ابوالقاسم فردوسی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ابوالقاسم فردوسی'''، ([[سال ۳۲۹ هجری قمری|۳۲۹ق]] - [[سال ۴۱۱ هجری قمری|۴۱۱ق]]) شاعر بزرگ ملی و بزرگ‌ترین حماسه‌سرای ایرانی است. [[شاهنامه]] بزرگترین اثر حماسی ایران و یکی از مهم‌ترین آثار ادبیات ایران و جهان، سروده او است. این کتاب مجموعه داستان‌های حماسی و وقایع تاریخی ایران زمان [[ساسانیان]] است که به نظم درآمده و اغلب، متعلق به ایران خاوری و آسیای میانه است.

اکثر پژوهشگران ادبی و شاهنامه‌پژوهان اتفاق بر شیعه‌بودن فردوسی دارند. او در دیباچه کتاب و آغاز و انجام داستان‌ها، به توصیف و ستایش خداوند، پیامبر(ص) و طرفداری از تشیع و مدح علی(ع) پرداخته است.

چند قرن است که فردوسی با لقب حکیم شناخته می‌شود.<ref>مصطفوی، «چرا به فردوسی لقب حکیم داده‌اند؟»، ص۴۱.</ref> و قدیم‌ترین منبعی که این لقب در آن به کار رفته مجمل التواریخ در قرن ۶ هجری است.<ref>مصطفوی، «چرا به فردوسی لقب حکیم داده‌اند؟»، ص۴۱.</ref> اصغر دادْبِه استاد ادبیات عرفانی معتقد است حکمت فردوسی حکمت ملی ایران یا همان [[فلسفه اشراق|حکمت اشراقی]] است که به لحاظ نظری و معرفت شناسی مبتنی است بر شهود و به لحاظ عملی، حال و هوای اخلاقی دارد، و مستلزم تزکیه باطن نیز هست.<ref>دادبه، «چرا به فردوسی حکیم می‌گوییم».</ref> به گفته او فردوسی نه فقط زنده کننده زبان پارسی، اساطیر ایرانی و تاریخ ایران زمین که زنده کننده حکمت ملی ایران، یعنی حکمت اشراقی نیز هست.<ref>دادبه، «چرا به فردوسی حکیم می‌گوییم».</ref>  

[[سید علی حسینی خامنه‌ای|سید علی خامنه‌ای]]  فردوسی را دلباخته و مجذوب مفاهیم حکمت اسلامی و حکمت او را حکمت الهیِ اسلامی می‌داند.<ref>خامنه‌ای، بیانات در جمع اعضای گروه ادب رادیو.</ref> آیت‌الله [[عبدالله جوادی آملی]] فیلسوف و الهی‌دان شیعه بر این باور است که نظامی و امثال او در کنار سفره بزرگ این حکیم اسلامی(فردوسی) نشسته‌اند و اوست که  مسأله [[توحید]]  و [[ولایت]] و [[امامت]] و تشیع را حماسه‌ای کرده و ایرانِ موَحِّد و اسلامی را در سایه توحید و ولایت زنده نگه داشته است.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/1276637/ جوادی آملی، فردوسی ایران موحد و اسلامی را زنده نگه داشت]. خبرآنلاین</ref> به گفته جوادی آملی [[ملاصدرا|صدر المتألهین]] از این مصرع فردسی که «ندانم چه‌ای، هر چه هستی توئی» در کتاب [[المبدأ و المعاد (ملاصدرا)|المبدأ و المعاد]] با عظمت یاد می‌کند و از آن شعر بهره می‌برد.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/1276637/ جوادی آملی، فردوسی ایران موحد و اسلامی را زنده نگه داشت]. خبرآنلاین</ref>

در [[سال ۱۳۱۳ هجری شمسی]] کنگره‌ای با عنوان هزاره فردوسی در [[دارالفنون]] در [[تهران]] برگزار شد، گروهی از ایران‌شناسان و محققان کشور‌های مختلف حضور یافتند. آرامگاه بازسازی‌شده فردوسی، پس از برگزاری این کنگره، با حضور [[رضاشاه]] و شرکت‌کنندگان در آن، در [[خراسان]] افتتاح شد.<ref>آقابابایی، «فردوسی»، ج۱۲، ص۲۶۴.</ref> طراحی و بازسازی جدید آرامگاه فردوسی در توس، توسط [[حسین لر زاده]] طراحی شده و اشعار مقبره با خطاطی [[عماد الکتاب]] انجام شده است.<ref>[https://www.hamshahrionline.ir/news/63026/%D8 «زندگینامه: حسین لرزاده (۱۲۹۵-۱۳۸۳)»]، سایت همشهری آنلاین.</ref>

نظامی عروضی، فردوسی را از دهقانان طوس می‌داند. دهقانان از ایرانیان اصیل بودند؛ طبقه‌ای توانگر یا نیمه توانگر که پیوستگی خود را با ایران گذشته حفظ کرده بودند.<ref>اسلامی ندوشن، زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، ص۵۹.</ref> او در روستای باژ از روستاهای [[طوس]] به دنیا آمد. او سفرهایی به [[بغداد]] و مازندران نیز داشته‌ است.<ref>فاضلی، قادر، عرفان سیاسی یا سیاست عرفانی، ص۱۳۰</ref> به نقل نظامی عروضی، فردوسی زندگی مرفهی داشته، ولی به مرور زمان و صرف سرمایه خویش در راه نظم [[شاهنامه]]، اواخر عمر را با تنگدستی به سر برد.<ref>آقابابایی، «فردوسی»، ج۱۲، ص۲۶۱.</ref> و سرانجام در هشتاد سالگی در سال ۴۱۱ق در محل تولدش درگذشت.<ref>آقابابایی، «فردوسی»، ج۱۲، ص۲۶۳.</ref>

