Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۳٬۹۹۳
ویرایش
رؤیت خدا: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{اعتقادات شیعه}} | {{اعتقادات شیعه}} | ||
'''رؤیت خدا''' مسئلهای کلامی درباره امکان دیدن [[خدا]] با چشم است. متکلمان [[امامیه]] و [[معتزله]] معتقدند خدا نه در دنیا و نه در [[آخرت]]، با چشم ظاهری دیده نمی‌شود. از دیدگاه اینان، دیدن خدا با چشم ظاهری مستلزم جسمانیت خداست. در مقابل بیشتر [[مذاهب کلامی اهل‌سنت]] مانند [[اشاعره]]، [[اهل‌حدیث]]، | '''رؤیت خدا''' مسئلهای کلامی درباره امکان دیدن [[خدا]] با چشم است. متکلمان [[امامیه]] و [[معتزله]] معتقدند خدا نه در دنیا و نه در [[آخرت]]، با چشم ظاهری دیده نمی‌شود. از دیدگاه اینان، دیدن خدا با چشم ظاهری مستلزم جسمانیت خداست. در مقابل بیشتر [[مذاهب کلامی اهل‌سنت]] مانند [[اشاعره]]، [[اصحاب حدیث|اهل‌حدیث]]، مجسمه، [[کرامیه|کَرّامِیّه]] و [[سلفیه]] برآن‌اند که امکان دیدن خداوند وجود دارد. | ||
سابقه مسئله رؤیت خدا به قرن دوم قمری باز می‌گردد. از دیدگاه برخی، این مسئله توسط [[یهودیت|یهودیان]] و [[مسیحیت|مسیحیان]] متظاهر به [[اسلام]] وارد مباحث اسلامی شد. رؤیت خدا افزون بر | سابقه مسئله رؤیت خدا به قرن دوم قمری باز می‌گردد. از دیدگاه برخی، این مسئله توسط [[یهودیت|یهودیان]] و [[مسیحیت|مسیحیان]] متظاهر به [[اسلام]] وارد مباحث اسلامی شد. رؤیت خدا افزون بر [[کلام اسلامی|کلام]]، در [[قرآن]]، [[حدیث|روایات]] و [[عرفان]] نیز مورد بحث بوده و در این باره، کتب متعددی، ازجمله «رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنّة و العقل الصریح» اثر [[جعفر سبحانی]] به نگارش درآمده است. | ||
==مفهوم و جایگاه== | ==مفهوم و جایگاه== | ||
رؤیت خدا مسئلهای کلامی است | رؤیت خدا مسئلهای کلامی است درباره اینکه آیا می‌توان خدا را با چشم سر دید یا خیر.<ref> سبحانی، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۲۶و۲۷؛ سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۲۷؛ بهبهانی، رؤیة الله بین التنزیه و التشبیه، ۱۴۲۶ق، ص۱۶.</ref> در [[آیه|آیاتی]] از قرآن، از رؤیت خدا سخن آمده است؛ مانند آیات ۲۲ و ۲۳ [[سوره قیامت]]، آیه ۱۵ [[سوره مطففین]]، آیه ۱۶ [[سوره یونس]]، و آیات ۱۱ تا ۱۳ [[سوره نجم]]. در برخی آیات نیز دیدن خدا نفی شده است؛ همچون آیه ۱۰۳ [[سوره انعام]]، آیه ۱۴۳ [[سوره اعراف]]، آیه ۵۵ [[سوره بقره]]، آیه ۱۵۳ [[سوره نساء]] و آیه ۲۱ [[سوره فرقان]].<ref>ذاکری و دیگران، «رؤیت»، ص۷۹۹-۸۰۲.</ref> در منابع روایی شیعه و سنی، روایات فراوانی درباره امکان یا عدم امکان رؤیت خدا نقل شده است.<ref>برای روایات شیعه نگاه کنید به کلینی، الکافی، اسلامیه، ۱۴۰۷ق، باب ابطال الرؤیة، ج۱، ص۹۵-۱۱۰؛ شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، باب ما جاء فی الرؤیة، ص۱۰۷-۱۲۲؛ نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، خطبه ۹۱، ص۱۲۴، خطبه ۱۸۵، ص۲۶۹ و خطبه ۱۸۶، ص۲۷۳؛ شرف‌الدین، رؤیة الله و فلسفة المیثاق و الولایة، ۱۴۲۳ق، ص۵۳-۸۱. برای روایات اهل‌سنت نگاه کنید به بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۱۵، ج۶، ص۱۳۹، ج۹، ص۱۲۷-۱۲۹؛ دارقطنی، رؤیة الله جل و علا، ۱۴۲۶ق، ص۷-۹۴.</ref> | ||
