رساله توضیح‌المسائل: تفاوت میان نسخه‌ها
اصلاح لینک
Rezai.mosavi (بحث | مشارکتها) جز (←فهرست مطالب) |
Khoshnoudi (بحث | مشارکتها) (اصلاح لینک) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{احکام}} | {{احکام}} | ||
'''توضیح المسائل''' یا '''رساله عملیه'''، کتاب‌هایی مشتمل بر [[احکام]] | '''توضیح المسائل''' یا '''رساله عملیه'''، کتاب‌هایی مشتمل بر [[احکام شرعی]] و فتاوای [[مجتهد|مجتهدی]] مشخص. رساله‌های عملیه برای دسترسی مقلدان به [[فتوا|فتوای]] [[مرجع تقلید|مرجع تقلیدشان]] تدوین می‌شوند. مردم با مراجعه به توضیح المسائل طبق نظر [[مرجع تقلید|مراجع تقلید]] به تکالیف دینی خود عمل می‌کنند. | ||
از [[جامع عباسی (کتاب)|جامع عباسی]]، نوشته [[شیخ بهائی]] به‌عنوان نخستین رساله عملیه به زبان فارسی یاد کرده اند. در زمان [[مرجعیت]] آیت‌الله بروجردی، شیخ [[علی‌اصغر کرباسچیان]]، رساله‌ای مطابق با فتاوای او و با نثری روان و قابل فهم برای همگان تدوین کرد که پس از تأیید [[آیت الله بروجردی]] منتشر شد. از این دوره به بعد، [[مراجع تقلید شیعه]] در نگارش رساله‌های عملیه خود، روش این کتاب را در پیش گرفتند. | از [[جامع عباسی (کتاب)|جامع عباسی]]، نوشته [[شیخ بهائی]] به‌عنوان نخستین رساله عملیه به زبان فارسی یاد کرده اند. در زمان [[مرجع تقلید|مرجعیت]] آیت‌الله بروجردی، شیخ [[علی‌اصغر کرباسچیان]]، رساله‌ای مطابق با فتاوای او و با نثری روان و قابل فهم برای همگان تدوین کرد که پس از تأیید [[سید حسین طباطبایی بروجردی|آیت الله بروجردی]] منتشر شد. از این دوره به بعد، [[فهرست مراجع تقلید شیعه|مراجع تقلید شیعه]] در نگارش رساله‌های عملیه خود، روش این کتاب را در پیش گرفتند. | ||
==تاریخچه== | ==تاریخچه== | ||
در دوران حضور [[امامان شیعه|امامان]](ع) مجموعه‌های [[فقه|فقهی]] شامل بیان [[حدیث|احادیث]] مرتبط با ذکر سندهای آن بود. در عصر [[غیبت کبری]] تا دوره [[شیخ طوسی]]، مجموعه‌های جدید فقهی با همان محتوای حدیثی، امّا بدون ذکر اسناد نگارش یافتند آثاری مانند [[المقنع]] و [[الهدایة]] تالیف [[شیخ صدوق]] و نیز کتاب [[النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی]] اثر شیخ طوسی از جمله این آثار هستند.<ref>فرهنگ فقه فارسی، ذیل واژه رساله عملیه، ۱۳۸۲ش، ج۴، ص۹۵.</ref> | در دوران حضور [[امامان شیعه|امامان]](ع) مجموعه‌های [[فقه|فقهی]] شامل بیان [[حدیث|احادیث]] مرتبط با ذکر سندهای آن بود. در عصر [[غیبت کبرا|غیبت کبری]] تا دوره [[شیخ طوسی]]، مجموعه‌های جدید فقهی با همان محتوای حدیثی، امّا بدون ذکر اسناد نگارش یافتند آثاری مانند [[المقنع (کتاب)|المقنع]] و [[الهدایة (کتاب)|الهدایة]] تالیف [[شیخ صدوق]] و نیز کتاب [[النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی (کتاب)|النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی]] اثر شیخ طوسی از جمله این آثار هستند.<ref>فرهنگ فقه فارسی، ذیل واژه رساله عملیه، ۱۳۸۲ش، ج۴، ص۹۵.</ref> | ||
