ربذه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''رَبَذِه''' از آبادی‌های [[مدینه]] و مدفن [[ابوذر غفاری]] از [[صحابه پیامبر]] است. این مکان که در فاصله سه فرسخی مدینه قرار داشته است، به‌عنوان محلی برای چهارپایان [[زکات]] بوده که بعدها ابوذر غفاری به این مکان تبعید شده و بعد از مدتی در همان‌جا از دنیا رفت.  

برخی از [[صحابه|اصحاب پیامبر(ص)]] و همچنین افراد دیگر در این منطقه زندگی کردند. این شهر در سال ۳۱۹ق در جریان درگیری‌های بین مردمان این منطقه با [[قرمطیان|قرامطه]] رو به نابودی رفت از این‌رو تردیدهایی در مورد مکان دقیق آن وجود دارد.

ربذه نام مکان‌های مختلفی بوده است{{یادداشت|ربذه در لغت به معنای سختی و شدت دانسته شده(زبیدی، تاج العروس، بیروت، ج۵، ص۳۶۷؛ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۳، ص۲۴.) و به همین جهت ریسمان پشمی بر گردن شتر را نیز ربذه می‌گویند(حمیری، الروض المعطار، ۱۹۸۴ق، ص۲۶۶.) و یا در مقابل به معنای سستی در کار نیز گفته شده است.(فراهیدی، کتاب العین، قم، ج۸، ص۱۸۳؛ ابن منظور، لسان العرب، بیروت، ج۳، ص۴۹۱.) از مکانی با نام ربذه در مرزهای روم نیز یاد شده است.(حمیری، الروض المعطار، ۱۹۸۴ق، ص۲۶۷)}} که مهم‌ترین آن‌ها قریه‌ای<ref>زبیدی، تاج العروس، بیروت، ج۵، ص۳۶۷؛ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۳، ص۲۴.</ref> از آبادی‌های [[مدینه]]<ref>حمیری، الروض المعطار، ۱۹۸۴ق، ص۲۶۶.</ref> با فاصله چهار شب راه از آن<ref>فراهیدی، کتاب العین، قم، ج۸، ص۱۸۳؛ ابن منظور، لسان العرب، بیروت، ج۳، ص۴۹۱.</ref> و در سه فرسخی این شهر در مسیر [[مکه]] قرار داشته است.<ref>بغدادی، مراصد الإطلاع، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۶۰۱.</ref> برخی قدمت آن را [[جاهلیت|زمان جاهلیت]] دانسته‌اند<ref>حمیری، الروض المعطار، ۱۹۸۴ق، ص۲۶۶.</ref> و بعد از [[اسلام]] از توقفگاه‌های حاجیان به شمار آمده است.<ref>اسکندری، الأمکنة، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۵۰۰؛ هروی، الإشارات، ۱۴۲۳ق، ص۷۴؛ بغدادی، مراصد الإطلاع، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۶۰۱؛ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۳، ص۲۴.</ref>

ربذه در تاریخ دارای آب<ref>حمیری، الروض المعطار، ۱۹۸۴ق، ص۲۶۶.</ref> و مراتعی بوده است؛ که به سبب کیفیت بالای علوفه آن،<ref>علی، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۲۹۱.</ref> [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]]<ref>صالحی شامی، سبل الهدی، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۳۹؛ مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۷، ص۲۵۹.</ref> و یا [[عمر بن خطاب|خلیفه دوم]] آن را به چراگاهی اختصاصی برای شتران [[زکات]] تبدیل کرد<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۲۳۲؛ حمیری، الروض المعطار، ۱۹۸۴ق، ص۲۶۶؛ ابن کثیر دمشقی، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۷۳.</ref> و خلفای بعدی نیز آن را گسترش داده تا این که در زمان [[مهدی عباسی]] مراتع آن آزاد شد.<ref>بکری، معجم ما استعجم، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۶۳۳؛ علی، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۲۸۹–۲۹۰.</ref> همچنان‌که از مالکیت فرزندان [[زبیر بن عوام]] هم بر این منطقه سخن گفته شده است.<ref>علی، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۲۹۰.</ref>

ربذه را مکان زندگی [[ابوذر غفاری]] از [[صحابه|صحابه پیامبر(ص)]] دانسته‌اند؛<ref>حمیری، الروض المعطار، ۱۹۸۴ق، ص۲۶۶.</ref> اما آنچه سبب شهرت این مکان گردیده، تبعید و دفن ابوذر در آن است.<ref>هروی، الإشارات، ۱۴۲۳ق، ص۷۴؛ حمیری، الروض المعطار، ۱۹۸۴ق، ص۲۶۶؛ بغدادی، مراصد الإطلاع، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۶۰۱.</ref> علت مهاجرت وی را عصبانیت خلیفه سوم، [[عثمان بن عفان]] و تبعید به این مکان دانسته‌اند.<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۵۴۳؛ ابن اثیر، أسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۵۷؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۵۳؛ سمعانی، الأنساب، ۱۳۸۲ق، ج۱۰، ص۶۵.</ref> ماجرای تبعید ابوذر به ربذه در کتب تاریخی آمده است؛<ref>برای نمونه رجوع کنید به: یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۱۷۱؛ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۳۹.</ref> {{یادداشت|هرچند برخی معتقدند که وی به علت اعتراض و با اختیار خود مدینه را ترک کرده و ربذه را برای زندگی انتخاب کرده است.(ابن سعد، طبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۱۷۱؛ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۳، ص۲۴.) برخی گزارش کرده‌اند که ابوذر بعد از رفتن به ربذه از سوی عثمان مورد عنایت قرار گرفته و برای او مقرری و چهارپایانی اختصاص داده شد.(طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ش، ج۴، ص۲۸۴؛ ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۵۸۸.)}}

