Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۵٬۹۶۶
ویرایش
چشم‌زخم: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (←پیوند به بیرون: حذف منابع زائد) |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''چِشْم‌ْزَخْم''' آسیبی است که گمان می‌رود از اثر نگریستن برخی افراد، بر انسان‌ها یا موجودات دیگر وارد می‌شود. در [[قرآن]] به این کلمه | '''چِشْم‌ْزَخْم''' آسیبی است که گمان می‌رود از اثر نگریستن برخی افراد، بر انسان‌ها یا موجودات دیگر وارد می‌شود. در [[قرآن]] به این کلمه تصریح نشده، اما بیشتر مفسران بر این باورند که [[آیه و ان یکاد]] درباره چشم‌زخم نازل شده است. در [[حدیث|روایات]]، به واقعیت داشتن آن تصریح و راه‌هایی برای در امان ماندن از آن توصیه شده که خواندن [[معوذتین]]، [[سوره حمد]]، [[آیه الکرسی]] و آیه «و إن یکاد» از آن جمله است. | ||
باور به چشم‌زخم در فرهنگ عامیانه نیز رایج است. ایرانیان شکستن تخم‌مرغ، دود کردن اسپند، آویزکردن زیورآلاتی که مشتمل بر [[حرز]]، [[تعویذ]] و [[چهار قل]] است و نیز مهره‌های خاصی را برای دفع آن مؤثر می‌دانند. | باور به چشم‌زخم در فرهنگ عامیانه نیز رایج است. ایرانیان شکستن تخم‌مرغ، دود کردن اسپند، آویزکردن زیورآلاتی که مشتمل بر [[حرز]]، [[تعویذ]] و [[چهار قل]] است و نیز مهره‌های خاصی را برای دفع آن مؤثر می‌دانند. | ||
| خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
واژه چشم‌زخم در [[قرآن]] نیامده؛ اما بسیاری از مفسران آیه «وَإِن یکادُ الَّذِینَ کفَرُوا لَیزْلِقُونَک بِأَبْصَارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّکرَ وَیقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ»<ref>سوره قلم، آیه ۵۱.</ref> را دال بر وجود چشم‌زخم گرفته<ref>طوسی، التبیان، داراحیاء التراث العربی، ج۱۰، ص۹۱؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۵۱۲؛ رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۳۰، ص۶۱۹؛ نک: مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۰، ص۱۲.</ref> و در [[شأن نزول]] آن آورده‌اند که مشرکان از مردی شورچشم خواستند [[پیامبر(ص)]] را چشم بزند. هنگامی که آن مرد تصمیم به این کار گرفت، [[جبرئیل]] [[آیه و ان یکاد]] را فرود آورد و به‌وسیله آن پیامبر را از آسیب چشم‌زخم نگاه داشت.<ref>رازی، روض الجنان، ۱۳۷۶ش، ج۱۹، ص۳۷۰.</ref> برخی دیگر از مفسران، «اَزْلاق» را به معنای چشم‌زخم ندانسته و معتقدند «ازلاق» در لغت به معنای نگریستن با دشمنی و تندی به کسی است و در مورد پیامبر(ص) نیز به همین معنا به کار رفته است.<ref>طوسی، التبیان، داراحیاء التراث العربی، ج۱۰، ص۹۱؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۵۱۲؛ رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۳۰، ص۶۱۹؛ معرفت، شبهات و ردود، ۱۳۸۸ش، ص۲۳۱-۲۳۲.</ref> | واژه چشم‌زخم در [[قرآن]] نیامده؛ اما بسیاری از مفسران آیه «وَإِن یکادُ الَّذِینَ کفَرُوا لَیزْلِقُونَک بِأَبْصَارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّکرَ وَیقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ»<ref>سوره قلم، آیه ۵۱.