===شروع تحول=== | ===شروع تحول=== | ||
در قرون چهارم و پنجم قمری، مجموعه‌های فقهی با سبکی جدید تدوین شدند. دیگر کتاب‌های فقهی صرفا دربردارنده متون حدیثی نبودند. در رویکرد جدید [[فقیه]] مضامین و عباراتی را برمیگزید که مشتمل بر فروعی بود و [[نصّ]] خاصی درباره آنها وجود نداشت.<ref>فرهنگ فقه فارسی، ذیل واژه رساله عملیه، ۱۳۸۲ش، ج۴، ص۹۵.</ref> به گزارش منابع، نخستین کتاب فقهی تدوین شده با رویکرد جدید [[المبسوط فی فقه الامامیه]] تالیف [[شیخ طوسی]] است، این کتاب همه [[ابواب فقه]] از [[طهارت]] تا [[دیات]] را در بر دارد و شامل فروع و مسائل بسیاری است.<ref>فرهنگ فقه فارسی، ذیل واژه رساله عملیه، ۱۳۸۲ش، ج۴، ص۹۵.</ref> کتاب‌های این دوره نیز هنوز بسیار علمی و فنی بود.<ref> جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۲۳۳.</ref> | در قرون چهارم و پنجم قمری، مجموعه‌های فقهی با سبکی جدید تدوین شدند. دیگر کتاب‌های فقهی صرفا دربردارنده متون حدیثی نبودند. در رویکرد جدید [[مجتهد|فقیه]] مضامین و عباراتی را برمیگزید که مشتمل بر فروعی بود و [[نصّ]] خاصی درباره آنها وجود نداشت.<ref>فرهنگ فقه فارسی، ذیل واژه رساله عملیه، ۱۳۸۲ش، ج۴، ص۹۵.</ref> به گزارش منابع، نخستین کتاب فقهی تدوین شده با رویکرد جدید [[المبسوط فی فقه الامامیه (کتاب)|المبسوط فی فقه الامامیه]] تالیف [[شیخ طوسی]] است، این کتاب همه [[ابواب فقه]] از [[طهارت]] تا [[دیه انسان|دیات]] را در بر دارد و شامل فروع و مسائل بسیاری است.<ref>فرهنگ فقه فارسی، ذیل واژه رساله عملیه، ۱۳۸۲ش، ج۴، ص۹۵.</ref> کتاب‌های این دوره نیز هنوز بسیار علمی و فنی بود.<ref> جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۲۳۳.</ref> | ||
===فارسی‌نویسی=== | ===فارسی‌نویسی=== | ||
در | در [[صفویان|عصر صفویه]] علمای [[حوزه علمیه اصفهان]]، فارسی نویسی را برای فهم بهتر احکام، لازم دانستند. نخستین بار [[شیخ بهائی]] (درگذشته ۱۰۳۱ق) رساله‌ای با عنوان [[جامع عباسی (کتاب)|جامع عباسی]] به فارسی ساده تألیف کرد که اقدامی در جهت فهم بهتر مردم و اجرای آسان [[احکام شرعی|احکام]] [[شیعه]] بود. نگارش جامع عباسی توسط بهایی ناتمام ماند و شاگرد وی [[نظام الدین محمد ساوجی]] (درگذشته ۱۰۳۸) در ۱۰۳۲ آن را کامل کرد.<ref>یزدانی، «مروری بر رساله‌های عملیه (۲)»، ص۲۸۸-۲۸۹.</ref> [[سید ابوالحسن اصفهانی]] (درگذشته ۱۳۶۵ق) نیز رساله عملیه‌ای به زبان فارسی با نام [[ذخیرة الصالحین (کتاب)|ذخیرة الصالحین]] منتشر کرد.<ref> آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۱۰، ص۱۶.</ref> | ||
