قاسم سلیمانی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''قاسم سلیمانی''' ([[سال ۱۳۳۵ هجری شمسی|۱۳۳۵]]-[[سال ۱۳۹۸ هجری شمسی|۱۳۹۸ش]]) فرمانده سابق [[نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] در [[ایران]] که به همراه [[ابومهدی المهندس]]، معاون [[حشد شعبی|حشد الشعبی]] [[عراق]] در [[۱۳ دی]] ۱۳۹۸ش به‌دست نیروهای [[آمریکا|آمریکایی]] در [[بغداد]] به [[شهادت]] رسید.  

وی در [[جنگ ایران و عراق]] فرمانده لشکر ۴۱ ثارالله [[کرمان]] و از فرماندهان عملیات‌های والفجر هشت، کربلای چهار و کربلای پنج بود. سلیمانی در سال [[سال ۱۳۷۶ هجری شمسی|۱۳۷۶ش]] از سوی [[آیت‌الله خامنه‌ای]] رهبر [[جمهوری اسلامی ایران]] به فرماندهی [[نیروی قدس]] سپاه منصوب شد که بخش برون‌مرزی [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] در [[ایران]] است.  

سلیمانی، [[مجاهدان افغانستان]] را در نبرد با [[طالبان]] یاری می‌کرد و پس از جنگ‌های داخلی افغانستان اقداماتی را برای بازسازی آنجا انجام داد. وی در [[جنگ ۳۳ روزه]] لبنان و [[جنگ ۲۲ روزه]] فلسطین [[حزب الله لبنان|حزب‌الله]] و [[حماس]] را در برابر اسرائیل یاری و [[محور مقاومت]] را به سلاح‌های پیشرفته تجهیز کرد. پس از ظهور [[داعش]] در عراق و [[سوریه]]، سلیمانی با حضور در این مناطق و سازماندهی نیروهای مردمی، به مبارزه با داعش پرداخت. دور ساختن تهدید داعش از سامراء، نجف و کربلا از دستاوردهای او در مبارزه با داعش بود.

قاسم سلیمانی علاوه بر مباحث نظامی، در مسائل فرهنگی نیز فعالیت‌ می‌کرد. به گفته برخی از مسئولان [[جمهوری اسلامی ایران]]، سلیمانی بنیان‌گذار [[ستاد بازسازی عتبات عالیات]] بود و بر طرح‌های توسعه حرم ائمه(ع) نظارت می‌کرد. او همچنین در تسهیل [[زیارت اربعین]] و تأمین امنیت زائران آن نقش داشته است.

قاسم سلیمانی در [[۱۳ دی]] سال [[۱۳۹۸ش]] همراه با [[ابومهدی المهندس]] و عده‌ای دیگر به دستور مستقیم رئیس‌جمهور وقت آمریکا، در حمله‌ای پهبادی به شهادت رسید. [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] در پاسخ به ترور او، به پایگاه آمریکایی عین‌الاسد حمله موشکی کرد و پارلمان عراق طرح اخراج نیرو‌های آمریکایی از عراق را به تصویب رساند.

 

جنازه او و همراهانش در شهرهای مختلفی از عراق و ایران [[تشییع جنازه|تشییع]] شد و [[بشیر حسین نجفی|شیخ بشیر نجفی]] و [[سیدعلی خامنه‌ای]] بر پیکر آنان در عراق و ایران [[نماز میت|نماز]] خواندند. بر اساس گزارش برخی از خبرگزاری‌ها تشییع جنازه او، از بزرگ‌ترین تشییع جنازه‌های تاریخ بوده است که حدودا ۲۵ میلیون نفر در آن شرکت داشته‌اند. او در [[۱۸ دی]] در مزار شهدای کرمان دفن شد.

قاسم سلیمانی در [[۲۰ اسفند]] [[سال ۱۳۳۵ هجری شمسی|۱۳۳۵ش]] در روستای قنات‌ملک از توابع شهرستان رابُر [[کرمان]] در ایل عشایر سلیمانی به دنیا آمد.<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/574404 «روایت زندگی و کارنامه سردار قاسم سلیمانی»]، سایت خبری عصر ایران.</ref> وی در ۱۸ سالگی به استخدام اداره آب کرمان درآمد.<ref>سلیمانی، از چیزی نمی‌ترسیدم، ۱۳۹۹ش، ص۵۹.</ref> به گفته خودش، او یکی از گردانندگان راهپیمایی‌ها، اعتصابات کرمان و مبارزه در برابر نیروهای حکومت شاهنشاهی، در زمان [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] بود.<ref>سلیمانی، از چیزی نمی‌ترسیدم، ۱۳۹۹ش، ص۶۴-۶۵.</ref>

او در دوران جنگ ایران و عراق [[ازدواج]] کرده،<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/1360706 روایت ازدواج سردار سلیمانی در دوران جنگ]، سایت خبرآنلاین.</ref> و دارای شش فرزند است که یکی از آنان پیش از شهادت وی از دنیا رفت؛ فرزندان دیگر او سه دختر به نام‌های نرجس، فاطمه و زینب و دو پسر به نام‌های حسین و رضا هستند.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/1161707 حاج قاسم چند فرزند دارد؟]، سایت مشرق‌نیوز.</ref>

 

قاسم سلیمانی در سال [[سال ۱۳۹۸ هجری شمسی|۱۳۹۸ش]] و با حکم سید ابراهیم رئیسی تولیت وقت [[آستان قدس رضوی]]، خادم [[حرم امام رضا(ع)]] شد.<ref>[https://hawzahnews.com/x5Tc2 سردار حاج قاسم سلیمانی خادم حرم امام رضا(ع) شد]، خبرگزاری حوزه.</ref>

 

وی پس از شهادت به‌عنوان «سردار دل‌ها» مشهور شد و نمادهای تبلیغاتی متعددی در این زمینه تهیه و منتشر گردید.<ref>[https://defapress.ir/fa/news/85721/چرا-حاج-قاسم-را-سردار-دل-ها-می-نامند چرا حاج قاسم را سردار دل ها می نامند؟] خبرگزاری دفاع مقدس.</ref>

