Automoderated users، confirmed، protected، templateeditor
۵٬۱۷۴
ویرایش
بنی‌عباس: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
←تطهیر چهره عباس در صدر اسلام
جز (←اجداد بنی عباس) |
|||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
پس از محمد بن علی در حدود ۱۲۵ق<ref>نک: بلاذری، همان، ج۴، ص۱۰۷؛ نیز اخبار، ص۲۳۹.</ref> داعیان بنابر وصیتش، جانشینی پسرش ابراهیم را پذیرفتند.<ref>همان، ص۲۳۷-۲۳۹؛ طبری، ج۷ُ ص ۲۹۴-۲۹۵.</ref> | پس از محمد بن علی در حدود ۱۲۵ق<ref>نک: بلاذری، همان، ج۴، ص۱۰۷؛ نیز اخبار، ص۲۳۹.</ref> داعیان بنابر وصیتش، جانشینی پسرش ابراهیم را پذیرفتند.<ref>همان، ص۲۳۷-۲۳۹؛ طبری، ج۷ُ ص ۲۹۴-۲۹۵.</ref> | ||
مرگ هشام بن عبدالملک (ربیع الآخر ۱۲۵ق)<ref>همو، ج۷،ص ۲۰۰.</ref> و نزاع میان امویان شام و آشفتگیهای بسیار [[عراق]] و [[خراسان بزرگ|خراسان]]، اوضاع را برای فعالیت داعیان فراهم کرد. در ۱۲۷ق عبدالله بن معاویه از [[طالبیان]] قیام کرد و بر برخی مناطق مرکزی ایران تسلط یافت<ref>طبری، ج۷، ص۳۰۲-۳۰۸.</ref> شماری از عباسیان همچون عیسی بن علی، سفاح و منصور به او پیوستند.<ref>ابوالفرج، الاغانی، ج۱۲، ۲۲۹؛ مقاتل الطالبیین، ص۱۶۷.</ref> | مرگ [[هشام بن عبدالملک]] (ربیع الآخر ۱۲۵ق)<ref>همو، ج۷،ص ۲۰۰.</ref> و نزاع میان امویان شام و آشفتگیهای بسیار [[عراق]] و [[خراسان بزرگ|خراسان]]، اوضاع را برای فعالیت داعیان فراهم کرد. در ۱۲۷ق عبدالله بن معاویه از [[طالبیان]] قیام کرد و بر برخی مناطق مرکزی [[ایران]] تسلط یافت<ref>طبری، ج۷، ص۳۰۲-۳۰۸.</ref> شماری از عباسیان همچون عیسی بن علی، سفاح و [[منصور عباسی|منصور]] به او پیوستند.<ref>ابوالفرج، الاغانی، ج۱۲، ۲۲۹؛ مقاتل الطالبیین، ص۱۶۷.</ref> | ||
در ۱۲۹ق شماری از بزرگان علوی و عباسی در [[مکه]] درباره گزینش خلیفه مذاکراتی داشتند. این گفت‌وگوها به جایی | در ۱۲۹ق شماری از بزرگان علوی و عباسی در [[مکه]] درباره گزینش خلیفه مذاکراتی داشتند. این گفت‌وگوها به جایی نرسید؛ اما بعدها رقبا از این جلسه بهره‌برداری سیاسی کردند.<ref>طبری، ج۷، ص۵۱۷؛ ابوالفرج، همان، ص۲۰۶، ۲۵۳؛ آبی، ج۱، ص۳۷۲-۳۷۳؛ اخبار، ص۳۸۵-۳۸۶.</ref> بنا به نقلی [[ابراهیم امام]] درصددِ بیعت با محمد بن عبدالله [[محمد بن عبدالله بن حسن|نفس زکیه]] بود که به انجام نرسید.<ref>اخبار، ص۳۸۶؛ ابوالفرج، همان، ص۲۵۷.</ref> پس از مرگ بکیر بن ماهان در اواخر ۱۲۶ق، بنا به وصیتش، دامادش ابوسلمهٔ خلال رهبری داعیان را به عهده گرفت.<ref>اخبار، ص۲۴۹-۲۵۰.</ref> | ||
با پیوستن [[ابومسلم]] | با پیوستن [[ابومسلم خراسانی]] به داعیان و استقرار وی در [[خراسان]]، دعوت ضداموی وارد مرحلهٔ مهمی شد. هنگامی‌که [[مروان]] با آشوب‌های فراوان روبرو بود، ابومسلم در خراسان اهداف خود را پیش می‌برد.<ref>طبری، ج۷، ص۳۲۳، ۳۷۴-۳۷۵، ۳۹۳-۳۹۴.</ref> | ||
ابومسلم در [[جمادی الاولی|جمادی اول]] ۱۳۰ق بر مرو سلطه یافت.<ref>طبری، ج۷، ص۳۷۸-۳۷۹؛ اخبار، ص۳۱۰، ۳۱۵.</ref> در همان سال قحطبة بن شبیب را با لشکری بزرگ به [[عراق]] فرستاد.<ref>همان، ص۳۲۱.</ref> او شهرهای گوناگونی را فتح کرد. در محرم ۱۳۲ق به کوفه رسید و ادارهٔ امور به دست ابوسلمهٔ خلال افتاد. | ابومسلم در [[جمادی الاولی|جمادی اول]] ۱۳۰ق بر [[مرو]] سلطه یافت.<ref>طبری، ج۷، ص۳۷۸-۳۷۹؛ اخبار، ص۳۱۰، ۳۱۵.</ref> در همان سال قحطبة بن شبیب را با لشکری بزرگ به [[عراق]] فرستاد.<ref>همان، ص۳۲۱.</ref> او شهرهای گوناگونی را فتح کرد. در [[محرم]] ۱۳۲ق به [[کوفه]] رسید و ادارهٔ امور به دست ابوسلمهٔ خلال افتاد. | ||
مروان بن محمد بنابر نشانه‌هایی به ابراهیم بدگمان شده بود، دستور داد او را زندانی کنند و ابراهیم در زندان درگذشت.<ref>بلاذری، جمل، ج۴، ص۱۶۴-۱۶۵؛ طبری، ج۷، ص۴۲۲.</ref> | مروان بن محمد بنابر نشانه‌هایی به ابراهیم بدگمان شده بود، دستور داد او را زندانی کنند و ابراهیم در زندان درگذشت.<ref>بلاذری، جمل، ج۴، ص۱۶۴-۱۶۵؛ طبری، ج۷، ص۴۲۲.</ref> روایت‌های مربوط به زندان و مرگ یا قتل ابراهیم بسیار متناقضند و نمی‌توان به نتیجهٔ قانعکنندهای رسید. | ||
روایت‌های مربوط به زندان و مرگ یا قتل ابراهیم بسیار متناقضند و نمی‌توان به نتیجهٔ قانعکنندهای رسید. | |||
===جانشینی ابوالعباس=== | ===جانشینی ابوالعباس=== | ||
