سلام: تفاوت میان نسخه‌ها

'''سلام''' به معنای سلامتی، امنیت و صلح است که در اسلام برای تحیت و درود گفتن انتخاب است. در [[قرآن]] و [[روایات]] بر سلام کردن تأکید گردیده و از [[مستحبات]] مؤکد شمرده شده است. پاسخ به سلام حتی برای نمازگزار [[واجب فوری]] است و با پاسخ دادن یک نفر از میان جمع، جواب سلام بر دیگران واجب نیست. سلام دارای آداب و احکام ویژه‎ بوده و در قرآن و سنت دارای کاربردهای متعددی است.

سلام در لغت به معنای سلامتی، امنیت و صلح است<ref>معجم الوسیط، ذیل سلم</ref> که در فارسی به درود ترجمه شده است<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85 معنای کلمه سلام]</ref>. در اسلام، لفظ «سلام» برای تحیت انتخاب شده است؛ زیرا به معنای دعا برای سلامتی از آفت‎های جسمی و دینی است؛ همچنین سلام کردن مسلمانان به یکدیگر به منزله‎ عهدی بین آنان برای حفاظت از جان و مال و آبروی آنان است.<ref>معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، ج۲، ص۲۸۴</ref> قرآن کریم نیز سلام کردن را تحیتی پربرکت و پاکیزه از جانب خداوند بر مؤمنان می‎داند: «فَسَلِّمُوا عَلىٰ أَنْفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِنْ عِنْدِ اللّٰهِ مُبٰارَكَةً طَيِّبَةً»<ref>سوره نور، آیه ۶۱.</ref>.

در نظر معروف میان فقها می‎توان با هر یک از چهار عبارت «سلامٌ علیک»، «السّلامُ علیک»، «سلامٌ علیکم» و «السّلام علیکم» سلام را آغاز کرد.<ref>جواهر الکلام، ج ۱۱، ص ۱۰۳</ref> در این میان برخی از علماء تنها چهار ترکیب بالا را برای شروع سلام معتبر دانسته‎اند<ref>الحدائق الناضرة، ج ۹، ص ۷۲</ref> ولی در مقابل، برخی گفته‌اند که سلام کردن با هر عبارتی که عنوان تحیت و سلام بر آن صادق است، تحقق می‌یابد؛ خواه با ترکیب «سلام علیکم» باشد یا «علیکم السّلام» و یا حتی «سلام» به تنهایی.<ref>مختلف الشیعة، ج ۲، ص ۲۰۴ ؛ جواهر الکلام، ج ۱۱، ص ۱۰۴</ref>

سلام یکی از نام های خداوند است که در سه معنی به کار می رود. معنی اول آن از جمله [[صفات سلبیه|صفات سلبی]] خداوند بوده و بیانگر تنزیه ذات حق از کاستی ها است<ref>روح الأرواح، ۲۱</ref>. بدین صورت صفت سلام بدان معناست که حق تعالی از کاستی های منسوب به آفریدگان، مثل زوال و مرگ و... مبرّا است<ref>التوحید، ۲۰۴</ref>. [[شیخ صدوق]] در تبیین این معنا و در تایید آن به تفسیر آیه « لَهُمْ دٰارُ السَّلٰامِ عِنْدَ رَبِّهِمْ» <ref>الانعام، ۱۲۷</ref> می پردازد و می‌گوید: سلام خدا است و دار بهشت است و بهشت را از ان رو دارالسلام گفته اند که از گزندهای دنیوی به دور است<ref>التوحید، ۲۰۵</ref>. معنی دوم سلام از جمله [[صفات فعل]] بوده و به معنی سلامت بخش است. سلام به عنوان صفتی از [[اسما و صفات|صفات خداوندی]]، به معنی «معطی السلامة» است و سلامت از جانب او به بار می اید <ref>التویحد، ۲۰۴؛ مصباح کفعمی، ۳۱۸</ref>. همچنین معنای سومی برای سلام به عنوان صفت خداوند ذکر شده است که در این معنی سلام در معنای سلام دهنده، صفت ثبوتی و نیز از جمله صفات ذات خداوند محسوب می شود<ref>لوامع البینات، ۱۸۸</ref>.

