قوم ثمود: تفاوت میان نسخه‌ها

برخی ثمود را واژه‌ای عربی و به معنای آب اندک<ref> فراهیدی، العین، ۱۴۱۰ق، ج۷، ۳۵.</ref> و برخی دیگر، آن را غیر عربی دانسته‌اند.<ref> راغب اصفهانی، مفردات، ۱۴۱۲ق، ص۱۷۵.</ref> ثمود نام قبیله<ref> راغب اصفهانی، مفردات، ۱۴۱۲ق، ص۱۷۵.</ref> و نام جد قبیله ثمود<ref>ابن کثیر، قصص الانبیاء، ۱۴۱۰ق، ص۱۱۲.</ref> بوده است. این واژه ۲۶ بار در [[قرآن]] آمده است<ref> عبدالباقی، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، ذیل واژه، دانشنامه جهان اسلام، ج۹، ص۱۲۵.</ref> همچنین برخی [[مفسران]] منظور از اصحاب الحجر در [[آیه]] ۸۰ [[سوره حجر]] را قوم ثمود دانسته‌اند و حجر نام سرزمینی بوده که در آن می‌زیستند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۲، ص۱۸۵-۱۸۶؛ طبرسی، مجمع البیان،۱۳۷۲ش، ج۶، ص۵۲۹.</ref>

قرآن به مهارت قوم ثمود در ساختن خانه با تراشیدن کوه‌ها و سنگ‌ها،<ref>سوره شعرا، ۱۴۹.</ref> ساختن کاخ در دشت‌ها،<ref>سوره اعراف، ۸۴.</ref> و نیز سرزمین آباد و حاصلخیز آنان<ref>شعرا ۱۴۷-۱۴۸</ref> اشاره کرده و گفته است که آنان خانه‌های خود را از سنگ می‌ساختند.<ref>سوره فجر، ۹.</ref>

در قرآن به زمان زندگی قوم ثمود اشاره نشده، اما آنان جانشینان [[قوم عاد]] معرفی شده<ref>اعراف، ۷۴.</ref> و در یادکرد اقوام و پیامبران پیشین داستان آنان پس از قوم عاد آمده است.<ref>سوره اعراف، ۶۵-۷۳؛ سوره هود، ۵۹-۶۱؛ سوره شعرا، ۱۲۳-۱۴۱؛ سوره ذاریات، ۴۱-۴۳؛ سوره قمر، ۱۸-۲۳؛ سوره فجر، ۶-۹.</ref>  

برخی گفته‌اند این ترتیب قرآنی، ترتیب تاریخی آن‌ها را نیز می‌رساند.<ref>خالدی، القصص القرآنی، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۲۷۰-۲۷۱.</ref> به گزارش آذرنوش، یاد کرد از ثمودیان در منابع باستانی، عمدتا مربوط به فاصله زمانی بین قرن هشتم پیش از میلاد تا قرن دوم میلادی است.<ref>آذرنوش، نگاهی به تاریخ قوم ثمود، ص۳۶-۳۴.</ref> اما بر اساس منابع تاریخی [[مسلمانان]]، زمان [[نبوت]] صالح، مقدم بر پیامبری [[حضرت ابراهیم]] بوده<ref>طبری، تاریخ الامم و الملکوک، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۲۱۶؛ مسعودی، التنبیه و الاشراف، بی‌تا، ص۷۰؛ ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۵۶.</ref> و همچنین میان قوم عاد و ثمود حدود ۵۰۰ سال فاصله بوده است.<ref> سعد زغلول، فی التاریخ العرب قبل الاسلام، ۱۹۷۶م، ص۱۱۳.</ref> در برخی از منابع از نوادگان سام بن نوح معرفی شده‌اند.<ref> مقدسی، البدء و التاریخ، ۱۸۹۹-۱۹۱۹م، ج۳، ص۳۷.</ref>

گفته شده مسکن قوم ثمود در ناحیه حِجر، در ساحل دریای سرخ نزدیک وادی القری<ref>طبری، تاریخ الامم و الملکوک، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۲۲۶-۲۲۷؛ جوادعلی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ۱۹۷۶-۱۹۷۸م، ج۱، ص۳۲۳.</ref> و در مسیر [[حجاز]] به [[شام]]<ref>طبری، تاریخ الامم و الملکوک، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۲۲۶-۲۲۷؛‌ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۴.</ref>  قرار داشته است. بر پایه [[روایت|روایتی]] در مسیر عزیمت سپاه [[اسلام]] از [[مدینه]] به [[تبوک]] هنگام عبور از ناحیه حجر، [[پیامبر اسلام|پیامبر]](ص) از بیم اینکه مبادا همراهانش دچار بلایی شوند که به قوم ثمود رسیده بود دستور داد از آب آنجا ننوشند و با حالتی گریان از آنجا بگذرند.<ref> ثعلبی، ص۶۲؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۶۵-۱۳۷۶ش، ج۸، ص۲۸۱-۲۸۲.</ref> جوادعلی، بلندی‌های [[حجاز]] و [[اردن]] امروزی را مسکن آنان دانسته است.<ref>جوادعلی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ۱۹۷۶-۱۹۷۸م، ج۱، ص۳۲۸</ref> قرآن محل زندگی قوم ثمود را معین نکرده است.