ابراهیم به هنگام دستگیری، برادرش ابوالعباس عبدالله (سفاح) را جانشین خود قرار داد و از او خواست به کوفه برود.<ref>بلاذری، همان، ج۴، ص۱۶۷.</ref> ابوالعباس به همراه خاندان عباسی در صفر ۱۳۲ ق پنهانی وارد کوفه شدند.<ref>همان، ج۴، ص۱۸۴؛ دینوری، ص۳۵۸، طبری، ج۷، ص۴۲۳؛ جهشیاری، ص۸۵.</ref> | ابراهیم به هنگام دستگیری، برادرش ابوالعباس عبدالله (سفاح) را جانشین خود قرار داد و از او خواست به کوفه برود.<ref>بلاذری، همان، ج۴، ص۱۶۷.</ref> ابوالعباس به همراه خاندان عباسی در [[صفر]] ۱۳۲ ق پنهانی وارد کوفه شدند.<ref>همان، ج۴، ص۱۸۴؛ دینوری، ص۳۵۸، طبری، ج۷، ص۴۲۳؛ جهشیاری، ص۸۵.</ref> | ||
در برخی نقل‌ها ادعا شده است که ابوسلمه می‌خواسته خلافت به آل علی برسد و حتی نامه‌هایی به [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق]] (ع) فرستاده است. او قصد داشته که با تشکیل شورایی از فرزندان [[امام علی (ع)]] و [[عباس بن عبد المطلب|عباس]] امر [[خلافت]] را به آن واگذارد.<ref>جهشیاری، ص۸۶، تاریخ...، ص۵۸۴.</ref> اما برخی داعیان خراسانی به رهبری ابوالجهم بن عطیه، جاسوس ابومسلم<ref>بلاذری، همان، ج۴۷ ص ۲۰۵، ۲۵۲-۲۵۳.</ref> بدون اطلاع ابوسلمه با عباسیان بیعت کردند و ابوسلمه را در مقابل کار انجام شده قرار دادند.<ref>طبری، ج۷، ص۴۲۳-۴۲۴.</ref> | در برخی نقل‌ها ادعا شده است که ابوسلمه می‌خواسته خلافت به [[آل علی]] برسد و حتی نامه‌هایی به [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق]] (ع) فرستاده است. او قصد داشته که با تشکیل شورایی از فرزندان [[امام علی (ع)]] و [[عباس بن عبد المطلب|عباس]] امر [[خلافت]] را به آن واگذارد.<ref>جهشیاری، ص۸۶، تاریخ...، ص۵۸۴.</ref> اما برخی داعیان خراسانی به رهبری ابوالجهم بن عطیه، جاسوس ابومسلم<ref>بلاذری، همان، ج۴۷ ص ۲۰۵، ۲۵۲-۲۵۳.</ref> بدون اطلاع ابوسلمه با عباسیان بیعت کردند و ابوسلمه را در مقابل کار انجام شده قرار دادند.<ref>طبری، ج۷، ص۴۲۳-۴۲۴.</ref> | ||
ابوالعباس از برادرش عبدالله منصور کوچکتر بود. اما مادرش از تیرهٔ بنی حارث بن کعب بود<ref>زبیری، ص۳۰؛ ابن عساکر، ص۰۵-۱۰۶.</ref> و انتخاب ابوالعباس بی‌ارتباط با وجود شماری از موالی بنی مسله - تیره از بنی حارث - در ساختار داعیان نبود.<ref>اخبار، ص۱۹۱-۱۹۲.</ref> | ابوالعباس از برادرش عبدالله منصور کوچکتر بود. اما مادرش از تیرهٔ بنی حارث بن کعب بود<ref>زبیری، ص۳۰؛ ابن عساکر، ص۰۵-۱۰۶.</ref> و انتخاب ابوالعباس بی‌ارتباط با وجود شماری از موالی بنی مسله - تیره از بنی حارث - در ساختار داعیان نبود.<ref>اخبار، ص۱۹۱-۱۹۲.</ref> | ||
| خط ۴۷: | خط ۴۶: | ||
==شروع خلافت عباسیان== | ==شروع خلافت عباسیان== | ||
===بیعت با سفاح=== | ===بیعت با سفاح=== | ||
خلافت عباسی پس از بیعت با ابوالعباس در ربیع الاول یا [[ربیع الثانی]] ۱۳۲ق/۷۴۹م در [[مسجد کوفه]] آغاز شد. | خلافت عباسی پس از بیعت با ابوالعباس در [[ربیع الاول]] یا [[ربیع الثانی]] ۱۳۲ق/۷۴۹م در [[مسجد کوفه]] آغاز شد. آنها در ابتدای خلافت به سرکوب دشمنان پرداختند. نخست [[مروان]] و بقایای [[امویان]] را تار و مار کردند. پس از گذشت ۳ یا ۴ ماه، به دسیسهٔ [[منصور عباسی|منصور]]، ابوسلمهٔ خلال به قتل رسید. توطئه قتل ابومسلم که نفوذ و قدرت بسیاری داشت، نافرجام ماند.<ref>طبری، ج۷، ص۴۶۶.</ref> | ||
آنها در ابتدای خلافت به سرکوب دشمنان پرداختند. نخست مروان و بقایای امویان را تار و مار کردند. پس از گذشت ۳ یا ۴ ماه، به دسیسهٔ | |||
عباسیان تلاش کردند تا خلافت خود را همان دولت موعود جلوه دهند. این موضوع به ویژه از لقب «سفاح» برمی‌آید که بنابر شماری از | عباسیان تلاش کردند تا خلافت خود را همان دولت موعود جلوه دهند. این موضوع به ویژه از لقب «سفاح» برمی‌آید که بنابر شماری از [[روایات]]، لقب موعود است. آنان از همان آغاز خود را [[اهل بیت پیامبر(ص)]] قلمداد میکردند.<ref>مثلاً نک: طبری، ج۷، ص۴۲۵، ۴۲۶.</ref> کشتار امویان را انتقام از قاتلان [[امام حسین(ع]]) و [[زید بن علی]] میشمردند.<ref>ازدی، ص۱۳۹؛ نیز نک: بلاذری، همان، ج۴، ص۲۱؛ ابن اثیر، ج۵، ص۴۳۰.</ref> دورهٔ ابوالعباس طولانی نبود. او در [[ذیحجه]] ۱۳۶ق درگذشت.<ref>بلاذری، همان، ج۴، ۲۳۸-۲۳۹؛ طبری، ج۷، ص۴۷۰.</ref> | ||
==خلافت منصور == | ==خلافت منصور == | ||
{{اصلی|منصور عباسی}} | {{اصلی|منصور عباسی}} | ||
