دیه انسان: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مقاله توصیفی فقهی}}

   

در آخرین بازنگری [[قانون مجازات اسلامی]] در [[ایران]] تمهیداتی درباره جبران تفاوت بین دیه زن و مرد اندیشیده شده است. در برخی کشورها مانند ایران هر ساله نرخ دیه کامل انسان توسط [[قوه قضائیه]] تعیین و اعلام می‌شود.

==تعریف==

از نظر شرع [[اسلام]] اگر انسانی هم‌نوع خود را بکشد یا یکی از اعضای او را قطع و یا ناقص نماید و یا وی را مجروح کند؛ باید به وی یا [[طبقات ارث|وارثانش]] مال معینی پرداخت کند که به آن مال دیه می‌گویند.<ref>هاشمی‌شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۴ش، ج۳، ص۶۷۱. </ref>در منابع اسلامی و متون [[فقه|فقهی]] میزان دیه برای هر نوع آسیب بیان شده است و در مواردی که مقداری معین نشده است به آسیب‌دیده مالی به عنوان ارش تعلق می‌گیرد.<ref>محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۲۴۴؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ق، ج۴۳، ص۱۶۸؛ امام خمینی، تحریرالوسیله، دارالعلم، ج۲، ص۵۷۰.</ref>

==موارد افزایش دیه==

*در صورتی که قتل در یکی از [[ماه‌های حرام]] یعنی [[رجب]]، [[ذی‌القعده]]، [[ذی‌الحجه]] و [[ماه محرم|محرم]] اتفاق بیافتد.

==عاقله==

*معتِق یا آزاد کننده<ref>امام خمینی، تحریرالوسیله، دارالعلم، ج۲، ص۵۹۹.</ref>: معتق کسی است که بنده‌ای را آزاد کرده باشد.<ref>مروج، اصطلاحات فقهی، ۱۳۷۹ش، ص۳۲۰.</ref> بنده آزاد شده اگر خویشاوند پدری نداشته باشد؛ معتق عاقله او محسوب می‌شود.<ref>شهید ثانی، الروضه البهیه، مجمع الفکر الاسلامی، ج۴، ص۵۴۶.</ref>

*ضامن جریره:<ref>امام خمینی، تحریرالوسیله، دارالعلم، ج۲، ص۵۹۹.</ref> کسی است که طی قراردادی تعهد می‌کند در ازای ارث بردن از طرف دیگر قرارداد، پرداخت غرامت جنایات وی را بر عهده بگیرد.<ref>مروج، اصطلاحات فقهی، ۱۳۷۹ش، ص۳۲۰.</ref>

==دیه زن==

نصف بودن دیه زن نسبت به مرد مورد اتفاق تمام [[فقیهان]] شیعه است و [[شیخ طوسی]] در کتاب [[الخلاف فی الاحکام]] نصف بودن دیه زن نسبت به مرد را مورد [[اجماع]] فقهای [[شیعه]] و نیز عالمان تمام [[مذاهب اسلامی]] دانسته است و فقط دو تن از علمای [[اهل سنت]] به نام‌های ابن عُلیة و أَصَم را مخالف با این سخن معرفی می‌کند.<ref>طوسی، الخلاف، موسسه نشر اسلامی، ج۵، ص۲۵۴.</ref>

اشکالاتی نیز در رابطه با این تفاوت مطرح شده است از جمله اینکه نابرابری دیه زن و مرد با [[عدل (کلام)|عدالت خداوند]] ناسازگار است. برخی فقیهان نیز به این نوع شبهات پاسخ‌هایی مفصل داده‌اند.<ref>رجوع کنید به: سبحانی تبریزی، رسائل و مقالات، موسسه امام صادق، ج۴، ص۳۱-۳۵.</ref>

عده‌ای از پژوهشگران به این اشکالات پاسخ‌هایی داده‌اند از جمله این‌که، دیه، قیمت جان و مابه‌ازای نفس انسانی نیست که تفاوت در آن دلیلی بر اختلاف منزلت معنوی و اجتماعی زن باشد. از نظر این عده، دیه جبران خسارت ناشی از فقدان مقتول برای خانواده‌اش است و از آن‌جا که معمولا مرد متولی اداره یک خانواده است و بار اقتصادی آن بر عهده اوست در نتیجه جبران خسارت فقدانش بیش از زن است.<ref>سبحانی تبریزی، رسائل و مقالات، موسسه امام صادق، ج۴، ص۳۵.</ref>