قاسم سلیمانی پس از انقلاب اسلامی ایران، در [[۱۳۵۸ش]] به عضویت [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] درآمد و از اعضای واحد آموزش و مربی پادگان آموزشی قدس سپاه کرمان شد.<ref>میرزایی، عباس، نبرد کرخه کور، ۱۳۹۰، ص ۸۲</ref> با شروع [[جنگ ایران و عراق]] چند گردان را در کرمان آموزش داد و به جبهه‌ها فرستاد. وی در دوره‌ای فرماندهی سپاه آذربایجان غربی را بر عهده داشت.<ref>[https://snn.ir/fa/news/741813 «قاسم سلیمانی مورد احترام دوستان و دشمنانش است»]، خبرگزاری دانشجو.</ref> سلیمانی در سال [[سال ۱۳۶۰ هجری شمسی|۱۳۶۰ش]] با حکم [[محسن رضایی]] فرمانده وقت سپاه پاسداران، فرمانده لشکر ۴۱ ثارالله در کرمان شد.<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/574404 «روایت زندگی و کارنامه سردار قاسم سلیمانی»،] سایت خبری عصر ایران.</ref> وی در جنگ عراق علیه ایران، از فرماندهان عملیات‌های والفجر هشت، کربلای چهار و کربلای پنج بود.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/5528591 «سردار سلیمانی و کسانی که لقب "مردی در سایه" را به او می‌دهند»]، باشگاه خبرنگاران جوان.</ref> سلیمانی در دوران جنگ عراق و ایران، دو بار مجروح شد که یک بار آن، جراحاتش شدید بود.<ref>میرزایی، عباس، نبرد کرخه کور، ۱۳۹۰، ص ۸۲</ref>

سلیمانی پس از پایان جنگ ایران و عراق در سال [[سال ۱۳۶۷ هجری شمسی|۱۳۶۷ش]] مدتی فرمانده سپاه ۷ صاحب‌الزمان شد <ref>میرزایی، عباس، نبرد کرخه کور، ۱۳۹۰، ص ۸۲</ref> و سپس مجددا فرمانده لشکر ۴۱ ثارالله گردید و تا قبل از انتصاب به فرماندهی [[سپاه قدس]] با باندهای قاچاق مواد مخدر در مرزهای [[ایران]] و [[افغانستان]] می‌جنگید.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/5528591 «سردار سلیمانی و کسانی که لقب "مردی در سایه" را به او می‌دهند»]، باشگاه خبرنگاران جوان.</ref>

قاسم سلیمانی در [[سال ۱۳۷۶ هجری شمسی|۱۳۷۶ش]] از سوی رهبر [[جمهوری اسلامی ایران]] به فرماندهی [[سپاه قدس]] منصوب شد.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/message-content?id=44586 حکم انتصاب سرتیپ قاسم سلیمانی به فرماندهی سپاه قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنه‌ای.</ref> سپاه قدس شاخه برون‌مرزی [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] در [[سال ۱۳۶۹ هجری شمسی|۱۳۶۹ش]] به ساختار سپاه افزوده شد. نخستین فرمانده این سپاه، احمد وحیدی بود و پس از وی قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس ایران شد و پس از شهادت وی، اسماعیل قاآنی فرماندهی این نیرو را بر عهده گرفت.<ref>[http://www.qudsonline.ir/news/689783 نیروی قدس سپاه چگونه شکل گرفت؟]، سایت قدس آنلاین.</ref>

انتصاب قاسم سلیمانی به فرماندهی نیروی قدس هم‌زمان با اوج‌گیری فعالیت [[طالبان]] در [[افغانستان]] بود.<ref>[https://8am.af/qasim-sulaimani-and-afghanistan/ قاسم سلیمانی و افغانستان]، سایت هشت صبح.</ref> او با مجاهدین افغانستان از جمله [[احمد شاه مسعود]] همکاری می‌کرد<ref>[https://8am.af/qasim-sulaimani-and-afghanistan/ قاسم سلیمانی و افغانستان]، روزنامه هشت صبح.</ref> طبق گفته برخی از مجاهدین، او بارها برای نبرد با طالبان و [[القاعده]] در افغانستان حضور پیدا کرده بود.<ref>[https://avapress.com/fa/news/202707 حضور جدی سردار سلیمانی در کنار مقاومت‌گران افغانستان]، روزنامه هشت صبح.</ref> فیلمی از حضور وی در دره پنج شیر و ملاقاتش با احمد شاه مسعود در نبرد مجاهدین افغانستان با طالبان منتشر شده است.<ref>[https://www.borna.news/fa/tiny/news-955552 فیلمی دیده نشده از حضور سردار سلیمانی در دره پنج شیر افغانستان]، خبرگزاری برنا.</ref> هم‌چنین وی برای بازسازی افغانستان در دوران پس از جنگ‌های داخلی آن کشور اقدامات زیادی انجام داده بود.<ref>[https://parstoday.com/dari/news/afghanistan-i103393 خدمات سردار شهید حاج قاسم سلیمانی در افغانستان]، سایت پارس تودی.</ref>

طبق نظر نظامیان افغان حضور حاج قاسم در افغانستان موفقیت‌آمیز بوده است، چون وی شخصیتی صمیمی داشت که به‌راحتی می‌توانست اعتماد طرف مقابل را جلب کند. به گفته نظامیان افغان، او با متحدان افغانش با احترام برخورد می‌کرد و به‌راحتی سر سفره آن‌ها می‌نشست و در زمینه‌سازی برای آتش‌بس و همکاری میان نیروها خیلی توانایی داشت.<ref>[https://iranintl.com/افغانستان/قاسم-سلیمانی-از-زبان-میزبان‌های-افغانش سایت اینترنشنال:‌ قاسم سلیمانی از زبان میزبان‌های افغانش] </ref> او تجربه [[جنگ داخلی کردستان]] و [[جنگ ایران و عراق]] و نیز مبارزه با باندهای مواد مخدر در مناطق مرزی ایران و افغانستان را داشت.<ref>[https://8am.af/qasim-sulaimani-and-afghanistan/ قاسم سلیمانی و افغانستان]، سایت هشت صبح.</ref>

