شیعه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''شیعه''' یکی از دو مذهب بزرگ [[اسلام|دین اسلام]] است. برپایه این مذهب، [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] به‌فرمان [[خدا|خداوند]]، [[امام علی علیه‌السلام|حضرت علی(ع)]] را به جانشینی بلافصل خود برگزیده است. [[امامت]] از [[اصول مذهب شیعه]] و وجه تمایز آنان با [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] است. طبق این اصل، [[امامت|امام]] را خداوند تعیین و به‌واسطه پیامبر (ص) به مردم معرفی می‌کند.

همه شیعیان به‌جز [[زیدیه]]، امام را [[عصمت|معصوم]] می‌دانند و بر این باورند که آخرین امام، [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|مهدی موعود (عج)]] در [[غیبت امام مهدی(عج)|غیبت]] به‌سر می‌برد و روزی برای برقراری عدالت در جهان، قیام خواهد کرد.

برخی دیگر از باورهای [[کلام اسلامی|کلامیِ]] متمایز شیعه عبارت‌اند از: [[حسن و قبح|حسن و قبح عقلی]]، [[تنزیه صفات|تنزیه صفات خدا]]، [[امر بین الامرین|اَمرٌ بَینَ الاَمرَین]]، عدم [[عدالت صحابه]]، [[تقیه|تَقیّه]]، [[توسل|تَوَسّل]] و [[شفاعت]].

در مذهب شیعه همچون مذهب اهل‌سنت منابع استنباط [[احکام شرعی]] عبارت‌اند از: [[قرآن]]، [[سنت]]، [[عقل]] و [[اجماع]]. البته شیعیان علاوه‌بر سنت پیامبر (ص)، سنت امامان یعنی رفتار و گفتارشان را نیز حجت می‌دانند.

امروزه مذهب شیعه سه فرقه دارد: [[امامیه]]، [[اسماعیلیه]] و [[زیدیه]]. شیعیان امامی یا دوازده‌امامی، بیشتر جمعیت شیعیان را تشکیل می‌دهند. آنان به امامتِ [[امامان شیعه|دوازده امام]] اعتقاد دارند که آخرینشان مهدی موعود (عج) است.

اسماعیلیه، امامانِ امامیه را تا امام ششم آنها یعنی [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] می‌پذیرند و پس از او [[اسماعیل پسر امام صادق(ع)|اسماعیل فرزند امام صادق (ع)]] و محمد پسر اسماعیل را امام می‌دانند و معتقدند او [[مهدی|مهدی موعود]] است. زیدیه شمار امامان را محدود نمی‌کنند و بر این باورند که هریک از فرزندان [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]] که عالم، زاهد، شجاع و سخاوتمند باشد و قیام کند، امام است.

حکومت‌های [[آل ادریس|آل‌ادریس]]، [[علویان (طبرستان)|علویانِ طبرستان]]، [[آل بویه|آل‌بویه]]، زیدیان [[یمن]]، [[فاطمیان]]، [[اسماعیلیه]]، [[سربداران|سربدارانِ سبزوار]]، [[صفویان|صفویه]] و [[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی ایران]] از حکومت‌های شیعیِ [[جهان اسلام]] بوده‌اند.