بر اساس برخی روایات، به وصیت ابوالعباس سفاح خلافت به ابوجعفر منصور رسد. منصور اگرچه نخستین خلیفهٔ عباسی نبود، اما در واقع بنیان‌گذار خلافت عباسی او بود. او با سرکوب دشمنان و رقبا خلافت را استوار کرد و به خوبی بر اهمیت نهادهای قدرت واقف بود. او در حذف دشمنان به دست یکدیگر مهارت خاص داشت. | بر اساس برخی روایات، به وصیت ابوالعباس سفاح خلافت به [[ابوجعفر منصور]] رسد. منصور اگرچه نخستین خلیفهٔ عباسی نبود، اما در واقع بنیان‌گذار خلافت عباسی او بود. او با سرکوب دشمنان و رقبا خلافت را استوار کرد و به خوبی بر اهمیت نهادهای قدرت واقف بود. او در حذف دشمنان به دست یکدیگر مهارت خاص داشت. | ||
منصور به گردآوری اموال برای خلافت اهتمام داشت.<ref>بلاذری، ج۴، ص۳۵۷؛ طبری، ج۷، ص۵۷۹، ۶۰۳، ج۸، ص۸۱؛ نیز نک: ریس، ص۴۱۰.</ref> لقب «دوانیقی» او نیز نشانه‌ای از سختگیری مالی محسوب می‌شود.<ref>طبری، ج۷، ص۶۱۹؛ نیز نک: عانی، ص۴۵۱.</ref> | منصور به گردآوری اموال برای خلافت اهتمام داشت.<ref>بلاذری، ج۴، ص۳۵۷؛ طبری، ج۷، ص۵۷۹، ۶۰۳، ج۸، ص۸۱؛ نیز نک: ریس، ص۴۱۰.</ref> لقب «دوانیقی» او نیز نشانه‌ای از سختگیری مالی محسوب می‌شود.<ref>طبری، ج۷، ص۶۱۹؛ نیز نک: عانی، ص۴۵۱.</ref> | ||
| خط ۶۲: | خط ۶۰: | ||
===شورش‌ها و قیام‌های زمان منصور=== | ===شورش‌ها و قیام‌های زمان منصور=== | ||
*در آغاز عبدالله بن علی، عموی منصور در شام شورش کرد. ابومسلم این شورش را سرکوب کرد. | *در آغاز عبدالله بن علی، عموی منصور در شام شورش کرد. ابومسلم این شورش را سرکوب کرد. | ||
*مهمترین واقعهای که خلافت منصور را به طور جدی تهدید کرد، [[قیام محمد بن عبدالله بن حسن|قیام محمد بن عبدالله]] مشهور به [[نفس زکیه]] در [[مکه]] و [[مدینه]] و [[قیام قتیل باخمرا|قیام برادرش]]، [[ابراهیم بن عبدالله|ابراهیم]] در [[بصره]] بود.<ref>طبری، ج۷، ص۴۹۳؛ ابوالفرج، همان، ص۲۳۲، ۳۱۵.</ref> منصور تنها به سرکوب نظامی بسنده نکرد. او برای بی‌اعتبار کردن علویان و تثبیت خلافت عباسی به استفاده از اخبار و احادیث و نیز استفاده از منجمان برای پیشگویی حوادث و نقل رؤیا می‌پرداخت.<ref>بلاذری، ج۴، ص۲۶۲؛ طبری، ج۷، ص۶۲۴، ۶۲۶، ۶۴۵، ۶۴۸.</ref> وی در نامه‌ای به محمد نفس زکیه موضوع وراثت عباس از پیامبر را مطرح ساخت.<ref>طبری، ج۷، ص۵۷۱.</ref> در این زمان روایاتی با ساختار پیشگویانه ترویج میشد که بر بقای خلافت در فرزندان عباس و حتی محرومیت آل ابی طالب از آن تأکید داشت.<ref>ابن سعد، ج۵، ص۳۲۸؛ بلاذری، همان، ج۴، ص۱۱؛ دینوری مالکی، ج۱، ص۱۵۸؛ نیز نک: اخبار، ص۱۳۱، ۱۶۸، ۱۸۶، ۱۸۷، ۲۰۰.</ref> | *مهمترین واقعهای که خلافت منصور را به طور جدی تهدید کرد، [[قیام محمد بن عبدالله بن حسن|قیام محمد بن عبدالله]] مشهور به [[نفس زکیه]] در [[مکه]] و [[مدینه]] و [[قیام قتیل باخمرا|قیام برادرش]]، [[ابراهیم بن عبدالله|ابراهیم]] در [[بصره]] بود.<ref>طبری، ج۷، ص۴۹۳؛ ابوالفرج، همان، ص۲۳۲، ۳۱۵.</ref> منصور تنها به سرکوب نظامی بسنده نکرد. او برای بی‌اعتبار کردن علویان و تثبیت خلافت عباسی به استفاده از اخبار و احادیث و نیز استفاده از منجمان برای پیشگویی حوادث و نقل رؤیا می‌پرداخت.<ref>بلاذری، ج۴، ص۲۶۲؛ طبری، ج۷، ص۶۲۴، ۶۲۶، ۶۴۵، ۶۴۸.</ref> وی در نامه‌ای به [[محمد نفس زکیه]] موضوع وراثت [[عباس بن عبدالمطلب|عباس]] از [[پیامبر(ص)]] را مطرح ساخت.<ref>طبری، ج۷، ص۵۷۱.</ref> در این زمان روایاتی با ساختار پیشگویانه ترویج میشد که بر بقای خلافت در فرزندان عباس و حتی محرومیت [[آل ابی‌طالب|آل ابی طالب]] از آن تأکید داشت.<ref>ابن سعد، ج۵، ص۳۲۸؛ بلاذری، همان، ج۴، ص۱۱؛ دینوری مالکی، ج۱، ص۱۵۸؛ نیز نک: اخبار، ص۱۳۱، ۱۶۸، ۱۸۶، ۱۸۷، ۲۰۰.</ref> | ||
===قتل ابومسلم=== | ===قتل ابومسلم=== | ||
منصور از زمان ابوالعباس با ابومسلم روابط خصمانه‌ای داشت. با توجه به قدرت بسیار ابومسلم، خاطر منصور آسوده نبود.<ref>بلاذری، همان، ج۴، ص۱۹۹، ۲۱۸؛ طبری، ج۷، ص۴۸۰.</ref> ابومسلم پس از ابوالعباس در فکر خلافت عیسی بن موسی بود<ref>طبری، ج۷، ۴۸۰، ۴۹۲.</ref> و بیعت با منصور را عقب انداخت. در [[شعبان المعظم|شعبان]] ۱۳۷ق منصور او را به قتل رساند و با بخششهای فراوان یاران او را به سکوت واداشت.<ref>طبری، ج۷، ۴۹۳؛ مسعودی، ج۴، ص۱۴۳.</ref> | منصور از زمان ابوالعباس با ابومسلم روابط خصمانه‌ای داشت. با توجه به قدرت بسیار ابومسلم، خاطر منصور آسوده نبود.<ref>بلاذری، همان، ج۴، ص۱۹۹، ۲۱۸؛ طبری، ج۷، ص۴۸۰.</ref> ابومسلم پس از ابوالعباس در فکر خلافت عیسی بن موسی بود<ref>طبری، ج۷، ۴۸۰، ۴۹۲.</ref> و بیعت با منصور را عقب انداخت. در [[شعبان المعظم|شعبان]] ۱۳۷ق منصور او را به قتل رساند و با بخششهای فراوان یاران او را به سکوت واداشت.<ref>طبری، ج۷، ۴۹۳؛ مسعودی، ج۴، ص۱۴۳.</ref> | ||
