تا پیش از [[امامت]] وی، اطلاعات چندانی در دست نیست، جز چند گفتگوی علمی در زمان کودکی از جمله گفتگو با [[ابوحنیفه]]<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۹۷؛ ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ص۴۱۱-۴۱۲؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۲۴۷.</ref> و عالمان ادیان دیگر<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۲۷؛ مجلسی، بحارالانوار|، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۲۴۴-۲۴۵.</ref> که در [[مدینه]] رخ داده است.

بر پایه روایتی که در [[مناقب ابن شهرآشوب|مناقب]] آمده، وی به صورت ناشناس وارد یکی از روستاهای [[شام]] شده و در آنجا با راهبی گفتگو کرده که به [[مسلمان]] شدن او و همراهانش انجامیده است.<ref>ابن شهر آشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۳۱۱-۳۱۲.</ref> همچنین گزارش‌هایی از سفرهای امام به [[مکه]] برای [[حج]] یا [[عمره]] وجود دارد.<ref>ابن شهر آشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۳۱۲-۳۱۳.</ref> چند بار نیز امام از سوی خلفای عباسی به [[بغداد]] احضار شده است. جز این موارد، امام بیشتر عمر خود را در [[مدینه]] گذرانده است.

از دیدگاه شیعه، [[امام]] از جانب خدا تعیین می‌شود و از راه‌های شناخت او، [[نص]] (تصریح [[پیامبر(ص)]] یا امام قبلی به [[امامت]] امام پس از خود) است.<ref>فاضل مقداد، ارشاد الطالبین، ۱۴۰۵ق، ص۳۳۷.</ref> امام صادق(ع) در موارد متعددی امامت موسی بن جعفر را به اصحاب نزدیک خود اعلام کرده بود. در هر یک از کتاب‌های [[الکافی (کتاب)|کافی]]،<ref>|کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۰۷-۳۱۱.</ref> [[ارشاد المفید|ارشاد]]،<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۱۶-۲۲۲}}</ref> [[اعلام الوری]]<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۷-۱۶.</ref> و [[بحارالانوار]]،<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۸، ص۱۲-۲۹.</ref> بابی درباره نصوص امامت موسی بن جعفر(ع) وجود دارد که به ترتیب ۱۶، ۴۶، ۱۲ و ۱۴ روایت را در این باره نقل کرده‌اند<ref>جمعی از نویسندگان، مجموعه مقالات سیره و زمانه امام کاظم، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۷۹، ۸۱.</ref> از جمله:

* [[علی بن جعفر الصادق|علی بن جعفر]] روایت کرده که امام صادق(ع) درباره موسی بن جعفر فرمود: «{{عربی|فَإِنَّهُ أَفْضَلُ وُلْدِی وَ مَنْ أُخَلِّفُ مِنْ بَعْدِی وَ هُوَ الْقَائِمُ مَقَامِی وَ الْحُجَّةُ لِلَه تَعَالَی عَلَی كَافَّةِ خَلْقِهِ مِنْ بَعْدِی<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۲۰.</ref>؛ او برترین فرزندان و بازماندگان من است و اوست که پس از من، در جایگاه من قرار می‌گیرد و پس از من، حجت خدا بر همه مخلوقات است.|}}»

در منابع آمده است [[امام صادق(ع)]] با توجه به سخت‌گیری‌های [[عباسیان]] و برای حفظ جان امام کاظم(ع)، پنج نفر از جمله خلیفه عباسی ـ را به عنوان وصی خود معرفی کرد.<ref>پیشوایی، سیره پیشوایان، ۱۳۷۲ش، ص۴۱۴.</ref> هر چند امام صادق(ع)، بارها امامِ پس از خود را به اصحاب خاصش معرفی کرده بود، اما این اقدام تا حدی وضع را برای شیعیان ابهام‌آلود کرد. در این دوره، برخی از اصحاب برجسته امام صادق(ع) مانند [[مؤمن طاق]] و [[هشام بن سالم]] نیز دچار تردید شده بودند. آنان ابتدا به سراغ [[عبدالله افطح]]، که ادعای [[امامت]] کرده بود، رفتند و از او درباره [[زکات]] پرسیدند. اما پاسخ‌های عبدالله آنها را قانع نکرد. آن دو سپس با موسی بن جعفر(ع) ملاقات کردند و با پاسخ‌های وی قانع‌ شدند و [[امامت]] او را پذیرفتند.<ref> {{کشّی، رجال،‌۱۴۰۹ق، ص۲۸۲-۲۸۳.</ref>