شیعه به کسانی می‌گویند که معتقدند بنابر [[حدیث|احادیثی]] که از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] نقل‌شده، [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] جانشین بلافصل او است؛ شیخ مفید براین باور است که کلمه «الشیعه» وقتی به همین صورت (با الف ولام) بکار برود فقط بر پیروان امیرالمؤمنین (ع) اطلاق می‌شود که معتقد به ولایت و امامت بلافصل وی پس از پیامبر (ص) هستند.<ref>شیخ مفید، اوائل‌المقالات، ۱۴۱۳ق، ص۳۵؛ شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۳۱.</ref> {{یادداشت|فأما إذا أدخل فیه علامة التعریف فهو علی التخصیص لا محالة لا تباع أمیر المؤمنین - صلوات الله علیه - علی سبیل الولاء والاعتقاد لإمامته بعد الرسول - صلوات الله علیه وآله - بلا فصل ونفی الإمامة عمن تقدمه فی مقام الخلافة… شیخ مفید، اوائل‌المقالات، ص۳۵}} در برابرِ [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] که می‌گویند پیامبر (ص)، جانشینش را تعیین نکرده بود و به‌دلیل [[اجماع]] مسلمانان در [[بیعت]] با [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]]، وی جانشین پیامبر (ص) است.<ref>نگاه کنید به شرح‌المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۳۵۴.</ref> البته به‌گفته [[رسول جعفریان]]، تاریخ‌پژوه شیعه، تا چند قرن پس از پیدایش [[اسلام]]، به دوست‌داران [[اهل‌البیت علیهم‌السلام|اهل‌بیت(ع)]] و کسانی که امام علی (ع) را بر [[عثمان بن عفان|عثمان]] (خلیفه سوم)، مقدم می‌دانستند هم شیعه می‌گفتند.<ref>نگاه کنید به جعفریان، تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی، ۱۳۹۰ش، ص۲۲و۲۷.</ref> اینان را، در برابر گروه اول که شیعه اعتقادی {{یادداشت|کسانی که معتقد بود حضرت علی (ع) از سوی خداوند به امامت منصوب شده‌است}} بودند، شیعه محبتی (دوست‌دار اهل‌بیت) می‌نامند.<ref>جعفریان، تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی، ۱۳۹۰ش، ص۲۸.</ref>

دربارهٔ تاریخ پیدایش شیعه، دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد؛ از جمله از زمان حیات [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]]، پس از [[واقعه سقیفه بنی‌ساعده|ماجرای سقیفه]]، بعد از [[ماجرای قتل عثمان|قتل عثمان]] و پس از [[ماجرای حکمیت]] به‌عنوان تاریخ پیدایش شیعه نام برده شده‌است.<ref>محرمی، تاریخ تشیع، ۱۳۸۲ش، ۴۳، ۴۴؛ گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ تشیع، ۱۳۸۹ش، ۲۰–۲۲؛ فیاض، پیدایش و گسترش تشیع، ۱۳۸۲ش، ص۴۹–۵۳.</ref>

برخی از علمای شیعه معتقدند از زمان حیات پیامبر اسلام، عده‌ای از صحابه گِرد محور حضرت علی (ع) بوده و شیعه در همان زمان وجود داشته‌است.<ref>نگاه کنید به: طباطبایی، شيعه در اسلام، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۲۹،

صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۸ش، ص۱۸تا۲۰.</ref>{{یادداشت|آغاز پيدايش شيعه را كه براى اولين بار به شيعه على عليه السلام (اولين پيشوا از پيشوايان اهل‌بيت عليهم السلام) معروف شدند همان زمانِ حيات پيغمبراكرم‌ بايد دانست.پيامبر(ص) در اولين روزهاى بعثت مأموريت يافت كه خويشان نزديك‌تر خود را بدين خود دعوت كند و على (ع) را که پيش از همه مبادرت به پذیرش اسلام کرد به عنوان وزیر و وصی و جانشین خویش معرفی کرد و طبیعی است که او را به همه یاران خودش معرفی کرد و فضایل او و ماجرای غدیر و مانند آن؛ ياران پیامبر(ص) را كه شيفتگان فضيلت و حقيقت بودند بر اين وا مى‌داشت كه على عليه السلام را دوست داشته به دورش گردآيند و از وى پيروى كنند. اینان به عنوان شیعه شناخته شدند. طباطبایی، شیعه دراسلام، ص۳۰-۳۱}} اینان به احادیث<ref>برای نمونه نگاه کنید به سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۳۷۹.</ref> و گزارش‌های تاریخی‌ای<ref>ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، ج۴۲، ص۳۳۲.</ref> استناد می‌کنند که بر اساس آنها، در زمان پیامبر به شیعیان علی (ع)، بشارت داده شده یا از کسانی به‌عنوان شیعیان علی یاد شده‌است.<ref>صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۸ش، ص۲۰.</ref> این گروه پس از رحلت پیامبر (ص)، به تصمیم شورای سقیفه مبنی بر انتخاب ابوبکر به خلافت اعتراض داشتند و از بیعت با ابوبکر به عنوان خلیفه خودداری می‌کردند.<ref>طباطبایی، شیعه دراسلام، ۱۳۸۸ش، ص۳۲-۳۳.</ref> به گفته ناشی اکبر در کتاب مسائل الامامة، از زمان حضرت علی (ع)، شیعه اعتقادی وجود داشته‌است.<ref>نگاه کنید به ناشی اکبر، مسائل الامامة، ۱۹۷۱م، ص۲۲–۲۳.</ref> بکاررفتن واژه شیعه به صورت رسمی برای پیروان امیرالمؤمنین(ع) از سوی خود حضرت نیز دلیل دیگری است بر این‌که شیعه پیشینه‌اش به صدر اسلام باز می‌گردد. در نامه‌ای که امیرالمؤمنین(ع) پس از بازگشت از [[جنگ نهروان|نهروان]] در پی سوالات برخی در مورد حاکمان قبل از خود می‌نویسد،‌ پیروان خود را شیعه نامیده و دراین‌باره به آیه‌ای از قرآن استناد می‌کند. او می‌گوید:

بسم الله الرحمن الرحیم از سوی بنده خدا، علی [[امام علی علیه‌السلام|امیرالمؤمنین]] به شیعیانش از مؤمنان و مسلمانان. همانا خداوند می‌گوید: وَإِنَّ مِنْ شِيعَتِهِ لَإِبْرَاهِيمَ (سوره صافات آیه۸۳) و بى‌گمان، [[ابراهیم (پیامبر)|ابراهيم]] از پيروان [[نوح (پیامبر)|نوح]] است. «شیعه» اسمی است که خداوند در [[قرآن |کتابش]] آن را بزرگ داشته و شما شیعیان [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|محمد(ص)]] هستید همان‌گونه که محمد شیعه ابراهیم است و این نام اختصاص به فرد خاصی ندارد و بکاربردنش بدعت نیست.<ref>سیدبن طاووس، كشف المحجة لثمرة المهجه،۱۳۷۰ق، ص۱۷۴ ؛ موسوی،‌ تمام نهج البلاغه، ۱۴۱۸ق، ص۸۶۸.</ref> {{یادداشت|بسم الله الرحمن الرحيم، من عبد الله علي أمير المؤمنين إلى شيعته من المؤمنين والمسلمين، فإن الله يقول وإن من شيعته لإبراهيم وهو اسم شرفه الله تعالى في الكتاب أنتم شيعة النبي محمد صلى الله عليه وآله كما أن محمدا من شيعة إبراهيم اسم غير مختص وأمر غير مبتدع}}

شیعیان معتقدند امامت از اصول اعتقادی دین و منصبی الهی است؛ یعنی [[پیامبران]] نمی‌توانند انتخاب امام را به مردم واگذار کنند و بر آنها [[واجب]] است که جانشین خود را تعیین کنند.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۳۱.</ref>ازاین‌رو متکلمان شیعه (به‌جز [[زیدیه]] )<ref>امیرخانی، «نظریه نص از دیدگاه متکلمان امامی»، ص۱۳.</ref> بر لزوم «نصبِ» امام (توسط پیامبر یا امام پیشین) تأکید می‌کنند<ref>امیرخانی، «نظریه نص از دیدگاه متکلمان امامی»، ص۲۹؛ دفتری، تاریخ و سنت‌های اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۱۰۵؛ همچنین نگاه کنید به شیخ مفید، اوائل‌المقالات، ۱۴۱۳ق، ص۴۰و۴۱.</ref> و «نص» (سخن یا فعلی که به‌صراحت بر معنای مدنظر دلالت کند)<ref>امیرخانی، «نظریه نص از دیدگاه متکلمان امامی»، ص۱۳.</ref> را تنها راه شناخت امام می‌دانند.<ref>امیرخانی، «نظریه نص از دیدگاه متکلمان امامی»، ص۱۱؛ همچنین نگاه کنید به شیخ مفید، اوائل‌المقالات، ۱۴۱۳ق، ص۳۸ و ربانی گلپایگانی، درآمدی بر علم کلام، ۱۳۸۷ش، ص۱۸۱.</ref>