===بنای بغداد=== | ===بنای بغداد=== | ||
تا حدود ۱۴۵ق عباسیان شهری را به عنوان پایتخت نداشتند. سفاح و منصور از [[کوفه]] می‌ترسیدند. منصور پس از سرکوب قیام محمد نفس زکیه، بنای بغداد بیش از پیش مورد توجه قرار داد. بنای بغداد به ویژه با توجه به فضای ایرانی آن، در استواری خلافت نقش زیادی داشت. <ref>نک: مدخل [[بغداد]].</ref> | تا حدود ۱۴۵ق عباسیان شهری را به عنوان پایتخت نداشتند. سفاح و منصور از [[کوفه]] می‌ترسیدند. منصور پس از سرکوب قیام محمد نفس زکیه، بنای [[بغداد]] بیش از پیش مورد توجه قرار داد. بنای بغداد به ویژه با توجه به فضای ایرانی آن، در استواری خلافت نقش زیادی داشت. <ref>نک: مدخل [[بغداد]].</ref> | ||
===ولایت عهدی مهدی عباسی=== | ===ولایت عهدی مهدی عباسی=== | ||
منصور در ۱۴۷ق با تهدید و تطمیع، ولایت عهدی را از عیسی بن موسی که در سرکوب قیام علویان نقش برجسته‌ای | منصور در ۱۴۷ق با تهدید و تطمیع، ولایت عهدی را از عیسی بن موسی که در سرکوب قیام [[علویان (ابهام‌زدایی)|علویان]] نقش برجسته‌ای داشت،<ref>طبری، ج۷، ص۶۴۱.</ref> گرفت.<ref>بلاذری، همان، ج۴، ص۳۴۱؛ طبری، ج۸/۹، ۱۹-۲۰.</ref> سپس برای محمد از مردم بیعت گرفت.<ref>طبری، ج۸، ۲۴-۲۵، ۳۹.</ref> او پسرش را برای مقابله با علویان «مهدی» خواند.<ref>برای تفصیل، نک: دوری، الفکرة...؛ ۱۲۹-۱۳۰؛ عمر، بحوث، ۲۱۲-۲۱۴.</ref> | ||
===مرگ منصور=== | ===مرگ منصور=== | ||
منصور در | منصور در [[ذیحجه]] ۱۵۸ مرد.<ref>بلاذری، همان، ج۴، ص۳۶۵-۳۶۸؛ طبری، ج۸، ص۵۹-۶۲؛ نیز نک: خلیفه، ج۲، ص۶۶۷.</ref> پایه‌های خلافت نوین در زمان وی از هر حیث قوام یافته بود. | ||
==خلافت مهدی== | ==خلافت مهدی== | ||
با تدابیر و تمهیدات منصور، خلافت مهدی با مخالفت چندانی مواجه نشد. تنها عیسی بن موسی در ابتدا از بیعت طفره رفت که سرانجام وادار به بیعت شد.<ref>طبری، ج۸، ص۱۱۲-۱۱۳.</ref> او بسیاری از زندانیان را آزاد کرد<ref>همو، ج۸، ص۱۱۷؛ نیز نک: یعقوبی، ج۲ُ ص۴۷۵؛ جهشیاری، ص۱۵۵.</ref> و والیان برخی شهرها را تغییر داد.<ref>طبری، ج۸، ص۱۱۶، ۱۲۰-۱۲۱.</ref> | با تدابیر و تمهیدات منصور، خلافت [[مهدی عباسی|مهدی]] با مخالفت چندانی مواجه نشد. تنها عیسی بن موسی در ابتدا از بیعت طفره رفت که سرانجام وادار به [[بیعت]] شد.<ref>طبری، ج۸، ص۱۱۲-۱۱۳.</ref> او بسیاری از زندانیان را آزاد کرد<ref>همو، ج۸، ص۱۱۷؛ نیز نک: یعقوبی، ج۲ُ ص۴۷۵؛ جهشیاری، ص۱۵۵.</ref> و والیان برخی شهرها را تغییر داد.<ref>طبری، ج۸، ص۱۱۶، ۱۲۰-۱۲۱.</ref> | ||
===اقدامات مهدی=== | ===اقدامات مهدی=== | ||
مهدی دست به برخی اقدامات با صبغۀ اعتقادی زد. برای نمونه برای مخالفت با بنی امیه موضوع نسب آل زیاد را تبلیغ کرد.<ref>طبری، ج۸، ص۱۲۹ و نیز برای موضوعی مشابه نک: ج۸، ص۱۳۳.</ref> در ۱۶۷ و ۱۶۸ق به سرکوب زنادقه پرداخت.<ref>یعقوبی، ج۲، ص۴۸۲، طبری، ج۸، ص۱۶۵، ۱۶۷؛ برای آگاهی از نظر او در این باره، نک: ج۸، ص۲۲۰.</ref> این اتهام طیف وسیعی را شامل میشد؛ از کسانی که تعلقات مذهبی نداشتند تا مانویان و حتی اتهامی برای تصفیه‌های سیاسی.<ref>برای تفصیل، نک: زرین کوب، ۴۲۹؛ عمر، الخلافه... ص۱۵۳، گوتاس، ص۹۲؛ EI2، ذیل زندیق.</ref> | مهدی دست به برخی اقدامات با صبغۀ اعتقادی زد. برای نمونه برای مخالفت با [[بنی امیه]] موضوع نسب آل زیاد را تبلیغ کرد.<ref>طبری، ج۸، ص۱۲۹ و نیز برای موضوعی مشابه نک: ج۸، ص۱۳۳.</ref> در سال ۱۶۷ و ۱۶۸ق به سرکوب زنادقه پرداخت.<ref>یعقوبی، ج۲، ص۴۸۲، طبری، ج۸، ص۱۶۵، ۱۶۷؛ برای آگاهی از نظر او در این باره، نک: ج۸، ص۲۲۰.</ref> این اتهام طیف وسیعی را شامل میشد؛ از کسانی که تعلقات مذهبی نداشتند تا مانویان و حتی اتهامی برای تصفیه‌های سیاسی.<ref>برای تفصیل، نک: زرین کوب، ۴۲۹؛ عمر، الخلافه... ص۱۵۳، گوتاس، ص۹۲؛ EI2، ذیل زندیق.</ref> مهدی لشکرکشی به مرزهای روم را ادامه داد.<ref>طبری& ج۸، ص۱۴۴، ۱۴۵، ۱۵۲؛ برای تفصیل، نک: صقر، ص۲۰-۲۱.</ref> | ||