قاسم سلیمانی در جریان تهاجم اسرائیل به [[لبنان]] طی [[جنگ ۳۳ روزه]] در منطقه ضاحیه جنوبی در [[بیروت]] و در اتاق مرکزی فرماندهی عملیات [[حزب الله لبنان]] حضور داشت.<ref>[https://rasanews.ir/fa/news/657638 نقش حاج قاسم سلیمانی در جنگ تموز لبنان]، خبرگزاری رسا.</ref> او در روز اول این جنگ به لبنان رفت و پس از یک هفته برای گزارش به ایران بازگشت و دوباره به لبنان رفت تا آخر جنگ در آنجا ماند.<ref>[http://farsi.khamenei.ir/others-dialog?id=43598 «در میانه آتش»]، سایت آیت‌الله خامنه‌ای.</ref> او در روز دهم جنگ، پیام شفاهی [[آیت‌الله خامنه‌ای]] مبنی بر پیروزی حزب الله را برای [[سید حسن نصرالله]] برد.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/08/21/555408 «متن پیام امام خامنه‌ای به سید حسن نصرالله در زمان جنگ ۳۳روزه»]، خبرگزاری تسنیم.</ref>  

به گفته یکی از [[جنبش حماس|رهبران جنبش حماس]] او رابطه عمیقی با [[حماس]] داشت و از [[مقاومت فلسطین]] حمایت می‌کرد.<ref>[https://www.almayadeen.net/news/politics/1446089/حمدان-للميادين--الشهيد-سليماني-لعب-دورا-مهما-في-تعبئة-صفوف-ا «حمدان للميادين: الشهيد سليماني لعب دوراً مهماً في تعبئة صفوف المقاومين»]، سایت المیادین.</ref> سلیمانی توانست حماس را در برابر اسرائیل، به سلاح‌های پیشرفته تجهیز کند.<ref>[https://www.almayadeen.net/news/politics/1446089/حمدان-للميادين--الشهيد-سليماني-لعب-دورا-مهما-في-تعبئة-صفوف-ا «حمدان للميادين: الشهيد سليماني لعب دوراً مهماً في تعبئة صفوف المقاومين»]، سایت المیادین.</ref> به گفته احمد عبدالهادی، از اعضای جنبش حماس، تونل‌های زیرزمینی که برای مقابله با اسرائیل حفر شد، از طرح‌های عملیاتی [[عماد مغنیه]] و قاسم سلیمانی بوده است.<ref>[https://www.alalam.ir/news/4672691/ «قاسم سلیمانی فی غزة»]، سایت قناة العالم.</ref>

قاسم سلیمانی از فرماندهان مبارزه علیه [[داعش]] در [[عراق]]<ref>[https://www.farsnews.com/news/13930907000264 «حقایقی ناشنیده از حضور سردار قاسم سلیمانی در عراق»]، خبرگزاری فارس.</ref> و [[سوریه]] بود.<ref>[http://aftabnews.ir/fa/news/490851 «تصاویری از سردار سلیمانی در نبرد با داعش»]، سایت آفتاب‌نیوز.</ref> داعش گروهی تکفیری بود که پس از سقوط [[صدام حسین|صدام]] در [[عراق]] و خلأ قدرت در این منطقه پدید آمد.<ref>نباتیان، زمینه‌های فکری سیاسی جریان بعثی تکفیری داعش، ۱۳۹۳ش، ص۸۷.</ref> در ۲۰۱۴م که [[موصل|شهر موصل]] به تصرف داعش درآمد و [[بغداد]]، پایتخت عراق نیز تا مرز سقوط پیش رفت، قاسم سلیمانی با حضور در بیت [[آیت الله سیستانی]] و توضیح جزئیاتی کامل از شرایط حاکم، کمک کرد تا [[فتوای جهاد علیه داعش|فتوای جهاد کفایی برای مقابله با داعش]] صادر شود.<ref>[https://sweden.mfa.gov.ir/portal/newsview/622762 شهید سلیمانی مشاور آیت‌الله سیستانی در صدور فتوای جهادکفایی بود]</ref> وی با سازماندهی بخشی از نیروهای [[حشد الشعبی]] نقش مؤثری در اخراج داعش از عراق داشت، به گونه‌ای که حیدر العبادی نخست‌وزیر وقت [[عراق]]،‌ از قاسم سلیمانی به عنوان یکی از اصلی‌ترین متحدان عراق در مبارزه با [[داعش]] نام برده است.<ref>[https://www.isna.ir/news/97082814255 «اعترافات مامور سابق FBI درباره سردار سلیمانی»]، خبرگزاری ایسنا.</ref><ref>Soufan, «[https://ctc.usma.edu/qassem-soleimani-irans-unique-regional-strategy/ Qassem Soleimani and Iran’s Unique Regional Strategy]», 2018.</ref>

برخی نبردهایی که قاسم سلیمانی به نیروهای حشد الشعبی، ارتش عراق و نیروهای دولت اقلیم کردستان عراق برای مقابله با داعش مشاوره می‌داد عبارتند از:

* آزاد سازی شهر آمرلی در استان صلاح الدین شمال شرق بغداد و جرف الصخر جنوب بغداد.<ref>[http://aawsat.com/home/article/212906/الحکومة-العراقیة-تتجاهل-الأنباء-عن-قیادة-قاسم-سلیمانی-معارک-آمرلی-وجرف-الصخر الإعلام الإیرانی یؤکد أن الجنرال الإیرانی قاد متطوعی الحشد الشعبی فی معارک مهمة]</ref>

*نبرد بازپس گیری تکریت<ref>[http://ar.farsnews.com/viewpoint/news/13931219001058 حقائق عن عملیات تحریر تکریت] </ref> و فلوجه در استان الانبار در غرب بغداد.<ref>[https://www.annahar.com/article/250768-سلیمانی-عند-أطراف-الفلوجة بالصوَر- سلیمانی عند أطراف الفلوجة]</ref>

* جلوگیری از نفوذ داعش به شهر اربیل در شمال عراق.<ref>[http://ar.farsnews.com/allstories/news/13930702000500 قائد بالحرس الثوری: سلیمانی استطاع مع ۷۰ شخصا صد هجوم داعش علی اربیل]، خبرگزاری فارس.</ref>