</ref> را دال بر وجود چشم‌زخم گرفته<ref>طوسی، التبیان، داراحیاء التراث العربی، ج۱۰، ص۹۱؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۵۱۲؛ رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۳۰، ص۶۱۹؛ نک: مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۰، ص۱۲.</ref> و در [[شأن نزول]] آن آورده‌اند که مشرکان از مردی شورچشم خواستند [[پیامبر(ص)]] را چشم بزند. هنگامی که آن مرد تصمیم به این کار گرفت، [[جبرئیل]] [[آیه و ان یکاد]] را فرود آورد و به‌وسیله آن پیامبر را از آسیب چشم‌زخم نگاه داشت.<ref>رازی، روض الجنان، ۱۳۷۶ش، ج۱۹، ص۳۷۰.</ref> برخی دیگر از مفسران، «اَزْلاق» را به معنای چشم‌زخم ندانسته و معتقدند «ازلاق» در لغت به معنای نگریستن با دشمنی و تندی به کسی است و در مورد پیامبر(ص) نیز به همین معنا به کار رفته است.<ref>طوسی، التبیان، داراحیاء التراث العربی، ج۱۰، ص۹۱؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۵۱۲؛ رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۳۰، ص۶۱۹؛ معرفت، شبهات و ردود، ۱۳۸۸ش، ص۲۳۱-۲۳۲.</ref> | ||
همچنین برخی از مفسران، آیه۶۷ [[سوره یوسف]] را ناظر به چشم‌زخم دانسته‌اند. آنان در [[تفسیر]] آیه «وَقَالَ | همچنین برخی از مفسران، آیه۶۷ [[سوره یوسف]] را ناظر به چشم‌زخم دانسته‌اند. آنان در [[تفسیر]] آیه «وَقَالَ یا بَنِی لَا تَدْخُلُوا مِن بَابٍ وَاحِدٍ وَادْخُلُوا مِنْ أَبْوَابٍ مُّتَفَرِّ‌قَةٍ»<ref>سوره یوسف، آیه۶۷.</ref> بر این باورند پسران [[یعقوب]] زیباروی، پرشمار و برومند بودند. یعقوب از ترس چشم‌خوردن آنان، توصیه کرد که از دروازه‌های مختلف وارد [[مصر]] شوند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۳۸۰؛ رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۱۸، ص۴۸۱.</ref> البته [[شیخ طوسی]] به قول دیگری نیز اشاره کرده که برخی چشم‌زخم را در قرآن انکار و برای توصیه یعقوب به فرزندانش، احتمالات دیگری مانند ترس از آسیب رساندن مأموران حکومتی به آنان را مطرح کردند.<ref>طوسی، التبیان، داراحیاء التراث العربی، ج۶، ص۱۶۷.</ref> همچنین [[آیت‌الله معرفت]] برای نفی چشم‌زخم، از [[آیه]] بعد که می‌گوید «تدبیر یعقوب کارساز نشد»، استفاده کرده است.<ref>معرفت، شبهات و ردود، ۱۳۸۸ش، ص۲۳۰-۲۳۱.</ref> | ||
=== در روایات=== | === در روایات=== | ||
| خط ۲۴: | خط ۲۴: | ||
برخی چشم‌زخم را مخالف [[قضا و قدر]] و [[توکل]] دانسته‌اند<ref> سعدی، ص۱۳۹؛ نراقی، جامع السعادات، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۲۷.</ref> این دیدگاه منجر به پرسش و پاسخ‌هایی در این زمینه شده است.<ref>برای نمونه: نک: شریف رضی، المجازات النبویه، ۱۳۸۰ش، ص۳۳۶-۳۳۴.</ref> از دیدگاه عالمان شیعه چشم‌زخم با [[قدرت خدا|قدرت الهی]] منافات ندارد، زیرا آنچه که تأثیر می‌کند، قدرت خداست نه این گونه عوامل.{{مدرک}} همچنین حدیثی که تأثیر چشم‌زخم را همپایه قضا و قدر معرفی کرده، از باب مبالغه دانسته‌اند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۹، ص۳۴-۳۵.