علوم غریبه: تفاوت میان نسخه‌ها

ابن خلدون علوم غریبه را مهارت‌هایی می‌داند که انسان را به اثرگذاری بر عناصر توانا می‌سازد.<ref>ابن خلدون، مقدمه، ۱۳۹۱ق، ص۶۵۵.</ref> نیشابوری در کتاب غرایب القرآن، علوم غریبه را علوم رازآلود معرفی می‌کند که به انسان توانایی آگاهی از اسرار و امور پنهان و نیز انجام کارهای غیرعادی می‌دهد.<ref>نیشابوری، غرایب القرآن، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۴۷.</ref> برخی موضوع این علوم را نیروهای فوق طبیعی و اسرارآمیز نوشته‌اند.<ref>ماهانی، خاقانی و علوم غریبه، ۱۳۸۳ش، ص۱۲۷-۱۱۳.</ref>

در [[قرآن کریم]] در مورد [[سحر|سِحر]]، [[کهانت|کِهانت]] (خبر از آینده با تسخیر جن یا روح)،<ref>انصاری، مکاسب، ج۲، ص۳۳</ref> طیره(فالِ بد زدن)، چشم زدن و چند شاخه دیگر علوم غریبه آیاتی وجود دارد.<ref>خوش‌زبان، «بررسی جایگاه علوم غریبه در آیات و سور قرآن با استناد بر روایات»، ۱۳۹۷ش، ص۱۰۲-۸۱.</ref> قرآن کریم، [[حضرت سلیمان]] را دارای قدرت علوم غریبه معرفی کرده است. او [[جن]]، [[شیاطین]]، باد و حیوانات را تسخیر کرده بود. (آیه۱۰۱ [[سوره بقره|بقره]]؛ ۳۶،۳۷و۳۸ [[سوره ص|ص]]؛ ۸۱و۸۲ [[سوره انبیاء|انبیاء]]؛آیات۳۸و۳۹ [[سوره نمل|نمل]]) این باعث شد که شیاطین سحر را بین مردم بابِل ([[عراق عرب]]) رواج دهند. آنان از تعالیم دو فرشته [[هاروت و ماروت]] نیز سوءاستفاده کردند.(آیه۱۰۲ بقره) وزیر او [[آصف بن برخیا]] نیز از علم خود برای آوردن عرش [[بلقیس]] استفاده کرد(آیه۴۰ [[سوره نمل|نمل]]). در داستان دعوت [[حضرت موسی]] از [[فرعون]]، او نیز در مقابل موسی از ساحران استفاده کرد.(آیات ۱۲۳-۱۰۸ [[سوره اعراف|اعراف]خ؛ ۷۳-۵۷ [[سوره طه|طه]]) هم‌چنین بعضی [[مفسران]] معتقدند [[قارون]] برای ثروتمند شدن از کیمیا،<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۱ش، ج۱۶، ص۷۹.</ref> استفاده کرد. دشمنان پیامبران، آنان را به سحر یا جن‌زدگی متهم می‌کردند. (آیه۵۲ [[سوره ذاریات|ذاریات]]) در زمان ظهور [[پیامبر اسلام]]، کهانت قطع شد و جن‌ها نتوانستند اخبار آینده را از آسمان بدزدند(آیات۹و۱۰ [[سوره جن|جن]]). در آیات ۵۱و۵۲ [[سوره قلم]] نیز از تلاش برخی [[مشرکان]] برای آسیب زدن به پیامبر از طریق چشم زدن خبر داده شده است.

در بین علوم غریبه، [[روایت|روایت‌های]] بسیاری درباره نکوهش و حرمت سِحر بیان شده است.<ref>حر عاملی، وسایل الشیعه، ج۱۷، ص۱۴۸؛ طوسی، تهذیب، ج۱۰، ص۱۴۸.</ref> بیشتر فقها آموزش و یادگیری سحر را حرام،<ref>برای نمونه:نجفی، جواهر الکلام، ج۲۲، ص۷۵؛ ابن ادریس، سرائر، ج۳، ص۵۳۳و۵۳۴؛ حلی، منتهی المصطلب، ص۳۸۸</ref> و کیفر ساحر را قتل دانسته‌اند.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ج۲۲، ص۸۶؛ ج۴۱، ص۴۴۳؛ خویی، مصباح الفقاهة، ج۱، ص۲۹۲و۲۹۳.</ref> البته چند فقیه نیز معتقدند یادگیری سحر برای ابطال آن بخصوص کاربرد آن علیه سحر مدعی [[نبوت]] جایز است.<ref>برای نمونه:شهید ثانی، شرح لمعه، ج، ص۲۷۲و۲۷۳؛ نجفی، جواهر الکلام، ج۲۲، ص۷۸؛ انصاری، مکاسب، ج۲، ص۳۸.</ref>