*آزادسازی جرف الصخر (جرف النصر) و دورساختن تهدید داعش از [[نجف]] و [[کربلا]]<ref>[http://alwaght.com/ar/News/10604/دراسة%۲۰إمکانیة%۲۰تهدید%۲۰داعش%۲۰الإرهابی%۲۰ضد%۲۰کربلاء%۲۰والنجف؟ دراسة إمکانیة تهدید داعش الإرهابی ضد کربلاء والنجف؟]، سایت الوقت.</ref>

*نبرد با داعش در [[سامرا]].<ref>[http://thiqarwindow.com/News/8380 العبادی :لم التقِ سلیمانی فی سامراء وواشنطن لیست قلقة من الدعم الإیرانی]</ref>

سلیمانی برای مبارزه با داعش و گروه‌های تکفیری به سوره رفت و برای این منظور نیروهای دفاع ملی سوره را سازماندهی کرد.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1400/09/01/2612441/ «بازخوانی نقش سردار سلیمانی در برقراری ثبات و آرامش؛ از میدان جنگ تا میز مذاکره»]، سایت خبرگزاری تسنیم.</ref> در سال ۲۰۱۱م نیروهای تحت فرمان او معروف به [[مدافعان حرم]]، از جمله [[لشکر فاطمیون]] و [[تیپ زینبیون]]، راهی [[سوریه]] شدند.<ref>[https://www.isna.ir/news/97082814255 «اعترافات مامور سابق FBI درباره سردار سلیمانی.»]</ref><ref>Soufan, «[https://ctc.usma.edu/qassem-soleimani-irans-unique-regional-strategy/ Qassem Soleimani and Iran’s Unique Regional Strategy]», 2018.</ref> آزادسازی بوکمال<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5110542/ «روایت دست‌اول از آزادسازی بوکمال»]، سایت خبرگزاری مهر.</ref>، آزادسازی شهر تاریخی تدمر در جنوب شرقی حمص<ref>[https://defapress.ir/fa/news/449052/ «عملیات آزادسازی شهر تدمر»]، سایت خبرگزاری دفاع مقدس.</ref> و آزادسازی شهر القصیر از جمله دستاورد‌های او در جنگ سوریه به‌شمار می‌آید.<ref>[http://www.qudsonline.ir/news/365941/ «کدام سردار ایرانی پیروزی طلایی ارتش سوریه را رقم زدند؟»]، سایت قدس آنلاین.</ref>

قاسم سلیمانی در نامه‌ای خطاب به [[آیت‌الله خامنه‌ای]]، رهبر [[جمهوری اسلامی ایران]] که [[۳۰ آبان]] ۱۳۹۶ش در رسانه‌های ایران منتشر شد، پایان سیطره [[داعش]] را اعلام کرد و از برافراشته شدن پرچم سوریه دربوکمال از شهرهای [[سوریه]] در نزدیکی مرز [[عراق]] خبر داد.<ref>[http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=38253 «نامه سرلشکر قاسم سلیمانی به رهبر انقلاب درباره پایان سیطره داعش»]، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنه‌ای.</ref> پیش از آن نیز سلیمانی در ۳۰ شهریور [[۱۳۹۶ش]] وعده داده بود که کمتر از سه ماه دیگر پایان حکومت داعش در کره خاکی را اعلام خواهد کرد.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/1816906/ «وعده سردار سلیمانی؛ جشن نابودی داعش تا دو ماه دیگر»]، سایت خبرگزاری صدا و سیما.</ref>

===بازسازی عتبات عالیات===

به گفته غلامرضا کرمی، مسئول مرکز پژوهش و نشر آثار ستاد بازسازی عتبات عالیات، [[ستاد بازسازی عتبات عالیات]] با حمایت مستقیم [[نیروی قدس سپاه]] شکل گرفت و مسئول آن از طرف قاسم سلیمانی تعیین می‌شد.<ref>[https://atabat.org/fa/news/2071/ «صفر تا صد فعالیت‌های ستاد بازسازی عتبات با تدبیر حاج قاسم بود»]، سایت ستاد بازسازی عتبات عالیات.</ref> طبق گفته کرمی، سلیمانی در جریان تمامی فعالیت‌های این ستاد مانند طرح ترفیع گنبد و لاغرسازی ستون‌های [[حرم امام حسین(ع)]] بود و در تامین امنیت حرم ائمه مدفون در عراق، مشارکت داشت.<ref>[https://atabat.org/fa/news/2071 «صفر تا صد فعالیت‌های ستاد بازسازی عتبات با تدبیر حاج قاسم بود»]، سایت ستاد بازسازی عتبات عالیات.</ref>

 

بر اساس گفته حسن پُلارَک، رئیس وقت [[ستاد بازسازی عتبات عالیات]]، قاسم سلیمانی در زمینه تأمین امنیت زائران [[پیاده‌روی اربعین]] و هم‌چنین فراهم کردن امکانات پشتیبانی و لجستیکی و امکانات رفاهی برای زائران اربعین نقش داشت<ref>[https://www.isna.ir/news/99071712939/ ناگفته‌هایی از نقش حاج قاسم در احیای مراسم اربعین]، خبرگزاری ایسنا.</ref> چنانکه به کوشش او ویزای عراق برای زائران اربعین ایرانی حذف شد.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3876410/ «نقش سردار سلیمانی در پیاده‌روی اربعین»]، سایت خبرگزاری بین المللی قرآن.</ref> به گفته معاون فرهنگی ستاد بازسازی عتبات عالیات، سلیمانی احیای دوباره پیاده‌روی اربعین را آغاز تمدن نوین اسلامی می‌دانست.<ref>[http://shabestan.ir/detail/News/1011118 «بازسازی عتبات در مکتب حاج قاسم»]، سایت خبرگزاری شبستان.</ref>

 