[[تفسیر قرآن|مفسران]] مخالف و موافق امکان رؤیت خداوند، در ذیل این آیات به‌صورت مبسوط به بحث درباره رؤیت خدا پرداخته‌اند.<ref>برای تفاسیر مخالفان رؤیت خدا به‌عنوان نمونه نگاه کنید به طوسی، التبیان، داراحیاء التراث العربی، ج۱، ص۲۴۹-۲۵۳، ج۱۰، ص۱۹۷-۱۹۹؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۸، ص۲۳۷-۲۴۳؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۴۱؛ ج۲، ص۱۵۱-۱۵۷؛ برای تفاسیر موافقان رؤیت به‌عنوان نمونه نگاه کنید به فخر رازی، تفسیر کبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۵۱۹-۵۲۰، ج۱۴، ص۳۵۴-۳۵۸، ج۳۰، ص۷۳۰-۷۳۳.</ref> | |||
گفته شده به سبب اینکه صوفیان همواره به‌دنبال تماسی بی‌واسطه با خداوند بوده‌اند، رؤیت خدا در [[عرفان]] و [[تصوف]] نیز به مسئلهای جدی تبدیل شد و تقریباً همه کسانی که در طبقه اول صوفیان قرار دارند، همچون [[ابراهیم بن ادهم|ابراهیم ادهم]]، سخنانی در این باب دارند.<ref>نگاه کنید به ذاکری و دیگران، «رؤیت»، ص۸۱۰.</ref> | |||
گفته شده به سبب اینکه | |||
ابراهیم ادهم]]، سخنانی در این باب دارند.<ref>نگاه کنید به ذاکری و دیگران، «رؤیت»، ص۸۱۰.</ref> | |||
==تاریخچه مسئله== | ==تاریخچه مسئله== | ||
در اسلام، سابقه مباحث کلامی درباره رؤیت خدا به قرن دوم قمری بازمی‌گردد.<ref>سبحانی، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۲۴و۲۵؛ ذاکری و دیگران، «رؤیت»، ص۸۰۴.</ref> در این قرن، دو فرقه کلامیِ [[جهمیه|فرقه جَهْمیّه]] و [[معتزله]] رؤیت خدا با چشم سر را انکار کردند. در اوایل قرن سوم، امکان دیدن خدا از عقاید اصلی [[احمد بن حنبل]]، از ائمه چهارگانه اهل‌سنت و پیروانش شد. دیگر فرقه‌های کلامی همچون [[ماتریدیه|ماتُریدیه]]، [[اشاعره]]، | در اسلام، سابقه مباحث کلامی درباره رؤیت خدا به قرن دوم قمری بازمی‌گردد.<ref>سبحانی، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۲۴و۲۵؛ ذاکری و دیگران، «رؤیت»، ص۸۰۴.</ref> در این قرن، دو فرقه کلامیِ [[جهمیه|فرقه جَهْمیّه]] و [[معتزله]] رؤیت خدا با چشم سر را انکار کردند. در اوایل قرن سوم، امکان دیدن خدا از عقاید اصلی [[احمد بن حنبل]]، از ائمه چهارگانه اهل‌سنت و پیروانش شد. دیگر فرقه‌های کلامی همچون [[ماتریدیه|ماتُریدیه]]، [[اشاعره]]، مُجَسّمه، [[مشبهه|مُشَبّهه]]، [[کرامیه|کَرّامِیّه]] و سلفیه<ref>ابن‌تیمیه، منهاج السنة النبویة، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۳۱۶، ۳۲۹-۳۴۹، ج۳، ص۳۴۱، ۳۴۴و۳۴۷.</ref> امکان رؤیت خدا با چشم سر را پذیرفتند.<ref>ذاکری و دیگران، «رؤیت خدا»، ص۸۰۴.</ref> | ||
