عرفان نظری: تفاوت میان نسخه‌ها

عرفان نظری (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۱ فوریهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۵:۱۳

۳۷ بایت اضافه‌شده ، ‏۲۱ فوریهٔ ۲۰۲۲

جز

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Mahdi1382

Automoderated users، confirmed

۱۷٬۴۴۳

ویرایش

@@ خط ۳: / خط ۳: @@
 تحولات تاریخی عرفان نظری را می‌توان به سه دوره زمانی تقسیم نمود. اولین دوره آن از اواخر قرن دوم با ظهور عرفان تا ظهور [[محی الدین بن عربی]] است که عرفان در این دوره در جنبه عرفان عملی مطرح است. دومین دوره آن را می‌توان از ظهور ابن عربی به عنوان موسس عرفان نظری تا قرن دهم با ظهور [[ملاصدرای شیرازی]] دانست. عرفان نظری در این دوره به عنوان یک علم مستقل مطرح شد و توسط عارفان و عالمان برجسته این دوره به حد اعلای خود رسید. از عالمان برجسته این دوره می‌توان به [[صدر الدین قونوی]] و [[سعید الدین فرغانی]] اشاره نمود. دوره سوم را می‌توان از زمان ظهور ملاصدرای شیرازی تا قرن حاضر دانست. از جمله مشخصه‌‍‌های مهم این دوره انطباق کامل [[فلسفه اسلامی]] با عرفان نظری است که توسط تربیت یافتگان [[مکتب ملاصدرا|مکتب صدرایی]] به اوج خود رسید. از عالمان برجسته این دوره می‌توان به [[میرزا جواد آقا ملکی تبریزی]] و [[میرزا هاشم رشتی]] اشاره کرد.
-در رابطه با عرفان نظری کتب فراوانی نگاشته شده است که برخی از مهم‌ترین آنها [[فصوص الحکم]] از ابن عربی، [[رساله النصوص]] از قونوی و [[حق الیقین فی معرفه رب العالمین]] از [[شیخ محمود شبستری]] است. مباحث عرفان نظری در برخی از موضوعات از جمله [[انسان کامل]]، [[جبر و اختیار]] و [[امر بین الامرین]] با آموزه‌های [[تشیع]] قرابت دارد.
+در رابطه با عرفان نظری کتب فراوانی نگاشته شده است که برخی از مهم‌ترین آنها [[فصوص الحکم]] از ابن عربی، [[رساله النصوص]] از محمد بن اسحاق قونوی و [[حق الیقین فی معرفة رب العالمین]] از [[شیخ محمود شبستری]] است. مباحث عرفان نظری در برخی از موضوعات از جمله [[انسان کامل]]، [[جبر و اختیار]] و [[امر بین الامرین]] با آموزه‌های [[تشیع]] قرابت دارد.
 == مفهوم شناسی ==
@@ خط ۳۱: / خط ۳۱: @@
 * '''دوره دوم:''' از [[محی الدین ابن عربی]] (م۵۶۰-۶۳۸) تا ظهور [[ملاصدرای شیرازی|صدر الدین شیرازی]]: در این دوره با ظهور ابن عربی معروف به شیخ اکبر،<ref> جامی، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، ۱۳۷۰ش، ج۱، ص۲۵؛ فرغانی، مشارق الدراری شرح تائیه ابن فارض، ۱۳۷۹ش، ص۱۸. </ref> عرفان نظری به عنوان یک علم مستقل مطرح و آثاری در این زمینه نگاشته شد.<ref> یزدان پناه، مبانی و اصول عرفان نظری، ۱۳۹۱ش، ص۲۹-۳۰.</ref> ابن عربی را اولین شخصی معرفی کرده‌اند که در زمینه عرفان نظری به نظریه‌پردازی پرداخت.<ref> جامی، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، مقدمه ویلیام چیتیک، ۱۳۷۰ش، ص۳۰.