در کتاب‌های کلامی شیعه، دربارهٔ ضرورت وجود امام در جامعه دلایل نقلی و عقلیِ چندی مطرح می‌شود.<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ مفید، الافصاح، ۱۴۱۲ق، ص۲۸و۲۹؛ سلطانی، تاریخ و عقاید زیدیه، ۱۳۹۰ش، ص۲۶۰تا۲۶۳.</ref> [[آیه اولی‌الامر|آیه اولوالامر]] و [[حدیث من مات|حدیث مَن مات]] از دلایل نقلیِ شیعیان بر لزوم وجود امام است.<ref>نگاه کنید به شیخ مفید، الافصاح، ۱۴۱۲ق، ص۲۸.</ref> استناد به [[قاعده لطف]] هم از دلایل عقلیِ آنان است. در تبیین این دلیل نوشته‌اند: از سویی وجود امام سبب می‌شود مردم بیشتر به طاعت خدا روی بیاورند و کمتر به‌سمت گناهان بروند؛ و از سوی دیگر طبق قاعده لطف، انجام‌دادن هرکاری که سبب چنین چیزی بشود، بر خداوند [[واجب]] است؛ بنابراین نصب امام بر خداوند واجب است.<ref>نگاه کنید به علامه حلی، کشف‌المراد، ۱۴۱۷ق، ص۴۹۱.</ref>

شیعیان معتقدند که پیامبر اسلام (ص) امام علی (ع) را به‌عنوان جانشین خود به مردم معرفی کرده و امامت را حق ویژه او و فرزندانش دانسته‌است.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۳۱؛ نگاه کنید به علامه حلی، کشف‌المراد، ۱۴۱۷ق، ص۴۹۷.</ref> البته از این میان، [[زیدیه|زیدیان]]، امامت [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] و [[عمر بن خطاب|عمر]] را هم پذیرفته‌اند؛ اما همین‌ها هم امام علی (ع) را از این دو شایسته‌تر می‌دانند و می‌گویند مسلمانان در انتخاب عمر و ابوبکر به‌عنوان امام، اشتباه کردند، اما چون امام علی (ع) به آن رضایت داد، امامت آنها را نیز می‌پذیریم.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۴۱تا۱۴۳.</ref>

[[کلام اسلامی|متکلمان]] شیعه برای اثبات جانشینی بلافصل امام علی (ع) پس از پیامبر، به آیات و روایاتی استناد می‌کنند که از آن میان [[آیه ولایت]]، [[خطبه غدیر|حدیث غدیر]] و [[حدیث منزلت]] است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به علامه حلی، کشف‌المراد، ۱۴۱۷ق، ص۴۹۸تا۵۰۱؛ شیخ مفید، الافصاح، ۱۴۱۲ق، ص۳۲، ۳۳، ۱۳۴</ref>

مهم‌ترین فرقه‌های شیعه را [[امامیه]]، [[زیدیه]]، [[اسماعیلیه]]، [[غالیان]]، [[کیسانیه]] و تا اندازه‌ای [[واقفیه]] می‌دانند.<ref>نگاه کنید به صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۳۲.</ref> برخی از این فرقه‌ها خود شاخه‌های مختلف دارند؛ مانند زیدیه که تا ده شاخه هم برای آن ذکر شده‌است؛<ref>نگاه کنید به صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۹۵تا۱۰۴.</ref> و کیسانیه که آن را به چهار شاخه تقسیم کرده‌اند.<ref>نگاه کنید به شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۳۲تا۱۳۶.</ref> همین موجب شده‌است که از فرقه‌های متعددی به‌عنوان فرقه‌های شیعه یاد شود.<ref>برای نمونه نگاه کنید به شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۳۱تا۱۷۱.</ref> البته بسیاری از فرقه‌های شیعه از بین رفته‌اند و امروزه تنها سه مذهبِ امامیه، زیدیه و اسماعیلیه پیروان دارند.<ref>طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۸۳ش، ص۶۶.</ref>

کیسانیه پیروان [[محمد بن حنفیه|محمد حنفیه]] بودند. آنها پس از [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]]، [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]] و [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]]، محمد حنفیه پسر دیگر امام علی (ع) را امام می‌دانستند و بر این باور بودند که محمد حنفیه نمرده، همان [[مهدی|مهدی موعود]] است و در کوه رَضْوی به‌سر می‌برد.<ref>طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۸۳ش، ص۶۴.</ref>