برخی، از جمله [[جعفر سبحانی]]، متکلم شیعه قرن ۱۴، معتقدند اندیشه دیدن خدا توسط برخی از [[یهود|یهودیان]] و [[مسیحیت|مسیحیانی]] که تظاهر به [[اسلام]] می‌کردند مانند [[کعب الاحبار|کَعْبُ الاَحْبار]] به [[احادیث]] و مباحث اسلامی وارد شد.<ref>نگاه کنید به سبحانی، الهیات، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۳۸و۱۳۹؛ سبحانی، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۱۵-۲۴؛ بهبهانی، رؤیة الله بین التنزیه و التشبیه، ۱۴۲۶ق، ص۹۹ و ۱۰۰.</ref> از دیدگاه جعفر سبحانی، تمام احادیث مرتبط با رؤیت خدا توسط مسلمان‌نماهای یهودی و مسیحی وارد منابع روایی مسلمانان شده است.<ref>نگاه کنید به سبحانی، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۱۶.</ref> | برخی، از جمله [[جعفر سبحانی]]، متکلم شیعه قرن ۱۴، معتقدند اندیشه دیدن خدا توسط برخی از [[یهود|یهودیان]] و [[مسیحیت|مسیحیانی]] که تظاهر به [[اسلام]] می‌کردند مانند [[کعب الاحبار|کَعْبُ الاَحْبار]] به [[حدیث|احادیث]] و مباحث اسلامی وارد شد.<ref>نگاه کنید به سبحانی، الهیات، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۳۸و۱۳۹؛ سبحانی، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۱۵-۲۴؛ بهبهانی، رؤیة الله بین التنزیه و التشبیه، ۱۴۲۶ق، ص۹۹ و ۱۰۰.</ref> از دیدگاه جعفر سبحانی، تمام احادیث مرتبط با رؤیت خدا توسط مسلمان‌نماهای یهودی و مسیحی وارد منابع روایی مسلمانان شده است.<ref>نگاه کنید به سبحانی، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۱۶.</ref> | ||
===رؤیت خدا در ادیان دیگر=== | ===رؤیت خدا در ادیان دیگر=== | ||
پیش از [[اسلام]]، مسئله رؤیت خدا در [[تورات]] و [[انجیل]] مطرح بوده است.<ref>ذاکری و دیگران، «رؤیت»، ص۷۹۹.</ref> در تورات، کتاب مقدس یهودیان، [[خدا|خداوند]] خطاب به [[حضرت موسی(ع)]] می‌گوید: «نمی‌توانی روی مرا ببینی؛ زیرا انسانی که مرا ببیند، زنده نمی‌ماند».<ref>کتاب مقدس، سفرخروج، باب ۳۳، آیه ۲۰.</ref> در آیه دیگری خطاب به موسی(ع) گفته شده: «دست خود را خواهم برداشت تا قفای مرا ببینی، اما روی من دیده نمی‌شود».<ref>کتاب مقدس، سفرخروج، باب ۳۳، آیه ۲۳.</ref> در آیه‌ای از انجیل آمده است که پاکدلان خدا را خواهند دید؛<ref>کتاب مقدس، انجیل مَتّی، باب۵، آیه۸.</ref> اما در آیه دیگری گفته شده خدا را هرگز کسی ندیده است.<ref>کتاب مقدس، انجیل یوحنا، باب۱، آیه ۱۸.</ref> | پیش از [[اسلام]]، مسئله رؤیت خدا در [[تورات]] و [[انجیل]] مطرح بوده است.<ref>ذاکری و دیگران، «رؤیت»، ص۷۹۹.</ref> در تورات، کتاب مقدس یهودیان، [[خدا|خداوند]] خطاب به [[موسی (پیامبر)|حضرت موسی(ع)]] می‌گوید: «نمی‌توانی روی مرا ببینی؛ زیرا انسانی که مرا ببیند، زنده نمی‌ماند».<ref>کتاب مقدس، سفرخروج، باب ۳۳، آیه ۲۰.</ref> در آیه دیگری خطاب به موسی(ع) گفته شده: «دست خود را خواهم برداشت تا قفای مرا ببینی، اما روی من دیده نمی‌شود».<ref>کتاب مقدس، سفرخروج، باب ۳۳، آیه ۲۳.</ref> در آیه‌ای از انجیل آمده است که پاکدلان خدا را خواهند دید؛<ref>کتاب مقدس، انجیل مَتّی، باب۵، آیه۸.</ref> اما در آیه دیگری گفته شده خدا را هرگز کسی ندیده است.<ref>کتاب مقدس، انجیل یوحنا، باب۱، آیه ۱۸.</ref> | ||
==دیدگاه مذاهب اسلامی درباره رؤیت خدا== | ==دیدگاه مذاهب اسلامی درباره رؤیت خدا== | ||