مهدی لشکرکشی به مرزهای روم را ادامه داد.<ref>طبری& ج۸، ص۱۴۴، ۱۴۵، ۱۵۲؛ برای تفصیل، نک: صقر، ص۲۰-۲۱.</ref> | |||
=== | ===ولایت عهدی=== | ||
در ۱۶۰ق با تهدید و تطمیع، عیسی بن موسی را از | در ۱۶۰ق با تهدید و تطمیع، عیسی بن موسی را از ولایت عهدی عزل کرد و برای [[هادی عباسی|موسی الهادی]] فرزندش بیعت گرفت.<ref>همو، ج۸، ۱۲۱-۱۲۳، ۱۲۴-۱۲۸؛ نیز نک: یعقوبی، ج۲ُ ص۴۷۶.</ref> در سال ۱۶۶ برای خلافت فرزند دیگرش، [[هارون عباسی|هارون]]، پس از موسی الهادی بیعت گرفت.<ref>طبری& ج۸& ص۱۵۴.</ref> اما در سال بعد تصمیم گرفت هارون را در خلافت بر هادی مقدم دارد. هادی در بغداد نبود و این تصمیم را نپذیرفت. مهدی به قصد وی به سمت جرجان رفت. اما در محرم ۱۶۹ در ماسبذان از شهرهای غربی ایران به طور غیرعادی درگذشت.<ref>همو& ج۸، ص۱۶۹-۱۷۱؛ نیز نک: خلیفه، ج۲، ص۶۹۳؛ یعقوبی، ج۲، ص۴۸۴؛ مسعودی، ج۴، ص۱۶۵.</ref> | ||
در سال ۱۶۶ برای خلافت فرزند دیگرش، | |||
ولایتعهدی در خلافت عباسی مانند | ولایتعهدی در خلافت عباسی مانند [[امویان]]، بسیار موجب بروز بحران میشد. اگرچه مهدی، هادی را مقدم بر [[هارون الرشید|هارون]] کرده بود، اما هارون به تشخیص خلیفه حمایت و هدایت دیوان سالاران دربار را با خود داشت. [[یحیی بن خالد برمکی]]، در مسئولیتهای هارون، مانند جنگ در مرزهای روم، اختیاردار وی بود.<ref>طبری& ج۸، ص۱۸۷؛ نیز نک: جومرد، هارون...، ص۷۷-۷۹؛ برای سفرهای جنگی هارون در دورۀ مهدی، نک: خلیفه، ج۲، ص۶۸۷؛ بلاذری، فتوج، ص۱۶۸، ۱۷۰.</ref> در هنگام مرگ مهدی، موسی الهادی از مرکز خلافت دور بود و با تدبیر یحیی شورش سپاهیان در بغداد مهار شد.<ref>طبری، ج*، ۱۸۷-۱۸۸.</ref> | ||
==خلافت هادی == | ==خلافت هادی == | ||
دوران خلافت هادی کوتاه بود. این مدت بیشتر به نزاع و توطئه‌های درباریان؛ دیوان سالاران از | دوران خلافت [[هادی عباسی|هادی]] کوتاه بود. این مدت بیشتر به نزاع و توطئه‌های درباریان؛ دیوان سالاران از یک سو و سپاهیان از دیگرسو گذشت. موسی الهادی پس از ورورد به بغداد، با وجود دل آزردگی، ربیع بن یونس را به مقام وزارت گمارد. <ref>همو، ج۸، ص۱۸۸-۱۸۹؛ نک: مسعودی، ج۴، ص۱۹۰.</ref> او سیاست سرکوب [[زنادقه]] را پی گرفت<ref>طبری، ج۸، ص۱۹۰.</ref> و در ۱۶۹ق قیام [[صاحب فخ|حسین بن علی بن حسن]] مشهور به [[شهید فخ]] را سرکوب کرد.<ref>همو، ج۸، ص۱۹۲؛ نیز نک: ابوالفرج، مقاتل، ص۴۳۵؛ مسعودی، همانجا.</ref> | ||
هادی و گروهی از سران سپاه در پی خلع هارون و بیعت با جعفر فرزند هادی بودند.<ref>طبری، ج۸، ص۲۰۷-۲۰۹.</ref> با توجه به نفوذ یحیی بر هارون، هادی در ابتدا میخواست یحیی را جذب | هادی و گروهی از سران سپاه در پی خلع هارون و بیعت با جعفر فرزند هادی بودند.<ref>طبری، ج۸، ص۲۰۷-۲۰۹.</ref> با توجه به نفوذ یحیی بر هارون، هادی در ابتدا میخواست یحیی را جذب کند،<ref>همو، ج۸، ص۲۰۸؛ جهشیاری، ج۱۷۰.</ref> اما سپس او را به زندان افکند. گفته شده است که وی در اندیشه قتل وی و هارون بود.<ref>طبری، ج۸، ص۲۳۰؛ نیز نک: جهشیاری، ص۱۷۴-۱۷۵.</ref> در این میان، خلیفۀ بیمار به گونه‌ای مشکوک در نیمۀ [[ربیع الاول]] ۱۷۰ درگذشت.<ref>طبری، ج۸، ص۲۰۵-۲۰۶، ۲۱۳؛ نیز نک: خلیفه، ج۲، ص۷۰۵.</ref> | ||
==خلافت هاورن == | ==خلافت هاورن == | ||
در شب مرگ هادی، خلافت به [[هارون عباسی|هارون الرشید]] رسید. او یحیی بن خالد را از زندان خواست و او را به وزرات گمارد و حتی خاتم خلافت را بدو سپرد.<ref>طبری، ج۸، ۲۳۰، ۲۳۳؛ جهشیاری، ص۱۷۷.</ref> | در شب مرگ هادی، خلافت به [[هارون عباسی|هارون الرشید]] رسید. او یحیی بن خالد را از زندان خواست و او را به وزرات گمارد و حتی خاتم خلافت را بدو سپرد.<ref>طبری، ج۸، ۲۳۰، ۲۳۳؛ جهشیاری، ص۱۷۷.</ref> خلافت هارون الرشید، دورۀ اوج و شکوه خلافت عباسی بود و در داستان‌های ادبی انعکاس فراوان یافته است. از حیث سیاسی آرامش و استقرار نسبی برپا بود.<ref>طبری، ج۸، ص۲۳۵-۲۴۰.</ref> بخش عمده‌ای از این شکوه به دانش پروری و گشاده دستی خاندان ایرانی [[برمکیان|برمکی]] مربوط بود.<ref>نم: زنبیر، ص۱۵۱-۱۵۳.</ref> هارون در ۱۹۳ق در [[طوس]] خراسان درگذشت. | ||
خلافت هارون الرشید، دورۀ اوج و شکوه خلافت عباسی بود و در داستان‌های ادبی انعکاس فراوان یافته است. از حیث سیاسی آرامش و استقرار نسبی برپا بود.<ref>طبری، ج۸، ص۲۳۵-۲۴۰.</ref> بخش عمده‌ای از این شکوه به دانش پروری و گشاده دستی خاندان ایرانی برمکی مربوط بود.<ref>نم: زنبیر، ص۱۵۱-۱۵۳.</ref> | |||