[[رجعت]] و [[بداء|بَداء]] از باورهای ویژه شیعیان دوازده‌امامی است.<ref>ربانی گلپایگانی، درآمدی به شیعه‌شناسی، ۱۳۹۲ش، ص۲۷۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۰۶.</ref> طبق آموزه رجعت، پس از ظهور امام مهدی (ع)، برخی از مردگان زنده خواهند شد. این مردگان هم نیکوکاران و شیعیان را شامل می‌شوند و هم دشمنان اهل‌بیت را که قرار است سزای اعمالشان را در همین هم دنیا ببینند.<ref>ربانی گلپایگانی، درآمدی به شیعه‌شناسی، ۱۳۹۲ش، ص۲۷۳.</ref> بداء هم یعنی خدا گاه به‌سبب مصلحتی، امری را که برای پیامبر یا امام آشکار کرده بود، تغییر می‌دهد و چیز دیگری جایگزین آن می‌کند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۱، ص۳۸۱؛ شیخ مفید، تصحیح الاعتقاد، ۱۴۱۳ق، ص۶۵.</ref>

مذهب زیدیه به [[زید بن علی|زید]] فرزند [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] نسبت دارد.<ref>هاینس، تشیع، ۱۳۸۹ش، ص۳۵۷.</ref> برپایه این مذهب، تنها امامت [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]]، [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]] و [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] به‌صورت انتصابی و توسط پیامبر بوده‌است.<ref>سلطانی، تاریخ و عقاید زیدیه، ۱۳۹۰ش، ص۲۸۷و۲۸۸؛ صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۸۶.</ref> به‌جز این سه امام، هرکه از نسل [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت زهرا (س)]] قیام کند و عالم و زاهد و سخاوتمند و شجاع باشد، امام است.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۳۷و۱۳۸.</ref>

ناطق‌های شش دوره نخست امامت، همان [[اولو العزم|پیامبران اولوالعزم‌اند]] که عبارت‌اند از: [[آدم (پیامبر)|آدم]]، [[نوح (پیامبر)|نوح]]، [[ابراهیم (پیامبر)|ابراهیم]]، موسی، عیسی و [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|حضرت محمد(ص)]].<ref>دفتری، تاریخ و سنت‌های اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۱۶۵؛ صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۱۵۱.</ref> محمدِ مکتوم پسر اسماعیل، هفتمین امام از دوره ششم امامت است که با پیامبر اسلام آغاز شده‌است. او همان [[مهدی|مهدی موعود]] است که وقتی قیام کند، ناطق دوره هفتم امامت هم خواهد بود.<ref>صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۱۵۱و۱۵۲؛ دفتری، تاریخ و سنت‌های اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۱۶۵.</ref> می‌گویند برخی از این آموزه‌ها در دوره حکومت [[فاطمیان]]، دچار تغییراتی شد.<ref>نگاه کنید به دفتری، تاریخ و سنت‌های اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۱۶۲.</ref>

فرقه‌های شیعه به‌رغم اشتراک‌نظر در اصل وجود [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|مهدی]]، در جزئیات و مصداق آن اختلاف دارند. [[امامیه|شیعیان دوازده‌امامی]] بر این باورند که [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|مهدی]] پسر [[امام حسن عسکری علیه‌السلام|امام حسن عسکری(ع)]]، امام دوازدهم و همان مهدی موعود (عج) است و در [[غیبت]] به‌سر می‌برد.<ref>طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۸۳ش، ص۲۳۰و۲۳۱.</ref> [[اسماعیلیه]] محمد مکتوم پسر [[اسماعیل پسر امام صادق(ع)|اسماعیل]] پسر [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] را مهدی موعود می‌دانند.<ref>صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۱۵۲.</ref> زیدیه به‌جهت آنکه قیام را از شرایط امام می‌دانند، به [[انتظار فرج|انتظار]] و [[غیبت]] اعتقاد ندارند.<ref>سلطانی، تاریخ و عقاید زیدیه، ۱۳۹۰ش، ص۲۹۱.</ref> آنها هر امامی را مهدی و مُنجی می‌پندارند.<ref>سلطانی، تاریخ و عقاید زیدیه، ۱۳۹۰ش، ص۲۹۴.</ref>

شیعیان ضمن اشتراک با دیگر مسلمانان در اصول دین یعنی [[توحید]] و [[نبوت]] و [[معاد]]، باورهایی هم دارند که آنها را از همه [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] یا برخی از آنها متمایز می‌کند. آن باورها گذشته از دو مسئله [[امامت]] و [[مهدویت]]، عبارت‌است از: [[حسن و قبح|حُسن و قُبح عقلی]]، [[تنزیه صفات|تَنزیه صفات خدا]]، [[امر بین الامرین|اَمرٌ بَینَ الاَمرَین]]، عدم [[عدالت صحابه]]، [[تقیه|تقیّه]]، [[توسل]] و [[شفاعت]].