</ref> {{یادداشت|در این که ابن عربی بنیان‌گذار یا تکمیل کننده عرفان نظری است اختلاف وجود دارد (جامی، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، ۱۳۷۰ش، ج۱، ص۳۷.) برخی ابن عربی را موسس عرفان نظری ندانسته بلکه او تکمیل کننده آن می‌دانند و حتی قونوی را در این زمینه محقق‌تر دانسته‌اند. (فرغانی، مشارق الدراری شرح تائیه ابن فارض، ۱۳۷۹ش، ص۱۴.)}} وی در آثار خود فروع، لوازم و مبانی مکتب هستی شناسی عرفانی را مورد بررسی قرار داد و به استخراج مبانی معرفتی مکتب وحدت وجود پرداخت. شاگردان ابن عربی در دوره‌های بعد این نظام را کامل کردند.<ref>یزدان پناه، مبانی و اصول عرفان نظری، ۱۳۹۱ش، ص۳۴-۳۷.</ref> برخی معتقدند که شکوفایی این نوع از هستی شناختی زمینه را برای امتزاج فلسفه و [[عرفان]] در [[حکمت صدرایی]] فراهم آورد.<ref>یزدان پناه، مبانی و اصول عرفان نظری، ۱۳۹۱ش، ص۳۴-۳۷.</ref>
-:::[[صدر الدین قونوی]] (۶۰۷-۶۷۳ق)، از مهمترین شاگردان ابن عربی، صاحب کتاب‌های [[مفتاح الغیب]] و [[رساله النصوص]] است که در گسترش، شرح و تنظیم مباحث عرفان نظری نقش به سزایی داشت.<ref> قونوی، النصوص، مقدمه، ۱۳۷۱ش، ص۲.</ref> {{یادداشت|آثار قونوی را در عرفان نظری از جهت استحکام مبانی عرفانی در درجه اول دانسته(فرغانی، مشارق الدراری شرح تائیه ابن فارض، ۱۳۷۹ش، ص۱۸.) و برخی او را دارای استقلال فکری نسبت به استاد خود می‌دانند.(قیصری، شرح فصوص الحکم القیصری، ۱۳۷۵ش، ص۱۳.)}}
+:::[[صدر الدین قونوی]] (۶۰۷-۶۷۳ق)، از مهم‌ترین شاگردان ابن عربی، صاحب کتاب‌های [[مفتاح الغیب]] و [[رساله النصوص]] است که در گسترش، شرح و تنظیم مباحث عرفان نظری نقش به سزایی داشت.<ref> قونوی، النصوص، مقدمه، ۱۳۷۱ش، ص۲.</ref> {{یادداشت|آثار قونوی را در عرفان نظری از جهت استحکام مبانی عرفانی در درجه اول دانسته(فرغانی، مشارق الدراری شرح تائیه ابن فارض، ۱۳۷۹ش، ص۱۸.) و برخی او را دارای استقلال فکری نسبت به استاد خود می‌دانند.(قیصری، شرح فصوص الحکم القیصری، ۱۳۷۵ش، ص۱۳.)}}
-:::از دیگر عالمان این دوره می‌توان به افرادی چون مؤیدالدین جندی (م۶۹۰ق)، [[سعید الدین فرغانی]] (م۷۰۰ق)، {{یادداشت|شرح فرغانی را برترین کتاب در زمینه عرفان نظری به زبان فارسی دانسته‌اند. (ابن ترکه، تمهید القواعد، ۱۳۶۰ش، ص۱۵۸.)}} [[ملاعبدالرزاق کاشانی]] (م۷۳۵ق)، {{یادداشت| کاشانی در زمینه‌های عرفان عملی، اصطلاحات صوفیه، تأویل آیات الهی، تفسیر روایات، شرح منابع عرفان نظری، آثاری نگاشته که مهمترین آنها عبارتند از: اصطلاحات الصوفیة، شرح منازل السائرین، شرح فصوص الحکم و تأویلات القرآن الکریم. (طارمی، انیس العارفین، تحریر فارسی شرح منازل السائرین، ۱۳۷۷ش، ص۲۰.)}} [[داوود بن محمود قیصری]] (م۷۵۱ق)، [[سیدحیدر آملی]] (م ۷۸۷ق)، {{یادداشت|کتاب جامع الاسرار سید حیدر آملی را از دقیق‌ترین کتابها در زمینه عرفان نظری معرفی کرده‌اند. (مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۷ش، ص۶۳.)