آیه کنز: تفاوت میان نسخه‌ها

'''آیه کنز''' آیه ۳۴ [[سوره توبه]] است. [[کنز]] به معنای جمع‌آوری ثروت بیش از حد، بدون پرداخت حقوق الهی آن است. وعده عذاب برای [[کنز]] در این آیه و آیه بعدی، علت نام‌گذاری آن به کنز است. موضوعات آیه کنز شامل نکوهش مالکیت‌های نامشروع و مخالفت با اسلام توسط علمای یهود و راهبان مسیحی و نهی از کنز می‌شود؛ گرچه [[مفسران]] در مفهوم و حدود کنز اختلاف دارند.

|عرض=90

|عنوان={{عربی|اندازه=۱۰۰%|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ كَثِيرً‌ا مِّنَ الْأَحْبَارِ‌ وَالرُّ‌هْبَانِ لَيَأْكُلُونَ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَيَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللَّـهِ ۗ وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا يُنفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللَّـهِ فَبَشِّرْ‌هُم بِعَذَابٍ أَلِيمٍ}}| اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، بسيارى از دانشمندان يهود و راهبان، اموال مردم را به ناروا مى‌خورند، و [آنان را] از راه خدا باز مى‌دارند، و كسانى كه زر و سيم را گنجينه مى‌كنند و آن را در راه خدا هزينه نمى‌كنند، ايشان را از عذابى دردناك خبر ده. ([[سوره توبه]]، آیه ۳۴)}}

کلمه کنز و هم‌خانواده آن، ۹ بار در [[قرآن]] آمده است<ref>[http://www.alketab.org سايت الكتاب، «ریشه کنز»، نشر:۱/۵/۱۳۹۵ش.]</ref> و فقط آیه ۳۴ [[سوره توبه|توبه]] به [[آیه]] کنز شهرت یافته زیرا در این آیه و آیه بعدی وعده عذاب برای انجام کنز آمده است.<ref>سرمدی، دانشنامه معاصر قرآن کریم، ص۱۲۱-۱۲۲</ref> کنز در لغت به معنای جمع‌آوری و ذخیره کردن است،<ref>میرمعزی، «مفهوم کنز از دیدگاه علم اقتصاد و اندیشمندان اسلامی»، ص۲۸</ref> و در اصطلاح برای جمع‌کردن مال بیش از حد و نپرداختن حقوق شرعی آن آمده است.<ref>میرمعزی، «مفهوم کنز از دیدگاه علم اقتصاد و اندیشمندان اسلامی»، ص۲۸</ref>

مفسران قرآن موضوعات این آیه را درباره نکوهش مالکیت‌های نامشروع و مخالفت با اسلام توسط علمای یهود و راهبان مسیحی،<ref>طوسی،تفسیر تبیان،ج۵، ص۲۱۰؛ طباطبایی، ج۹، ۱۳۷۱، ص ۳۵۴-۳۳۲.</ref> و نهی از کنز تفسیر و بحث کرده‌اند.<ref>مکارم،تفسیر نمونه، ۱۳۷۴، ج۷، ص۳۹۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۱، ج۹، ص ۳۵۴-۳۳۲.</ref>

==دیدگاه مفسرین==

تعدادی از [[مفسرین]] بر این عقیده‌اند که بخش اول این آیه، توضیحی برای آیات قبلی است که در نکوهش علماء و راهبان یهودی و مسیحی آمده<ref>مکارم، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱، ج۷، ص۳۹۰.</ref> و در این‌جا تصرف نامشروع در مال مردم را از ویژگی‌های دیگر آنان می‌شمارد.<ref>طباطبایی، ج۹، ۱۳۷۱، ص ۳۵۴-۳۳۲.</ref> درباره خوردن مال مردم به باطل برخی آن را به [[رشوه|رشوه گرفتن]] اکثر علمای یهود و مسیحی برای حکم دادن،<ref>طوسی،تفسیر تبیان، ج۵، ص۲۱۰</ref> مانند حکم به نفع افراد زورمند<ref>مکارم،تفسیر نمونه، ۱۳۷۴، ج۷، ص۳۹۰.</ref> و فروختن جایی در [[بهشت]] به مردم در قبال دریافت پول<ref>مکارم، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴، ج۷، ص۳۹۰.</ref> معنا کرده‌اند و برخی به مالک شدن اموال مردم توسط این علماء از راه‌های نامشروع.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ج۵، ص۴۷؛‌ طباطبایی، تفسیر المیزان، ج۹، ص۲۴۹.</ref> هم‌چنین مفسرین (یصدون عن سبیل الله) را به اقدامات علمای یهود و راهبان مسیحی در ممنوعیت پیروی از [[اسلام]]،<ref>طبرسی،مجمع‌البیان، ج۵، ص۴۷</ref> پنهان‌کردن حقایق الهی،<ref>مکارم، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴، ج۷، ص۳۹۰.</ref> و ترساندن و بازداشتن مردم از گرویدن به اسلام<ref>طوسی، تفسیر تبیان، ج۵، ص۲۱۰</ref> تفسیر کرده‌اند.