سه دیدگاه اصلی درباره مسئله رؤیت خدا مطرح شده است: | سه دیدگاه اصلی درباره مسئله رؤیت خدا مطرح شده است: مُجَسّمه و [[کَرّامِیّه|کَرّامیّه]] از فرقه‌های کلامی اهل‌سنت دیدن خدا در دنیا و آخرت را ممکن می‌دانند؛ زیرا خداوند را جسمانی و مکانمند توصیف می‌کنند.<ref>سبحانی، الالهیات، مؤسسه امام صادق(ع)، ج۲، ص۱۲۵؛ فخر رازی، الاربعین فی اصول الدین، ۱۹۸۶م، ج۱، ص۲۶۶و۲۶۷؛ بهبهانی، رؤیة الله بین التنزیه و التشبیه، ۱۴۲۶ق، ص۱۵.</ref> | ||
دیگر فرقه‌های کلامی اهل‌سنت، همچون [[اشاعره]]،<ref>اشعری، الإبانة عن اصول الدّیانة، ۱۳۹۷ق، ص۲۵و۵۱؛ آمدی، غایة المرام، ۱۴۱۳ق، ص۱۴۲.</ref> و [[اهل‌حدیث]]<ref>سبحانی، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۲۷.</ref> از دیگر فرقه‌های کلامی اهل‌سنت می‌گویند خدا تنها در [[آخرت]] با چشم سر دیده می‌شود؛ هرچند قائل به جسمانی بودن خدا نیستند.<ref>سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۲۵.</ref> | دیگر فرقه‌های کلامی اهل‌سنت، همچون [[اشاعره]]،<ref>اشعری، الإبانة عن اصول الدّیانة، ۱۳۹۷ق، ص۲۵و۵۱؛ آمدی، غایة المرام، ۱۴۱۳ق، ص۱۴۲.</ref> و [[اصحاب حدیث|اهل‌حدیث]]<ref>سبحانی، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۲۷.</ref> از دیگر فرقه‌های کلامی اهل‌سنت می‌گویند خدا تنها در [[آخرت]] با چشم سر دیده می‌شود؛ هرچند قائل به جسمانی بودن خدا نیستند.<ref>سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۲۵.</ref> | ||
[[امامیه]]،<ref>علامه حلی، کشف المراد، ۱۳۸۲ش، ص۴۶؛ سبحانی، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۲۷؛ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۲۵۶و۲۵۷.</ref>، [[زیدیه]]<ref>سبحانی، رؤیة‌الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۲۷؛ اشعری، مقالات الاسلامیین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۷۲.</ref> و [[معتزله]]<ref>قاضی عبدالجبار، المختصر فی اصول الدین، ۱۹۷۱م، ص۱۹۰؛ شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۵۷ و ۱۱۴.</ref> رؤیت خدا در دنیا و آخرت را محال می‌دانند و در این باره اتفاق‌نظر دارند.<ref>اشعری، مقالات الاسلامیین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۳۱و۱۷۲؛ آمدی، غایة المرام، ۱۴۱۳ق، ص۱۴۲؛ شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۵؛ سبحانی، الالهیات، مؤسسه امام صادق(ع)، ج۲، ص۱۲۵.</ref> | [[امامیه]]،<ref>علامه حلی، کشف المراد، ۱۳۸۲ش، ص۴۶؛ سبحانی، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۲۷؛ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۲۵۶و۲۵۷.</ref>، [[زیدیه]]<ref>سبحانی، رؤیة‌الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۲۷؛ اشعری، مقالات الاسلامیین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۷۲.</ref> و [[معتزله]]<ref>قاضی عبدالجبار، المختصر فی اصول الدین، ۱۹۷۱م، ص۱۹۰؛ شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۵۷ و ۱۱۴.</ref> رؤیت خدا در دنیا و آخرت را محال می‌دانند و در این باره اتفاق‌نظر دارند.<ref>اشعری، مقالات الاسلامیین، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۳۱و۱۷۲؛ آمدی، غایة المرام، ۱۴۱۳ق، ص۱۴۲؛ شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۵؛ سبحانی، الالهیات، مؤسسه امام صادق(ع)، ج۲، ص۱۲۵.</ref> | ||