درباره باورهای دینی فردوسی بحث‌های فراوانی وجود دارد.بنابر نقل منابع تاریخی، [[دفن]] فردوسی در قبرستان مسلمانان، با ممانعت شخصی به نام ابوالقاسم گرگانی روبرو شد که معتقد بوده فردوسی در شعرهایش [[کفار]] و [[زرتشت]]یان را ستایش کرده است.<ref>مستوفی، تاریخ گزیده، ۱۳۶۴ش، ص۶۳۰.</ref> برخی نویسندگان مانند ابراهیم پورداود و شاگردش محمد معین نیز او را [[زرتشت|زرتشتی]] می‌دانستند و [[ملک الشعرای بهار]] نیز او را احیاگر زرتشت دانسته است.<ref>امین، «مذهب فردوسی و ادیان در شاهنامه»، ص۱۶.</ref>  

[[عبدالجلیل قزوینی]] اولین کسی است که به [[شیعه دوازده امامی]] بودن فردوسی در [[کتاب النقض]] اشاره کرده است. بعدها [[قاضی نورالله شوشتری]] نیز او را شیعه معرفی کرده است.<ref>امین، «مذهب فردوسی و ادیان در شاهنامه»، ص۱۴.</ref>[[سید حسن امین]] معتقد است که در عصر فردوسی، [[شیعه|تشیع]] در بخش‌هایی از [[خراسان بزرگ|خراسان]] به ویژه [[طوس]]، [[بیهق]]، رواج داشته و  تعلق فردوسی به جامعۀ [[شیعه]] آن روز بعید نیست و حتی گاه نسبت‌هایی مانند [[رافضی]] به داده‌اند.<ref>امین، «مذهب فردوسی و ادیان در شاهنامه»، ص۱۲.</ref> [[احمد مهدوی دامغانی|مهدوی دامغانی]] نظریه نخست [[سید محمد محیط طباطبائی|محیط طباطبائی]] مبنی بر زیدی بودن فردوسی و سپس عدول او از نظریه‌اش را نقل کرده<ref>مهدوی دامغانی، «مذهب فردوسی»، ص۲۳.</ref> و آنگاه با ذکر مقدماتی نسبتا طولانی با تکیه بر کاربرد کلمه «وصی» در شاهنامه برای علی ابن ابیطالب و نشانه‌هایی دیگر معتقد می‌شود که فردوسی یک شیعه امامی مذهب است.‌<ref>مهدوی دامغانی، «مذهب فردوسی»، ص۴۱.</ref>

فردوسی در شاهنامه چندبار ارادت خود را به امام علی(ع) و خاندان پاکش ابراز داشته و بر آن تأکید ورزیده است.<ref>خطیبی، «هزاره نظم شاهنامه»، ص۵.</ref> او در دیباچه کتاب و آغاز و انجام داستان‌ها، به شیوه یک مسلمان شیعه، به توصیف و ستایش خداوند، پیامبر(ص) و طرفداری از تشیع و مدح علی(ع) پرداخته است.<ref>زرشناس، «ذکر علی(ع) در شاهنامه»، ص۴۴. </ref> فردوسی مهر و اعتقاد خود به خاندان علی(ع) را آشکارا به زبان می‌آورد.<ref>اسلامی ندوشن، زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، ص۵۲.</ref> زرین‌کوب، ادیب و منتقد ادبی، احتمال می‌دهد یک دلیل بی‌بهره بودن فردوسی از دستگاه سلطان محمود، محبت و اعتقاد فردوسی به علی(ع) و خاندانش باشد.<ref>زرین‌کوب، با کاروان حُلّه، ص۳۹.</ref>

او در شاهنامه اشعاری را درباره [[اهل بیت]] خصوصا [[علی(ع)]] آورده است، از جمله:

برخی گفته‌اند شاهنامه در زمان سلطان محمود غزنوی سروده و به او تقدیم شده است.<ref>فاضلی، عرفان سیاسی یا سیاست عرفانی، ۱۳۸۷ش، ص۱۳۰.</ref> و محمود را مشوق او برای سرودن شاهنامه دانسته‌اند.<ref>آقابابایی، «فردوسی»، ج۱۲، ص۲۶۲.</ref> در حالی که دیگرانی، خصوصیات نژادی، و گزارش تاریخ از سلطان محمود را مغایر با این رویکرد می‌دانند.<ref>آقابابایی، «فردوسی»، ج۱۲، ص۲۶۲.</ref> و برخی نیز گفته‌اند که محمود نخست حامی شاهنامه بود ولی بعدها به علت اختلاف مذهبی با فردوسی که شیعه بود و اشعاری درباره [[اهل بیت(ع)]] سروده بود حمایت خود را برداشت.<ref>آقابابایی، «فردوسی»، ج۱۲، ص۲۶۳.</ref>