در دوره [[امامت]] موسی بن جعفر(ع)، فرقه‌های [[اسماعیلیه]]، [[فطحیه]] و [[ناووسیه]] شکل گرفت. هر چند در زمان حیات [[امام صادق(ع)]]، زمینه انشعاب در [[شیعه]] فراهم شده بود، اما انشعابی در میان آنان رخ نداد. ولی با شهادت امام صادق(ع)، و آغاز امامت موسی بن جعفر، شیعیان به فرقه‌های مختلفی منشعب شدند؛ گروهی از آنان، مرگ [[اسماعیل بن جعفر|اسماعیل]] پسر امام صادق(ع) را انکار کرده، او را [[امام]] می‌دانستند. شماری از این گروه، که از حیات اسماعیل مأیوس شدند، پسر او [[محمد بن اسماعیل بن جعفر الصادق|محمد]] را امام دانستند. این گروه به [[اسماعیلیه]] شهرت یافتند. برخی دیگر [[عبدالله افطح|عبدالله اَفْطَح]] را [[امام]] دانسته، به [[فطحیه|فَطَحیه]] مشهور شدند ولی پس از مرگ او که حدود ۷۰ روز پس از شهادت امام صادق(ع) رخ داد، به امامت موسی بن جعفر معتقد شدند. شماری نیز به پیروی از شخصی به نام ناووس در امامت حضرت صادق(ع) توقف کردند و عده‌ای به [[امامت]] [[محمد دیباج]] معتقد شدند.<ref>{نوبختی، فرق الشیعه، ۱۴۰۴ق، ص۶۶-۷۹.</ref>

در دوره امام کاظم(ع)، [[غالیان]] نیز فعال بودند. در این دوره [[بشیریه|فرقه بشیریه]] شکل گرفت که منسوب به [[محمد بن بشیر]] از [[اصحاب امام کاظم (ع)|اصحاب موسی بن جعفر]] بود. او در زمان حیات امام، دروغ‌هایی به آن حضرت می‌بست.<ref>عاملی،‌ التحریر الطاوسی،‌ ۱۴۱۱ق، ص۵۲۴.</ref> محمد بن بشیر می‌گفت آن کسی که مردم به عنوان موسی بن جعفر می‌شناسند، آن موسی بن جعفری نیست که امام و حجت خداوند است<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۹ق، ص۴۸۲.</ref> و مدعی بود موسی بن جعفر حقیقی نزد وی است و می‌تواند امام را به آنها نشان دهد.<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۹ق، ص۴۸۰.</ref> او در شعبده‌بازی مهارت داشت و صورتی مانند صورت امام کاظم(ع) ساخته بود و آن را به عنوان امام کاظم(ع) به مردم نشان می‌داد و برخی نیز فریب او را خورده بودند.<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۹ق، ص۴۸۰.</ref> محمد بن بشیر و پیروانش قبل از شهادت امام کاظم(ع) در جامعه شایعه کرده بودند که امام کاظم(ع) زندان نرفته و زنده است و نمی‌میرد. <ref>رک: حاجی‌زاده، «جریان غلو در عصر امام کاظم(ع)»، ص۱۱۲.</ref> امام کاظم محمد بن بشیر را [[نجس]] می‌شمرد و [[لعن]] می‌کرد و ریختن خون او را مباح دانست.<ref>کشّی، رجال، ۱۴۰۹ق، ص۴۸۲.</ref>

از امام کاظم(ع) فعالیت‌های علمی متفاوتی گزارش شده است؛ متن این فعالیت‌ها در قالب روایات، مناظره و گفتگوی علمی در کتاب‌های حدیثی شیعه آمده است.<ref>طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۸۵-۳۹۶؛ مجلسی،‌ بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۲۳۴-۲۴۹.</ref>

  |منبع= <!-- منبع نقل‌قول --> [[ابن شعبه حرانی]]، [[تحف‌العقول]]، <br>

[[حدیث|احادیث]] فراوانی از امام کاظم(ع)، در منابع حدیثی شیعه روایت شده است؛‌ این روایات بیشتر در موضوعات [[کلام|کلامی]] چون [[توحید]]<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۴۱.</ref>، [[بداء]]<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق،‌ ج۱، ص۱۴۸-۱۴۹.</ref> و [[ایمان]]<ref>{{کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۸-۳۹.</ref> و نیز موضوعات [[اخلاق|اخلاقی]] است.<ref>قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۱۹۰-۲۷۸، ۲۹۷-۳۰۷.</ref> همچنین مناجات‌هایی از جمله دعای [[جوشن صغیر]] از وی نقل شده است. در اسناد این روایات از او با تعابیری چون الکاظم، ابی‌الحسن، ابی‌الحسن الاول، ابی‌الحسن الماضی، العالم<ref>کلینی، الکافی، ج۱، ص۱۴۹.</ref> و العبد الصالح یاد شده است. [[عزیزالله عطاردی]] ۳۱۳۴ حدیث از او در ''مُسْنَدُ الامام الکاظم'' گردآورده است.<ref>عطاردی، مسند امام الکاظم، ۱۴۰۹ق، ج‌۱، مقدمه.</ref> ابوعمران مَروَزی بغدادی (م۲۹۹ق) از عالمان [[اهل‌سنت]] نیز شماری از احادیث امام هفتم شیعیان را در ''مسند الامام موسی بن جعفر'' آورده است.<ref>مروزی، مسندالاامام موسی بن جعفر علیه‌السلام، ۱۴۲۵ق، ص۱۸۷-۲۳۲.</ref>

