قاریان هفت‌گانه: تفاوت میان نسخه‌ها

پدید آمدن لهجه و گویشها در درون هر زبان امری طبیعی و ناگزیر است و اختلاف قرائت در هر متنی، به ویژه در متون کهن پیش می‌آید. در قرآن مجید هم با وجود نهایت احتیاط و امانتداری در مشورت و دقت، اختلاف قرائات در راه یافت، و نمی‌شد راه نیابد. و در واقع از آن زاده شد. در حیات و حضور خود [[پیامبر(ص)]] نیز گاهی تفاوت دو تلفظ نزد ایشان مطرح می‌شد و حضرت یکی یا گاه هر دو را تصویب می‌کردند و [[حدیث سبعة احرف|حدیث سبعة اَحرُف]] (اینکه قرآن ۷ وجه مقبول دارد) ناظر به همین معناست. یعنی پیامبر (ص) برای رفع عسر و حرج، و تا زمانی که قرآن همه‌گیر شود و هیچ صاحب لهجه‌ای خود را از آن یا آن را از خود بیگانه نیابد در این باب چندان سخت نمی‌گرفت، و اختلاف تلفظ‌ها را، تا حدی که مخل معنی نبود، خطیر یا خطرناک نمی‌یافت. علل عمده اختلاف قرائات چند امر بود؛ از جمله: اختلاف لهجه‌ها، نبودن اعراب و نقطه در خط عربی صدر اسلام، اجتهادات فردی صحابه و قاریان، دور بودن از عهد اول و مهد اول اسلام- [[مکه]] و [[مدینه]]، نبودن علائم سجاوندی و وقف و ابتدا و هرگونه فصل و وصلی که بعدها علم قرائت و تجوید عهده‌دار تدارک آن شد.

از قراء سبعه عده بسیاری نقل کرده‌اند، ولی قرآن پژوهان و قرائت‌شناسان بعدی، روایت دو تن از راویان هر [[قاری]] را که از نظر ضبط و صحت سند و طول ملازمت و آموزش نزد قاریان یا [[مقری|مقریان]] هفتگانه، دقیق‌تر و پذیرفتنی‌تر بوده است، به اصطلاح استاندارد کرده‌اند، لذا ۱۴ روایت پدید آمده است.

قاریان دهگانه کسانی هستند که سند روایت آنان از طریق تابعینِ تابعین، به [[تابعین]] و از آن طریق به [[صحابه]]، اعم از [[کاتبان وحی|کاتب وحی]] و حافظ [[قرآن]] یا دیگران، و سپس به [[رسول خدا]](ص) می‌رسد. سند روایت بقیه قاریان به این روشنی نیست و یا در کتب معتبر مربوط به این علم ثبت نشده است.<ref>قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه نامه: بهاءالدین خرمشاهی، ص۶۵۸.</ref> اما اختلاف است که آیا قرائتهای هفت‌گانه یا دهگانه [[متواتر]] است یا نه، که در ذیل بدین امر پرداخته می‌شود.

دربارۀ قرائت‌های مشهور هفت‌گانه دیدگاه‌ها متفاوت است. گروهی از علمای [[اهل سنت]] بر این باورند که این قرائت‌ها به [[تواتر]] به [[پیامبر اسلام(ص)]] می‌رسند و چه بسا این نظر در میان آنها مشهور باشد. از سبکی نقل شده است که قرائت‌های ده‌گانه را متواتر می‌دانست. حتی بعضی از آنها زیاده‌روی کرده، چنین پنداشته‌اند که اگر کسی بر این باور باشد که لزومی ندارد قرائت‌های هفت گانه متواتر باشد، [[کفر]] ورزیده است. این نظر به مفتی سرزمین [[اندلس]]، ابو سعید فرج ابن لب نسبت داده شده است.<ref group="یادداشت">در مقابل این دیدگاه اهل سنت، سیوطی در الاتقان نوشته است: زرکشی در البرهان گفته است که قرآن و قرائت‌ها دو حقیقت متغایر هستند. [[قرآن]] همان [[وحی]] است که با بیان و اعجاز بر محمد(ص) نازل شده است، و قرائات اختلاف الفاظ این وحی از جهت حروف یا چگونگی آنها از جهت تخفیف، تشدید و غیره است. و قرائت‌های هفت‌گانه از نظر جمهور متواتر است و گفته شده است که مشهور است. زرکشی گفته است که قول حق آن است که این قرائت‌ها از امامان هفت گانه [=قاریان] متواتر است، اما در تواتر آنها از پیامبر(ص) اشکال است. (الاتقان، ج۱، ص۲۰۵)</ref>