هارون در ۱۹۳ق در طوس خراسان درگذشت. | |||
===وزارت و حکمرانی برمکیان=== | ===وزارت و حکمرانی برمکیان=== | ||
اگرچه در زمان منصور و مهدی وزارت | اگرچه در زمان منصور و مهدی وزارت بود،<ref>طبری، ج۸، ص۱۸۹، ۲۰۷؛ جهشیاری، ص۱۴۱، ۱۵۶، ۱۶۷؛ برای تفصیل نک: کروی، ۲۹-۳۰، ۵۳، ۶۱.</ref> اما این نهاد از زمان برمکیان استقرار یافت. بسیاری از نهادهای اداری عباسیان، با کمی تغییر از ساسانیان تقلید شد.<ref>نک: دوری، النظم....، ۱۹۸، ۲۱۲؛ ضیف، ص۲۰، برای انواع دیوان‌ها، نک: جنابی، ص۴۱.</ref> | ||
هارون در آغاز، خلافت خود را مرهون تدبیر یحیی می‌شمرد.<ref>جهشیاری، ص۱۷۷.</ref> سرزمین‌های خلافت را میان برمکیان، به ویژه فضل و جعفر، دو فرزند یحیی تقسیم کرده بود. | هارون در آغاز، خلافت خود را مرهون تدبیر یحیی می‌شمرد.<ref>جهشیاری، ص۱۷۷.</ref> سرزمین‌های خلافت را میان برمکیان، به ویژه فضل و جعفر، دو فرزند یحیی تقسیم کرده بود. حکمرانی فضل بر [[خراسان (ابهام‌زدایی)|خراسان]]، موجب آبادانی و رونق اقتصادی گردید.<ref>همو، ص۱۹۱، برای حکومت فضل بر خراسان، نک: طبری، ج۸، ص۲۵۷.</ref> در سال ۱۷۶ق هارون، موسی بن یحیی را برای خاموش کردن نزاع قبایل یمانی و نزاری در شام فرستاد و در اتفاقی مشابه، جعفر برمکی به [[شام]] رفت و آرامش را مستقر کردند.<ref>همو، ج۸، ص۲۵۱، ۲۶۲، ۲۶۳.</ref> | ||
حکمرانی فضل بر | |||
برمکیان به همراه کامیابیها و پیشرفت امور، نفوذ بسیاری در شئون خلافت یافتند. به همین سبب، در ۱۸۷ق هارون تصمیم به حذف ایشان گرفت.<ref>طبری، ج۸، ص۲۸۷.</ref> هارون در حذف برمکیان پرشتاب و باشدت عمل کرد. محققان گفته‌اند که مجموعه عواملی در سرکوب برمکیان نقش داشته و نمی‌توان آن را به نزاع میان خلیفه و وزیر کاست.<ref>زنبیر، ص۱۵۶.</ref> | [[برمکیان]] به همراه کامیابیها و پیشرفت امور، نفوذ بسیاری در شئون خلافت یافتند. به همین سبب، در ۱۸۷ق هارون تصمیم به حذف ایشان گرفت.<ref>طبری، ج۸، ص۲۸۷.</ref> هارون در حذف برمکیان پرشتاب و باشدت عمل کرد. محققان گفته‌اند که مجموعه عواملی در سرکوب برمکیان نقش داشته و نمی‌توان آن را به نزاع میان خلیفه و وزیر کاست.<ref>زنبیر، ص۱۵۶.</ref> | ||
پس از سرکوب و ضبط اموال | پس از سرکوب و ضبط اموال برمکیان،<ref>طبری، ج۸، ص۲۹۶، ۲۹۷، ۳۱۰-۳۱۱.</ref> هارون خود امور خلافت را به دست گرفت. | ||
===نبرد با رومیان=== | ===نبرد با رومیان=== | ||
[[هارون عباسی|هارون]] به نبرد در مرزهای روم ادامه داد. در ۱۸۱ق به آسیای صغیر لشکر کشید و با تحمیل شرایط سنگین بر روم، صلح کرد.<ref>همو& ج۸، ۲۶۸؛ نیز نک: حسین، ص۲۲۰.</ref> در ۱۸۷ق رومیان صلح را نقض کردند و دوباره هارون با تحمیل شرایط مشابه پیروز شد.<ref>طبری، ج۸، ص۳۰۷-۳۰۸.</ref> در ۱۹۰ق بار دیگر به روم شرقی لشکر کشید و تا فتح هرقله پیش رفت.<ref>خلیفه، ج۲، ص۷۳۷؛ طبری، ج۸، ص۳۲۰-۳۲۲.</ref> | [[هارون عباسی|هارون]] به نبرد در مرزهای روم ادامه داد. در ۱۸۱ق به آسیای صغیر لشکر کشید و با تحمیل شرایط سنگین بر روم، صلح کرد.<ref>همو& ج۸، ۲۶۸؛ نیز نک: حسین، ص۲۲۰.</ref> در ۱۸۷ق رومیان صلح را نقض کردند و دوباره هارون با تحمیل شرایط مشابه پیروز شد.<ref>طبری، ج۸، ص۳۰۷-۳۰۸.</ref> در ۱۹۰ق بار دیگر به روم شرقی لشکر کشید و تا فتح هرقله پیش رفت.<ref>خلیفه، ج۲، ص۷۳۷؛ طبری، ج۸، ص۳۲۰-۳۲۲.</ref> در طی جنگهای مداوم در مرزهای روم، هارون‌گاه فرزندان خود را بدان مأموریت گسیل میکرد.<ref>خلیفه، ج۲، ۷۱۵، ۷۱۷، ۷۳۴؛ ابن اثیر، ج۶، ص۱۸۴-۱۸۶؛ برای تفصیل در خصوص جنگها، نک: بارتولد VI/342ff.</ref> هدف اصلی از این جنگها تأمین امنیت مرزها بود و کمتر جنبه کشورگشایی داشت. | ||
در طی جنگهای مداوم در مرزهای روم، هارون‌گاه فرزندان خود را بدان مأموریت گسیل میکرد.<ref>خلیفه، ج۲، ۷۱۵، ۷۱۷، ۷۳۴؛ ابن اثیر، ج۶، ص۱۸۴-۱۸۶؛ برای تفصیل در خصوص جنگها، نک: بارتولد VI/342ff.</ref> | |||
هدف اصلی از این جنگها تأمین امنیت مرزها بود و کمتر جنبه کشورگشایی داشت. | |||
===پریشانی هایی از اقدامات هارون=== | ===پریشانی هایی از اقدامات هارون=== | ||