</ref> منشأ این برداشت احادیثی است که در تأیید چشم‌زخم وارد شده؛ احادیثی همچون «چشم‌زخم، مرد را به گور و شتر را به دیگ می‌اندازد»<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۰، ص۲۵-۲۶.</ref> و «اگر قبرها را بشکافند خواهید دید که بیشتر مردگان به سبب چشم‌زخم مرده‌اند.»<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۰، ص۲۵.</ref> | برخی چشم‌زخم را مخالف [[قضا و قدر]] و [[توکل]] دانسته‌اند<ref> سعدی، ص۱۳۹؛ نراقی، جامع السعادات، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۲۷.</ref> این دیدگاه منجر به پرسش و پاسخ‌هایی در این زمینه شده است.<ref>برای نمونه: نک: شریف رضی، المجازات النبویه، ۱۳۸۰ش، ص۳۳۶-۳۳۴.</ref> از دیدگاه عالمان شیعه چشم‌زخم با [[قدرت خدا|قدرت الهی]] منافات ندارد، زیرا آنچه که تأثیر می‌کند، قدرت خداست نه این گونه عوامل.{{مدرک}} همچنین حدیثی که تأثیر چشم‌زخم را همپایه قضا و قدر معرفی کرده، از باب مبالغه دانسته‌اند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۹، ص۳۴-۳۵.</ref> منشأ این برداشت احادیثی است که در تأیید چشم‌زخم وارد شده؛ احادیثی همچون «چشم‌زخم، مرد را به گور و شتر را به دیگ می‌اندازد»<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۰، ص۲۵-۲۶.</ref> و «اگر قبرها را بشکافند خواهید دید که بیشتر مردگان به سبب چشم‌زخم مرده‌اند.»<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۰، ص۲۵.</ref> | ||
==حکم فقهی== | ==حکم فقهی== | ||
در کتب فقهی شیعه درباره چشم‌زخم بحث نشده و احادیثی که در کتب روایی آمده، مبنای [[استنباط]] حکم فقهی قرار نگرفته‌اند؛ البته گفته شده در برخی از مناطق شمال آفریقا در صورت اثبات اینکه فردی مشهور به چشم‌شوری است و از این راه، به کسی خسارت وارد کرده، ضامن است. همچنین گفته شده برخی از فقهای [[اهل‌سنت]]، برای کسانی که به شورچشمی مشهور می‌شدند احکامی صادر می‌کردند؛ مثلا باید او را از اختلاط با مردم بازداشت و در خانه‌اش نگهداری کرد و برایش از [[بیت المال]] | در کتب فقهی شیعه درباره چشم‌زخم بحث نشده و احادیثی که در کتب روایی آمده، مبنای [[استنباط]] حکم فقهی قرار نگرفته‌اند؛ البته گفته شده در برخی از مناطق شمال آفریقا در صورت اثبات اینکه فردی مشهور به چشم‌شوری است و از این راه، به کسی خسارت وارد کرده، ضامن است. همچنین گفته شده برخی از فقهای [[اهل‌سنت]]، برای کسانی که به شورچشمی مشهور می‌شدند احکامی صادر می‌کردند؛ مثلا باید او را از اختلاط با مردم بازداشت و در خانه‌اش نگهداری کرد و برایش از [[بیت المال]] مقرری تعین نمود.<ref>شوکانی، نیل الاوطار، ۱۹۷۳م، ج۹، ص۱۱۰.</ref> | ||
== در امان ماندن از چشم‌زخم== | == در امان ماندن از چشم‌زخم== | ||
| خط ۳۲: | خط ۳۲: | ||