در سال [[سال ۱۳۹۸ هجری شمسی|۱۳۹۸ش]]، بخش‌هایی از استان خوزستان ایران درگیر سیل شد. قاسم سلیمانی با حضور در منطقه، از موکب‌های اربعین خواست تا برای یاری‌رسانی به مردم به خوزستان بیایند. وی هم‌‌چنین با کمک [[ابومهدی المهندس]]، نیروهای [[حشد الشعبی]] را به یاری مردم خوزستان غرستاد.<ref>[https://www.isna.ir/news/99100805878 نقش سردار سلیمانی در بازسازی حرم‌ها و سیل خوزستان]، خبرگزاری ایسنا.</ref>

حاج قاسم سلیمانی در بهمن ۱۳۸۹ش از سوی [[سید علی حسینی خامنه‌ای|آیت‌الله خامنه‌ای]]، فرمانده کل قوای نظامی ایران، درجه سرلشکری را دریافت کرد.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/700135 «همه سرلشکرهای نیروهای مسلح ایران/ قاسم سلیمانی، رشید، ایزدی، شمخانی و...»]، سایت خبرآنلاین.</ref> همچنین در [[۱۹ اسفند]] [[سال ۱۳۹۷ هجری شمسی|۱۳۹۷ش]] رهبر [[جمهوری اسلامی ایران]] نشان ذوالفقار را به وی اهدا کرد.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/6861497 «سردار سلیمانی نشان ذوالفقار را از رهبر انقلاب دریافت کرد+ تصویر نشان»]، باشگاه خبرنگاران جوان.</ref> طبق آئین‌نامه اهدای نشان‌های نظامی جمهوری اسلامی ایران، نشان ذوالفقار به آن دسته از فرماندهان عالی‌رتبه و رؤسای ستادهای عالی‌رتبه در نیروهای مسلح اهدا می‌شود که تدابیر آنها در طرح‌ریزی و هدایت عملیات‌های رزمی موجب حصول نتایج مطلوب شده باشد.<ref>[https://www.farsnews.com/news/13971220000613 ««نشان عالی ذوالفقار» به چه کسانی داده می‌شود؟»]، خبرگزاری فارس.</ref> پس از انقلاب ایران در ۱۳۵۷ش، سلیمانی نخستین کسی است که نشان ذوالفقار را دریافت کرد.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/6861497 «سردار سلیمانی نشان ذوالفقار را از رهبر انقلاب دریافت کرد+ تصویر نشان»]، باشگاه خبرنگاران جوان.</ref> قاسم سلیمانی در سال ۱۳۹۸ش و پس از شهادتش به درجه نظامی سپهبدی رسید.

قاسم سلیمانی چندین‌ بار هدف [[ترور]] قرار گرفته است. او نخستین بار در [[سال ۱۳۶۰ هجری شمسی|۱۳۶۰ش]]، از سوی یک پزشک وابسته به [[سازمان مجاهدین خلق]] هدف ترور قرار گرفت.<ref> [https://www.yjc.ir/00NEUE ماجرای ترور نافرجام حاج قاسم در مشهد]، باشگاه خبرنگاران جوان.</ref> اوایل مهر [[سال ۱۳۹۸ هجری شمسی|۱۳۹۸ش]]، حسین طائب، رئیس سازمان حفاظت اطلاعات سپاه، از دستگیری افرادی خبر داد که قصد داشتند در کرمان، قاسم سلیمانی را ترور کنند.<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/news/927457 شکست طرح ترور سردار سلیمانی در کرمان]، سایت تابناک.</ref>

{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = [[آیت‌الله خامنه‌ای]]:{{سخ}} «در مقابل آنچه که او سرمنشأ آن شد و برای کشور و بلکه برای منطقه به وجود آورد در مقابل او، من تعظیم می‌کنم».<ref> «[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=44628 بیانات رهبر انقلاب در دیدار مردم قم، ۱۸ دی ۱۳۹۸ش]، ، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنه‌ای.»</ref> | تراز = راست| عرض = ۱۸۰px| اندازه خط = ۱۲px|رنگ پس‌زمینه =#ffeebb| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = راست}}

شهادت سلیمانی، اعتراضاتی را در کشورهای مختلف جهان در پی داشت و مراسم‌هایی در بزرگداشت او در شهرهای مختلف [[ایران]] و دیگر کشورهای جهان برگزار شد. همچنین شخصیت‌های سیاسی و مذهبی ایران و دیگر کشورها به شهادت وی واکنش نشان دادند. [[آیت‌الله خامنه‌ای]]، رهبر [[جمهوری اسلامی ایران]] در پیامی او را چهره بین‌المللی [[محور مقاومت|مقاومت]] خواند و به مناسبت شهادتش سه روز در [[ایران]] عزای عمومی اعلام کرد.<ref>[http://farsi.khamenei.ir/message-content?id=44554 «پیام تسلیت رهبر انقلاب در پی شهادت سردار شهید سپهبد قاسم سلیمانی و شهدای همراه او»]، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنه‌ای.</ref> دیگر شخصیت‌های سیاسی و مذهبی از جمله رؤسای قوای سه‌گانه ایران و [[مراجع تقلید]] [[ایران]] و [[عراق]] در پیام‌های جداگانه [[شجاعت]]، [[اخلاص]] و فداکاری او را ستودند.<ref>[http://www.hawzahnews.com/news/879216 پیام‌های تسلیت مراجع تقلید، علما و شخصیت‌های حوزوی به شهادت سردار سلیمانی]، خبرگزاری حوزه.</ref>  

