معاد جسمانی: تفاوت میان نسخه‌ها

کلمه [[معاد]] در لغت معانی متعددی دارد: بازگشتن، رد کردن، بازگردانیدن، بازگشتگاه، آن جهان، رستاخیز و مقابل معاش.<ref>دهخدا،‌ لغت‌نامه، ذیل کلمه «معاد». </ref>

در اصطلاح [[علم کلام|متکلمان]]، معاد به معنای حشر و برانگیختن است و بر دو نوع است: جسمانی و روحانی. در این رویکرد، معاد جسمانی از [[ضروری دین]] و انکار آن مستلزم کفر است.<ref>المعاد فی الکتاب و السّنة، ۲۲۷- ۲۲۳؛ القول السّدید فی شرح التّجرید، ۳۸۴؛ معاد از دیدگاه قرآن، حدیث، فلسفه، ۱۸۸۸</ref> به این صورت که انسان مرکب از روح و بدن است. با پایان یافتن عمر دنیایی به عالم برزخ می‌رود. چون قیامت در می‌رسد، باری دیگر با جسم و روح خویش زنده می‌شود و برای محاسبه به محشر درمی‌آید. اگر نیکوکار باشد، به نعمت‌های بهشتی می‌رسد و اگر بدکار باشد، به کیفر می‌رسد.<ref>فرهنگ شیعه، ص: ۴۱۳</ref>

::الف.''' بازگشت روح به بدن مادی دنیایی''': متکلمان بر اساس ظاهر آیات و روایات معتقدند که در روز قیامت، همین جسم دنیایی یا بدنی دیگر مثل آن است که به همراه روح برانگیخته می‌شود.<ref> حلی، باب حادی عشر، ص۲۰۷؛ فخر رازی، تفسیر کبیر، ج۲، ص۵۵</ref>

:::ب.''' همراهی روح با بدن مثالی''': [[ملاصدرا]] برای جمع بین ادله نقلی و مبانی فلسفی، نظریه جدیدی را ارائه کرد. بر اساس این دیدگاه، پس از جدایی نفس از بدن مادی، نفس انسانی متناسب با عالم برزخ و قیامت، بدنی را برای خود می‌سازد که از همه جهت شباهت با بدن دنیایی خودش دارد. این بدن، مثل بدن دنیایی است نه اینکه عین آن باشد و گرچه خصوصیات مادی را دارد، اما مادی نیست و حجم ندارد.<ref>ملاصدرا، اسفار اربعه، ج۹، ص۱۸۹-۲۰۰</ref>

::ج.''' بازگشت بدن عنصری به سمت روح مجرد''': برخی از طرفداران حکمت متعالیه، مانند [[آقا علی مدرس|آقاعلی زنوزی]] معتقدند که برخلاف دیدگاه صدرا، بدن در قیامت توسط نفس ساخته نمی‌شود، بلکه بدن دنیایی پس از جدایی نفس از آن، همچنان به حرکت و تکامل خود ادامه می‌دهد. این حرکت جوهری تا حدی ادامه دارد که شایستگی رسیدن مجدد به نفس و قرار گرفتن در دار آخرت را بیابد. بنابراین، در معاد، این نفس نیست که به سوی بدن دنیایی باز می‌گردد، بلکه این بدن است که به سوی نفس حرکت صعودی دارد و دوباره به آن تعلق می‌گیرد.<ref>کدیور،مجموعه مصنفات حکیم موسس، ج۲، ص۹۳</ref>

::د.''' معاد جسمانی با بدن عنصری تکامل یافته''': برخی دیگر از طرفداران حکمت متعالیه، مانند[[سید ابوالحسن رفیعی قزوینی]] با مخالف قطعی دانستن دیدگاه [[ملاصدرا|صدرا]] با [[حجیت ظواهر|ظاهر]] [[آیه|آیات]] و [[روایات]]، نظریه دیگری ارائه کرده‌اند. بر اساس دیدگاه وی، نفس انسان پس از جدایی از بدن مادی، به بدن مثالی تعلق می‌گیرد. آنگاه پس از آنکه عناصر بدن مادی با تکامل طبیعی توان حاضر شدن در قیامت را یافت، معاد جسمانی تحقق می‌یابد. این بدن اُخروی از خاک و ماده تُرابی ایجاد می‌شود و با تکامل و سیر تدریجی تکاملی با عالم آخرت تناسب یافته و نفس می‌تواند به آن ملحق شود.<ref>رفیعی قزوینی، غوصی در بحر معرفت، ص۱۶۶</ref>

