سعد بن معاذ: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ابوعمرو سعد بن مُعاذ'''<small>(درگذشت: [[سال ۵ قمری|۵ق]])</small> از [[صحابه|اصحاب]] [[پیامبر اسلام]] (ص) و رئیس [[قبیله اوس]] بود که پس از [[بیعت عقبه|بیعت عقبه اول]]، به دست [[مصعب بن عمیر]] در [[مدینه]] [[اسلام]] آورد و به تبعیت از او، تمام خاندانش [[مسلمان]] شدند. وی در [[جنگ بدر]] و [[جنگ احد|احد]] جنگید و از نزدیکان و مستشاران پیامبر (ص) بود. در جریان پیمان‌شکنی [[بنی‌قریظه]] و پس از شکست ایشان از سربازان اسلام، سعد به عنوان حَکَمِ ایشان انتخاب شد. در [[جنگ خندق]] زخمی شد و از این زخم درگذشت. نقل شده که پیامبر (ص) فرمود: در تشییع جنازۀ وی هزاران [[فرشته|مَلَک]] شرکت داشته‌اند. در منابع [[اهل سنت]]، آمده است که مرگ وی [[عرش الهی]] را به لرزه درآورد!

سعد بن مُعاذ بن نعمان بن امرؤالقیس بن زید بن عبدالاشهل، کنیه‌اش ابوعمرو، مادرش کبشه دختر رافع بن معاویه بن عبید<ref>ابن اثیر، اسد الغابه، ج۲، ص۳۱۳؛ ابن سعد، طبقات الکبری، ج۳، ص۴۲۰؛ مزی، تهذیب الکمال، ج۱۰، ص۳۰۰؛ ابوحاتم، کتاب الثقات، ج۳، ص۱۴۶؛ ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۳، صص۴۱۷-۴۱۸؛ بخاری، کتاب التاریخ الکبیر، ج۴، ص۴۳؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، صص۱۶۷-۱۶۸؛ زرکلی، الاعلام، ج۳، ص۸۸؛ رکـ: طوسی، رجال، ص۲۰؛ شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، ۲۶۵.</ref> و پسر خاله [[اسعد بن زراره]] بود.<ref>مزی، تهذیب الکمال، ج۱۰، ص۳۰۰.</ref>

سعد پس از اسلام آوردن به همراه [[اسید بن حضیر]]، بت‌های بنی عبدالاشهل را شکست. <ref>ابن سعد، طبقات الکبری، ج۳، صص۴۲۰-۴۲۱.</ref> پس از [[هجرت]] پیامبر (ص) و مسلمانان به [[مدینه]]، رسول الله(ص) میان سعد و [[ابوعبیده جراح]] از [[مهاجران]] پیمان برادری بست.<ref>ابن سعد، طبقات الکبری، ج۳، ص۴۲۱.</ref> وی از بزرگان انصار و رئیس قبیله اوس، مردی شجاع، قاطع در بیان و تصمیم گیری، مقاوم در مبارزه و جهاد بود.<ref>ر.کـ: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۳، صص۴۱۸.</ref>

==حضور در جنگ ها==

روز [[جنگ بدر]] پرچم دار [[قبیله اوس]] بود و برای پیامبر(ص) سایه بانی ساخت تا پیامبر(ص) در آن بنشیند و نظاره گر جنگ باشد. خودش با دیگر سربازان اسلام به میدان جنگ شتافت، هرگاه حملۀ عمومی از سوی [[قریش]] شروع می‌گشت، از پیامبر(ص) به اتفاق [[حضرت علی]](ع) و دیگر [[صحابه]] دفاع می‌کرد، در همان حال تبلیغ و سخنرانی می‌کرد.<ref>رکـ: ابن اثیر، اسد الغابه، ج۲، ص۳۱۳؛ ابن حجر، تقریب التهذیب، ص۲۸۲؛ ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۳، صص۴۱۸؛ بخاری، کتاب التاریخ الکبیر، ج۴، ص۴۳؛ تستری، قاموس الرجال، ج۵، ص۶۹؛ زرکلی، الاعلام، ج۳، ص۸۸.</ref>

در بحبوحۀ جنگ خندق، قبیلۀ [[غزوه بنی قریظه|بنی‌ قریظه]] در مدینه، پیمان خود با مسلمانان را زیر پاگذاشته و علیه مسلمانان اعلام خصومت کردند. با شروع درگیری، جنگجویان این قبیله شکست خورده و به محاصره سربازان اسلام درآمدند و چون توان مقابله را در خود نمی‌دیدند، عاقبت داوری سعد معاذ را پذیرفتند. سعد در حالتی که مجروح و بیمار بود، از چادر خود به طرف محل بنی قریظه رفت و برخلاف انتظار طایفه‌اش که هم پیمان بنی قریظه بودند، حکم کرد که سزای مردان جنگجوی بنی قریظه قتل است و اموالشان باید تقسیم گردد، کودکانشان اسیر گردند و پیامبر(ص) فرمود: «‌به درستی حکم [[خدا]] و رسولش را در مورد ایشان صادر کردی و مطابق حکم الهی رأی دادی» <ref>تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۴۱۲؛ رکـ: ابن اثیر، اسد الغابه، ج۲، ص۳۱۵؛ ابن سعد، طبقات الکبری، ج۳، صص۴۲۲-۴۲۳؛ مزی، تهذیب الکمال، ج۱۰، ص۳۰۲؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، ص۱۶۹؛ ابن عبد ربه، العقد الفرید، ج۳، ص۳۲۷؛ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۵۲؛ طبری، تاریخ طبری، ج۳، صص۱۰۷۳-۱۰۷۴ و ۱۰۸۴و ۱۰۸۸.</ref>