[[قرآن]] و [[سنت]] پیامبر (ص) نزد همه شیعیان، به‌عنوان دو منبع اصلی [[احکام شرعی]] معتبر است؛<ref>نگاه کنید به دفتری، تاریخ و سنت‌های اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۲۱۲؛ مظفر، اصول الفقه، ۱۴۳۰ق، ج۱، ص۵۴، ۶۴؛ رحمتی و هاشمی، «زیدیه (فقه زیدیه)»، ص۹۸.</ref> اما آنها در زمینه نحوه استفاده از این دو و همچنین دیگر منابع [[فقه]] اختلاف‌نظر دارند.

زیدیه درخصوص سنت، تنها رفتار و گفتار پیامبر را حجت می‌دانند و به منابع حدیثیِ اهل‌سنت همچون [[صحاح سته|صِحاح سِتّه]] رجوع می‌کنند؛<ref>رحمتی و هاشمی، «زیدیه (فقه زیدیه)»، ص۹۸و۹۹.</ref> اما امامیه و اسماعیلیه احادیثی را هم که از امامانشان نقل شده‌است، از منابع فقه به‌شمار می‌آورند.<ref>دفتری، تاریخ و سنت‌های اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۲۱۲؛ مظفر، اصول الفقه، ۱۴۳۰ق، ج۱، ۵۱.</ref>

همچنین زیدیه مانند اهل‌سنتْ [[قیاس]] و [[استحسان]] را نیز حجت می‌دانند؛<ref>رحمتی و هاشمی، «زیدیه (فقه زیدیه)»، ص۹۸و۹۹.</ref> اما اینها نزد شیعیانِ امامی و اسماعیلی معتبر نیست.<ref>دفتری، تاریخ و سنت‌های اسماعیلیه، ۱۳۹۳ش، ص۲۱۳و۲۱۴.</ref> البته زیدیان در برخی از احکام اختلافی میان امامیه و اهل‌سنت، فتوای شیعیان را برگزیده‌اند؛ ازجمله برخلاف اهل سنت عبارتِ [[حی علی خیر العمل|حَیَّ عَلیٰ خَیرِ العَمِل]] را جزء [[اذان]] می‌دانند و گفتن «الصلاةُ خَیرٌ مِن النَّوم» (نماز بهتر از خواب است) را در اذان [[حرام]] می‌دانند.<ref>رحمتی و هاشمی، «زیدیه (فقه زیدیه)»، ص۹۸.</ref>

حکومت‌های [[آل ادریس|آل‌ادریس]]، [[علویان (طبرستان)|علویان طبرستان]]، [[آل بویه]]، زیدیان [[یمن]]، [[فاطمیان]]، اسماعیلیهٔ [[قلعه الموت|اَلَموت]]، [[سربداران]]ِ [[سبزوار]]، [[صفویان|صفویه]] و [[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی ایران]] از حکومت‌های شیعیِ [[جهان اسلام]] بوده‌اند.

حکومت آل‌ادریس در مراکش و بخشی از الجزایر<ref>سجادی، «آل‌ادریس، ص۵۶۱.</ref> را نخستین حکومتی به‌شمار آورده‌اند که شیعیان تشکیل دادند.<ref>سجادی، «آل‌ادریس، ص۵۶۴.</ref> این حکومت در سال ۱۷۲ق به‌دست ادریس نوه [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن مجتبی (ع)]] تشکیل شد و حدود دو قرن دوام یافت.<ref>سجادی، «آل‌ادریس، ص۵۶۱و۵۶۲.</ref>

[[شیعه در اسلام (کتاب)|کتاب شیعه در اسلام]]، نوشته [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]]: این کتاب با هدف معرفی مذهب شیعه -به‌خصوص برای مخاطبان غیرمسلمان- به زبان فارسی نوشته شده‌است. در این اثر، مطالب لازم برای شناخت شیعه به زبانی ساده و مختصر بیان شده‌است. کتاب شیعه در اسلام، به زبان‌های مختلفی ترجمه شده‌است.