Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۶٬۰۷۱
ویرایش
وجوهات شرعی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
Mkhaghanif (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{احکام}} | {{احکام}} | ||
{{مقاله توصیفی فقهی}} | {{مقاله توصیفی فقهی}} | ||
'''وجوهات شرعی'''به مجموعه پول‌هایی گفته می‌شود که به دلایل شرعی توسط [[مکلف|مکلفان]] پرداخت می‌شود. این | '''وجوهات شرعی''' به مجموعه پول‌هایی گفته می‌شود که به دلایل شرعی توسط [[مکلف|مکلفان]] پرداخت می‌شود. این اصطلاح عرفی است و در متون اصلی دینی به کار نرفته است. [[خمس]]، [[زکات]]، [[کفارات]]، [[رد مظالم]]، [[نذر|نذورات]]، [[صدقه|صدقات واجب و مستحب]]، [[انفال]] و [[وقف|موقوفات]] از جمله وجوه شرعیه عنوان شده‌اند. بعضی معتقدند که برخی از وجوهات شرعیه مانند وجوهات واجب (خمس و زکات) را باید به [[حاکم شرع]] یا نماینده و وکیل او پرداخت کرد. | ||
== مفهوم‌شناسی== | |||
وجوهات جمع وجوه به معنای پول‌هاست.<ref>دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ج۱۵، ص۲۳۱۳۱؛ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۱۳۹۰ش، ج۸، ص۸۱۸۵؛ فکری، فرهنگ اصطلاحات حج و عمره، ۱۳۹۳ش، ص۲۷۵.</ref> در لغت‌نامه دهخدا و فرهنگ سخن آمده است که یکی از معانی عرفی وجوهات؛ [[خمس]]، [[زکات]]<ref>دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ج۱۵، ص۲۳۱۳۱؛ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۱۳۹۰ش، ج۸، ص۸۱۸۵.</ref> و رد مظالمی است که به برخی از [[مجتهد|مجتهدان]] خاص پرداخت می‌شود.<ref>دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ج۱۵، ص۲۳۱۳۱.</ref> برخی وجوهات را همان وجوهات بریه<ref>دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ج۱۵، ص۲۳۱۳۱.</ref> به معنای پول‌هایی که به خاطر احسان و نیکوکاری به دیگران پرداخت می‌شود، دانسته‌اند.<ref>دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ج۱۵، ص۲۳۱۳۱؛ ج۳، ۴۵۶۸.</ref> | |||
عده‌ای با اشاره به این نکته که [[فقها]] به تعریف و تبیین ماهیت اصطلاح «وجوهات شرعیه» نپرداخته‌اند، عنوان کردهاند که این اصطلاح یک [[اصطلاحات فقهی|اصطلاح فقهی]] نیست، بلکه یک اصطلاح عرفی است، یعنی اصطلاحی است که در میان مردم رایج است.<ref>غفوری، غفوری،«جستاری در ماهیت‌سنجی وجوهات شرعی در پرتو مالیات اسلامی»، ص۴۳-۴۴.</ref> آنها معنای عرفی این اصطلاح را همه پول‌هایی دانسته‌اند که به خاطر احکام و دستورات شرع توسط [[مکلف|مکلفان]] پرداخت می‌شود.<ref>غفوری، غفوری،«جستاری در ماهیت‌سنجی وجوهات شرعی در پرتو مالیات اسلامی»، ص۴۳-۴۴.</ref> تعدادی از نویسندگان، وجوهات شرعیه را تنها شامل پرداخت واجبات شرعی دانسته‌اند.<ref>ذاکری، علی‌اکبر، «لزوم گردآوری وجوه شرعی»، ص۹۵.</ref> و عده‌ای دیگر نیز همه درآمدهای دینی را وجوهات شرعیه دانسته‌اند.<ref>داداشی نیاکی، «مالیات و وجوه شرعیه»، ۱۰۸-۱۱۰.</ref> هر چند این دسته از افراد در تشریح درآمدهای دینی فقط به خمس و زکات اشاره کردهاند.<ref>داداشی نیاکی، «مالیات و وجوه شرعیه»، ۱۰۸-۱۲۰.</ref> | |||