تعدادی از فقیهان فراگیری علوم غریبه را بشرط نداشتن فساد یا نداشتن ارتباط با سحر، بدون اشکال دانسته‌اند.<ref>برای نمونه:انصاری، مکاسب، ج۲، ص۳۹؛ نجفی، جواهر الکلام، ج۲۲، ص۸۱، ۹۲و ۱۰۸؛ گلپایگانی، ارشاد السائل، ص۹۷؛ سبزواری، مهذب الاحکام، ج۱۶، ص۱۰۳.</ref> برخی نیز پیش‌گویی را با استفاده از علوم غریبه حرام دانسته‌اند. این عالمان حتی مراجعه به این علوم را برای مطالب معمولی مانند پیدا کردن فرد یا کالای گمشده جایز نمی‌دانند.<ref>برای نمونه:فیض کاشانی، مفاتیح الشرائع، ج۲، ص۲۳؛ کاشف الغطاء،‌ انوار الفقاهة، کتاب التجارة، ص۳۴۵.</ref> هم‌چنین شماری از فقها معتقدند اگر از راه علوم غریبه برای کسی آگاهی و یقین حاصل شد، فقط برای خود او [[حجّت]] است؛ ولی قضاوت کردن<ref>خویی، فقه الشیعة، ج۲، ص۶۹-۶۸.</ref> و شهادت دادن<ref>خمینی، تحریر الوسیلة، ج۲، ص۴۴۵.</ref> بر اساس آن جایز نیست. در نظر [[آیت‌الله خویی]] [[تقلید]] از کسی که به احکام شرع از راهی جز منابع چهار گانه [[قرآن|کتاب]]، [[سنّت]]، [[عقل]] و [[اجماع]]، از قبیل علوم غریبه، علم پیدا کرده است، جایز نیست.<ref>خویی، التنقیح، باب الاجتهاد و التقلید، ص۲۴۰۵.</ref>

در روند تقسیم‌بندی علوم توسط [[مسلمانان]] نیز، زیرمجموعه‌های علوم غریبه در گروه‌های مختلف قرار گرفتند. [[فارابی]]، احکام نجوم (پیشگویی حوادث از نجوم) و حِیَل (شامل جبر و مهندسی و ساختن آلات نجوم و ظرف‌های عجیب) را در دسته علم تَعالیم قرار داد.<ref>فارابی، احصاءالعلوم، ۱۹۴۸م، ص۴۴.</ref> پس از او [[ابن‌سینا]] در مقدمه [[کتاب شفاء]] عناوین احکام نجوم، تعبیر، طلسم‌ها، نیرنگ‌ها و کیمیا را زیرگروه حکمت طبیعی فرعی معرفی کرد.<ref>ابن‌سینا، الشفاء، ۱۹۵۲م، ص۱۲-۱۴.</ref> [[اخوان الصفاء]] علوم سحر، کیمیا، عَزایم و حیل را جزء گروه ریاضی نوشت.<ref>اخوان الصفا، رسائل اخوان الصفا، ۱۹۶۴م، ص</ref>. [[ابن‌ندیم]] در کتاب الفهرست، افسانه‌گویی و خرافات، سحر و افسون و شعبده را در یک مقاله یا دسته، و کیمیا و صنعت را در دسته دیگر جای داده است.<ref>ابن الندیم، الفهرست، ۱۳۶۶ش، ص۴.</ref> [[ابن‌خلدون]] سحر و طلسمات و کیمیا را زیرمجموعه علوم عقلی قرار داد.<ref>ابن خلدون، مقدمه، ۱۳۹۱ق، ص۳۹۰.</ref>