نگارش رساله‌های عملیه در قرن یازدهم و دوازدهم و سیزدهم قمری زیاد شد. در قرن چهاردهم علمایی مانند [[سید بحرالعلوم]] و [[شیخ انصاری]]، به حاشیه نگاری بر این رساله‌ها اکتفا نموده و خود رساله مستقلی تالیف نکردند.<ref>یزدانی، «مروری بر رساله‌های عملیه (۲)»، ص۲۸۸-۲۸۹.</ref> | نگارش رساله‌های عملیه در قرن یازدهم و دوازدهم و سیزدهم قمری زیاد شد. در قرن چهاردهم علمایی مانند [[سید محمدمهدی بحرالعلوم|سید بحرالعلوم]] و [[شیخ مرتضی انصاری|شیخ انصاری]]، به حاشیه نگاری بر این رساله‌ها اکتفا نموده و خود رساله مستقلی تالیف نکردند.<ref>یزدانی، «مروری بر رساله‌های عملیه (۲)»، ص۲۸۸-۲۸۹.</ref> | ||
===آغاز روان‌نویسی=== | ===آغاز روان‌نویسی=== | ||
در سال [[سال ۱۳۷۵ هجری قمری|۱۳۷۵ق]](۱۳۳۵ش)، شیخ [[علی‌اصغر کرباسچیان]] معروف به علامه، با همکاری علی اصغر فقیهی{{مدرک}} رساله‌ای مطابق با فتاوای آیت‌الله بروجردی با نثری روان و قابل فهم برای همگان نوشت و پس از تایید این [[مرجع تقلید]] به چاپ رساند. این رساله، تحوّلی در سبک و شیوه رساله‌نویسی فارسی پدید آورد و مورد استقبال همگان از جمله حوزویان قرار گرفت.<ref>یزدانی، «مروری بر رساله‌های عملیه (۲)»، ص۲۹۱.</ref> | در سال [[سال ۱۳۷۵ هجری قمری|۱۳۷۵ق]](۱۳۳۵ش)، شیخ [[علی‌اصغر کرباسچیان]] معروف به علامه، با همکاری علی اصغر فقیهی{{مدرک}} رساله‌ای مطابق با فتاوای آیت‌الله بروجردی با نثری روان و قابل فهم برای همگان نوشت و پس از تایید این [[مرجع تقلید]] به چاپ رساند. این رساله، تحوّلی در سبک و شیوه رساله‌نویسی فارسی پدید آورد و مورد استقبال همگان از جمله حوزویان قرار گرفت.<ref>یزدانی، «مروری بر رساله‌های عملیه (۲)»، ص۲۹۱.</ref> | ||
پس از درگذشت آیت‌الله بروجردی (۱۳۸۰ق) مراجع تقلید در [[ایران]] و سایر کشورها رساله‌های عملیه خود را مطابق با رساله او تنظیم کرده و در رساله‌های عملیه خود شکل و ساختار آن را پی گرفتند.<ref>جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۲۷۳.</ref> برخی از علما مانند [[سید محسن حکیم]]،[[سید محمود حسینی شاهرودی|سید محمود شاهرودی]]، شیخ [[منصور دزفولی]] و [[سید محمدهادی | پس از درگذشت آیت‌الله بروجردی (۱۳۸۰ق) مراجع تقلید در [[ایران]] و سایر کشورها رساله‌های عملیه خود را مطابق با رساله او تنظیم کرده و در رساله‌های عملیه خود شکل و ساختار آن را پی گرفتند.<ref>جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۲۷۳.</ref> برخی از علما مانند [[سید محسن حکیم]]،[[سید محمود حسینی شاهرودی|سید محمود شاهرودی]]، شیخ [[منصور دزفولی]] و [[سید محمدهادی میلانی|سیدهادی میلانی]] نیز بر این کتاب حاشیه نوشتند.<ref> جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۲۷۳.</ref> | ||
==فهرست مطالب== | ==فهرست مطالب== | ||
در برخی رساله‌ها همه [[ابواب فقه]]([[طهارت]] تا [[دیات]]) و در برخی از آنها فقط ابواب [[عبادات]] گرد آمده است و در برخی تنها یک مسئله فقهی آمده است.<ref> جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۲۸۴.</ref> | در برخی رساله‌ها همه [[ابواب فقه]]([[طهارت]] تا [[دیه انسان|دیات]]) و در برخی از آنها فقط ابواب [[عبادت|عبادات]] گرد آمده است و در برخی تنها یک مسئله فقهی آمده است.<ref> جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۲۸۴.</ref> | ||