[[قرآن]] سلام را تحیت [[بهشت|بهشتیان]] دانسته<ref>سوره یونس، آیه ۱۰.</ref> و به آن امر کرده است.<ref>سوره نور، آیه ۶۱.</ref> در [[روایات]] نیز سلام از سنت‌های [[رسول خدا(ص)]] و از [[مستحب مؤکد|مستحبات مؤکد]] شمرده شده است. در روایتی از پیامبر(ص) آمده است: «به كسی كه بدون ادای سلام، لب به سخن گشود، جواب ندهید».<ref>«مَنْ بدأ بالكلامِ قَبْلَ السّلامِ فَلاتُجیبُوهُ» (کلینی، اصول كافی، ج۴، ص۴۵۹).</ref>

[[امام باقر(ع)]]: به‌درستى كه خداى عز و جل آشكار كردن سلام را دوست دارد.<ref>كلينى، الکافی، ج۲، ص۶۴۵</ref> فیض کاشانی در توضیح آشکار گفتن سلام می‌نویسد: منظور این است که به هر کس رسیدید سلام کنید و فرقی نمی‎کند او چطور فردی است.<ref>فيض كاشانى، الوافی، ج۵، ص۵۹۶</ref>

[[امام صادق(ع)]]: كوچك بر بزرگ سلام كند، و رهگذر بر نشسته، و گروه اندک بر گروه بسيار سلام كنند.<ref>مصطفوى، ترجمه أصول الکافی، ج۴، ص۴۶۲.</ref>

امام صادق(ع): آن كه آغاز به سلام كند، به خدا و رسولش نزدیک‌تر است<ref>مصطفوى، ترجمه أصول الكافي، ج۴، ص۴۶۰</ref>.

امام صادق(ع): هر كس بگويد «السلام عليكم»، ده‏ حسنه برای اوست و هر كه بگويد «السلام عليكم و رحمة اللَّه» بيست حسنه و هر كه بگويد «السلام عليكم و رحمة اللَّه و بركاته» سى حسنه برای اوست.<ref>مصطفوى، ترجمه اصول الکافی، ج۴، ص۴۶۱</ref> در اداب اسلامی پاسخ هر سلام و تحیتی نیز مناسب است کامل‌تر از آن یا دست‌کم مطابق با آن باشد. خداوند در قرآن می فرماید: «وَ إِذا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ حَسيباً: هر گاه به شما تحيّت گويند، پاسخ آن را بهتر از آن بدهيد يا (لا اقل) به همان‌گونه پاسخ گوييد! خداوند حساب همه چيز را دارد».<ref>سوره نساء، آیه ۸۶.</ref>

همچنین هنگام سلام کردن فشردن دست غیر مسافر و در آغوش گرفتن مسافر مستحب است.<ref>وسائل الشیعة، ج ۱۲، ص ۷۳</ref>

پیشی گرفتن در سلام به مسلمانان، مستحب مؤکد و ترک آن [[مکروه]] است،<ref>وسائل الشیعة ج ۱۲، ص ۵۷</ref> مگر نمازگزار که برای او جایز در سلام کردن پیشی بگیرد.<ref>العروة الوثقی، ج ۳، ص ۱۵</ref> همچنین مستحب است انسان وقتی وارد خانه‌ای می‌شود که کسی در آن نیست، بر خود این‌گونه سلام کند: «السّلامُ عَلَینا مِنْ عِنْدِ رَبِّنا».<ref>وسائل الشیعة، ج ۱۲، ص ۸۰ـ۸۱</ref> همچنین سلام کردن به حاضران در مجلس، هنگام برخاستن از آن و خداحافظی از آنان مستحب است؛<ref>وسائل الشیعة، ج ۱۲، ص ۸۳</ref> اما در مستحب یا واجب بودنِ پاسخ به آن اختلاف نظر است.<ref>تذکرة الفقهاء، ج ۹، ص ۲۳ ؛ بحار الأنوار، ج ۸۴، ص ۲۷۶ ؛ غنائم الأیام، ج ۳، ص ۲۳۶ ؛ صراط النجاة، ج ۳، ص ۲۹۱</ref>

سلام کردن زن به مرد نامحرم و عکس آن جایز است، مگر در صورتی که ترس از [[گناه]] در میان باشد.<ref>الحدائق الناضرة، ج ۹، ص ۸۳ ؛ مستند الشیعة، ج ۷، ص ۷۳؛ العروة الوثقی، ج ۳، ص ۲۵</ref> البته برخی به کراهت سلام کردن مرد بر زن جوان نامحرم تصریح کرده‌اند.<ref>غنائم الأیام، ج ۳، ص ۲۳۷</ref>