در روایات [[شیعه]]، برای محفوظ ماندن از اثر چشم‌زخم، خواندن [[معوذتین]]، [[آیه الکرسی]] و [[آیه و ان یکاد]] سفارش می‌شود. بر پایه روایتی از [[امام هشتم شیعیان]]، قرائت [[سوره حمد]] و [[معوذتین]] برای دفع چشم‌زخم توصیه گردیده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۵۰۳.</ref> از [[امام رضا(ع)]] نقل شده است که برای دفع چشم‌زخم، نوشته‌ای از سوره حمد، معوذتین و آیه الکرسی را در شیشه‌ای قرار دهید.<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۳۸۶؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۰، ص۲۶.</ref> | در روایات [[شیعه]]، برای محفوظ ماندن از اثر چشم‌زخم، خواندن [[معوذتین]]، [[آیه الکرسی]] و [[آیه و ان یکاد]] سفارش می‌شود. بر پایه روایتی از [[امام هشتم شیعیان]]، قرائت [[سوره حمد]] و [[معوذتین]] برای دفع چشم‌زخم توصیه گردیده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۵۰۳.</ref> از [[امام رضا(ع)]] نقل شده است که برای دفع چشم‌زخم، نوشته‌ای از سوره حمد، معوذتین و آیه الکرسی را در شیشه‌ای قرار دهید.<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۳۸۶؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۰، ص۲۶.</ref> | ||
همچنین از امامان شیعه نقل شده هنگامی که چیزی شما را به تعجب آورد، [[ذکر]] خدا را به زبان جاری کنید. و اذکاری مانند [[تکبیر]]، [[حوقله]] و ماشاءالله را بگوید.<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۳۸۶؛ کفعمی، المصباح | همچنین از امامان شیعه نقل شده هنگامی که چیزی شما را به تعجب آورد، [[ذکر]] خدا را به زبان جاری کنید. و اذکاری مانند [[تکبیر]]، [[حوقله]] و ماشاءالله را بگوید.<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۳۸۶؛ کفعمی، المصباح الکبیر، ۱۴۰۵ق، ص۲۲۰؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۶۰، ص۲۶.</ref> | ||
=== دعای دفع چشم‌زخم=== | === دعای دفع چشم‌زخم=== | ||
در برخی کتب دعاهایی برای دفع چشم‌زخم ذکر شده است<ref> طبرسی، مکارم اخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۴۱۴-۴۱۵.</ref> از جمله: | در برخی کتب دعاهایی برای دفع چشم‌زخم ذکر شده است<ref> طبرسی، مکارم اخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۴۱۴-۴۱۵.</ref> از جمله: | ||
::«اللَّهُمَّ رَبَّ مَطَرٍ حَابِسٍ وَ حَجَرٍ | ::«اللَّهُمَّ رَبَّ مَطَرٍ حَابِسٍ وَ حَجَرٍ یابِسٍ وَ لَیلٍ دَامِسٍ وَ رَطْبٍ وَ یابِسٍ رُدَّ عَینَ الْعَینِ عَلَیهِ فِی کیدِهِ وَ نَحْرِهِ وَ مَالِهِ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَری مِنْ فُطُورٍ ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ کرَّتَینِ ینْقَلِبْ إِلَیک الْبَصَرُ خاسِئاً وَ هُوَ حَسِیرٌ.»<ref>طبرسی، مکارم اخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۴۱۴-۴۱۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۹۲، ص۱۳۱.</ref> | ||
=== باورهای عامیانه=== | === باورهای عامیانه=== | ||
| خط ۴۶: | خط ۴۶: | ||
برخی از مردم نیز اشیاء قیمتی و نفیس خود را از کسانی که گمان می‌کنند چشمان شور دارند، پنهان می‌دارند. همچنین در ادبیات عامیانه، عبارت‌هایی مانند «بر چشم بد لعنت» و «الهی چشم حسود کور بشه» رایج است.<ref>مشیری تفرشی، راه‌های مختلف فع چشم‌زخم از نظر عامه مردم، ۱۳۹۲ش.</ref> | برخی از مردم نیز اشیاء قیمتی و نفیس خود را از کسانی که گمان می‌کنند چشمان شور دارند، پنهان می‌دارند. همچنین در ادبیات عامیانه، عبارت‌هایی مانند «بر چشم بد لعنت» و «الهی چشم حسود کور بشه» رایج است.<ref>مشیری تفرشی، راه‌های مختلف فع چشم‌زخم از نظر عامه مردم، ۱۳۹۲ش.</ref> | ||