به عنوان نمونه [[تحفه حسینیه]] رساله فارسی اثر [[وحید بهبهانی]] تنها به مباحث [[طهارت]]، [[نماز]] و [[روزه]] پرداخته است و کتاب [[انیس التجار]] نوشته [[ملا مهدی نراقی]] فقط احکام مربوط به [[معاملات]] را بیان کرده است.<ref> یزدانی، «مروری بر رساله‌های عملیه (۲)»، ص۲۸۹. </ref> | به عنوان نمونه [[تحفه حسینیه]] رساله فارسی اثر [[محمدباقر بهبهانی|وحید بهبهانی]] تنها به مباحث [[طهارت]]، [[نماز]] و [[روزه]] پرداخته است و کتاب [[انیس التجار]] نوشته [[محمدمهدی نراقی|ملا مهدی نراقی]] فقط احکام مربوط به [[معاملات]] را بیان کرده است.<ref> یزدانی، «مروری بر رساله‌های عملیه (۲)»، ص۲۸۹. </ref> | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
|+ | |+ | ||
| خط ۶۴: | خط ۶۴: | ||
*استفاده از نثر تصنعی و غیر فارسی در برخی موارد.<ref>یزدانی، «مروری بر رساله‌های علمیه»، مجله فقه، ص۲۱۷.</ref> | *استفاده از نثر تصنعی و غیر فارسی در برخی موارد.<ref>یزدانی، «مروری بر رساله‌های علمیه»، مجله فقه، ص۲۱۷.</ref> | ||
*به کارگیری واژه‌هایی که سبب [[وسواس]] می‌شوند<ref>یزدانی، «مروری بر رساله‌های علمیه»، مجله فقه، ص۲۱۲-۲۳۰.</ref> مانند این جمله که اگر به‌اندازه سر مویی از بدن شسته نشود [[غسل]] [[بطلان|باطل]] است.<ref>رساله توضیح المسائل، امام خمینی، توضیح المسائل، ۱۳۷۸ش، ص۵۶، مساله ۳۷۴.</ref> | *به کارگیری واژه‌هایی که سبب [[وسواس]] می‌شوند<ref>یزدانی، «مروری بر رساله‌های علمیه»، مجله فقه، ص۲۱۲-۲۳۰.</ref> مانند این جمله که اگر به‌اندازه سر مویی از بدن شسته نشود [[غسل]] [[بطلان|باطل]] است.<ref>رساله توضیح المسائل، امام خمینی، توضیح المسائل، ۱۳۷۸ش، ص۵۶، مساله ۳۷۴.</ref> | ||
*وجود واژه‌های فنی از قبیل [[احتیاط واجب]]؛ اظهر و اولی و یا عباراتی که برای عموم مفهوم نیست مانند: جوف [[ذبیحه]]، فاقد الطهورین، نظر [[ریبه]]، اسباب [[اماله]] و مانند آن. | *وجود واژه‌های فنی از قبیل [[احتیاط واجب]]؛ اظهر و اولی و یا عباراتی که برای عموم مفهوم نیست مانند: جوف [[ذبح شرعی|ذبیحه]]، فاقد الطهورین، نظر [[ریبه]]، اسباب [[اماله]] و مانند آن. | ||
*به روز نبودن واحدهای اندازه‌گیری از جلمه یک [[مدّ]]، ده [[زراع]]، [[فرسخ]] و مانند آن.<ref>یزدانی، «مروری بر رساله‌های علمیه»، مجله فقه، ص۲۱۲-۲۳۰.</ref> | *به روز نبودن واحدهای اندازه‌گیری از جلمه یک [[مدّ]]، ده [[زراع]]، [[فرسخ شرعی|فرسخ]] و مانند آن.<ref>یزدانی، «مروری بر رساله‌های علمیه»، مجله فقه، ص۲۱۲-۲۳۰.</ref> | ||
'''کاستی‌های محتوایی''' | '''کاستی‌های محتوایی''' | ||
