پرش به محتوا

حماسه حسینی (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

جز
بدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش
خط ۲۶: خط ۲۶:
}}
}}
'''حماسه حسینی''' عنوان کتابی مشتمل بر سخنرانی‌ها و یادداشت‌های [[شهید]] [[مرتضی مطهری]] درباره [[واقعه کربلا]] و به ویژه تحریف‌هایی که در نقل اخبار آن روی داده است. این کتاب در چاپ‌های اولیه در ۳ جلد منتشر شد، ولی چاپ‌های بعدی آن به صورت دوجلدی ارائه گردیده است. حماسه حسینی با عنوان ''«الملحمةُ الحسینیة»'' به عربی ترجمه شده اما در آن به نام مترجم تصریح نشده است.
'''حماسه حسینی''' عنوان کتابی مشتمل بر سخنرانی‌ها و یادداشت‌های [[شهید]] [[مرتضی مطهری]] درباره [[واقعه کربلا]] و به ویژه تحریف‌هایی که در نقل اخبار آن روی داده است. این کتاب در چاپ‌های اولیه در ۳ جلد منتشر شد، ولی چاپ‌های بعدی آن به صورت دوجلدی ارائه گردیده است. حماسه حسینی با عنوان ''«الملحمةُ الحسینیة»'' به عربی ترجمه شده اما در آن به نام مترجم تصریح نشده است.
==نویسنده==
==نویسنده==
{{اصلی|مرتضی مطهری}}
{{اصلی|مرتضی مطهری}}
خط ۳۲: خط ۳۳:
==پیشینه==
==پیشینه==
این کتاب نخست در سال ۱۳۶۰ش به کوشش محمدحسین حقجو با استفاده از سخنرانی‌های استاد مطهری به نام فریادهای شهید مطهری بر [[تحریفات عاشورا]] منتشر شد. سپس با افزودن چندین سخنرانی دیگر به ضمیمه یاداشت‌های وی در مورد [[واقعه عاشورا|قیام امام حسین(ع)]] با عنوان حماسه حسینی نشر یافت.<ref>صحتی، ص۶۴</ref>
این کتاب نخست در سال ۱۳۶۰ش به کوشش محمدحسین حقجو با استفاده از سخنرانی‌های استاد مطهری به نام فریادهای شهید مطهری بر [[تحریفات عاشورا]] منتشر شد. سپس با افزودن چندین سخنرانی دیگر به ضمیمه یاداشت‌های وی در مورد [[واقعه عاشورا|قیام امام حسین(ع)]] با عنوان حماسه حسینی نشر یافت.<ref>صحتی، ص۶۴</ref>
علت انتخاب این نام برای این مجموعه از سخنرانی های شهید مطهری بدین دلیل است که از نظر [[مرتضی مطهری]] بهترین واژه‌ای که بیانگر عمق نهضت حسینی است کلمه حماسه است، نه نهضت یا قیام یا شورش و <ref>حماسه حسینی، ج ۱، ص۱۲۱-۱۱۳.</ref> «کلید شخصیت امام حسین(ع) حماسه است و عظمت و شور و صلابت و شدّت و ایستادگی و حق پرستی. کلمات و اشعاری هم که از آن حضرت نقل شده، حاکی از همین روحیه حماسه و صلابت، خداپرستی و حماسه الهی و انسانی است».<ref>حماسه حسینی،ج ۱، ص۱۴۹-۱۴۸.</ref>