| خط ۳۸: | خط ۳۵: | ||
===دلایل نقلی=== | ===دلایل نقلی=== | ||
دلایل نقلی [[آیات قرآن]] و [[روایات]] را شامل می‌شود: | دلایل نقلی [[آیه|آیات قرآن]] و [[حدیث|روایات]] را شامل می‌شود: | ||
از جمله آیات قرآن، آیه ۱۴۳ سوره اعراف است که در آن، موسای نبی از خداوند می‌خواهد او را ببیند، اما خدا پاسخ می‌دهد که موسی نمی‌تواند او را ببیند. استدلال این است که اگر دیدن خداوند محال بود، [[حضرت موسی(ع)]] چنین درخواستی از خداوند نمی‌کرد.<ref>اشعری، الإبانة عن اصول الدیانة، ۱۳۹۷ق، ص۴۱؛ رازی، الاربعین فی اصول الدین، ۱۹۸۶م، ج۱، ص۲۷۸.</ref> | از جمله آیات قرآن، آیه ۱۴۳ سوره اعراف است که در آن، موسای نبی از خداوند می‌خواهد او را ببیند، اما خدا پاسخ می‌دهد که موسی نمی‌تواند او را ببیند. استدلال این است که اگر دیدن خداوند محال بود، [[موسی (پیامبر)|حضرت موسی(ع)]] چنین درخواستی از خداوند نمی‌کرد.<ref>اشعری، الإبانة عن اصول الدیانة، ۱۳۹۷ق، ص۴۱؛ رازی، الاربعین فی اصول الدین، ۱۹۸۶م، ج۱، ص۲۷۸.</ref> | ||
برای جواز رؤیت خدا به آیات دیگری مانند آیه ۴۴ [[سوره احزاب]]، آیه ۲۲ و ۲۳ [[سوره قیامت]]، آیه ۱۵ [[سوره مطففین]]<ref>نگاه کنید به: اشعری، الإبانة عن اصول الدیانة، ۱۳۹۷ق، ص۳۵، ۴۵ و ۴۶؛ فخر رازی، الاربعین فی اصول الدین، ۱۹۸۶م، ج۱، ص۲۹۲-۲۹۵.</ref> و آیه ۱۰۳ [[سوره انعام]]<ref>فخر رازی، تفسیر کبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۳، ص۹۷.</ref> نیز استدلال شده است. | برای جواز رؤیت خدا به آیات دیگری مانند آیه ۴۴ [[سوره احزاب]]، آیه ۲۲ و ۲۳ [[سوره قیامت]]، آیه ۱۵ [[سوره مطففین]]<ref>نگاه کنید به: اشعری، الإبانة عن اصول الدیانة، ۱۳۹۷ق، ص۳۵، ۴۵ و ۴۶؛ فخر رازی، الاربعین فی اصول الدین، ۱۹۸۶م، ج۱، ص۲۹۲-۲۹۵.</ref> و آیه ۱۰۳ [[سوره انعام]]<ref>فخر رازی، تفسیر کبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۳، ص۹۷.</ref> نیز استدلال شده است. | ||
برای اثبات دیدن خدا در آخرت به | برای اثبات دیدن خدا در آخرت به روایات منقول از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] نیز استناد کرده‌اند؛<ref>نگاه کنید به: دارقطنی، رؤیة الله جل و علا، ۱۴۲۶ق، ص۷-۹۴.</ref> مانند این روایت نبوی:<ref>بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۱۵، ج۶، ص۱۳۹، ج۹، ص۱۲۷-۱۲۹.</ref> «پروردگارتان را خواهید دید، چنان‌که ماه شب چهاردهم را مشاهده می‌کنید.»<ref>اشعری، الإبانة عن اصول الدّیانة، ۱۳۹۷ق، ص۴۹؛ ابن‌تیمیه، منهاج السنة النبویة، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۳۳۲، ج۳، ص۳۴۱.</ref> | ||
==دلایل ناممکن بودن رؤیت خدا== | ==دلایل ناممکن بودن رؤیت خدا== | ||
| خط ۵۱: | خط ۴۸: | ||
===دلایل عقلی=== | ===دلایل عقلی=== | ||
به‌گفته جعفر سبحانی، اساس ادله عقلی این است که دیدن خدا مستلزم اثبات جسم یا صفات جسم برای خداست.<ref>سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۲۸.</ref> برخی از ادله عقلی از این قرار است: | به‌گفته جعفر سبحانی، اساس ادله عقلی این است که دیدن خدا مستلزم اثبات جسم یا صفات جسم برای خداست.<ref>سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۲۸.</ref> برخی از ادله عقلی از این قرار است: | ||