فقهیان شیعه در آثار خود درباره | فقهیان شیعه در آثار خود درباره مفهوم و حد و مرزهای اصطلاح «وجوهات شرعیه» بحثی نکرده‌اند، ولی در بسیاری از رساله‌ها، کتاب‌ها و مکاتبات خود از این اصطلاح استفاده کردهاند.<ref>رجوع کنید به نرم افزار جامع فقه اهل بیت.</ref> استفاده فقها از این اصطلاح به حدی پراکنده و مبهم است که تعیین معنای دقیق برای آن و حتی روشن کردن موارد دقیق وجوهات شرعیه از نظر فقها مشکل به نظر می‌رسد.<ref>رجوع کنید به نرم‌افزار جامع فقه اهل بیت.</ref> | ||
==موارد وجوهات شرعیه== | ==موارد وجوهات شرعیه== | ||
[[محمد حسین غروی نائینی]] در متن وکالتی که به حاج مهدی بهبهانی برای اجازه گرفتن وجوه شرعیه داده است، حق امام، مال مجهول المالک، [[زکات]]، [[نذر|نذرها]]، مطلق [[صدقه|صدقات]]، [[کفارات]] و اجرت عبادات را از جمله وجوه شرعیه برشمرده است.<ref>خامه‌یار، آثار پیامبر(ص) و زیارتگاههای اهل بیت(ع) در سوریه، ۱۳۹۱ش، ص۳۰۱.</ref> | |||
برخی وجوهات شرعیه را به نقل از [[مراجع تقلید]] شامل خمس، زکات و صدقات واجبه و مستحبه عنوان کردهاند. <ref>ظهیری، آسان‌ترین شیوه محاسبه خمس، ۱۳۹۱ش، ص۴۵.</ref> | برخی وجوهات شرعیه را به نقل از [[مراجع تقلید]] شامل خمس، زکات و صدقات واجبه و مستحبه عنوان کردهاند.<ref>ظهیری، آسان‌ترین شیوه محاسبه خمس، ۱۳۹۱ش، ص۴۵.</ref> بعضی دیگر نیز خمس، زکات، نذورات و صدقات به صورت عام را جزء وجوهات شرعیه عنوان کردهاند.<ref>نجفی زنجانی، اصول و روش‌های تربیت در مناسک حج، ۱۳۹۴ش، ص۲۵۶.</ref> برخی نیز موقوفات و هدایای مالی را نیز تحت عنوان وجوهات شرعیه آورده‌اند.<ref>اخلاقی، شکل‌گیری سازمان روحانیت شیعه، ۱۳۸۴ش، ص۱۹۲.</ref> تعدادی نیز [[انفال]] را تحت عنوان وجوه شرعیه آورده‌اند.<ref>معرفت، ولایت فقیه، ۱۳۷۷ش، ص۱۴۲.</ref> | ||
برخی نیز معتقدند که وجوهات شرعیه شامل موارد زیر می‌شود:<ref>غفوری، غفوری،«جستاری در ماهیت‌سنجی وجوهات شرعی در پرتو مالیات اسلامی»، ص۴۴-۴۵.</ref> | برخی نیز معتقدند که وجوهات شرعیه شامل موارد زیر می‌شود:<ref>غفوری، غفوری،«جستاری در ماهیت‌سنجی وجوهات شرعی در پرتو مالیات اسلامی»، ص۴۴-۴۵.</ref> | ||
#[[فدیه]]: به دلیل انجام ندادن برخی از وظایف بر برخی از مکلفان واجب می‌شود. به نظر بسیاری از فقها کسی که توانایی روزه گرفتن را ندارد واجب است فدیه بپردازد. فدیه، دادن یک [[مد طعام|مد]] غذا به مستحقان است. | #[[فدیه]]: به دلیل انجام ندادن برخی از وظایف بر برخی از مکلفان واجب می‌شود. به نظر بسیاری از فقها کسی که توانایی روزه گرفتن را ندارد واجب است فدیه بپردازد. فدیه، دادن یک [[مد طعام|مد]] غذا به مستحقان است. | ||
#[[کفاره]]: کفاره جریمه‌ای است که از طرف شرع به دلیل انجام دادن برخی از افعال حرام یا ترک بعضی واجبات به عهده مکلفین قرار داده شده است. مانند کفاره روزه نگرفتن، قتل، شکستن قسم، ظِهار و ... | #[[کفاره]]: کفاره جریمه‌ای است که از طرف شرع به دلیل انجام دادن برخی از افعال حرام یا ترک بعضی واجبات به عهده مکلفین قرار داده شده است. مانند کفاره روزه نگرفتن، قتل، شکستن قسم، ظِهار و... | ||
#[[خراج]]: به معنای حق مالی است که دولت اسلامی بر زمین‌های خاص وضع کرده است. | #[[خراج]]: به معنای حق مالی است که دولت اسلامی بر زمین‌های خاص وضع کرده است. | ||
#[[خمس]]: به معنای حق شرعی مالی واجب در درآمدهاست که | #[[خمس]]: به معنای حق شرعی مالی واجب در درآمدهاست که به‌اندازه یک پنجم از غنائم جنگی، گنج، معادن، غوص، [[ارباح مکاسب]]، مال مختلط به حرام و زمینی که ذمی از مسلمان خریده است، می‌شود. | ||