==علت انتخاب عنوان حماسه==
==اهمیت کتاب==
از نظر [[مرتضی مطهری]] بهترین واژه‌ای که بیانگر عمق نهضت حسینی است کلمه حماسه است، نه نهضت یا قیام یا شورش و جز اینها. چنانکه در این کتاب می‌گوید:
تا قبل از تالیف این اثر، نگاه احساسی به حادثه کربلا غالب بود و بیشتر بدان اهمیت داده می‌شد. در این راستا گاهی کار به تحریف نیز کشیده می‌شد، مثلا بعضی می‌گفتند: امام حسین(ع) شهید شد تا گناهان امت بخشیده شود. مطهری در بحث تحریفات معنوی با زیر سوال بردن این نگاه، آن را برگفته از الاهیات مسحیت می‌داند، چرا که همین نگاه را مسیحیان نسبت به [[حضرت عیسی]] دارند و به وی لقب فادی داده‌اند.<ref>مجموعه آثاراستادشهیدمطهری، ج۱۷، ص: ۱۰۹</ref>
::کلمه حماسه به معنای شدت و صلابت است و نیز به معنای شجاعت و حمیت. چنان که در ادبیات فارسی و عربی شعر و نثر حماسی داریم، حادثه و شخصیت حماسی نیز هست. شخصیت [[حسین بن علی (ع)]] صبغه حماسی دارد و باید با وجود و سرگذشت او یک احساس حماسی داشته باشیم، نه یک احساس تراژدی و مصیبت، رثا و نفله شدن.<ref>حماسه حسینی، ج ۱، ص۱۲۱-۱۱۳.</ref>


::شخصیتهای حماسی جنبه نژادی و قومی دارند؛ یعنی مخصوص یک قوم و نژاد معین و یک آب و خاکند، اما در مورد امام حسین(ع) چنین نیست. او یک شخصیت حماسی است، اما حماسه انسانیت و بشریت، نه حماسه قومیت. سخن، عمل و روح امام حسین علیه‌السلام هیجان و حماسه مافوق حماسه هاست و علت شناخته نشدن ایشان نیز همین است. شخصیت امام از نظر شدت حماسی بودن و علو و ارتفاع جنبه انسانی بی‌نظیر است و ما این حماسه را نشناخته ایم.<ref>حماسه حسینی، ج ۱، ص۱۲۱-۱۱۳.</ref>
مطهری در مجموعه سخنرانی های خود که در این کتاب جمع آوری شده است کوشید با تحریف در واقعه عاشورا مقابله کند. البته پیش از حماسه حسینی آثار دیگری هم چون [[لولو و مرجان]] نوشته [[میرزا حسین نوری]] و [[ التنزیه لاعمال الشبیه (کتاب)|التنزیه]] نوشته [[سید محسن امین]] عاملی در جهت مقابله با تحریفات عاشورا نیز نگاشته شده بود اما تاثیر حماسه حسینی از آن دو به مراتب بیشتر بوده و این تاثیر آنچنان بود که مراسم‌ [[عزاداری محرم|عزاداری]] را تحت الشعاع قرار داد و در بسیاری از مجالس بحث تحریف و روضه‌های دروغین مطرح شد. گاهی شنوندگان نیز با استناد به نوشته‌های حماسه حسینی با سخنرانان و مداحان به بحث می‌نشستند.


::از این رو «کلید شخصیت امام حسین(ع) حماسه است و عظمت و شور و صلابت و شدّت و ایستادگی و حق پرستی. کلمات و اشعاری هم که از آن حضرت نقل شده، حاکی از همین روحیه حماسه و صلابت، خداپرستی و حماسه الهی و انسانی است».<ref>حماسه حسینی،ج ۱، ص۱۴۹-۱۴۸.</ref>
عوامل مختلفی در این تاثیر نقش داشتند از جمله:
*مخاطب کتاب‌های قبلی، علما و روحانیون بودند اما مخاطب حماسه حسینی را علاوه بر علماء، روحانیون و مداحان، عامه مردم و عزاداران تشکیل می‌دادند.
*شخصیت علمی و انقلابی شهید مطهری مانع موضع‌گیری مخالفان این تفکر در مقابل وی شد.
به هرحال پس از تالیف این کتاب روحیه حماسی جریان کربلا در لایه‌های زیرین جامعه تقویت شد. منبری‌ها مداحان و عامه مردم تا مدت زمانی تحت تاثیر این طرز تفکر و نگاه حماسی به حادثه کربلا بودند.