*عدم توجه به عنصر آموزش؛ برای مثال مسایل بسیاری درباره [[نجاست]] و [[طهارت]] در رساله ها وجود دارد ولی تعریف مشخصی از این دو مفهوم ارایه نشده است.<ref>یزدانی، «مروری بر رساله‌های علمیه»، مجله فقه، ص۲۱۶.</ref> | *عدم توجه به عنصر آموزش؛ برای مثال مسایل بسیاری درباره [[نجاست]] و [[طهارت]] در رساله ها وجود دارد ولی تعریف مشخصی از این دو مفهوم ارایه نشده است.<ref>یزدانی، «مروری بر رساله‌های علمیه»، مجله فقه، ص۲۱۶.</ref> | ||
*ذکر احکامی که ابتلا و اتفاق افتادن آنها در طول سالیان و حتی برای یک نفر بسیار دور از ذهن به نظر میرسد. به عنوان مثال در بحث [[ | *ذکر احکامی که ابتلا و اتفاق افتادن آنها در طول سالیان و حتی برای یک نفر بسیار دور از ذهن به نظر میرسد. به عنوان مثال در بحث [[محارم|محرَم]] شدن آمده است:اگر بچهای از پستان زن مرده‌ای شیر بخورد، چنین شیری موجب محرمیت نمیشود.<ref>یزدانی، «مروری بر رساله‌های علمیه»، مجله فقه، ص۲۱۲.</ref> | ||
[[پرونده:رساله مصور.jpg|بندانگشتی|۲۰۰px|در رساله‌های مصور از عکس جهت آموزش بهتر مسائل استفاده شده است.]] | [[پرونده:رساله مصور.jpg|بندانگشتی|۲۰۰px|در رساله‌های مصور از عکس جهت آموزش بهتر مسائل استفاده شده است.]] | ||
*برخی از احکام در قالبی ارایه شده‌اند که با زمان‌های گذشته سازگار بوده و در دوران جدید وجود خارجی ندارند. به عنوان نمونه یکی از [[کفارات]] روزه آزاد کردن بنده شمرده میشود که در عصر جدید وجود خارجی ندارد.<ref>یزدانی، «مروری بر رساله‌های علمیه»، مجله فقه، ص۲۱۴.</ref> | *برخی از احکام در قالبی ارایه شده‌اند که با زمان‌های گذشته سازگار بوده و در دوران جدید وجود خارجی ندارند. به عنوان نمونه یکی از [[کفاره|کفارات]] روزه آزاد کردن بنده شمرده میشود که در عصر جدید وجود خارجی ندارد.<ref>یزدانی، «مروری بر رساله‌های علمیه»، مجله فقه، ص۲۱۴.</ref> | ||
*بیشتر احکامی که جنبه فردی، عبادی و معاملاتی دارد در رساله‌ها ذکر شده‌اند و به احکام حقوقی، اقتصادی، قضائی، کیفری، سیاسی، حکومتی، روابط بین المللی پرداخته نشده است. در حالی که قرآن و کتاب‌های حدیثی که منابع احکام‌اند به اجتماعیات، اقتصادیات، حقوق و سیاست و تدبیر جامعه توجه دارند.<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، حکومت اسلامی، ۱۳۸۸ش، ص۱۱.</ref> | *بیشتر احکامی که جنبه فردی، عبادی و معاملاتی دارد در رساله‌ها ذکر شده‌اند و به احکام حقوقی، اقتصادی، قضائی، کیفری، سیاسی، حکومتی، روابط بین المللی پرداخته نشده است. در حالی که قرآن و کتاب‌های حدیثی که منابع احکام‌اند به اجتماعیات، اقتصادیات، حقوق و سیاست و تدبیر جامعه توجه دارند.<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، حکومت اسلامی، ۱۳۸۸ش، ص۱۱.</ref> | ||
*نپرداختن به [[اصول دین]]، البته در رساله‌های [[محقق سبزواری]]، [[جعفر | *نپرداختن به [[اصول دین]]، البته در رساله‌های [[محمدباقر سبزواری|محقق سبزواری]]، [[جعفر کاشف‌الغطاء|شیخ جعفر کاشف الغطاء]] و [[میرزا یوسف طباطبایی تبریزی]] این ویژگی وجود دارد.<ref> جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۲۸۵.</ref> | ||