انتصاب علی بن عیسی بن ماهان به حکمرانی خراسان، استبداد و خشونت او در اخذ خراج، موجب خشم بزرگان و شکایت به خلیفه شد. همچنین شایعاتی مبنی بر آمادگی سرکشی علی بن عیسی منتشر شده بود. خلیفه در ۱۸۹ق خود راهی خراسان شد. اما در میانه راه از علی رضایت حاصل کرد و او را بر حکومت خراسان باقی گذارد.<ref>طبری، ج۸، ص۳۱۴-۳۱۶.</ref> گرچه علی در ۱۹۱ق عزل شد، <ref>همو، ج۸، ص۳۲۴.</ref> اما ابقای وی موجب قیام بزرگی در خراسان به رهبری رافع بن لیث شد که در شهرهای خراسان هواداران بسیار یافت.<ref>همو، ج۸، ص۳۱۹-۳۲۰؛ ابن اثیر، ج۶، ص۱۹۵، ۲۰۵؛ نیز نک: عمر، الخلافه، ص۱۸۰.</ref> هارون دوباره به عزم سرکوب رافع به خراسان رفت<ref>طبری، ج۸، ص۳۳۸؛ جهشیاری، ص۲۶۶.</ref>. اما به علت بیماری در جمادی الآخر ۱۹۳ در طوس درگذشت.<ref>طبری، ج۸، ۳۴۵، ۳۴۶؛ جهشیاری، ص۲۷۷.</ref> | انتصاب علی بن عیسی بن ماهان به حکمرانی خراسان، استبداد و خشونت او در اخذ خراج، موجب خشم بزرگان و شکایت به خلیفه شد. همچنین شایعاتی مبنی بر آمادگی سرکشی علی بن عیسی منتشر شده بود. خلیفه در ۱۸۹ق خود راهی خراسان شد. اما در میانه راه از علی رضایت حاصل کرد و او را بر حکومت خراسان باقی گذارد.<ref>طبری، ج۸، ص۳۱۴-۳۱۶.</ref> گرچه علی در ۱۹۱ق عزل شد، <ref>همو، ج۸، ص۳۲۴.</ref> اما ابقای وی موجب قیام بزرگی در خراسان به رهبری رافع بن لیث شد که در شهرهای خراسان هواداران بسیار یافت.<ref>همو، ج۸، ص۳۱۹-۳۲۰؛ ابن اثیر، ج۶، ص۱۹۵، ۲۰۵؛ نیز نک: عمر، الخلافه، ص۱۸۰.</ref> هارون دوباره به عزم سرکوب رافع به خراسان رفت<ref>طبری، ج۸، ص۳۳۸؛ جهشیاری، ص۲۶۶.</ref>. اما به علت بیماری در [[جمادی الآخر]] ۱۹۳ در [[طوس]] درگذشت.<ref>طبری، ج۸، ۳۴۵، ۳۴۶؛ جهشیاری، ص۲۷۷.</ref> | ||
==نزاع بر سر جانشینی هارون== | ==نزاع بر سر جانشینی هارون== | ||
پس از مرگ [[هارون عباسی|هارون]]، بر سر جانشینی او نزاع سختی درگرفت. در ۵ سال نخست خلافت هارون، او جانشینی نداشت.<ref>طبری، ج۸، ص۲۴۰.</ref> در ۱۷۵ق هارون برای محمد امین ۵ ساله فرزند زبیده همسر محبوبش برای ولایت عهدی بیعت گرفت.<ref>همو، ج۸، ص۲۴۰.</ref> مأمون اگرچه از [[امین عباسی|امین]] بزرگ‌تر بود، اما مادرش خراسانی بود<ref>ابن خلکان، ج۴، ص۲۸؛ نیز نک: رفاعی، ج۱، ص۱۹۱-۱۹۲.</ref> | پس از مرگ [[هارون عباسی|هارون]]، بر سر جانشینی او نزاع سختی درگرفت. در ۵ سال نخست خلافت هارون، او جانشینی نداشت.<ref>طبری، ج۸، ص۲۴۰.</ref> در ۱۷۵ق هارون برای محمد امین ۵ ساله فرزند زبیده همسر محبوبش برای ولایت عهدی بیعت گرفت.<ref>همو، ج۸، ص۲۴۰.</ref> [[مأمون]] اگرچه از [[امین عباسی|امین]] بزرگ‌تر بود، اما مادرش خراسانی بود.<ref>ابن خلکان، ج۴، ص۲۸؛ نیز نک: رفاعی، ج۱، ص۱۹۱-۱۹۲.</ref> بعید نیست که هارون در ترجیح امین، [[تعصب |تعصب عربی]] نشان داده باشد.<ref>رشاد، ص۲۱.</ref> | ||
انتخاب امین در زمان اقتدار برمکیان بود و بیعت خراسانیان برای هارون اهمیت داشت.<ref>رشاد، ص۲۲.</ref> فضل بن یحیی برمکی به خراسان رفت و با بذل اموال هنگفت برای امین بیعت گرفت.<ref>طبری، همانجا.</ref> | انتخاب امین در زمان اقتدار [[برمکیان]] بود و بیعت خراسانیان برای هارون اهمیت داشت.<ref>رشاد، ص۲۲.</ref> فضل بن یحیی برمکی به خراسان رفت و با بذل اموال هنگفت برای امین بیعت گرفت.<ref>طبری، همانجا.</ref> | ||
در ۱۸۲ یا ۱۸۳ق هارون، [[مأمون]] را به | در ۱۸۲ یا ۱۸۳ق هارون، [[مأمون]] را به ولایت عهدی امین برگماشت.<ref>طبری، ج۸، ص۲۶۹، ۲۷۵.</ref> و پس از مدتی ولایت عهدی مأمون را به پسر دیگرش، قاسم سپرد.<ref>همو، ج۸، ص۲۷۶؛ برای تاریخ این واقعه، نک: رشاد، ص۲۰.</ref> هارون در اقدامی شگفت انگیز، خلافت را میان ۳ فرزند خویش تقسیم کرد.<ref>طبری، ج۸، ص۲۷۵-۲۷۶، ۲۷۷؛ ابن اثیر، ج۶، ص۱۶۱؛ نیز نک: جنابی، ص۱۳۱؛ رشاد، ص۳۲.</ref> هارون کوشید برای کم کردن عواقب این تقسیم بندی و اختلافات احتمالی، تعهدنامه هایی را از امین و مأمون بگیرد و آنها را به دیوار [[کعبه]] نصب کرد.<ref>خلیفه، ج۲، ص۷۲۳؛ طبری، ج۸، ص۲۷۵، ۳۱۵؛ نیز نک: رشاد، ۲۵-۲۶.</ref> در یکی از این تعهدنامه آمده است که اگر امین خلاف کرد، [[مسلمانان]] جانب مأمون را بگیرند.<ref>طبری، ج۸، ص۲۸۰.</ref> احتمال دارد مأمون در این تعهدنامه درست برده باشد.<ref>رشاد، ص۲۸-۳۰.</ref> | ||