::ه.'''معاد با بدن هورقلیایی''': بر اساس دیدگاهی که [[شیخ احمد احسایی]] مؤسس فرقه [[شیخیه]] ارائه کرده است؛ انسان دو بدن جسمانی دارد. بدن اول همان بدن دنیایی است که در قبر تبدیل به خاک می‌شود و از بین می‌رود. بدن دوم قابل دیدن با چشم نیست و همان طینتی است که طبق روایات در قبر بدون تغییر باقی می‌ماند. با مرگ، نفس از بدن اول جدا می‌شود و بدن دوم باقی می‌ماند و نفس انسان به آن تعلق می‌گیرد. حشر با همین بدن صورت می‌گیرد و افراد با آن به [[بهشت]] یا [[جهنم]] وارد می‌شوند.<ref>احسایی، شرح الزیاره الجامعه الکبیره، ج۴، ص۴۵-۵۱؛ احسایی، شرح العرشیه، ص۱۹۸-۱۹۱</ref>

مبنای برخی اختلاف دیدگاه‌ها به نحوه مواجهه با سوالات و شبهات معاد جسم عنصری باز‌ می‌گردد. گروهی این شبهات را دلیل قطعی بر عدم بازگشت جسم عنصری پس از مرگ پنداشته‌اند؛ اما عده‌ای دیگر آن را مانع آن ندانسته‌اند. برخی از این ادله گفته‌ شده عقلی و برخی دیگر نقلی‌اند. بعضی از شبهات عقلی پیش روی معاد جسمانی عبارت‌اند از: امتناع [[اعاده معدوم]]، [[شبهه آکل و ماکول]]، امتناع [[تناسخ]] و...<ref>حلی، کشف‌المراد، ص۴۰۰-۴۰۷</ref>

دومین عاملی که باعث این اختلاف نظر شده است، اختلاف دیدگاه‌ها درباره حقیقت انسان باز می‌گردد. به همین جهت، برخی کسانی که برای انسان معتقد به نفس ناطقه بودند همانند [[فلاسفه]] الهی، تنها معاد روحانی را می‌پذیرند. شماری از منکران نفس ناطقه مجرد مانند بعضی متکلمان‌، تنها قایل به معاد جسمانی‌اند و برخی دیگر از منکران ‌مانند فلاسفه طبیعی ([[الحاد|ملحد]]) که انسان را همین جسم دانسته‌اند، هر دو معاد جسمانی و روحانی را انکار کرده‌اند.

برای اثبات معاد جسمانی می‌توان به سه آیه که مواردی از احیای مردگان را بیان می‌کنند، اشاره کرد. قصه [[حضرت عزیر|عزیر]] پیامبر یا ارمیای نبی،<ref>بقره: ۲۵۹</ref> زنده شدن پرندگان به فرمان [[حضرت ابراهیم]]<ref>بقره:۲۶۰</ref> و زنده ‌شدن یک نفر از [[بنی‌اسرائیل]]<ref>بقره: ۷۲و۷۳</ref> از جمله موارد احیای مردگان در دنیاست و نشان دهنده امکان وقوع معاد جسمانی.

بر اساس روایات، هرچه به خاک تبدیل می‌شود یا هر آنچه حیوانات می‌خورند، در خاک محفوظ مانده، از علم الهی پنهان نمی‌ماند. این خاک، هنگام بعث، در کنار هم جمع شده و به اذن خداوند به جایی که روح در آن قرار دارد منتقل می‌شود و صورت و شکل انسانی سابق به او باز می‌گردد و روح به آن ملحق می‌شود.<ref>مشهدی، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۱۰۰ و۱۰۱</ref> در برخی روایات نیز بیان شده که پس از مرگ، اگرچه استخوان و گوشت افراد تبدیل به خاک می‌شود، اما طینت و جزء اصلی که شخص از آن آفریده ‌شده هنوز باقی ‌است و از بین نمی‌رود. این جزء باقی می‌ماند تا همانند نخستین‌بار دوباره خلق ‌شود.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۷، ص۴۳</ref>

* محمدی گیلانی، محمد، المعاد فی الکتاب و السنه، تهران، ۱۳۷۹ش.

* حسینی شیرازی، محمد مهدی، القول السدید فی شرح التجرید طوسی، نجف، مطبعه آداب.

* جمعی از نویسندگان، فرهنگ شیعه، قم، زمزم هدایت،چاپ دوم، ۱۳۸۶ش.

* حلی، حسن بن یوسف، الباب الحادی عشر، تهران، موسسه مطالعات اسلامی،

* فخر رازی، تفسیر کبیر، بیروت، دارالکتب العلمیه-احیاء تراث عربی،

* احسایی، احمد، شرح الزیاره الجامعه الکبیره، بی‌جا، مکتبه‌العذراء، ۱۴۲۴.

* احسایی، احمد، شرح العرشیه، کرمان، سعادت، ۱۳۶۱.

* حلی، حسن‌بن یوسف، کشف المراد فی تجریدالاعتقاد، قم، موسسه النشر الاسلامی، ۱۴۰۴ق.

  | رعایت شیوه‌نامه ارجاع = <!--ندارد، دارد-->ندارد