* رساله‌ای درباره [[عقل]] که خطاب به [[هشام بن حکم]] نوشته شده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۳-۲۰؛ احمدی میانجی، مکاتیب الائمه، ۱۴۲۶ق، ج۴، ص۴۸۳-۵۰۱.</ref>  

* رساله‌ای درباره [[توحید]] که در پاسخ به سؤالات فتح بن عبدالله است.<ref>احمدی میانجی، مکاتیب الائمه، ۱۴۲۶ق، ج۴، ص۳۵۷-۳۵۹؛ قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۲۳۸.</ref>

مناظرات و گفتگوهایی از امام کاظم(ع) با برخی از [[خلفای عباسی]]،<ref>ابن شهر آشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۳۱۲-۳۱۳؛ صدوق، عيون أخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۸۴-۸۵؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۰۶.</ref> دانشمندان یهودی<ref>بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۲۴۴-۲۴۵.</ref> و مسیحی،<ref>ابن شهر آشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۳۱۱-۳۱۲.</ref> [[ابوحنیفه]]<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۹۷.</ref> و دیگران گزارش شده است. [[باقر شریف قرشی]] هشت گفتگو از امام کاظم(ع)، تحت عنوان مناظرات آن حضرت گرد آورده است.<ref>قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۲۷۸-۲۹۴.</ref>  

امام کاظم(ع) با [[مهدی عباسی]] مناظره‌هایی درباره [[فدک]] و نیز حرمت [[خمر]] در [[قرآن]] انجام داده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۰۶؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۲۵، ص۳۰۱.</ref> با [[هارون عباسی]] نیز مناظراتی داشته است. از آنجا که هارون می‌خواست خویشاوندی [[پیامبر(ص)]] با خود را نزدیک‌تر از نسبت او با موسی بن جعفر نشان دهد، امام کاظم(ع) در حضور هارون به نزدیک‌تر بودنِ انتساب خویش به پیامبر تصریح کرد.<ref>صدوق،‌ عيون أخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۸۴-۸۵؛ شبراوی، الاتحاف بحب الاشراف، ۱۴۲۳ق، ص۲۹۵؛ مجلسی، بحارالانوار،۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۲۴۱-۲۴۲.</ref> گفتگوهای موسی بن جعفر با عالمان ادیان دیگر نیز معمولا در پاسخ به پرسش‌های آنان صورت گرفته که در پایان به گرویدن آنان به [[اسلام]] انجامیده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۲۴۴-۲۴۵؛ ابن شهر آشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۳۱۱-۳۱۲؛ صدوق، توحید، ۱۳۹۸ق، ص۲۷۰-۲۷۵.</ref>

بر اساس منابع [[شیعه]] و [[سنی]]، امام کاظم(ع) بسیار اهل عبادت بود؛ به همین دلیل، برای او از لقب [[عبد صالح]] استفاده می‌شود.<ref> بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۲۹.</ref><ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۴۱۴.</ref> بر پایه برخی گزارش‌ها امام کاظم(ع) آن قدر عبادت می‌کرد که زندان‌بانان او نیز تحت تأثیر قرار می‌گرفتند.<ref>بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق،‌ ج۱۳، ص۳۳-۳۲.</ref> [[شیخ مفید]] موسی بن جعفر را عابدترین مردم زمان خود دانسته و گزارش کرده است که آن حضرت چنان از ترس خدا گریه می‌کرد که محاسنش از اشک‌ خیس می‌شد. او دعای «عَظُمَ الذَّنْبُ مِنْ عَبْدِكَ فَلْيَحْسُنِ الْعَفْوُ مِنْ عِنْدِكَ»(«گناه از بنده‌ات بزرگ شد، پس عفو از پیشگاهت، نیکو و زیبا خواهد گردید) را تکرار می‌کرد و دعای «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ الرَّاحَةَ عِنْدَ الْمَوْتِ وَ الْعَفْوَ عِنْدَ الْحِسَابِ» (بارالها از تو راحتی هنگام مرگ و گذشت هنگام محاسبه اعمال را، مسئلت می کنم) را در [[سجده]] می‌خواند.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۳۲-۲۳۱.</ref> حتی هنگامی که به دستور هارون به زندان منتقل شد، خدا را سپاس می‌گفت که فرصتی برای عبادت یافته است: «خدایا همواره از تو فراغتی برای عبادتت طلب می‌کردم و تو آن را برایم فراهم کردی؛ پس تو را سپاس می‌گویم».<ref> شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۴۰.</ref>  

