کتاب سلیم بن قیس هلالی: تفاوت میان نسخه‌ها

در کتاب [[رجال برقی]]، از آثار مشهور [[رجال|رجالی]] شیعه در قرن سوم هجری، نام سلیم بن قیس هلالی، در میان اصحاب پنج امام اول شیعه ذکر شده است.<ref>برقی، رجال البرقی، ۱۴۳۳ق، ص۶۴.</ref> همچنین نام وی در رجال برقی به‌عنوان یکی از ۹۰ تن از اصحاب امام علی(ع) آمده است.<ref>برقی، رجال البرقی، ۱۴۳۳ق، ص۳۹.</ref> برقی همچنین ۱۱ تن از اصحاب امام حسن(ع) را ذکر کرده که یکی از آنها سلیم بوده است.<ref>برقی، رجال البرقی، ۱۴۳۳ق، ص۵۸.</ref> نام سلیم همچنین در میان ۱۴ تن از یاران امام حسین(ع) آمده است.<ref>برقی، رجال البرقی، ۱۴۳۳ق، ص۶۱.</ref> برقی همچنین در میان ۳۳ تن از اصحاب امام سجاد(ع)، از فردی به‌نام ابوصادق نام برده که به‌گفته محقق کتاب، حیدر محمدعلی بغدادی، همان سلیم بن قیس هلالی است که کنیه‌اش ابوصادق بوده است.<ref>برقی، رجال البرقی، ۱۴۳۳ق، ص۶۴.</ref>

گفته شده که بیشتر احادیث کتاب، از [[امام علی(ع)]]، [[سلمان فارسی]]، [[مقداد بن اسود]] و [[ابوذر غفاری]] نقل شده است،<ref>عمادی حائری، «سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.</ref> با این حال روایاتی نیز از [[امام حسن(ع)]]، [[امام حسین(ع)]]، [[امام سجاد(ع)]]، [[عمار بن یاسر]]، [[عبدالله بن عباس]]، [[عبدالله بن جعفر]] و [[محمد بن ابوبکر]] در کتاب نقل شده است.<ref>عمادی حائری، «سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.</ref>  

محمد بن ابراهیم نعمانی، [[تفسیر|مفسر]] و [[حدیث|محدث]] شیعه قرن چهارم هجری، در [[کتاب الغیبه]]، کتاب سلیم را از ارزشمندترین کتاب‌های حدیثی در میان همه عالمان و راویان شیعه خوانده و آن را مورد اعتماد شیعیان دانسته است.<ref>نعمانی، الغیبه، ۱۴۳۲ق، ص۱۰۳-۱۰۴.</ref>  

[[ابن‌ندیم]]، کتاب‌شناس و فهرست‌نگار سده چهارم هجری نیز، کتاب سلیم را اولین کتاب نوشته شده در میان شیعیان خوانده است.<ref>ابن‌ندیم، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۲۷۱.</ref> [[میر حامد حسین]]، نویسنده کتاب عبقات الأنوار نیز کتاب سلیم را قدیمی‌تر و فضیلت‌مندتر از همه کتاب‌های شیعه دانسته است.<ref>کنتوری، عبقات الانوار، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۰۹.</ref>

[[محمدباقر خوانساری]]، نویسنده کتاب [[روضات الجنات]] نیز کتاب سلیم را اولین کتاب تدوین و جمع‌آوری حدیث در میان مسلمانان خوانده<ref>خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۶۷.</ref> و [[محدث قمی]] هم آن را اولین کتاب شیعیان و اثری مشهور میان محدثان دانسته است.<ref>قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۹۷ق، ج۳، ص۲۹۳.</ref>

[[احمد بن حسین غضائری|ابن‌غضائری]]، از رجال‌شناسان شیعه در قرن پنجم هجری، در [[رجال ابن غضائری (کتاب)|کتاب رجال]] خود، اثر منسوب به سلیم بن قیس را جعلی دانسته، انتساب آن به سلیم را زیر سؤال برده و گفته که این کتاب را أبان بن ابی‌عیاش جعل کرده و به سلیم نسبت داده است.<ref>ابن‌غضائری، الرجال لابن الغضائری، ۱۴۲۲ق، ص۳۶.</ref> [[ابن‌داوود حلی]] نیز در کتاب [[رجال ابن‌داوود|رجال]] خویش کتاب سلیم را [[حدیث موضوع|جعلی]] دانسته است.<ref>ابن‌داود، کتاب الرجال،‌ ۱۳۹۲ق، ص۴۶۰.</ref>  