بنابر آیات قرآن، قوم ثمود [[شرک|مشرک]] بودند، خداوند صالح را برای هدایت قوم خود برانگیخت تا آنان را به [[توحید|یکتاپرستی]] دعوت کند.<ref> سوره اعراف، ۷۳؛ سوره هود، ۶۳؛ سوره شعراء، ۱۴۱-۱۴۲؛ سوره نمل، ۴۵.</ref> در روایتی از [[امام باقر]](ع) نقل شده است که قوم ثمود ۷۰ بت داشتند و آنها را می‌پرستیدند.<ref>کلینی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۱۸۵.</ref> بر پایه روایتی از [[امام صادق]](ع)، این قوم صخره بزرگی را می‌پرستیدند و سالی یکبار اطرف آن گرد می‌آمدند و برایش [[قربانی]] می‌کردند<ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۱۸۷.</ref> همچنین افزدوه شدنِ نقش مسیح در سال ۴۷۶م بر یکی از کتیبه‌های منسوب به آنان که متعلق به سال ۲۶۷م  بوده را گواه این دانسته‌اند که مسیحیت در دوره‌ای میان آنان رواج داشته است.<ref>جوادعلی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ۱۹۷۶-۱۹۷۸م، ج۱، ص۳۲۸.</ref>

آنان از حضرت صالح، برای اثبات مدعایش، تقاضای [[معجزه]] کردند<ref>سوره شعرا، ۱۵۴.</ref> بر پایه روایات، از او خواستند تا  شتر ماده‌ای را دل کوه، بیرون آورد<ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۱۸۷.</ref> خدا خواسته آنان را برآورد و ناقه‌ای از دل کوه بیرون آمد، صالح به آنان هشدار داد، تا متعرض ناقه نشوند.<ref>سوره اعراف، ۷۳؛ سوره هود، ۶۴؛ سوره شعراء، ۱۵۶.</ref> اما قوم ثمود ناقه را کشتند.<ref>سوره شعراء، ۱۵۷.</ref> در منابع اسلامی این شتر به [[ناقه صالح]] مشهور است. برخی از [[مفسران]] [[شیعه]] با استناد به روایتی از پیامبر(ص)به همانندی کشنده ناقه صالح(اشقی الاولین) با قاتل [[امام علی]](اشقی الآخرین) اشاره کرده‌اند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲۰، ص۳۰۱.</ref>

قرآن از ۹ گروه در قوم ثمود یاد کرده که هم‌سوگند شدند تا صالح و خانواده‌اش را به قتل برسانند <ref>سوره نمل، ۴۸-۴۹.</ref> البته بنا بر برخی گزارش‌ها آنها ۹ تن بودند و در غاری پنهان شدند، غار بر سرشان فرو ریخت و نابود شدند.<ref> ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۶۵-۱۳۷۶ش، ج۸، ص۲۷۶.</ref>

قوم ثمود، در برابر دعوت صالح به دو یا سه گروه<ref>سوره نمل، ۴۵؛ سوره اعراف، ۷۵.</ref> تقسیم شدند واکنش بیشتر آنان به دعوت او منفی بود،<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۸، ص۱۸۳.</ref> اما عده کمی از او پیروی کردند.

پس از آنکه قوم ثمود ناقه را کشتند، صالح به آنان خبر داد، پس از سه روز به عذاب خدا گرفتار می‌شوند.<ref>سوره هود، ۶۵ .</ref>بنا بر برخی گزارش‌ها، در روز اول رنگ رخسار آنان زرد، روز دوم سرخ و روز سوم سیاه شد و سپس به عذاب الهی گرفتار و نابود شدند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۲۱؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۶۵-۱۳۷۶ش، ج۸، ص۲۸۰-۲۸۱.</ref> قرآن از عذاب قوم ثمود با نام‌های صاعِقَه، <ref>سوره فصلت، ۱۳،۱۷؛ سوره ذاریات، ۴۴.</ref>صَیحه<ref>سوره هود، ۶۵.</ref> و رَجفه<ref>سوره اعراف،۷۸.</ref> یاد کرده است. برخی از نویسندگان این عناوین را مراحل مختلف عذاب دانسته‌اند.<ref>خالدی، القصص القرآنی، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۲۹۳.</ref>

* ثعلبی، احمد بن محمد، قصص الانبیاء المسمی عرائس المجالس، المکتبة الثقافیه، بیروت، بی‌تا.

* مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، تصحیح: عبدالله اسماعیل صاوی، قاهره، دارالصاوی بی‌تا: افست قم، مؤسسه نشر المنابع الثقافه الاسلامیه.