هارون از رقابت میان امین و مأمون آگاه بود.<ref>همو، ج۸، ص۳۳۹.</ref> این نزاع بسیار به جناح‌های رقیب در دربار خصوصاً فضل بن ربیع در حمایت از امین و [[فضل بن سهل سرخسی]] در حمایت از مأمون بستگی داشت.<ref>رشاد، ص۵۰.</ref> فضل بن سهل برای در امان ماندن مأمون پس از هارون، به مأمون پیشنهاد کرد همراه هارون به خراسان یعنی منطقۀ تحت ولایت خویش سفر کند.<ref>طبری، ج۸، ص۳۳۸؛ نیز نک: رشاد، ص۶۹.</ref> | هارون از رقابت میان امین و مأمون آگاه بود.<ref>همو، ج۸، ص۳۳۹.</ref> این نزاع بسیار به جناح‌های رقیب در دربار خصوصاً فضل بن ربیع در حمایت از امین و [[فضل بن سهل سرخسی]] در حمایت از مأمون بستگی داشت.<ref>رشاد، ص۵۰.</ref> فضل بن سهل برای در امان ماندن مأمون پس از هارون، به مأمون پیشنهاد کرد همراه هارون به [[خراسان (ابهام‌زدایی)|خراسان]] یعنی منطقۀ تحت ولایت خویش سفر کند.<ref>طبری، ج۸، ص۳۳۸؛ نیز نک: رشاد، ص۶۹.</ref> | ||
در خراسان تمایلاتی نسبت به خلافت مأمون بود. امین در آغاز خلافت، کوشید میزان نفوذ خود را بر خراسان آزمایش کند که با واکنش سخت مأمون مواجه شد. عهدنامه‌ها دست هر دو را بسته بود و هر دو میکوشیدند که دیگری را به پیمان شکنی متهم کنند. امین ابتدا مأمون را به بغداد فراخواند و مأمون نپذیرفت. آنگاه مکاتبات تندی میانشان رد و بدل شده بود. از نظر او راه برای عزل برادر و گرفتن بیعت برای موسی فرزند خردسالش هموار شد. به موازات این مسائل، هر دو که می‌دانستند نزاع به مرحله حادی خواهد رسید، به استقرار قوا و استحکام مواضع نظامی خویش همت گماردند. مأمون کوشید با ارائه سیمایی دینی از خود و ایجاد تشابه با فضای دوره دعوت ضد اموی و از سویی دیگر، تأکید بر خویشاوندی با خراسانیان، اوضاع را برای جنگ با امین فراهم کند. البته وی در [[خراسان]] به ویژه از سوی مرز با اقوام ترک در شمال خراسان قدیم و [[ماوراء النهر]] با دشواری هایی روبه رو بود. | در خراسان تمایلاتی نسبت به خلافت مأمون بود. امین در آغاز خلافت، کوشید میزان نفوذ خود را بر خراسان آزمایش کند که با واکنش سخت مأمون مواجه شد. عهدنامه‌ها دست هر دو را بسته بود و هر دو میکوشیدند که دیگری را به پیمان شکنی متهم کنند. امین ابتدا مأمون را به بغداد فراخواند و مأمون نپذیرفت. آنگاه مکاتبات تندی میانشان رد و بدل شده بود. از نظر او راه برای عزل برادر و گرفتن بیعت برای موسی فرزند خردسالش هموار شد. به موازات این مسائل، هر دو که می‌دانستند نزاع به مرحله حادی خواهد رسید، به استقرار قوا و استحکام مواضع نظامی خویش همت گماردند. مأمون کوشید با ارائه سیمایی دینی از خود و ایجاد تشابه با فضای دوره دعوت ضد اموی و از سویی دیگر، تأکید بر خویشاوندی با خراسانیان، اوضاع را برای جنگ با امین فراهم کند. البته وی در [[خراسان]] به ویژه از سوی مرز با اقوام ترک در شمال خراسان قدیم و [[ماوراء النهر]] با دشواری هایی روبه رو بود. | ||
===نبرد امین و مأمون=== | ===نبرد امین و مأمون=== | ||
اختلاف امین و مأمون به نبرد نظامی رسید. امین با انتخاب علی بن عیسی بن ماهان به سپاهسالاری خود اشتباهی بزرگ مرتکب شد. <ref>برای مطالعه درباره جریان گزینش او، نک: ج۸، ص۳۹۸-۳۹۹؛ نیز رشاد، ص۴۹.</ref> ولی فرمانده سپاه مأمون، طاهر بن حسین، نه فقط در امور نظامی، بلکه از حیث سیاسی توانا بود. پس از شکست دادن و کشتن علی بن عیسی در شعبان ۱۹۵ در | اختلاف امین و مأمون به نبرد نظامی رسید. امین با انتخاب علی بن عیسی بن ماهان به سپاهسالاری خود اشتباهی بزرگ مرتکب شد.<ref>برای مطالعه درباره جریان گزینش او، نک: ج۸، ص۳۹۸-۳۹۹؛ نیز رشاد، ص۴۹.</ref> ولی فرمانده سپاه مأمون، طاهر بن حسین، نه فقط در امور نظامی، بلکه از حیث سیاسی توانا بود. پس از شکست دادن و کشتن علی بن عیسی در شعبان ۱۹۵ در [[ری]]، طاهر در خراسان با مأمون بیعت کرد. امین کوشش کرد با بذل و بخشش، شکست را بی‌اهمیت نشان دهد، اما شکستهای پیاپی او در نقاط مختلف و پیشروی طاهر به سمت بغداد، آثار پریشانی را در [[عراق]] و [[شام]] و [[حجاز]] در پی آورد. | ||
در ۱۹۷ق قوای مأمون بغداد را محاصره کردند و امین همچنان میکوشید با بذل و بخشش هواداران خود را نگه دارد. با ورود طاهر به | در ۱۹۷ق قوای مأمون [[بغداد]] را محاصره کردند و امین همچنان میکوشید با بذل و بخشش هواداران خود را نگه دارد. با ورود طاهر به بغداد و محاصره قصر امین، راه فرار بسته شد. در [[محرم (ماه)|محرم]] ۱۹۸ق گروهی ایرانی به پناهگاه امین یورش بردند و او را به قتل رساندند. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||