بیشتر مفسرین موضوع اصلی بخش دوم آیه را که با (و الذین) شروع می‌شود، [[حرمت]] کنز می‌دانند.<ref>میرمعزی، «مفهوم کنز از دیدگاه علم اقتصاد و اندیشمندان اسلامی»، ص۲۸.</ref> آنان حرف واو را دارای نقش ابتدا (استئنافیه) و عبارت بعد آن را مستقل از بخش پیشین و دارای مخاطب عام دانسته که هم شامل غیر مسلمانان مانند یهودیان و نصاری می‌شود و هم شامل مسلمانان است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ج۵، ص۴۷</ref> طباطبایی در المیزان به نقل از سیوطی آورده که در زمان جمع‌آوری نسخ قرآن توسط [[عثمان]]، تلاش شده، حرف واو در (و الذین) این آیه، حذف گردد تا حرمت کنز و وعده عذاب آن، به بخش اول آیه یعنی فقط علمای یهود و راهبان مسیحی برگردد و [[مسلمانان]] از آن مستثنی گردند؛ ولی با مخالفت ابوذر ناکام مانده است.<ref>طباطبایی، ۱۳۷۱، ج۹، ص ۲۵۶.</ref>

دیدگاه مشترک مفسرین بر حرمت جمع‌آوری و ذخیره ثروت است.<ref>میرمعزی، «مفهوم کنز از دیدگاه علم اقتصاد و اندیشمندان اسلامی»، ص۴۰-۲۳</ref> ولی مفسرین درباره مفهوم کنز و تعیین حدود آن، اختلاف دارند که از تفاوت در منابع روایی آنان ایجاد شده است.<ref>محمودی گلپایگانی، «تحلیل فقهی احکام کنز»، ص ۱۴۳-۱۱۹.</ref> به طور مختصر نظرات درباره مفهوم کنز را در ۴ دسته می‌توان نشان داد:

*اگر [[زکات]] مال جمع شده، پرداخت شود، کنز نیست. [[شیخ طوسی]] و [[طبرسی]] و برخی دیگر، بنابر روایتی از [[پیامبر]] در تعریف کنز، (و لاینفقونها) را به نپرداختن [[زکات]] ربط می‌دهند.<ref>سرمدی، دانش‌نامه معاصر قرآن کریم، ص۱۲۱-۱۲۲؛ طوسی، تفسیر تبیان، ج۵، ص۲۱۰؛ طبرسی، مجمع‌البیان، ج۵، ص۴۷؛ العروسی،تفسیر نور الثقلین،ج۲، ص۲۱۳.</ref>

*حقوق واجب مال جمع شده، بیش از زکات است و با پرداخت آنان، مال ذخیره شده، کنز محسوب نمی‌شود. [[فیض کاشانی]] و [[علامه طباطبایی]] <ref>کاشانی، تفسیر صافی، ج۲، ص۴۱؛ طباطبایی،ج۹، ص ۳۵۴-۳۳۲.</ref> انفاق را شامل موارد واجب غیر از زکات و موارد مستحب می‌دانند.<ref>طبرسی،مجمع البیان،ج۵،ص۴۷</ref> برخی نیز به استدلال و استناد ابوذر به این آیه در اعتراض به عثمان و معاویه نسبت به جمع‌آوری مال و ثروت آنان و اطرافیان، استناد می‌کنند که مفهوم کنز را بیشتر از پرداخت زکات اعلام می‌کرد.<ref>مکارم،تفسیر نمونه،ج۷،ص۳۹۰.</ref> طباطبایی اضافه بر روایات، مفهوم (فی سبیل الله) را نیز توضیحی برای گستره کنز و انفاق می‌داند.<ref>طباطبایی،ج۹، ص ۳۵۴-۳۳۲.</ref>

*جمع آوری ثروت در صورتی که مازاد بر کفاف زندگی باشد_بدون وابستگی به پرداخت زکات و غیره ـ کنز حرام است.<ref>حکیمی، حیات، ج۳.</ref> محمدرضا حکیمی و برخی مفسرین اهل‌سنت از معتقدین این دیدگاه هستند.<ref>میرمعزی، «مفهوم کنز از دیدگاه علم اقتصاد و اندیشمندان اسلامی»، ص۴۰-۲۳</ref>

*آیت الله مکارم بر این نظر است که در شرایط عادی اقتصاد مسلمانان، پرداخت زکات، مال را از عنوان کنز خارج می‌کند ولی در شرایط غیرعادی، باید حقوق واجب دیگر مال پرداخت شود تا کنز محسوب نگردد.<ref>مکارم، تفسیر نمونه، ج۷، ص۳۹۰.</ref>

در فقه و اقتصاد اسلامی نیز موضوع کنز مورد توجه و مطالعه فقیهان و متفکرین اسلامی است؛<ref>محمودی، «تحلیل فقهی احکام کنز»، ص ۱۴۳-۱۱۹</ref> گرچه مفهوم کنز در اقتصاد اسلامی با کنز مطرح شده در متون تفسیری، تفاوت مفهومی و مصداقی دارد.<ref>میرمعزی، «مفهوم کنز از دیدگاه علم اقتصاد و اندیشمندان اسلامی»، ص۲۸</ref>

*حکیمی، محمدرضا، محمد و علی؛ الحياة، جزء سوم، قم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۳ش.

*طوسی، ابوجعفر محمدبن‌حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن، ج ۵، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.

*محمودی گلپایگانی، سید محمود؛ «تحلیل فقهی احکام کنز»، مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی، ش دوم، سال چهل و سوم، پاییز و زمستان ١٣٨٩.

*مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، ج۷، تهران‌، چاپ سى و دوم‌، ۱۳۷۴ش.