==مجلدات==
==ساختار کتاب==
===جلد اول، سخنرانی ها===
حماسه حسینی مجموعه ای از سخنرانی ها و یادداشت های شهید مطهری در مورد قیام عاشورا است. سخنرانی های ایشان در این کتاب در قالب هفت فصل تنظیم شده است و در انتها نیز یادداشت های ایشان منتشر شده است.  
جلد اول کتاب شامل هفت فصل است.


'''فصل اول''' مجموعۀ سه سخنرانی استاد مطهری که در حدود سال ۱۳۴۷ش در [[حسینیه ارشاد]] ایراد شده است. وی در این فصل حماسه امام حسین(ع) را عامل شخصیت یافتن جامعه اسلامی می‌داند.
'''فصل اول''' مجموعۀ سه سخنرانی استاد مطهری است که در حدود سال ۱۳۴۷ش در [[حسینیه ارشاد]] ایراد شده است. وی در این فصل حماسه امام حسین(ع) را عامل شخصیت یافتن جامعه اسلامی می‌داند.


'''فصل دوم''' را سخنرانی‌های وی تحت عنوان «تحریفات در واقعۀ تاریخی کربلا» تشکیل می‌دهد. در این فصل به مسئله [[تحریف]] پرداخته شده است.
'''فصل دوم''' را سخنرانی‌های وی تحت عنوان «تحریفات در واقعۀ تاریخی کربلا» تشکیل می‌دهد. در این فصل به مسئله [[تحریف]] پرداخته شده است.
خط ۵۹: خط ۶۲:
'''فصل هفتم''' را به «عنصر تبلیغ در نهضت حسینی» اختصاص یافته است. این فصل مجموع ۷ سخنرانی وی، تحت همین عنوان است که در سال ۱۳۵۰ش و در [[ماه محرم]] در مسجد «جاوید» تهران ایراد شده است. در این فصل به طور کلی «تبلیغ در اسلام» نیز مورد بحث واقع شده است.
'''فصل هفتم''' را به «عنصر تبلیغ در نهضت حسینی» اختصاص یافته است. این فصل مجموع ۷ سخنرانی وی، تحت همین عنوان است که در سال ۱۳۵۰ش و در [[ماه محرم]] در مسجد «جاوید» تهران ایراد شده است. در این فصل به طور کلی «تبلیغ در اسلام» نیز مورد بحث واقع شده است.


===جلد دوم، نوشته‌ها و یاداشتها===
یادداشت های شهید مطهری شامل نوشته‌ها و یادداشت‌هایی از استاد مطهری در این باب است که به مرور ایام نگاشته و هدف از این نگارش، یادداشت مطالب قابل توجه، جهت مراجعۀ بعدی و یا آمادگی برای سخنرانی بوده است.
جلد دوم از مجموعۀ «حماسه حسینی» شامل نوشته‌ها و یادداشت‌هایی از استاد مطهری در این باب است. این جلد، حاوی مطالبی است که وی به مرور ایام نگاشته و هدف از این نگارش، یادداشت مطالب قابل توجه، جهت مراجعۀ بعدی و یا آمادگی برای سخنرانی بوده است.