در منابع شیعه و سنی، گزارش‌های مختلفی درباره [[بردباری]]<ref>ابن اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۶، ص۱۶۴.</ref><ref>ابن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۳۱۲.</ref> و [[سخاوت]] امام کاظم(ع) وجود دارد.<ref>بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۳۰-۳۳.</ref><ref>قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۱۵۴-۱۶۷.</ref> [[شیخ مفید]] او را بخشنده‌ترین مردم زمان خودش دانسته که شب‌ها برای فقیران [[مدینه]] آذوقه می‌برد.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۳۲-۲۳۱.</ref> [[ابن عنبه]] درباره سخاوت موسی بن جعفر گفته است: او شب‌ها از خانه بیرون می‌رفت و کیسه‌هایی از درهم همراه داشت و به هر کس می‌رسید یا به کسانی که به احسان او چشم داشتند، می‌بخشید تا بدانجا که کیسه‌های پول او ضرب‌المثل شده بود.<ref>ابن عنبه، عمده الطالب، ۱۴۱۷ق، ص۱۷۷.</ref> همچنین گفته شده موسی بن جعفر به کسانی که به او آزار می‌رساندند نیز بخشش می‌کرد و وقتی به او خبر می‌دادند فردی در صدد اذیت او بوده، برایش هدیه‌ می‌فرستاد.<ref>بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۲۹.</ref> همچنین شیخ مفید امام کاظم(ع) را کوشاترین فرد در [[صله رحم]] با خانواده و دیگر بستگان دانسته است.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۳۲.</ref>

دلیل ملقب شدن امام هفتم شیعیان به ''کاظم''، این بود که خشم خود را کنترل می‌کرد.<ref>ابن اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۶، ص۱۶۴.</ref><ref>{{ابن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق،‌ ص۳۱۲.</ref> گزارش‌های مختلفی در منابع آمده که امام کاظم(ع) خشم خود را در برابر دشمنان و کسانی که به او بدی می‌کردند، فرو می‌برد.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۳۳.</ref><ref>قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر، ص۱۶۲-۱۶۰.</ref> <ref>بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۳۰.</ref> {{ببینید|کاظم (لقب)}}

* امام هفتم شیعیان اصحاب خود را به عدم همکاری با عباسیان سفارش می‌کرد، از جمله [[صفوان جمال]] را از کرایه دادن شتران خود به هارون منع کرد.<ref>کشّی، رجال، ۱۴۰۹ق، ص۴۴۱.</ref> در عین حال از [[علی بن یقطین]] که در حکومت هارون الرشید، عهده‌دار وزارت بود، خواست تا در دربار بماند و به [[شیعیان]] خدمت کند.<ref>کشّی، رجال، ۱۴۰۹ق، ص۴۳۳.</ref>امام کاظم(ع) همچنان از وی خواسته بود که ضمانت بدهد که دوستان اهل‌بیت(ع) را تکریم کند و امام هم متقابلاً به او ضمانت داده بود که گرفتار قتل، سختی و زندان نشود.<ref>علامه مجلسی، بحار الانوار،۱۴۰۳ق، ج۷۵، ص۳۵۰.</ref>  

مطابق آنچه [[سید ابن طاووس|سید ابن‌طاووس]] از عالمان شیعه در قرن هفتم هجری نقل کرده، [[هادی عباسی]] قیام صاحب فخ را مستند به دستور امام کاظم دانسته است.<ref>سید ابن‌طاووس، مهج الدعوات، ۱۴۱۱ق، ص۲۱۸.</ref> اما بر اساس روایتی که [[محمد بن یعقوب کلینی|کلینی]] در [[الکافی (کتاب)|کتاب کافی]] نقل کرده است، هنگامی که صاحب فخ قیام کرد، امام کاظم را به بیعت فراخواند، اما امام با ردّ بیعت، از او خواست وی را به بیعت وادار نکند و او نیز چنان کرد.<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۶۶.</ref> [[عبدالله مامقانی]] معتقد است درخواست بیعت صاحب فخ از امام کاظم، صوری بوده است تا در صورت موفقیت، امر [[خلافت]] را به او واگذار کند؛ از‌این‌رو امام از روی [[تقیه|تَقیّه]]، وی را از قیام منع کرد، ولی در باطن از اقدام او راضی بود، همچنان که پس از شهادتش برای او طلب رحمت کرد.<ref>مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ۱۴۲۳ق، ج۲۲، ص۲۸۵-۲۸۷.</ref> در مقابل برخی پژوهشگران بر این باورند که اگرچه روایت‌هایی در تأیید شخصیت صاحب فخ وجود دارد، اما آنها دلیلی بر تأیید قیام او از سوی [[امامان شیعه]] نیست.<ref>شریفی، «ائمه و قیامهای شیعی»، ص۸۹-۹۰.</ref> [[رسول جعفریان]] تاریخ‌پژوه قرن ۱۵ هجری نیز اگرچه قیام فخ را در ردیف سالم‌ترین قیام‌های [[علویان]] بر ضد [[بنی‌عباس|عباسیان]] دانسته، اما معتقد است چنین یقینی وجود ندارد که این قیام به دستور امام کاظم(ع) انجام گرفته باشد؛ بلکه می‌توان گفت [[امامیه|شیعیان امامی]] با این قیام‌ها موافقتی نداشتند، چرا که در این مسئله با علوی‌ها درگیر بودند و میان آنان اختلافاتی پدید آمد.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۸۹.</ref>