#[[زکات]]: به معنای حق شرعی مالی متعلق به برخی از سرمایه‌های با نصاب خاص به میزان معین و خاص است. | #[[زکات]]: به معنای حق شرعی مالی متعلق به برخی از سرمایه‌های با نصاب خاص به میزان معین و خاص است. | ||
#[[زکات فطره]]: به معنای مال یا پولی است که پرداخت آن بر مکلفان در هنگام غروب شب عید فطر هر سال واجب می‌شود. | #[[زکات فطره]]: به معنای مال یا پولی است که پرداخت آن بر مکلفان در هنگام غروب شب عید فطر هر سال واجب می‌شود. | ||
# [[جزیه]]: به معنای حق شرعی مالیی است که دولت اسلامی هر ساله از برخی [[اهل ذمه]] دریافت می‌کند. | # [[جزیه]]: به معنای حق شرعی مالیی است که دولت اسلامی هر ساله از برخی [[اهل ذمه]] دریافت می‌کند. | ||
#[[عُشر]]: به مالی گفته می‌شود که از تجار غیر مسلمان برای تجارت در سرزمین اسلامی گرفته می‌شود. <ref>غفوری، غفوری،«جستاری در ماهیت‌سنجی وجوهات شرعی در پرتو مالیات اسلامی»، ص۴۴-۴۵.</ref> | #[[عُشر]]: به مالی گفته می‌شود که از تجار غیر مسلمان برای تجارت در سرزمین اسلامی گرفته می‌شود.<ref>غفوری، غفوری،«جستاری در ماهیت‌سنجی وجوهات شرعی در پرتو مالیات اسلامی»، ص۴۴-۴۵.</ref> | ||
==وجوهات شرعیه به چه کسی باید پرداخت شود== | ==وجوهات شرعیه به چه کسی باید پرداخت شود== | ||
به نظر برخی، در اندیشه [[شیعه]] بر خلاف اندیشه [[اهل سنت]] هر کسی امکان تصرف در وجوهات شرعیه را ندارد.<ref>سید کباری، حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، ۱۳۷۸ش، | به نظر برخی، در اندیشه [[شیعه]] بر خلاف اندیشه [[اهل سنت]] هر کسی امکان تصرف در وجوهات شرعیه را ندارد.<ref>سید کباری، حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، ۱۳۷۸ش، ص۷۷۶-۷۷۷</ref> در جوامع اهل سنت هر حاکمی با هر گونه ویژگی اخلاقی، علمی چون صرفا حاکم اسلامی است اختیار تصرف در وجوه شرعیه را داشته و وجوهات عملا جزء بودجه دولتی به حساب می‌آمده اما [[فقهای شیعه]] معتقدند شارع و نمایندگان او فقط می‌توانند در وجوه شرعیه تصرف کنند.<ref>سید کباری، حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، ۱۳۷۸ش، ص۷۷۶-۷۷۷</ref> در زمان [[امام]]، تنها امام است که می‌تواند در این وجوه تصرف کند و در زمان [[غیبت]] تنها فقهای عادل و جامع الشرایط هستند که اجازه تصرف در این وجوه شرعیه را دارند.<ref>سید کباری، حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، ۱۳۷۸ش، ص۷۷۶-۷۷۷</ref> | ||
==جستارهای وابسته== | ==جستارهای وابسته== | ||
| خط ۴۱: | خط ۴۰: | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* اخلاقی، محمدعلی، شکل‌گیری سازمان روحانیت شیعه، تهران، شیعه شناسی، ۱۳۸۴ش. | * اخلاقی، محمدعلی، شکل‌گیری سازمان روحانیت شیعه، تهران، شیعه شناسی، ۱۳۸۴ش. | ||
* انوری،حسن، | * انوری،حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، انتشارات سخن، ۱۳۹۰ش | ||
* خامه‌یار، احمد، آثار پیامبر(ص) و | * خامه‌یار، احمد، آثار پیامبر(ص) و زیارتگاههای اهل بیت(ع) در سوریه، تهران، مشعر، ۱۳۹۳ش. | ||
* داداشی نیاکی، محمد رضا، «مالیات و وجوه شرعیه»، فصلنامه مطالعات اسلامی، پاییز ۱۳۸۵ش، شماره ۷۳. | * داداشی نیاکی، محمد رضا، «مالیات و وجوه شرعیه»، فصلنامه مطالعات اسلامی، پاییز ۱۳۸۵ش، شماره ۷۳. | ||
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش. | * دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش. | ||