[[سید حسن نصرالله]] دبیرکل [[حزب‌الله لبنان]]، [[سیدعبدالملک بدرالدین الحوثی]] رهبر [[انصارالله یمن]] و رؤسای جمهور [[سوریه]]، [[لبنان]] و [[عراق]] از شخصیت‌های سیاسی غیرایرانی بودند که شهادت سلیمانی را محکوم کردند.<ref>[https://www.yjc.news/fa/news/7195161/ «بازتاب شهادت سردار سلیمانی در رسانه‌های منطقه»]، سایت باشگاه خبرنگاران جوان.</ref> روسای جمهور [[افغانستان]]<ref>[https://avapress.com/fa/151664/ «رئیس جمهور افغانستان شهادت سردار سلیمانی را به ملت ایران تسلیت گفت»]، سایت خبرگزاری صدای افغان.</ref> و [[ترکیه]]<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/707329/ «واکنش اردوغان به شهادت سردار سلیمانی»]، سایت تحلیلی خبری عصر ایران.</ref> و نیز وزارت خارجه روسیه شهادت او را به ملت ایران تسلیت گفتند.<ref>[https://www.hamshahrionline.ir/news/475038/ «واکنش‌های روسیه و چین به شهادت سردار سلیمانی»]، سایت خبری همشهری آنلاین.</ref> اگنس کالامارد، گزارشگر ویژه سازمان ملل، [[ترور]] هدفمند قاسم سلیمانی و [[ابومهدی مهندس]] را غیرقانونی و نقض قوانین حقوق بین‌الملل دانست.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/4814946/ «سازمان ملل: ترور سلیمانی غیرقانونی و نقض حقوق بین‌الملل بود»]، خبرگزاری مهر.</ref> یرواند آبراهامیان، تاریخ‌نگار امریکایی نیز تأکید کرد که ایرانیان پیش از این امریکا را دولتی توطئه‌گر می‌دانستند، از این پس دولت مذکور را دولتی تروریست هم خواهند دانست.<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/news/948942/ «آبراهامیان: هدف قرار دادن سلیمانی تروریسم بود»]، سایت تابناک.</ref> مایکل مور، فیلمساز امریکایی به اقدام دولت امریکا اعتراض کرد و دولت امریکا را تلویحاً جنگ‌طلب خواند.<ref>[https://www.isna.ir/news/98101410292/ «واکنش دوباره مایکل مور: معذرت می‌خواهیم این دیوانگی است»]، خبرگزاری ایسنا.</ref>

* '''تصویب طرح اخراج آمریکایی‌ها از عراق''': پس از شهادت قاسم سلیمانی و [[ابومهدی المهندس]]، برخی از گروه‌های سیاسی [[عراق]] و شماری از مردم این کشور خواستار اخراج نیروهای امریکایی از عراق شدند. پارلمان عراق در جلسه‌ای اضطراری که در [[۱۵ دی]] ۱۳۹۸ش برگزار شد طرحی را در رابطه با خروج نیروهای امریکایی از عراق تصویب کرد.<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/news/949292 «مفاد تصمیم پارلمان عراق درباره اخراج نیرو‌های آمریکایی»]، سایت تابناک.</ref> هر چند موضوع اخراج نیروهای امریکایی از عراق، پیشتر در پی حملات آمریکا به مواضع حشد الشعبی مطرح شده بود و [[سید کاظم حسینی حائری|سید کاظم حائری]] از [[مراجع تقلید]] نیز ماندن نیروهای آمریکایی را در [[عراق]] [[حرام]] اعلام کرده بود.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/1292496 «فتوای آیت الله حائری درباره حضور آمریکایی‌ها در عراق»]، سایت خبرآنلاین.</ref>  

* '''حمله موشکی ایران به پایگاه هوایی عین‌الاسد''':‌ [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] در [[۱۸ دی]] ۱۳۹۸ش در پاسخ به ترور قاسم سلیمانی، پایگاه هوایی عین الاسد را که پایگاه نظامیان آمریکایی در عراق بود، مورد حمله موشکی قرار داد.<ref>[https://www.irna.ir/news/83625435 «انتقام سخت با شلیک دهها موشک به پایگاه آمریکایی عین‌الاسد»]، خبرگزاری ایرنا.</ref>

* '''نامگذاری روز [[۱۳ دی]] به عنوان روز جهانی مقاومت''' در تقویم [[جمهوری اسلامی ایران]]<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/10/17/2176963/13 «۱۳ دی روز جهانی مقاومت شد»]، خبرگزاری تسنیم.</ref>

مراسم [[تشییع]] قاسم سلیمانی به همراه ابومهدی المهندس و دیگر همراهانشان در [[۱۴ دی]] ۱۳۹۸ش با حضور شخصیت‌های سیاسی و مذهبی و عموم مردم [[عراق]] در شهرهای [[بغداد]]، [[کربلا]] و [[نجف]] برگزار شد.<ref>[https://www.farsnews.com/news/13981014001349 «پیکرهای پاک سردار سلیمانی و المهندس وارد نجف شدند»]، خبرگزاری فارس.</ref>  

در [[کربلا]] [[سید احمد الصافی]] تولیت [[حرم حضرت عباس]]<ref>[https://shahraranews.ir/fa/news/13678 نماز میت به امامت احمد صافی بر پیکر سردار سلیمانی]، سایت شهرآرا نیوز.</ref> و در [[نجف]]، [[حافظ بشیر حسین نجفی|شیخ بشیر نجفی]] بر پیکر آنان [[نماز میت|نماز]] گزارد.<ref>[https://fa.alkawthartv.com/news/224276 گریه آیت الله بشیر النجفی هنگام اقامه نماز بر پیکر شهید حاج قاسم سلیمانی و یارانش]، سایت شبکه الکوثر.</ref> سپس پیکرهای شهدای ایرانی و [[ابومهدی المهندس]] به [[ایران]] منتقل شده و در [[۱۵ دی]] در [[اهواز]] و [[مشهد]] و در [[۱۶ دی]] در [[تهران]] و [[قم]] [[تشییع]] شدند.  