امام کاظم(ع)، در طول دوران امامتش چندین بار از سوی خلفای عباسی احضار و زندانی شد. نخستین‌بار در زمان خلافت [[مهدی عباسی]]، امام را به دستور خلیفه از [[مدینه]] به [[بغداد]] منتقل کردند.<ref>ابن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۳۱۳.</ref> [[هارون عباسی|هارون]] نیز دو بار امام را زندانی کرد. زمانِ دستگیری و زندان اول در منابع ذکر نشده ولی دومین بار در [[۲۰ شوال]] سال [[سال ۱۷۹ هجری قمری|۱۷۹ق]] در [[مدینه]] دستگیر<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۷۶.</ref> و در [[۷ ذی‌الحجه|۷ ذی حجه]] در [[بصره]] در خانه [[عیسی بن جعفر]] زندانی شد.<ref>صدوق، عيون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۸۶.</ref> بنا به گزارش [[شیخ مفید]]، هارون در سال ۱۸۰ق در نامه‌ای به عیسی بن جعفر، از او خواست امام را به قتل برساند، ولی او نپذیرفت.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق. ج۲، ص۲۳۹.</ref> امام را پس از مدتی به زندان فضل بن ربیع در بغداد منتقل کردند. امام کاظم(ع) سال‌های پایانی عمر خود را در زندان‌های فضل بن یحیی و سِندی بن شاهک گذراند.<ref>شیخ قمی، الانوار البَهیّه، ۱۴۱۷ق، ص۱۹۲–۱۹۶.</ref>  

درباره دلیل دستگیر شدن امام هفتم شیعیان توسط خلفای عباسی و انتقال وی به زندان، گزارش‌های متفاوتی در منابع آمده است. بنا بر برخی گزارش‌ها دلیل دستگیری موسی بن جعفر به دستور هارون، [[حسادت]] یحیی برمکی و بدگویی علی بن [[اسماعیل بن جعفر]]، برادرزاده‌اش نزد هارون بوده است.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۳۷-۲۳۸؛ اربلی، کشف الغمه، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۷۶۰ِ؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۴۱۵-۴۱۴.</ref> گفته شده هارون به ارتباط شیعیان با امام کاظم حساس بود و از این بیم داشت که اعتقاد شیعیان به امامت آن حضرت باعث تضعیف حکومتش شود.<ref>صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۱۰۱.</ref> همچنین بر پایه برخی گزارش‌ها دلیل زندانی شدن امام کاظم(ع) این بود که برخی از شیعیان همچون [[هشام بن حکم]]، با وجود اینکه امام دستور به [[تقیه]] داده بود، خواست امام را رعایت نمی‌کردند.<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۳۶۱-۳۶۳؛ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۳۹۸-۴۰۰.</ref> این گزارش‌ها مناظره‌های هشام بن حکم را از جمله اسباب زندانی شدن امام برشمرده‌اند.<ref>کشّی، رجال، ۱۴۰۹ق،‌ ص۲۷۰ـ ۲۷۱؛مامقانی، تنقیح المقال، بی‌تا، ج۳، ص۲۹۸.</ref>

روزهای آخر عمر امام کاظم(ع) در زندان [[سندی بن شاهک|سِنْدی بن شاهِک]] سپری شد. [[شیخ مفید]] گفته است سندی، به دستور [[هارون الرشید]] امام را مسموم کرد و امام سه روز پس از آن به [[شهادت]] رسید.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۴۲.</ref> بنابر قول مشهور،<ref>قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۵۱۶.</ref> شهادت وی [[روز جمعه]]، [[۲۵ رجب]] [[سال ۱۸۳ قمری]] در [[بغداد]] رخ داده است.<ref>صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۹۹و۱۰۵.</ref> بنابه گفته شیخ مفید، شهادت امام در [[۲۴ رجب]] بوده است.<ref>{{پک|مفید|۱۴۱۳ق|ک= الارشاد|ص= ج۲، ص۲۱۵}}</ref> درباره زمان و مکان شهادت امام کاظم(ع) نظرات دیگری هم وجود دارد از جمله سال ۱۸۱ و ۱۸۶ق.<ref>قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۵۱۶-۵۱۷.</ref><ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۴۰۴.</ref>