*رساله‌ها همه [[ابواب فقه|ابواب فقهی]] را دربرندارد. به عنوان نمونه [[مناسک حج]] کمتر پرداخته شده است. | *رساله‌ها همه [[ابواب فقه|ابواب فقهی]] را دربرندارد. به عنوان نمونه [[مناسک حج]] کمتر پرداخته شده است. | ||
*عدم توجه به مسائل جدید مانند تورم، کنترل جمعیت، بانکداری و...<ref>ر. ک. یزدانی، «مروری بر رساله‌های علمیه»، مجله فقه، ص۲۱۲-۲۳۰؛ جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۸۵-۲۸۷.</ref> | *عدم توجه به مسائل جدید مانند تورم، کنترل جمعیت، بانکداری و...<ref>ر. ک. یزدانی، «مروری بر رساله‌های علمیه»، مجله فقه، ص۲۱۲-۲۳۰؛ جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۸۵-۲۸۷.</ref> | ||
| خط ۷۹: | خط ۷۹: | ||
==رساله‌های نوین== | ==رساله‌های نوین== | ||
در دوران جدید گونه‌های مختلفی از توضیح المسائل منتشر شده است که رساله های جمعی، توضیح المسائل مصور و نیز رساله‌های مربوط به گروه‌های مختلف جنسیتی و سنی از آن جمله اند. | در دوران جدید گونه‌های مختلفی از توضیح المسائل منتشر شده است که رساله های جمعی، توضیح المسائل مصور و نیز رساله‌های مربوط به گروه‌های مختلف جنسیتی و سنی از آن جمله اند. | ||
*رساله ۱۶ مرجع: این اثر مطابق با فتاوای ۱۶ تن از [[فهرست مراجع تقلید شیعه|مراجع تقلید]] است. نویسنده در این اثر، مبنا را رساله [[امام خمینی]] قرار داده سپس در حاشیه اختلافات و اضافات آراء [[ابوالقاسم خویی|خویی]]، [[سید | *رساله ۱۶ مرجع: این اثر مطابق با فتاوای ۱۶ تن از [[فهرست مراجع تقلید شیعه|مراجع تقلید]] است. نویسنده در این اثر، مبنا را رساله [[امام خمینی]] قرار داده سپس در حاشیه اختلافات و اضافات آراء [[سید ابوالقاسم خویی|خویی]]، [[سید محمدرضا گلپایگانی|گلپایگانی]]، [[محمدعلی اراکی|اراکی]]، [[محمد فاضل لنکرانی|فاضل لنکرانی]]، [[محمدتقی بهجت|بهجت]]، [[سید علی حسینی خامنه‌ای|خامنه‌ای]]، [[میرزا جواد تبریزی]]، [[سید موسی شبیری زنجانی|شبیری زنجانی]]، [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی]]، [[سید علی حسینی سیستانی|سیستانی]]، [[لطف‌الله صافی گلپایگانی|صافی گلپایگانی]]، [[حسین نوری همدانی|نوری همدانی]]، [[جعفر سبحانی]]، [[حسین وحید خراسانی|وحید خراسانی]] و [[حسین مظاهری]] را آورده است.<ref>بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع.</ref> | ||
*رساله‌هایی با عناوین گوناگون همچون احکام بانوان، احکام جوانان(ویژه دختران)، احکام جوانان (ویژه پسران)، احکام نوجوانان و احکام روزه از سوی دفاتر مراجع تقلید منتشر شده است. | *رساله‌هایی با عناوین گوناگون همچون احکام بانوان، احکام جوانان(ویژه دختران)، احکام جوانان (ویژه پسران)، احکام نوجوانان و احکام روزه از سوی دفاتر مراجع تقلید منتشر شده است. | ||
