استطاعت (حج): تفاوت میان نسخه‌ها

استطاعت درخصوص [[حج]] به‌معنای توانایی انسان بر رفتن به مکه و انجام‌دادن اعمال حج است. مراد از توانایی، تواناییِ عقلی نیست؛ یعنی این‌گونه نیست که حتی اگر کسی بتواند با مشقت به حج برود، استطاعت داشته باشد؛ بلکه منظور از آن، تواناییِ شرعی است؛ یعنی برخورداری از شرایطی که در فقه برای وجوب حج بیان می‌شود.<ref>مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۴۵۷.</ref> به کسی استطاعت داشته باشد، مُستَطیع می‌گویند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به شهید ثانی، الروضة البهیه، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۱۶۱؛ نجفی، جواهرالکلام، ج۱۷، ص۲۲۳؛ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۱۸۵.</ref>

[[اجماع|به‌اجماع]] فقیهان حج در صورتی بر انسان واجب می‌شود که استطاعت داشته باشد.<ref>عاملی، مدارک الاحکام، ۱۴۱۱ق، ج۷، ص۳۴.</ref> این فتوا مستند به آیه ۹۷ [[سوره آل‌عمران]] است که در آن وجوب حج به استطاعت مشروط شده است: «وَلِلّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیهِ سَبِیلًا» (و بر مردم واجب است که براى خدا قصد زيارت خانه كنند؛ البته براى کسانى كه توانایى رفتن به‌سوى آن را دارند).<ref>نگاه کنید به عاملی، مدارک‌الاحکام، ۱۴۱۱ق، ج۷، ص۳۴.</ref>

برپایه فتواهای فقیهان استطاعت در چهار زمینه مالی، امنیت، سلامت بدنی و زمان مطرح است و شرایط آن به‌شرح زیر است:

* فرد توان مالیِ تهیه هزینه سفر حج را داشته باشد، بتواند تا زمانی که از حج برمی‌گردد، مخارج خانواده‌اش و کسانی را که تأمین هزینه زندگی‌شان برعهده او است، فراهم کند و همچنین توانایی اداره زندگی‌اش را پس از بازگشت از حج داشته باشد.

* رفتن به مکه امکان‌پذیر باشد و خطری جانی، مالی، یا آبرویی فرد را تهدید نکند.

[[فتوا|به‌فتوای]] فقیهای بیشتر مذاهب [[اهل سنّت]] برای استطاعت زن شرط دیگری هم مطرح کرده‌اند و آن این است که یکی از [[محارم]] او بتواند او را همراهی کند؛ اما فقیهان [[امامیه|امامی]] همراهی محارم را شرط استطاعت زن نمی‌دانند.<ref>حسینی آهق، «حج (مباحث قرآنی و حدیثی و فقهی)»، ص۵۸۶.</ref>

برخی از احکام فقهی استطاعت براساس [[رساله توضیح المسائل|رساله‌های توضیح المسائل]] به‌شرح زیر است:

* کسی که با قرض‌گرفتن از دیگران هزینه‌های سفر خود به مکه را تهیه کرده است، مستطیع محسوب نمی‌شود و حجش از حج واجب کفایت نمی‌کند.<ref>فلاح‌زاده، منتخب مناسک حج، ۱۴۲۶ق، ص۱۱.</ref> البته به‌فتوای برخی از مراجع تقلید، اگر چنین شخصی بتواند به‌آسانی قرضش را پرداخت کند، اشکال ندارد.<ref>فلاح‌زاده، منتخب مناسک حج، ۱۴۲۶ق، ص۱۱.</ref>

* کسی که هزینه رفتن به مکه را ندارد، اما دیگری هزینه او را قبول کرده است، اگر مطمئن باشد که او به قولش عمل می‌کند، مستطیع محسوب می‌شود و حج بر او واجب است.  

* کسی که مستطیع شده، اما به حج نرفته تا فقیر شده است، باید هرطور که می‌تواند، به حج برود، هرچند برایش مشقت داشته باشد. همچنین چنین شخصی اگر پیر یا ناتوان شود و امیدی هم نداشته باشد که خودش بتواند به حج برود، باید اجیر بگیرد تا از طرف او حج انجام دهد.<ref>بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۱۸۸تا۱۹۲.</ref>