[[مناقب آل ابی‌طالب (کتاب)|مناقب]] به نقل از اخبارالخلفا سیوطی گزارش کرده است که چون امام کاظم(ع) به درخواست [[هارون عباسی|هارون‌الرشید]] حدود [[فدک]] را مشخص کرد ولی به گونه‌ای حدودش را تعیین کرد که تمام مرزهای [[جهان اسلام]] آن روزگار را فراگرفت و باعث خشم هارون شد تابدان حد که به امام گفت چیزی برای ما باقی نگذاشتی و از همین جا تصمیم بر کشتن امام گرفت. <ref>ابن شهرآشوب، مناقب آل أبي طالب، ۱۳۷۵ق، ج۳، ص۴۳۵.</ref>

پس از آنکه موسی بن جعفر(ع) به شهادت رسید، سندی بن شاهک برای اینکه جلوه دهد که امام به مرگ طبیعی از دنیا رفته است، عده‌ای از [[مجتهد|فقها]] و سرشناسان بغداد را حاضر کرد و پیکر امام را به آن‌ها نشان داد تا ببینند در بدن امام جراحتی وجود ندارد. هم‌چنین به دستور او پیکر امام را روی پل بغداد قرار دادند و اعلام کردند که موسی بن جعفر به مرگ طبیعی از دنیا رفته است.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۴۲-۲۴۳.</ref> درباره چگونگی شهادت وی گزارش‌های متفاوتی وجود دارد؛ بیشتر تاریخ‌نویسان بر این باورند که یحیی بن خالد و سندی بن شاهک او را مسموم کرده‌اند<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۴۲.</ref><ref>قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۵۰۸-۵۱۰.</ref> در گزارشی نیز گفته شده او را با پیچیدن در فرش، به شهادت رسانده‌اند.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۴۱۷.</ref>

پیکر موسی بن جعفر(ع) را در مقبره خانوادگی [[منصور دوانیقی]] که به مقابر قریش شهرت داشت، [[دفن]] کردند.<ref>صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۹۹و۱۰۵.</ref> مدفن او به [[حرم کاظمین]] مشهور است. گفته شده دلیل [[عباسیان]] برای [[دفن]] بدن امام در این مقبره، ترس از آن بود که مبادا مکان دفن او محل تجمع و حضور [[شیعه|شیعیان]] شود.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۴۱۷.</ref>

آرامگاه امام کاظم(ع) و [[امام جواد(ع)]]، در منطقه [[کاظمین]] در [[بغداد]] به [[حرم کاظمین]] مشهور و زیارتگاه مسلمانان به‌ویژه شیعیان است. بر پایه روایاتی از [[امام رضا(ع)]]، ثواب [[زیارت]] قبر امام کاظم(ع)، با زیارت قبر [[پیامبر اکرم(ص)]]، [[حضرت علی(ع)]] و [[امام حسین(ع)]] برابری می‌کند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۵۸۳.</ref>

درباره اصحاب امام کاظم(ع) اطلاعات دقیقی در دست نیست و درباره تعداد آنها اختلاف وجود دارد. [[شیخ طوسی]] تعداد آنان را ۲۷۲ نفر،<ref>طوسی، رجال، ۱۴۱۵ق، ص۳۲۹-۳۴۷.</ref> و [[احمد بن محمد برقی|برقی]] آنها را ۱۶۰ نفر شمرده است.<ref>قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۲۳۱.</ref> [[باقر شریف قرشی]] صاحب کتاب ''حیات الامام موسی بن جعفر''، سخن برقی که شمار آنان را ۱۶۰ تن ذکر کرده، مردود دانسته و خود از ۳۲۱ تن به عنوان [[فهرست اصحاب امام کاظم(ع)|اصحاب امام]] نام برده است.<ref>قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۲۳۱.</ref>

امام کاظم(ع) برای ارتباط با شیعیان و تقویت توان اقتصادی آنان، [[سازمان وکالت]] را که در زمان [[امام صادق(ع)]] پایه‌گذاری شده بود، گسترش داد. او برخی از اصحاب خود را به عنوان وکیل، به مناطق مختلف می‌فرستاد. گفته شده در منابع به نام ۱۳ نفر از وکلای او اشاره شده است.<ref>جباری، امام کاظم و سازمان وکالت، ۱۳۹۲ش،‌ ص۱۶.</ref> بنابر برخی منابع، [[علی بن یقطین]] و [[مفضل بن عمر]] در [[کوفه]]، [[عبدالرحمان بن حجاج]] در [[بغداد]]، [[زیاد بن مروان]] در [[قندهار]]، عثمان بن عیسی در [[مصر]]، ابراهیم بن سلام در [[نیشابور]] و [[عبدالله بن جندب]] در [[اهواز]] وکالت او را بر عهده داشتند.<ref>جباری، سازمان وکالت، ۱۳۸۲ش، ص۴۲۳-۵۹۹.</ref>