در هر حال پاره‌ای از اخبار تاریخی به مرگ ابوذر در این خطه با غربت و تنها با حضور همسر و غلامش اشاره کرده‌اند که البته پس از مرگ با تدفین با شکوه گروهی از عراقیان به رهبری [[عبدالله بن مسعود]] روبرو شد و آن را تعبیر پیش‌بینی پیامبر(ص) در [[غزوه تبوک|جنگ تبوک]] در هنگام رویارویی با ابوذر که جامانده از لشکر جامانده بود، دانسته‌اند که فرمود ابوذر تنها راه می‌رود و تنها می‌میرد و تنها برانگیخته می‌شود.<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱،ص:۲۵۳؛ ابن سیدالناس، عیون الأثر، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۲۷۰؛ قاضی ابرقوه، سیرت رسول الله، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۹۷۱.</ref>

بعد از وفات ابوذر غفاری، جمعیتی این منطقه را برای زندگی برگزیدند؛ تا آن‌جا که برخی آن را دارای [[مسجد|مسجدی]]<ref>بسوی، المعرفة و التاریخ، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۵۶۴.</ref> [[مسجد جامع|جامع]]<ref>حمیری، الروض المعطار، ۱۹۸۴ق، ص۲۶۶.</ref> نیز دانسته‌اند. همچنان که دفن همسر ابوذر غفاری نیز در این مکان گزارش شده<ref>هروی، الإشارات، ۱۴۲۳ق، ص۷۴.</ref> و از زندگی برخی اصحاب پیامبر(ص) در این خطه سخن به میان آمده است؛<ref>ابن حجر، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۱۲۷؛ ج۴، ص۱۰۸؛ ج۶، ص۲۹؛ ابن کثیر دشقی، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۲۷؛ ذهبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص۴۱۴.</ref> به همین جهت «ربذی» برای کسانی به کار می‌رود که نسبشان به این مکان می‌رسد.<ref>سمعانی، الأنساب، ۱۳۸۲ش، ج۶، ص۷۲-۷۴.</ref>

از ربذه به‌عنوان محلی برای تبعید برخی یاران [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] که در [[واقعه کربلا]] زنده ماندند، یاد شده است<ref>دینوری، الأخبار الطوال، ۱۳۶۸ش، ص۲۵۹.</ref> و در این مکان جنگی بین لشکریان [[مروان بن حکم]] و [[عبدالله بن زبیر|ابن زبیر]] درگرفت که به «روز ربذه» معروف است<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۶۱۲؛ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۸۸م، ص۳۶۴.</ref> و [[سعید بن جبیر]] در نزدیکی این مکان به شهادت رسید.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ش، ج۶، ص۴۸۸.</ref>

ربذه در سال ۳۱۹ق در خلال جنگ‌های مردم این منطقه با [[قرمطیان|قرامطه]] رو به نابودی رفت؛<ref>علی، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۲۹۱؛ بغدادی، مراصد الإطلاع، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۶۰۱.</ref> سفرنامه‌نگاران معاصر از مخروبه‌های به جامانده از آن سخن گفته‌اند و البته از قبر ابوذر غفاری نیز چنین گزارش کرده‌اند که در کنار خرابه‌ها، بدون [[ضریح]] و گنبدی قرار داشته و جز سالخوردگان و افراد بومی متخصص، از محل قبر او اطلاعی ندارند.<ref>فراهانی، سفرنامه میرزا فراهانی، ۱۳۶۲ش، ص۲۴۱.</ref>  

امروزه در مورد محل دقیق ربذه اختلافاتی وجود دارد و به رغم اطلاعاتی که برخی از متون جدید از فاصله ربذه با شهرهای دیگر ارائه داد‌ه‌اند،<ref>شراب، المعالم الأثیرة، ۱۴۱۱ق، ص۱۲۵.</ref> برخی از مکان‌هایی نام برده‌اند که به غلط به‌عنوان ربذه شهرت یافته است و به تحقیق در مورد مکان آن دست زده‌اند.<ref>قاضی عسکر، ربذه کجاست؟، تابستان ۱۳۸۳، ص۱۲۹-۱۵۰.</ref>