[[سید جعفر شهیدی]] با ذکر شواهد و قراینی در مورد نحوه برخورد یادشده با بنی قریظه، مناقشه کرده است.<ref>ر.ک:شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ص ۹۰ـ۸۸.</ref>

در [[سال ۵ قمری| سال پنجم هجرت]] در غزوۀ خندق پنج نفر از مسلمین شهید شدند، سعد هم زخمی شد و یکی از رگ‌های او قطع شد، سپس او را به شهر آوردند و آن طوری که ابن سعد می‌گوید، همین که رسول خدا(ص) سعد را دید، فرمودند: «‌برخیزید و سرور خود را پیاده کنید، سپس در کنار مسجد خیمه‌ای برپاکردند و او را تحت معالجه قرار دادند. اما مؤثر واقع نشد و بعد از مدتی وفات کرد. وی به هنگام مرگ ۳۷ سال داشت.<ref>ابن سعد، طبقات الکبری، ج۳، ص۴۳۳؛ ابن حجر، تقریب التهذیب، ص۲۸۲؛ ابوحاتم، کتاب الثقات، ج۳، صص۱۴۶-۱۴۷؛ ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۳، صص۴۱۸؛ بخاری، کتاب التاریخ الکبیر، ج۴، ص۴۳؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، ص۱۶۸؛ زرکلی، الاعلام، ج۳، ص۸۸.</ref>

در منابع [[اهل سنت]] آمده که پیامبر(ص) در مورد مقام و منزلت سعد در درگاه الهی فرمود: «‌[[عرش]] از مرگ سعد بن معاذ به لرزه درآمد.‌» <ref>اسد الغابة، ج۲، صص۳۱۵-۳۱۶؛ ابن سعد، طبقات الکبری، ج۳، ص۴۳۴؛ مزی، تهذیب الکمال، ج۱۰، ص۳۰۲؛ ابوحاتم، کتاب الثقات، ج۳، ص۱۴۶؛ ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۳، صص۴۱۸؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، صص۱۶۸-۱۶۹؛ ابن عبد ربه، العقد الفرید، ج۳، ص۲۸۵، ۳۲۷.</ref> اما [[شیخ صدوق]] در کتاب [[معانی الاخبار]] در این باره چنین نقل کرده است: «‌به [[امام صادق|حضرت صادق]](ع) عرض کردند که عامه معتقدند که [[عرش]] رحمان از مرگ سعد بن معاذ به لرزه درآمده است. حضرت(ع) فرمود: پیامبر(ص) فرمود که عرشی [تختی] که سعد بر آن بود به لرزه افتاد اما ایشان توهم کردند که منظور پیامبر(ص) [[عرش الهی]] بوده است.<ref>ابن بابویه، معانی الاخبار، ج۱، ص۳۸۸، نوادر الاخبار، ح۲۵؛ تستری، قاموس الرجال، ج۵، ص۶۸.</ref>

زمانی که سعد بن معاذ وفات کرد، پیامبر(ص) به غسل دادن سعد امر کرد و به دنبال جنازه بدون کفش و ردا حرکت می‌کرد و سمت چپ و سمت راست تابوت را می‌گرفت.<ref>رکـ: ابن سعد، طبقات الکبری، ج۳، ص۴۲۹-۴۳۳؛ تستری، قاموس الرجال، ج۵، ص۶۶.</ref>

روایت کرده‌اند زمانی که جنازۀ سعد را بیرون آوردند، گروهی از منافقین گفتند که جنازه‌اش چقدر سبک است! پیامبر(ص) فرمود: «‌هفتاد هزار فرشته برای تشییع جنازه و تابوت سعد به زمین آمده‌اند که تاکنون نیامده بودند.‌» <ref>طبقات، ابن سعد، ج۳، ص۳۲۸؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۲، ص۳۱۶؛ ابن سعد، طبقات الکبری، ج۳، ص۴۲۸ و ۴۲۹؛ مزی، تهذیب الکمال، ج۱۰، ص۳۰۲؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، ص۱۶۸.</ref>

علاوه بر این امام صادق(ع) فرمود: «‌پیامبر (ص) بر سعد بن معاذ نماز خواند و [[جبرئیل|جبرائیل]] را دید که با فرشتگان زیادی بر جنازه نماز می‌خوانند. سپس فرمود:‌ای جبرئیل برای چه حقی بر او نماز می‌خوانید؟ جبرئیل گفت: به خاطر خواندن [[سوره اخلاص|قل هو الله احد]] در حال نشسته، ایستاده، سواره و...‌» <ref>دایرة المعارف الشیعة العامة، ج۱۰، ص۳۶۵.</ref>

سرانجام بعد از دفن سعد، وقتی پیامبر (ص) و اصحابش از قبر سعد دور می‌شدند، مادر سعد گفت:‌ای سعد، [[بهشت]] بر تو گوارا باد! پیامبر (ص) در جواب وی فرمود:‌ای مادر سعد، سعد در آخرت با مشکل برخورد خواهد کرد، زیرا که اخلاقش با خانواده‌اش چنانکه باید و شاید نبود.<ref>تستری، قاموس الرجال، ج۵، ص۶۶.</ref> قبرش در [[قبرستان بقیع]] کنار قبر [[فاطمه بنت اسد]] قرار دارد.

* ابن عبد ربه، احمد بن محمد، العقد الفرید، تحقیق مفید محمد قمیحه، دار الکتب العلمیه، بیروت.