نامه‌نگاری، شیوه دیگر ارتباط وی با [[شیعه|شیعیان]] بود که در مورد مسائل [[فقه|فقهی]]، اعتقادی، وعظ و [[دعا]] و مسائل مربوط به وکلا انجام می‌گرفت؛ حتی نقل شده است که او از داخل زندان برای اصحاب خود نامه می‌نوشت<ref>کلینی، الكافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۱۳.</ref> و به مسائل آنان پاسخ می‌داد.<ref>امین،‌ اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۰۰.</ref><ref>جباری، امام کاظم و سازمان وکالت، ۱۳۹۲ش، ص۱۶.</ref>

[[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] به امام هفتم شیعیان، به عنوان یک عالم دینی احترام می‌گذارند. برخی از بزرگان آنان علم و [[اخلاق]] امام کاظم را ستوده<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، بی‌تا، ج۱۵، ص۲۷۳.</ref> و از [[بردباری]]، [[سخاوت]]، کثرت [[عبادت]] و دیگر ویژگی‌های اخلاقی او سخن گفته‌اند.<ref>ابن عنبه، عمدة الطالب، ۱۴۱۷ق، ص۱۷۷؛بغدادی، تاریخ بغداد،‌۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۲۹

؛ابن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۳۱۲؛ {{پک|ابن اثیر| ۱۳۸۵ق| ک= الکامل|ص=ج۶، ص۱۶۴}} {{پک|شامی|۱۴۲۰ق| ک=الدرالنظیم|ص= ص۶۵۱-۶۵۳}}</ref> مواردی از بردباری و عبادت امام کاظم(ع) در منابع اهل‌ سنت گزارش شده است.<ref>{{پک|بغدادی|۱۴۱۷ق|ک= تاریخ بغداد|ص= ج۱۳، ص۲۹-۳۳}}</ref> برخی از عالمان اهل‌ سنت مانند سَمْعانی،‌ تاریخ‌نگار، [[محدث]] و [[فقیه]] شافعی قرن ششم هجری، به [[زیارت]] قبر امام کاظم می‌رفته<ref>{{پک|سمعانی|۱۳۸۲ق|ک= الانساب|ص= ج۱۲، ص۴۷۹}}</ref> و به او [[توسل|متوسل]] می‌شده‌اند. ابوعلی خَلّال، از علمای اهل‌ سنت در قرن سوم هجری، گفته است هر گاه برایم مشکلی پیش می‌آمد به زیارت قبر موسی بن جعفر می‌رفتم و به او متوسل می‌شدم، مشکلم برطرف می‌شد.<ref> {{پک|بغدادی|۱۴۱۷ق|ک= تاریخ بغداد|ص= ج۱، ص۱۳۳}}</ref> از [[محمد بن ادریس شافعی|امام شافعی]]، از [[فقهای چهارگانه اهل‌سنت]]، نیز نقل شده که قبر او را «داروی شفابخش» توصیف کرده است.<ref> {{پک|کعبی|۱۴۳۰ق|ک=الامام موسی بن الکاظم علیه السلام سیره و تاریخ|ص= ص۲۱۶}}</ref>

آثار زیادی درباره امام کاظم در قالب کتاب، پایان‌نامه، و مقاله به زبان‌های مختلف نوشته شده که تعداد آنها تا ۷۷۰ اثر شمرده شده است.<ref> {{پک|اباذری|۱۳۹۳ش| ک=کتاب‌شناسی کاظمین|ص= ص۱۴}}</ref> کتاب‌های ''کتابنامه امام کاظم علیه السلام''،<ref>{{پک|انصاری قمی|بی‌تا|ک= کتابنامه امام کاظم}}</ref> ''کتاب‌شناسی کاظمین''،<ref>{{پک|اباذری|۱۳۹۳ش|ک=کتاب‌شناسی کاظمین}}</ref> و مقاله ''کتاب‌شناسی امام کاظم علیه السلام''<ref>{{پک|جمعی از نویسندگان|۱۳۹۲ش|ک= مجموعه مقالات همایش زمانه و سیره امام کاظم|ج۲، ص۵۶۲-۶۳۵}}</ref> به معرفی این آثار پرداخته‌اند. موضوع بیشتر این آثار ابعاد زندگی و شخصیت امام هفتم شیعیان است. همچنین همایشی با عنوان «سیره و زمانه امام کاظم(ع)» در [[بهمن (ماه)|بهمن]] [[سال ۱۳۹۲ هجری شمسی|۱۳۹۲ش]] در [[ایران]] برگزار شد که مقالات آن با عنوان مجموعه مقالات همایش سیره امام کاظم(ع) منتشر شده است.<ref>{{پک|جمعی از نویسندگان|۱۳۹۲ش|ک= مجموعه مقالات همایش سیره و زمانه امام کاظم|ص= ج۱، ص۳۰-۳۱}}</ref>  

* ابن ابی الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی،‌ ۱۴۰۴ق.

* ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارالصادر، ۱۳۸۵ق.

* ابن جوزی، سبط، تذکرة الخواص، قم، منشورات شریف الرضی، ۱۴۱۸ق.‏

* ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، تصحیح: علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۴ق.

* ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، قم، نشر علامه، ۱۳۷۹ق.

* ابن عنبه حسنی، سید جمال الدین احمد، عمدة الطالب فی أنساب آل ابى‌طالب، قم‏، انتشارات انصاریان، ۱۴۱۷ق.

* پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، قم،‌ مؤسسه امام صادق، ۱۳۷۲ش.  

* جباری، محمدرضا، امام کاظم علیه السلام و سازمان وکالت، در فصل‌نامه تاریخ اسلام، شماره۵۳، بهار ۱۳۹۲ش.

* جباری، محمدرضا، سازمان وکالت، قم، مؤسسه امام خمینی،‌ ۱۳۸۲ش.

* جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم،‌ انتشارات انصاریان، ۱۳۸۱ش.

* جمعی از نویسندگان،‌ انجمن تاریخ‌پژوهان حوزه علمیه قم،‌ مجموعه مقالات همایش سیره و زمانه امام کاظم علیه السلام،‌ قم،‌ مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه،‌ ۱۳۹۲ش.

* حاج حسن،‌ حسین، باب الحوائج الامام موسی الکاظم علیه السلام، بیروت، دارالمرتضی، ۱۴۲۰ق.

* حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، تهران، مکتبه نینوی الحدیثه،‌ بی‌تا.

* شامی، یوسف بن حاتم،‌ الدرالنظیم فی مناقب الائمة الهامیم، قم، جامعه مدرسین،‌ ۱۴۲۰ق.  

* شبراوی، جمال الدین، الاتحاف بحب الاشراف، قم، دارالکتاب،‌ ۱۴۲۳ق.

* شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النعمه، تهران،‌ انتشارات اسلامیه، ۱۳۹۵ق.

* شیخ صدوق،‌ محمد بن علی بن بابویه، التوحید، تصحیح: هاشم حسینی، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۹۸ق.

* شیخ طوسی،‌ محمد بن حسن، اختیار معرفه الرجال، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۴ق.

* شیخ طوسی،‌ محمد بن حسن، الغیبه، قم، دارالمعارف الاسلامیه، قم، ۱۴۱۱ق.

* شیخ طوسی،‌ محمد بن حسن، رجال طوسی،‌ قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۵ق.

* شیخ طوسی،‌ محمد بن حسن، فهرست کتب الشیعه و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، تصحیح: عبدالعزیز طباطبایی، قم، مکتبة المحقق الطباطبایی، ۱۴۲۰ق.

* شیخ طوسی،‌ محمد بن حسن،‌ تهذیب الاحکام، تصحیح: حسن موسوی خرسان،‌ قم، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.

* شیخ مفید، محمد بن محمد بن نُعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، كنگره شیخ مفید،‌۱۴۱۳ق.

* طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، قم، الشریف الرضی،‌ ۱۴۱۲ق.

* طبرسی، فضل بن حسن، الاحتجاج علی اهل اللجاج، تصحیح: محمدباقر خرسان، مشهد، نشر مرتضی،‌ ۱۴۰۳ق.

* طبری، محمد بن جریر بن رستم،‌ دلائل الامامه، قم، بعثت، ۱۴۰۳ق.

* عاملی، حسن بن زین الدین، التحریر الطاوسی، تحقیق: فاضل جواهری،‌ قم، کتابخانه آیت الله مرعشی، ۱۴۱۱ق.  

* فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین، تحقیق: مهدی رجایی، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی،‌ ۱۴۰۵ق.

* کعبی، علی موسی، الامام موسی بن الکاظم علیه السلام سیره و تاریخ،‌ بی‌جا، مؤسسه الرساله، ۱۴۳۰ق.

* مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار،‌ بیروت، داراحیاءالتراث العربی، ۱۴۰۳ق.

* مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیه،‌ ترجمه: محمدجواد نجفی، تهران، انتشارات اسلامیه، ۱۳۶۲ش.

* نصر اصفهانی، اباذر، کتاب‌شناسی کاظمین، تهران، نشر مشعر،‌ ۱۳۹۳ش.

* نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، بیروت، دارالاضواء،‌ ۱۴۰۴ق.

* یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ الیعقوبی،‌ بیروت، دارصادر، ۱۳۵۸ق.