همچنین از مهره‌های آبی‌رنگی به عنوان دستبند، گردنبند یا آویز برای دفع چشم‌زخم استفاده می‌شود (سنگ چشم‌نظر)، که بر اساس [[استفتاء|استفتائات]] برخی از [[مراجع تقلید]]، مانند [[حسین نوری همدانی]] مستند شرعی ندارند.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/1095991 «نظر مراجع تقلید درباره چشم زخم/ دعا بخوانید، | همچنین از مهره‌های آبی‌رنگی به عنوان دستبند، گردنبند یا آویز برای دفع چشم‌زخم استفاده می‌شود (سنگ چشم‌نظر)، که بر اساس [[استفتاء|استفتائات]] برخی از [[مراجع تقلید]]، مانند [[حسین نوری همدانی]] مستند شرعی ندارند.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/1095991 «نظر مراجع تقلید درباره چشم زخم/ دعا بخوانید، مهره‌ها مستند شرعی ندارند»]، خبرگزاری مهر.</ref> | ||
| خط ۶۷: | خط ۶۷: | ||
* جاحظ، عمرو بن بحر، کتاب الحیوان، چاپ عبدالسلام محمد هارون، مصر، ۱۳۸۵-۱۳۸۹ق/۱۹۶۵-۱۹۶۹م. | * جاحظ، عمرو بن بحر، کتاب الحیوان، چاپ عبدالسلام محمد هارون، مصر، ۱۳۸۵-۱۳۸۹ق/۱۹۶۵-۱۹۶۹م. | ||
* حییم شختر و دیگران، واژه‌های فرهنگ یهود، ترجمه: منشه امیر و دیگران، تال‌آویو، انجمن جوامع یهودی، ۱۹۷۷م. | * حییم شختر و دیگران، واژه‌های فرهنگ یهود، ترجمه: منشه امیر و دیگران، تال‌آویو، انجمن جوامع یهودی، ۱۹۷۷م. | ||
* رازی، ابوالفتوح، روض الجنان و روح الجنان | * رازی، ابوالفتوح، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی وابسته به آستان قدس رضوی، ۱۳۷۶ش. | ||
* سعدی، مصلح بن عبدالله، بوستان سعدی، چاپ غلامحسین یوسفی، تهران، ۱۳۶۳ش. | * سعدی، مصلح بن عبدالله، بوستان سعدی، چاپ غلامحسین یوسفی، تهران، ۱۳۶۳ش. | ||
* شریف رضی، محمد بن حسن، المجازات النبویه،قم، درالحدیث، ۱۴۲۲ق-۱۳۸۰ش. | * شریف رضی، محمد بن حسن، المجازات النبویه،قم، درالحدیث، ۱۴۲۲ق-۱۳۸۰ش. | ||
| خط ۸۳: | خط ۸۳: | ||
* ملاصدار، محمد بن ابراهیم، شرح اصول الکافی، تصحیح: محمد خواجوی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۸۳۳ش. | * ملاصدار، محمد بن ابراهیم، شرح اصول الکافی، تصحیح: محمد خواجوی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۸۳۳ش. | ||
* نراقی، محمدمهدی، جامع السعادات، نجف، چاپ: محمدکلانتر، ۱۹۶۷م/۱۳۸۷ق.(افست بی‌تا.) | * نراقی، محمدمهدی، جامع السعادات، نجف، چاپ: محمدکلانتر، ۱۹۶۷م/۱۳۸۷ق.(افست بی‌تا.) | ||
* [https://www.mehrnews.com/news/1095991 «نظر مراجع تقلید درباره چشم زخم/ دعا بخوانید، | * [https://www.mehrnews.com/news/1095991 «نظر مراجع تقلید درباره چشم زخم/ دعا بخوانید، مهره‌ها مستند شرعی ندارند»]، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۷ خرداد ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۱ دی ۱۳۹۹ش. | ||
{{چپ‌چین}} | {{چپ‌چین}} | ||
* Bess Allen Donaldson, The wild rue: a study of Muhammadan magic and folklore in Iran, London 1938, repr. New York 1973. | * Bess Allen Donaldson, The wild rue: a study of Muhammadan magic and folklore in Iran, London 1938, repr. New York 1973. | ||