[[آیت‌الله خامنه‌ای]] رهبر [[جمهوری اسلامی ایران]] ۱۶ دی [[سال ۱۳۹۸ هجری شمسی|۱۳۹۸ش]] در [[تهران]] بر پیکر قاسم سلیمانی و دیگر همراهانش از جمله [[ابومهدی المهندس]] [[نماز میت|نماز]] گزارد.<ref>[http://farsi.khamenei.ir/video-content?id=44605 «اقامه نماز بر پیکر شهید سپهبد قاسم سلیمانی و یاران مجاهد او»]، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنه‌ای.</ref> در مراسم تشییع جنازه وی در [[تهران]]، اسماعیل هنیه رئیس دفتر سیاسی [[حماس]] طی سخنانی از تلاش‌های قاسم سلیمانی برای رهایی [[فلسطین]] یاد کرد و وی را شهید القدس نامید.<ref>[https://mubasher.aljazeera.net/news/politics/2020/1/6/شاهد-إسماعيل-هنية-قاسم-سليماني-شهيد/ إسماعيل هنية: قاسم سليماني "شهيد القدس"]، شبکه الجزیزه.</ref> پایگاه خبری روسی روسیا الیوم، تشییع جنازه وی را پس از تشییع جنازه [[امام خمینی]] بزرگترین تشییع جنازه تاریخ برشمرد.<ref>[https://arabic.rt.com/world/1074079-أضخم-حشود-شعبية-في-وداع-سليماني-بطهران-منذ-تشييع-الإمام-الخميني/# «طهران تودع سلیمانی بأکبر جنازة منذ تشییع الخمینی»]</ref> به گفته سخنگوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی حدود ۲۵ میلیون نفر در تشییع سلیمانی شرکت کردند.<ref>[https://www.farsnews.com/news/13981024000539 «سردار شریف: ۲۵ میلیون نفر در مراسم تشییع «حاج قاسم» شرکت کردند»]، خبرگزاری فارس.</ref>

پیکر قاسم سلیمانی ۱۷ دی در [[کرمان]] تشییع و در ۱۸ دی ۱۳۹۸ در این شهر [[دفن]] شد.<ref>[https://www.irinn.ir/fa/news/759412 « پیکر سردار سلیمانی به خاک سپرده شد»]، سایت شبکه خبر.</ref> پیکر حاج قاسم طبق وصیت وی، توسط دوست قدیمی‌اش محمود خالقی و با کمک [[محمد باقر قالیباف]] به خاک سپرده شد.<ref>[https://fa.alkawthartv.com/news/260954 بدون تعارف با رفیق و وصی حاج قاسم]، شبکه الکوثر.</ref>

مراسم چهلمین روز شهادت سلیمانی در شهرهای مختلف [[ایران]] و برخی دیگر از کشورها برگزار شد. در تهران این مراسم در ۲۴ بهمن ۱۳۹۸ در مصلای امام خمینی برگزار شد. اسماعیل قاآنی فرمانده [[نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی|نیروی قدس]] در این مراسم [[وصیت|وصیت‌نامه]] قاسم سلیمانی را قرائت کرد.<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/news/958727 «متن وصیت‌نامه سردار سلیمانی منتشر شد»]، سایت تابناک.</ref> پیروی از [[آیت‌الله خامنه‌‌ای]] و حمایت از [[ولی فقیه]]، توجه به فرزندان شهیدان و احترام به نیروهای مسلح ایران از جمله وصیت‌های وی است. وی در بخشی از وصیت‌نامه خود اهمیت [[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی]] را متذکر شده و آن را قرارگاه [[حسین بن علی]] و [[حرم]] توصیف کرده است و هشدار داده است که اگر دشمن، این حرم را از بین برد، حرمی باقی نمی‌ماند، نه حرم ابراهیمی و نه حرم محمّدی(ص).<ref> [http://www.hawzahnews.com/news/886138%5Bhttp://www.hawzahnews.com/news/886138 «وصیت‌نامه سردار حاج قاسم سلیمانی منتشر شد+ متن کامل»]، خبرگزاری حوزه.</ref>

پس از شهادت قاسم سلیمانی، رویدادی هنری با نام نقش نگین سلیمانی [[۲۳ دی]] ۱۳۹۸ در [[قم]] برگزار گردید. در این کارگاه هنری اساتید و هنرجویان رشته‌های خوشنویسی، خطاطی، نقاشی، تصویرسازی و معرق به تولید آثار هنری با موضوع "مقاومت و شهدای جنایت اخیر رژیم تروریستی آمریکا" پرداختند.<ref>[http://www.qomna.com/paper/subject/81869/fordunews.com/fordunews.com/index.html کارگاه هنری نقش نگین سلیمانی در قم برپا شد]، پایگاه اطلاع‌رسانی خبر قم.</ref>

 

همچنین کارگاه خلق آثار هنری تحت عنوان «سرو بلند انقلاب اسلامی» پیرامون ابعاد زندگی قاسم سلیمانی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد (ویژه) هنرهای اسلامی ایرانی استاد فرشچیان با حضور هنرمندان در روزهای ۱۷ و ۱۸ بهمن‌ماه ۱۳۹۸ برگزار شد.<ref>[https://ana.press/i/471679 اثر هنری «سردار آسمانی» حاوی نمادهای مقاومت، شهادت و آسمانی شدن سردار سلیمانی است]، خبرگزاری آنا.</ref>

یادواره تولیدات رسانه‌ای «مکتب حاج قاسم سلیمانی» نیز در دی ۱۳۹۹ در [[اهواز]] برگزار گردید.<ref>[https://www.irinn.ir/fa/news/806944 نخستین یادواره تولیدات رسانه‌ای مکتب شهید سلیمانی]، سایت شبکه خبر.</ref>

درباره زندگی و فعالیت‌های قاسم سلیمانی فیلم‌های مستند مختلفی ساخته شد مانند قاسم،<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/3096481/مستند-قاسم-شهید-قاسم-سلیمانی-از-تولد-تا-شهادت-و-چهار-دهه-فعالیت-مرد-میدان «مستند قاسم، شهید قاسم سلیمانی از تولد تا شهادت و چهار دهه فعالیت مرد میدان»]، خبرگزاری صدا و سیما.</ref> خاطرات آن مرد،<ref>[https://www.irna.ir/news/84590892/مستند-خاطرات-آن-مرد-را-به-عشق-سردار-سلیمانی-ساختم «مستندساز حوزه مقاومت: مستند «خاطرات آن مرد» را به عشق سردار سلیمانی ساختم»]، ایرنا.</ref> ۷۲ ساعت<ref>[https://snn.ir/fa/news/986279/ساخت-مستند-۷۲-ساعت-با-موضوع-سه-روز-پایانی-زندگی-سپهبد-شهید-حاج-قاسم-سلیمانی «ساخت مستند «۷۲ ساعت» با موضوع سه روز پایانی زندگی سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی»]، خبرگزاری دانشجو.</ref> و اوایل ژانویه.<ref>[https://www.irna.ir/news/84542699/مجاهدت-های-شهید-سلیمانی-در-اوایل-ژانویه-از-شبکه-یک «مجاهدت‌های شهید سلیمانی در «اوایل ژانویه» از شبکه یک»]، ایرنا.</ref> همچنین مستند قاسم، به [[اسپانیا|اسپانیایی]] دوبله شده و از شبکه آنتن هیسپان تی‌وی برای اسپانیایی زبان‌های سراسر جهان به نمایش درآمد.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5384634/پخش-قاسم-برای-اسپانیایی-زبان-ها-فرماندهی-میدانی-سردار-مستند «پخش «قاسم» برای اسپانیایی‌زبان‌ها/ فرماندهی میدانی سردار مستند شد»]، مهر.</ref> تلویزیون [[فنلاند]] نیز مستندی درباره قاسم سلیمانی پخش کرد.<ref>[https://www.yjc.news/fa/news/7874726/پخش-مستند-شهید-حاج-قاسم-سلیمانی-از-تلویزیون-فنلاند-فیلم «پخش مستند شهید حاج قاسم سلیمانی از تلویزیون فنلاند + فیلم»]، باشگاه خبرنگاران جوان.</ref>