[[شهید ثانی]]، فقیه شیعه قرن دهم نیز در حاشیه بر کتاب [[خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال (کتاب)|خلاصة الاقوال]] علامه حلی، با اشاره به حدیثی در کتاب سلیم که بر اساس آن، [[محمد بن ابوبکر]] پدرش را در هنگام مرگ موعظه می‌کند، این روایت را یکی از شواهد جعلی بودن کتاب خوانده است؛ چرا که محمد بن ابوبکر همزمان با [[حجة الوداع]] در سال دهم هجری متولد شده و با توجه به آنکه ابوبکر در سال ۱۳ هجری درگذشته است، بنابراین شهید ثانی بر آن است که فرزند او محمد بن ابوبکر نمی‌تواند پدرش را موعظه کرده باشد.<ref>شهید ثانی، رسائل الشهید الثانی، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۹۹۲-۹۹۳.</ref> شهید ثانی در نهایت با تکیه بر ضعف سند، به دلیل حضور [[ابراهیم بن عمر صنعانی]] و [[أبان بن ابی‌عیاش]] در میان راویان، به رد کتاب پرداخته، و معتقد است که حداکثر چیزی که می‌توان پذیرفت  آن است که مطالب نادرست کتاب باید جدا شود و بقیه مطالب نه رد شود و نه تأیید.<ref>شهید ثانی، رسائل الشهید الثانی، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۹۹۲-۹۹۳.</ref>

[[شیخ مفید]]، فقیه و متکلم [[شیعه]] قرن پنجم هجری، در کتاب [[تصحیح الاعتقاد|تصحیح اعتقادات الامامیه]]، عمل به بیشتر روایات کتاب سلیم را به‌دلیل تغییراتی که در آن ایجاد شده، جایز نمی‌داند و متدینان را از عمل به آن بازداشته است.<ref>شیخ مفید، تصحیح اعتقادات الامامیه، ‌ص۱۴۹.</ref> [[علامه حلی]]، فقیه و متکلم شیعه قرن هشتم هجری نیز در [[خلاصة الاقوال]] گرچه سلیم بن قیس را عادل خوانده، اما گفته است که باید از عمل به مطالب نادرست کتاب منسوب به وی اجتناب کرد.<ref>علامه حلی، خلاصة الاقوال، ۱۴۱۷ق، ص۱۶۳.</ref>  

[[محمدتقی شوشتری]] در کتاب [[قاموس الرجال]] با رد ادعای ابن‌غضائری مبنی بر جعلی بودن اصل کتاب، بر آن شده است که اصل آن جعلی نیست، اما معاندان در آن دست برده و آن را آشفته ساخته‌اند.<ref>شوشتری،‌ قاموس الرجال، ۱۴۱۴ق، ج۵، ص۲۳۹.</ref>

* خطاب پیامبر به امام علی(ع) با کلمه «برادرم!»: گفته شده که بنابر حدیثی که در این کتاب ذکر شده، پیامبر هیچ‌گاه [[امام علی(ع)]] را جز با عنوان «برادرم!» صدا نکرده است، در حالی که در کتاب سلیم، احادیث دیگری نقل شده است که [[پیامبر(ص)]] امام علی(ع) را با عباراتی جز آن خطاب قرار داده است. قاسم جوادی در مقاله انتقادی «کتاب سلیم بن قیس هلالی»، وجود این دو گونه روایات را به‌معنای ایجاد تغییراتی در کتاب اصلی دانسته است.<ref>جوادی، «کتاب سلیم بن قیس هلالی»، ص۱۶۷.</ref>

* تعارض با مسلمات تاریخی: گفته شده که برخی از روایات نقل شده در کتاب سلیم با مسلمات تاریخی ناسازگار است؛ از جمله آنکه در روایتی گفته شده که بعد از [[عثمان]]، [[معاویه]] و [[یزید بن معاویه|فرزندش]] به حکومت می‌رسند، در حالی که پس از عثمان، خلافت امام علی(ع) آغاز شده است. در موردی دیگر، تعداد [[خلفای بنی‌امیه]] در حدیثی ده نفر دانسته شده است، در حالی که تعداد خلفای مذکور چهارده نفر بوده است.<ref>جوادی، «کتاب سلیم بن قیس هلالی»، ص۱۷۰.</ref>