# دیدن با چشم ظاهری مستلزم آن است که [[خداوند]] دارای بُعد، مکان و زمان باشد؛ در حالی که خداوند منزه از این اوصاف است.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۲۵۷.</ref> از نظر [[علامه حلی]] اقتضای وجوب وجود خداوند، مجرد بودن خدا و نفی جهت و مکان از اوست. با نفی این موارد، رؤيت خدا با چشم ظاهری منتفی می‌شود.<ref>علامه حلی، کشف المراد، ۱۳۸۲ش، ص۴۶و۴۷.</ref> | # دیدن با چشم ظاهری مستلزم آن است که [[خدا|خداوند]] دارای بُعد، مکان و زمان باشد؛ در حالی که خداوند منزه از این اوصاف است.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۲۵۷.</ref> از نظر [[علامه حلی]] اقتضای وجوب وجود خداوند، مجرد بودن خدا و نفی جهت و مکان از اوست. با نفی این موارد، رؤيت خدا با چشم ظاهری منتفی می‌شود.<ref>علامه حلی، کشف المراد، ۱۳۸۲ش، ص۴۶و۴۷.</ref> | ||
# خداوند یا به تمام ذات قابل رؤیت است یا جزئی از ذاتش دیده می‌شود. صورت اول به متناهی و محدود بودن خدا می‌انجامد و صورت دوم مستلزم مرکب، مکانمند و جهت‌دار بودن خداست که هر دو صورت محال و باطل است. پس خدا قابل مشاهده و دیدن نیست.<ref>سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۲۷.</ref> | # خداوند یا به تمام ذات قابل رؤیت است یا جزئی از ذاتش دیده می‌شود. صورت اول به متناهی و محدود بودن خدا می‌انجامد و صورت دوم مستلزم مرکب، مکانمند و جهت‌دار بودن خداست که هر دو صورت محال و باطل است. پس خدا قابل مشاهده و دیدن نیست.<ref>سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۲۷.</ref> | ||
| خط ۶۰: | خط ۵۷: | ||
آیه دیگر این است: «لَّا تُدْرِ‌کهُ الْأَبْصَارُ وَهُوَ یدْرِ‌ک الْأَبْصَارَ؛ چشم‌ها او را درنمى‌یابند و اوست که دیدگان را درمى‌یابد».<ref>سوره انعام، آیه ۱۰۳.</ref> از دیدگاه متکلمان امامی و معتزلی آیه دلالت دارد که خدا با چشم دیده نمی‌شود؛<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۲۵۸؛ سبحانی، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۵۵؛ قاضی عبدالجبار، شرح اصول الخمسة، ۱۴۲۲ق، ص۱۵۶.</ref> | آیه دیگر این است: «لَّا تُدْرِ‌کهُ الْأَبْصَارُ وَهُوَ یدْرِ‌ک الْأَبْصَارَ؛ چشم‌ها او را درنمى‌یابند و اوست که دیدگان را درمى‌یابد».<ref>سوره انعام، آیه ۱۰۳.</ref> از دیدگاه متکلمان امامی و معتزلی آیه دلالت دارد که خدا با چشم دیده نمی‌شود؛<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۲۵۸؛ سبحانی، رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح، ص۵۵؛ قاضی عبدالجبار، شرح اصول الخمسة، ۱۴۲۲ق، ص۱۵۶.</ref> | ||
روایات منقول از [[امامان شیعه|امامان شیعه(ع)]] هم دلالت دارند که خداوند با چشم ظاهری دیده نمی‌شود.<ref>نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، باب ابطال الرؤیة، ج۱، ص۹۵-۱۱۰؛ شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، باب ما جاء فی الرؤیة، ص۱۰۷-۱۲۲.</ref> در روایتی، شخصی از امام علی(ع) می‌پرسد آیا خدا را دیده است و او پاسخ می‌دهد خدایی را که نمی‌بینم عبادت نمی‌کنم؛ اما او را با حقیقت ایمان می‌توان مشاهده کرد، نه با چشمان سر.<ref>نهج البلاغة، چاپ دار الكتاب اللبناني، ج۱، ص۲۵۸، خطبه ۱۷۹.</ref> | |||