سلام کردن مستحب است؛ ولی پاسخ آن حتی بر نمازگزار [[واجب]] است.<ref>مفتاح الکرامة، ج ۴، ص ۹۷۳ ؛ مستند الشیعة، ج ۷، ص ۶۷</ref> پاسخ سلام [[واجب فوری]] است؛<ref>مفتاح الکرامة، ج ۴، ص ۹۶۹ ؛ جواهرالکلام، ج ۱۱، ص ۱۱۱</ref> یعنی باید در پاسخ دادن شتاب کند.<ref>ذخیرة المعاد، ص ۳۶۷ ؛ الحدائق الناضرة، ج ۹، ص ۸۱</ref>

وجوب جواب سلام به صورت [[واجب کفایی|کفایی]] است و با پاسخ دادن فردی از میان جمع، از دیگران ساقط می‌شود.<ref>جواهر الکلام، ج ۱۱، ص ۱۰۶</ref> بنابر قول مشهور، پاسخ سلام باید به گونه‌ای باشد که سلام کننده آن را بشنود؛<ref>ذخیرة المعاد، ص ۳۶۶ ؛ جواهر الکلام، ج ۱۱، ص ۱۰۸</ref> اما برخی در وجوب آن تردید کرده‌اند؛<ref>مجمع الفائدة، ج ۳، ص ۱۱۹ـ۱۲۰</ref> بلکه بعضی در حال نماز، پاسخ آهسته را نیز جایز دانسته‌اند.<ref>المعتبر، ج ۲، ص ۲۶۴</ref>

پاسخ سلامِ با واسطه،<ref>یعنی کسی بگوید فلانی به شما سلام رساند.</ref> واجب نیست؛ هرچند مستحب است پاسخ‌دهنده خطاب به واسطه بگوید: «علیک و علیه‌السلام: بر تو و بر او سلام».<ref>الحدائق الناضرة، ج ۹، ص ۸۲</ref>. پاسخ به سلام کتبی (نامه) نیز واجب نیست، بلکه مستحب است<ref>جواهر الکلام، ج ۱۱، ص ۱۱۰ـ۱۱۱</ref>.

اول سلام گفتن برای نمازگزار جایز نیست؛<ref>العروة الوثقی، ج ۳، ص ۱۵</ref> ولی پاسخ به سلام بر او واجب است.<ref>مفتاح الکرامة، ج ۴، ص ۹۷۳ ؛ مستند الشیعة، ج ۷، ص ۶۷</ref> بنابر قول مشهور، در پاسخ سلام در حال نماز باید جواب مثل خود سلام باشد؛ این‌گونه که اگر کسی گفت «سلام علیکم»، بر نمازگزار واجب است در پاسخ او «سلام علیکم» بگوید و پاسخ دادن به عبارت‌های دیگر، مثل «علیکم السلام»، جایز نیست.<ref>جواهر الکلام، ج ۱۱، ص ۱۰۱</ref>

به تصریح برخی، سلام کردن به [[کافر]] جز هنگام ضرورت جایز نیست.<ref>الحدائق الناضرة، ج ۹، ص ۸۴ـ۸۵ ؛ مستند الشیعة، ج ۷، ص ۷۴</ref> در اینکه پاسخ سلام کافر واجب است یا نه اختلاف نظر وجود دارد.<ref>مفتاح الکرامة، ج ۴، ۹۷۲ـ۹۷۳ ؛ مستند الشیعة، ج ۷، ص ۷۴</ref> بنابر قول مشهور، در جواب سلام کافر «علیک» گفته می‌شود<ref>مستند الشیعة، ج ۷، ص ۷۴</ref> ولی در جواز بیان کلمه «سلام» در جواب او اختلاف است.<ref>مستند الشیعة، ج ۷، ص ۷۴ ؛ مفتاح الکرامة، ج ۴، ص۹۷۳ ؛ مستمسک العروة، ج ۶، ص ۵۶۹ ـ۵۷۰</ref>