}} [[صائن الدین علی بن محمد ترکه]] (م۸۳۰ق)،<ref> مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۷ش، ص۶۴.</ref> محمد بن حمزه فناری (م۸۳۴ق)،<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۷ش، ص۶۴.</ref> [[شاه نعمت الله ولی]] (م۷۱۳-۸۳۴ق)<ref> مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۷ش، ص۶۳.</ref> و [[ملا عبدالرحمن جامی]] (م ۸۹۸ق)<ref>یزدان پناه، مبانی و اصول عرفان نظری، ۱۳۹۱ش، ص۲۹-۳۰.</ref>اشاره کرد که تحقیقات عرفانی خود را به صورت علمی، ارائه دادند.<ref>ابن ترکه، چهارده رساله فارسی، مقدمه، ۱۳۵۱ش، ص۸.</ref>
+:::از دیگر عالمان این دوره می‌توان به افرادی چون مؤیدالدین جندی (م۶۹۰ق)، [[سعید الدین فرغانی]] (م۷۰۰ق)، {{یادداشت|شرح فرغانی را برترین کتاب در زمینه عرفان نظری به زبان فارسی دانسته‌اند. (ابن ترکه، تمهید القواعد، ۱۳۶۰ش، ص۱۵۸.)}} [[ملاعبدالرزاق کاشانی]] (م۷۳۵ق)، {{یادداشت| کاشانی در زمینه‌های عرفان عملی، اصطلاحات صوفیه، تأویل آیات الهی، تفسیر روایات، شرح منابع عرفان نظری، آثاری نگاشته که مهم‌ترین آنها عبارتند از: اصطلاحات الصوفیة، شرح منازل السائرین، شرح فصوص الحکم و تأویلات القرآن الکریم. (طارمی، انیس العارفین، تحریر فارسی شرح منازل السائرین، ۱۳۷۷ش، ص۲۰.)}} [[داوود بن محمود قیصری]] (م۷۵۱ق)، [[سیدحیدر آملی]] (م ۷۸۷ق)، {{یادداشت|کتاب جامع الاسرار سید حیدر آملی را از دقیق‌ترین کتاب‌ها در زمینه عرفان نظری معرفی کرده‌اند. (مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۷ش، ص۶۳.)}} [[صائن الدین علی بن محمد ترکه]] (م۸۳۰ق)،<ref> مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۷ش، ص۶۴.</ref> محمد بن حمزه فناری (م۸۳۴ق)،<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۷ش، ص۶۴.</ref> [[شاه نعمت الله ولی]] (م۷۱۳-۸۳۴ق)<ref> مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۷ش، ص۶۳.</ref> و [[ملا عبدالرحمن جامی]] (م ۸۹۸ق)<ref>یزدان پناه، مبانی و اصول عرفان نظری، ۱۳۹۱ش، ص۲۹-۳۰.</ref>اشاره کرد که تحقیقات عرفانی خود را به صورت علمی، ارائه دادند.<ref>ابن ترکه، چهارده رساله فارسی، مقدمه، ۱۳۵۱ش، ص۸.</ref>
 * '''دوره سوم:''' از زمان [[ملاصدرا]] به عنوان تلفیق کننده [[فلسفه]] و [[عرفان]] تا عصر حاضر: در قرن یازدهم، عرفان نظری با ظهور [[ملاصدرای شیرازی|صدر الدین محمد شیرازی]] (م۹۷۹-۱۰۵۰ق) به مرحله جدیدی وارد شد و [[فلسفه اسلامی]] و عرفان نظری به انطباق کامل رسید.<ref> یزدان پناه، مبانی و اصول عرفان نظری، ۱۳۹۱ش، ص۲۹-۳۰.</ref>
@@ خط ۳۹: / خط ۳۹: @@
 == آثار در زمینه عرفان نظری ==