* «از چیزی نمی‌ترسیدم؛ زندگی‌نامه خودنوشت قاسم سلیمانی»، کتابی ۱۳۶ صفحه‌ای که در سال ۱۳۹۹ش به چاپ رسید. این کتاب نخستین اثر چاپ شده توسط انتشارات «مکتب حاج قاسم» محسوب می‌شود و شامل دست نوشته‌های شخصی قاسم سلیمانی از دوران کودکی و زندگی در روستای قنات‌مَلِک کرمان تا مبارزه علیه حکومت پهلوی در سال [[سال ۱۳۵۷ هجری شمسی|۱۳۵۷ش]] است.<ref>[https://www.iranketab.ir/book/39874-az-chizi-nemitarsidam کتاب «از چیزی نمی ترسیدم»]، وبگاه ایران‌کتاب.</ref>

* «حاج قاسم: جستاری در خاطرات حاج قاسم سلیمانی»، کتابی ۱۶۷ صفحه‌ای که در آن برخی از خاطرات و سخنرانی‌های قاسم سلیمانی در دوران [[جنگ ایران و عراق]] گردآوری شده است. این کتاب توسط انتشارات «یازهرا(س)» در سال ۱۳۹۴ش منتشر شده است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/2991026 «بخش‌های خواندنی کتاب حاج قاسم»]، خبرگزاری مهر.</ref> کتاب مذکور به زبان عربی ترجمه و توسط جمعیت المعارف در [[لبنان]] منتشر شده است.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/834913 «انتشار ترجمه عربی کتاب «حاج قاسم» در لبنان»]، سایت مشرق‌نیوز.</ref>

* «سربازان سردار» تألیف «مرتضی کرامتی» نیز به قاسم سلیمانی و [[مدافعان حرم|شهدای مدافع حرم]] می‌پردازد. این کتاب را «آیکوت پازار باشی» ترجمه و انتشارات فِتا (feta) ترکیه به زبان ترکی استانبولی منتشر کرده است. در پشت جلد این کتاب ۲۰۸ صفحه‌ای آمده است: شهید سرباز حاج قاسم سلیمانی کسی بود که تمام عمر باعزت خود را به عنوان یک سرباز وقف انسانیت کرد و در برابر آن به  پاداش [[شهادت]] رسید.<ref>[http://www.isna.ir/news/99011507341 انتشار کتاب سربازان سردار]، خبرگزاری ایسنا.</ref>

* «سلوک در مکتب سلیمانی»، نوشته [[محمدجواد رودگر]] از سوی مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ٢٦٤ صفحه با قطع رقعی در سال ١٣٩٩ش منتشر شد. در این اثر، اصول و روش عرفان اجتماعی قاسم سلیمانی تبیین شده است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/4988164 سلوک در مکتب سلیمانی منتشر شد]، خبرگزاری مهر.</ref>

* «عقل سرخ»: این کتاب، در برگیرنده مجموعه مقالات و یادداشت‌های اصحاب علوم انسانی و اجتماعی در باب شخصیت و جهان‌بینی قاسم سلیمانی است.<ref>[https://press.isu.ac.ir/product/عقل-سرخ؛-یادنامه-علوم-اجتماعی-ایران-بر/ عقل سرخ؛ یادنامه علوم اجتماعی ایران برای حاج قاسم سلیمانی و جهان پس از شهادتش منتشر شد]، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).</ref>

* «سلیمانی عزیز»: این کتاب گزارشی از زندگی، رزم و متنِ وصیت‌نامه قاسم سلیمانی در ۲۵۶ صفحه منتشر شده است.<ref>طهماسبی، سلیمانی عزیز، ۱۳۹۹ش، شناسنامه.</ref>

* «معجزه اخلاص»: ویژه‌نامه و یادبود مکتوب شهادت سردار سلیمانی، که برگرفته از سخنان [[آیت‌الله خامنه‌ای]]، رهبر جمهوری اسلامی ایران است.<ref>دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، دیدارنامه (ویژه‌نامه شهادت سردار سلیمانی)، ۱۳۹۸ش، شناسنامه.</ref>

* «شاخص‌های مکتب سلیمانی»: این کتاب در برگیرنده ویژگی‌های اعتقادی و فرهنگی شخصیت قاسم سلیمانی بوده، که در سال [[۱۳۹۹ش]] منتشر شده است.<ref>شیرازی، شاخص‌های مکتب سلیمانی، ۱۳۹۹ش، ص۹-۱۱.</ref>

* «صبح شام»: روایتی از بحران [[سوریه]] در سال [[۱۳۹۰ش]]، تا سال [[۱۳۹۶ش]]، که مبتنی بر خاطرات حسین امیرعبداللهیان، عضو دفتر سیاسی مطالعات و بین‌المللی وزارت امور خارجه و در بردارنده عملکرد شهید سلیمانی در این بحران است.<ref>مصحفی، صبح شام، ۱۳۹۹ش، ص۱۰-۱۳.</ref>