این مطالب از نظر اجمال و تفصیل متفاوت می‌باشند، به طوری که برخی از آنها به صورت یک مقاله است و برخی دیگر چند سطری بیش نیست و در موارد اندکی مطلب با اشاره، بیان شده است.
این مطالب از نظر اجمال و تفصیل متفاوت می‌باشند، به طوری که برخی از آنها به صورت یک مقاله است و برخی دیگر چند سطری بیش نیست و در موارد اندکی مطلب با اشاره، بیان شده است.
کتاب حاضر، شامل هشت فصل است که موضوع برخی از آنها همان موضوع سخنرانی‌هایی است که در جلد اول این مجموعه به چاپ رسیده و تفاوت اصلی این دو در گفتاری و نوشتاری بودن آنها و برخی مطالب اختصاصی است. به تعبیر دیگر این فصول در جلد اول و دوم مکمل یکدیگرند.
این یادداشت ها در هشت فصل تنظیم شده است که موضوع برخی از آنها همان موضوع سخنرانی‌هایی است که در جلد اول این مجموعه به چاپ رسیده و تفاوت اصلی این دو در گفتاری و نوشتاری بودن آنها و برخی مطالب اختصاصی است.  
==محتوای کتاب==
یکی از مهترین مطالب این کتاب انتقاد از [[تحریفات عاشورا]] و حماسه امام حسین(ع) می‌باشد.


نویسنده در دو جای این جلد به رد نظریه [[نعمت الله صالحی نجف آبادی|صالحی نجف آبادی]] در کتاب [[شهید جاوید (کتاب)|شهید جاوید]] پراخته است.<ref>حماسه حسینی، ج۲ص ۱۲۶-۱۴۲ و ص۲۵۸-۲۸۷</ref>
==مبارزه با تحریفات==
یکی از مهترین مطالب این کتاب انتقاد از [[تحریفات عاشورا]] و حماسه امام حسین(ع) می‌باشد.
===عوامل تحریف===
===عوامل تحریف===
از نظر مطهری عوامل تحریف عبارتند از:
از نظر مطهری عوامل تحریف عبارتند از:
خط ۷۷: خط ۷۷:
مطهری پس از تقسیم تحریف به لفظی و معنوی<ref>حماسه حسینی، ج ۳، ص۲۵۲-۲۵۱ و ج ۱، ص۱۳.</ref> از این گلایه دارد که هر دو نوع تحریف در حادثه عاشورا راه یافته است. وی [[تحریف معنوی]] را خطرناک‌تر از [[تحریف لفظی]] و نقل قطعات تاریخی نادرست می‌داند؛<ref>حماسه حسینی، ج ۱، ص۶۷.</ref> زیرا بدون اینکه از لفظ بکاهد و آن را کم یا زیاد کند، حادثه و سخن را به گونه‌ای توجیه و تفسیر می‌نماید که برخلاف معنای واقعی آن باشد.
مطهری پس از تقسیم تحریف به لفظی و معنوی<ref>حماسه حسینی، ج ۳، ص۲۵۲-۲۵۱ و ج ۱، ص۱۳.</ref> از این گلایه دارد که هر دو نوع تحریف در حادثه عاشورا راه یافته است. وی [[تحریف معنوی]] را خطرناک‌تر از [[تحریف لفظی]] و نقل قطعات تاریخی نادرست می‌داند؛<ref>حماسه حسینی، ج ۱، ص۶۷.</ref> زیرا بدون اینکه از لفظ بکاهد و آن را کم یا زیاد کند، حادثه و سخن را به گونه‌ای توجیه و تفسیر می‌نماید که برخلاف معنای واقعی آن باشد.


===مقابله با تحریف===
===راهکار مقابله با تحریف===
به نظر استاد مطهری دو گروه عوام و خواص (توده مردم و آگاهان) در پدید آمدن این تحریفات نقش داشته‌اند و اکنون نیز وظیفه هر دو گروه مبارزه با این آفت می‌باشد. دانشمندان که نقاط ضعف اجتماع را می‌شناسند نباید از آنها چشم‌پوشی کنند، بلکه باید برای رفع آنها بکوشند.
به نظر استاد مطهری دو گروه عوام و خواص (توده مردم و آگاهان) در پدید آمدن این تحریفات نقش داشته‌اند و اکنون نیز وظیفه هر دو گروه مبارزه با این آفت می‌باشد. دانشمندان که نقاط ضعف اجتماع را می‌شناسند نباید از آنها چشم‌پوشی کنند، بلکه باید برای رفع آنها بکوشند.