از نظر مخالفان امکان رؤیت خدا، روایت نبویِ مورداستناد موافقان، بر فرض صحت، بر علم به خدا دلالت دارد، نه دیدن با چشم ظاهری؛ زیرا اگر مراد دیدن با چشم ظاهری باشد، روایت مستلزم جهت داشتن خداست که محال است.<ref>قاضی عبدالجبار، المختصر فی اصول الدین، ۱۹۷۱م، ص۱۹۱و۱۹۲.</ref> | از نظر مخالفان امکان رؤیت خدا، روایت نبویِ مورداستناد موافقان، بر فرض صحت، بر علم به خدا دلالت دارد، نه دیدن با چشم ظاهری؛ زیرا اگر مراد دیدن با چشم ظاهری باشد، روایت مستلزم جهت داشتن خداست که محال است.<ref>قاضی عبدالجبار، المختصر فی اصول الدین، ۱۹۷۱م، ص۱۹۱و۱۹۲.</ref> | ||
| خط ۷۰: | خط ۶۷: | ||
*'''رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنّة و العقل الصریح'''، اثر [[جعفر سبحانی]]. آیت الله سبحانی در این کتاب، رؤیت خدا را نظریه‌ای وارداتی از یهود دانسته و درصدد ابطال این نظریه و دفاع از دیدگاه شیعه با براهین عقلی، قرآنی و روایی برآمده است. | *'''رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنّة و العقل الصریح'''، اثر [[جعفر سبحانی]]. آیت الله سبحانی در این کتاب، رؤیت خدا را نظریه‌ای وارداتی از یهود دانسته و درصدد ابطال این نظریه و دفاع از دیدگاه شیعه با براهین عقلی، قرآنی و روایی برآمده است. | ||
*'''رؤیة الله جل و علا'''، علی بن عمر دارقُطنی. دارقُطنی، از | *'''رؤیة الله جل و علا'''، علی بن عمر دارقُطنی. دارقُطنی، از اهل حدیث و [[محدث|محدثان]] مشهور قرن چهارم. در این کتاب، برای اثبات جواز رؤیت خدا، آیات و روایات ناظر به رؤیت خدا گردآوری شده است.<ref> نگاه کنید به دارقطنی، رؤیة الله جل و علا، ۱۴۲۶ق، ص۷؛ نفیسی، «دارقطنی، ابوالحسن علی بن عمر»، ص۷۵۵.</ref> این کتاب به همراه دو ضمیمه «رؤیة الله تبارک و تعالی» تألیف ابن‌نحاس و «ضوء الساری إلی معرفة رؤیة الباری» به قلم ابی‌شامه مقدسی توسط انتشارات دارالکتب العلمیه چاپ شده است. همچنین به ضمیمه «المصباح المنیر فی رؤیة الرب الخبیر» و «المحلق الضّافی إلی ما فی کتاب الرؤیة الوافی» به قلم اَبواُویس الکردی در انتشارات دار ابن‌تیمیه منتشر شده است. | ||
از دیگر آثار درباره رؤیت خدا این موارد است: ''رؤیة الله بین التنزیه و التشبیه''، عبدالکریم بهبهانی، مجمع جهانی اهل بیت؛ ''رویت ماه در آسمان: بررسی تاریخی مسئله لقاءالله در کلام و تصوف''، نصرالله پورجوادی، مرکز نشر دانشگاهی؛ ''رویت خداوند؟ در این جهان و جهان دیگر''، سید عبدالمهدی توکل، زیرنظر [[ناصر مکارم شیرازی]]، امام علی بن ابی‌طالب. | از دیگر آثار درباره رؤیت خدا این موارد است: ''رؤیة الله بین التنزیه و التشبیه''، عبدالکریم بهبهانی، مجمع جهانی اهل بیت؛ ''رویت ماه در آسمان: بررسی تاریخی مسئله لقاءالله در کلام و تصوف''، نصرالله پورجوادی، مرکز نشر دانشگاهی؛ ''رویت خداوند؟ در این جهان و جهان دیگر''، سید عبدالمهدی توکل، زیرنظر [[ناصر مکارم شیرازی]]، امام علی بن ابی‌طالب. | ||