:چه بسا می‎‏شود كه مصلحت اقتضاء كند انسان به ستمكاران تقرب بجويد براى اينكه دين خدا را تبليغ كند، بطورى كه اگر با آنها نسازد نمی‎‏گذارند تبليغ دين در بين مردم صورت بگيرد و يا براى اينكه كلمه حق را به گوش آنها برساند، و اين تقرب حاصل نمی‎‏شود مگر با سلام دادن به آنها، تا كاملا با ما مانوس شوند و دلهاشان با دل ما ممزوج گردد، به همين خاطر كه گاهى مصلحت چنين اقتضا می‎‏كند رسول خدا (ص) نيز به اين روش مامور شدند، در آيه: «فَاصْفَحْ عَنْهُمْ وَ قُلْ سَلامٌ؛ پس (اكنون كه چنين است) از آنان روى برگردان و بگو: سلام بر شما،» <ref>الزخرف: ۸۹</ref>، هم چنان كه در وصف مؤمنين فرمود: «وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً؛ بندگان (خاص خداوند) رحمان، كسانى هستند كه با آرامش و بی‎تكبّر بر زمين راه مى‏روند و هنگامى كه جاهلان آنها را مخاطب سازند (و سخنان نابخردانه گويند)، به آنها سلام می‎گويند (و با بی‎‏اعتنايى و بزرگوارى می‎‏گذرند)» <ref>الفرقان: ۶۳</ref>. <ref>موسوی همدانی، سید محمد باقر، ترجمه تفسیر المیزان، انتشارات جامعه مدرسین، قم، ۱۳۷۴، چاپ پنجم، ج۵، ص۵۲</ref>

# به معنای اسم خداوند: «هُوَ اللَّهُ الَّذِى لَا إِلَاهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ» اوست خداى يكتايى كه غير او خدايى نيست، سلطان مقتدر عالم، پاك از هر نقص و آلايش، منزّه از هر عيب و ناشايست، ايمنى بخش دلهاى هراسان<ref>الحشر: ۲۳</ref>.

# ترک جنگ و صلح: «وَ لَا تَقُولُواْ لِمَنْ أَلْقَى إِلَيْكُمُ السَّلَامَ لَسْتَ مُؤْمِنً» و به آن كس كه اظهار اسلام كند و به شما سر تسليم فرود آورد نسبت كفر مدهيد<ref>النساء: ۹۴</ref>  

# صلح ابتدائی جهانی: «يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ ادْخُلُواْ فىِ السِّلْمِ كَافَّةً» اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد همگى در صلح و آشتى درآييد<ref>البقرة: ۲۰۸</ref>

* «{{عربی|اَلسَّلامُ عَلَیک اَیهَا النَّبِی وَ رَحْمَةُ اللَّـه وَبَرَکاتُهُ}}»؛ یعنی سلام بر تو ای پیغمبر و رحمت و برکات خدا بر تو باد.

* «{{عربی|اَلسَّلامُ عَلَینا وَ عَلی عِبادُ اللَّـه الصّالِحینَ}}»؛ یعنی سلام از خداوند عالم بر نمازگزاران و تمام بندگان خوب او.

* «{{عربی|اَلسَّلامُ عَلَیکمْ وَ رَحْمَةُ اللَّـه وَ بَرَکاتُهُ}}»؛ یعنی سلام و رحمت و برکات خداوند بر شما مؤمنین باد.<ref>[http://www.mojtabatehrani.ir/Resale.aspx?catid=159&tid=3 ترجمه تشهد و سلام نماز]</ref>

* رضی بهابادی، بی بی سادات، عوامل سلام و لعن در قرآن کریم، «تحقیقات قرآن و حدیث»، زمستان ۹۳، شماره ۴،

* فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۴، ص ۵۱۴-۵۱۷.

* فخر رازی، محمد بن عمر، شرح أسماء الحسنی (لوامع البیّنات)، مکتب الکلیات الازهریة، قاهر.

* فيض كاشانى، محمد محسن بن شاه مرتضى‏، الوافی، کتابخانه امیرالمومنین علیه السلام، اصفهان، ۱۴۰۶ق.

* كفعمى، ابراهيم بن على‌، المصباح، دار الرضی، قم-ایران، ۱۴۰۵ق.

* كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق‏، الکافی، محقق علی اکبر غفاری، دار الکتب الاسلامیة، تهران، ۱۴۰۷ ق.

* مصطفوى، سيد جواد، أصول الكافي/ترجمه مصطفوی، علميه اسلاميه، تهران‏، چاپ اول، ۱۳۶۹ ش‏.

* محمود عبد الرحمن، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية‌، دارالفضیلة، قاهره.

* محمد بن یعقوب كلینی، اصول كافی، ترجمه و شرح: سید جواد مصطفوی، تهران، انتشارات وفا، ۱۳۸۲ش.