-در میان آثار مکتوب در زمینه عرفان نظری، [[فصوص الحکم]] از [[محی الدین بن عربی]] را به دلیل شرح‌های فراوانی که بر آن نگاشته شده است، مهم‌ترین اثر معرفی کرده‌اند.<ref> خوارزمی، شرح فصوص الحکم، ۱۳۷۹ش، ص۵؛ جامی، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، مقدمه ویلیام چیتیک، ۱۳۷۰ش، ص۳۰.</ref> از دیگر آثار می‌توان کتاب‌های [[رساله النصوص]] و [[مفتاح الغیب]]<ref> قونوی، النصوص، مقدمه، ۱۳۷۱ش، ص۳.</ref> از آثار قونوی، [[مصباح الانس]] اثر ابن فناری، [[حق الیقین فی معرفه رب العالمین]] اثر [[شیخ محمود شبستری]]،<ref> شبستری، حق الیقین فی معرفة رب العالمین، ۱۳۸۲ش، ص۹.</ref> [[قصیده تائیه]] از [[ابن فارض]] که مشتمل بر مبانی عرفان نظری است و به زبان رمز و تمثیل است<ref>ابن ترکه، شرح نظم الدر، شرح قصیده تائیه ابن فارض، مقدمه، ۱۳۸۴ش، ص۹۳.</ref> و [[کتاب نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص]] از عبدالرحمن جامی را نام برد.<ref> جامی، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، مقدمه، ۱۳۷۰ش، ص۱.</ref>
+در میان آثار مکتوب در زمینه عرفان نظری، [[فصوص الحکم]] از [[محی الدین بن عربی]] را به دلیل شرح‌های فراوانی که بر آن نگاشته شده است، مهم‌ترین اثر معرفی کرده‌اند.<ref> خوارزمی، شرح فصوص الحکم، ۱۳۷۹ش، ص۵؛ جامی، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، مقدمه ویلیام چیتیک، ۱۳۷۰ش، ص۳۰.</ref> از دیگر آثار می‌توان کتاب‌های [[رسالة النصوص]] و [[مفتاح الغیب]]<ref> قونوی، النصوص، مقدمه، ۱۳۷۱ش، ص۳.</ref> از آثار قونوی، [[مصباح الانس]] اثر ابن فناری، [[حق الیقین فی معرفة رب العالمین]] اثر [[شیخ محمود شبستری]]،<ref> شبستری، حق الیقین فی معرفة رب العالمین، ۱۳۸۲ش، ص۹.</ref> [[قصیده تائیه]] از [[ابن فارض]] که مشتمل بر مبانی عرفان نظری است و به زبان رمز و تمثیل است<ref>ابن ترکه، شرح نظم الدر، شرح قصیده تائیه ابن فارض، مقدمه، ۱۳۸۴ش، ص۹۳.</ref> و [[کتاب نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص]] از عبدالرحمن جامی را نام برد.<ref> جامی، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، مقدمه، ۱۳۷۰ش، ص۱.</ref>
 == تشیع و عرفان نظری ==
@@ خط ۴۷: / خط ۴۷: @@
 == در ادب و شعر ==
-برخی از شاعران عارف در اشعار خود سعی کردند تا عرفان نظری را در آثار خود ذکر کنند که مهمترین این افراد [[خواجه حافظ شیرازی|حافظ شیرازی]] است.<ref>مطهری، عرفان حافظ، مجموعه آثار، ص۳۳۲.</ref> [[شیخ محمود شبستری]] نیز در کتاب [[گلشن راز]] خود، یک دوره عرفان نظری، شامل تعالیم ابن عربی را در قالب مثنوی بیان کرده‌ است.<ref> دزفولیان، شرح گلشن راز، مقدمه، ۱۳۸۲ش، ص۲۱.</ref>
+برخی از شاعران عارف در اشعار خود سعی کردند تا عرفان نظری را در آثار خود ذکر کنند که مهم‌ترین این افراد [[خواجه حافظ شیرازی|حافظ شیرازی]] است.<ref>مطهری، عرفان حافظ، مجموعه آثار، ص۳۳۲.</ref> [[شیخ محمود شبستری]] نیز در کتاب [[گلشن راز]] خود، یک دوره عرفان نظری، شامل تعالیم ابن عربی را در قالب مثنوی بیان کرده‌ است.<ref> دزفولیان، شرح گلشن راز، مقدمه، ۱۳۸۲ش، ص۲۱.</ref>