*رساله‌های مصور: که در آنها با همراه شدن احکام با عکس و استفاده از تصاویر برای تسهیل فراگیری احکام سعی شده است.<ref>[http://www.atlasshia.com/index.php/publication/products-introduction/book/39-ahkam/58-2013-03-08-08-02-01 مؤسسه اطلس تاریخ شیعه]</ref> | *رساله‌های مصور: که در آنها با همراه شدن احکام با عکس و استفاده از تصاویر برای تسهیل فراگیری احکام سعی شده است.<ref>[http://www.atlasshia.com/index.php/publication/products-introduction/book/39-ahkam/58-2013-03-08-08-02-01 مؤسسه اطلس تاریخ شیعه]</ref> | ||
* [[ | * [[فتوا|استفتاءات]] (پرسش‌های مقلدان و پاسخ‌های مرجع تقلید)؛ احکامی که در رساله‌های عملیه نیامده و مقلدان آنها را از مرجع تقلید خود می‌پرسند.<ref>فرهنگ فقه فارسی، ذیل واژه استفتا، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۴۷۲.</ref> معمولاً به صورت جداگانه به عنوان استفتاءات منتشر می‌شوند. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۸۹: | خط ۸۹: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* [[آقابزرگ تهرانی]]، محمدمحسن، | * [[آقابزرگ تهرانی]]، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، قم- تهران، اسماعیلیان-کتابخانه اسلامیه، ۱۴۰۸ق. | ||
* | * امام خمینی، توضیح المسائل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸ش. | ||
* امام خمینی، روح الله، ولایت فقیه، حکومت اسلامی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸ش. | * امام خمینی، روح الله، ولایت فقیه، حکومت اسلامی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸ش. | ||
* بنی‌هاشمی خمینی، محمدحسن، با همکاری احسان اصولی، توضیح المسائل مراجع، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، بی‌تا. | * بنی‌هاشمی خمینی، محمدحسن، با همکاری احسان اصولی، توضیح المسائل مراجع، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، بی‌تا. | ||
* جناتی، محمدابراهیم، ادوار فقه و کیفیت بیان آن، تهران، انتشارات کیهان، ۱۳۷۴ش. | * جناتی، محمدابراهیم، ادوار فقه و کیفیت بیان آن، تهران، انتشارات کیهان، ۱۳۷۴ش. | ||
* [http://lib.eshia.ir/23017/1/1] شاهرودی، سید محمود، | * [http://lib.eshia.ir/23017/1/1] شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه فارسی، مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت(ع) | ||
* [http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/28306 یزدانی، عباس، «مروری بر رساله‌های عملیه (۲)»، مجله فقه، شماره ۱۵، ۱۳۸۹ش.] | * [http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/28306 یزدانی، عباس، «مروری بر رساله‌های عملیه (۲)»، مجله فقه، شماره ۱۵، ۱۳۸۹ش.] | ||
* [http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/28293 یزدانی، عباس، «مروری بر رساله‌های عملیه»، مجله فقه، شماره ۱۳، پاییز ۱۳۷۶ش.] | * [http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/28293 یزدانی، عباس، «مروری بر رساله‌های عملیه»، مجله فقه، شماره ۱۳، پاییز ۱۳۷۶ش.] | ||