خط ۹۸: خط ۹۸:
*[[بی بی شهربانو]] در [[ری]].<ref>مجموعهآثار، ج۱۷، ص: ۱۳۱و۵۹۸</ref> مطهری در این کتاب دلیل جعلی بودن داستان [[شهربانو]] را بیان نمی‌کند ولی در کتاب [[سیری در سیره نبوی]] علت جعلی بودن داستان شهربانو را عدم بیان در منابع تاریخی معتبر و منطقی نبودن داستان می‌داند.<ref>مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج۱۶، ص: ۱۰۷</ref>
*[[بی بی شهربانو]] در [[ری]].<ref>مجموعهآثار، ج۱۷، ص: ۱۳۱و۵۹۸</ref> مطهری در این کتاب دلیل جعلی بودن داستان [[شهربانو]] را بیان نمی‌کند ولی در کتاب [[سیری در سیره نبوی]] علت جعلی بودن داستان شهربانو را عدم بیان در منابع تاریخی معتبر و منطقی نبودن داستان می‌داند.<ref>مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج۱۶، ص: ۱۰۷</ref>


==کتابهای تحریف ستیز==
==نقد نویسنده شهید جاوید به کتاب==
قبل از حماسه حسینی کتابهای دیگر در زمنیه تحریف شناسی واقعه عاشورا نگاشته شده است ازجمله
شهید مطهری در حماسه حسینی در بخش یادداشت ها از کتاب [[شهید جاوید]] نوشته [[نعمت الله صالحی نجف آبادی]] انتقاد کرده است.  
*[[لولو و مرجان]] نوشته [[میرزا حسین نوری]]، وی به ۲۸ داستان جعلی در مورد قیام امام حسین(ع)اشاره می‌کند.<ref>صحتی، ص۵۵تا۶۳</ref> مطهری این کتاب را در نوع خود بی‌نظیر می‌داند و به تبحر مولف اشاره می‌کند.<ref>مجموعه آثار، ج۱۷، ص۵۹۱</ref> برخی از پژوهشگران کتاب حماسه حسینی را شرح این کتاب می‌دانند.<ref>صحتی، ۶۴</ref>
* [[ التنزیه لاعمال الشبیه (کتاب)|التنزیه]] نوشته [[سید محسن امین]] عاملی، وی در این کتاب از ۸ داستان جعلی در جریان کربلا یاد می‌کند.<ref>صحتی، ص۶۲</ref>
 
==اهمیت==
اگر چه دو کتاب لولو و مرجان و التنزیه قبل از حماسه حسینی نگاشته شده است اما تاثیر حماسه حسینی از آن دو به مراتب بیشتر بوده و این تاثیر آنچنان بود که مراسم‌ [[عزاداری محرم|عزاداری]] را تحت الشعاع قرار داد و در بسیاری از مجالس بحث تحریف و روضه‌های دروغین مطرح شد. گاهی شنوندگان نیز با استناد به نوشته‌های حماسه حسینی با سخنرانان و مداحان به بحث می‌نشستند.
 
عوامل مختلفی در این تاثیر نقش داشتند از جمله:
*مخاطب کتاب‌های قبلی، علما و روحانیون بودند اما مخاطب حماسه حسینی را علاوه بر علماء، روحانیون و مداحان، عامه مردم و عزاداران تشکیل می‌دادند.
*شخصیت علمی و انقلابی شهید مطهری مانع موضع‌گیری مخالفان این تفکر در مقابل وی شد.
 
==نقد شهید جاوید==
[[شهید جاوید (کتاب)|شهید جاوید]]، نوشته [[نعمت الله صالحی نجف آبادی]] عنوان کتابیست درباره قیام امام حسین(ع) که انتقادات زیادی در پی داشت، صفحاتی از کتاب حماسه حسینی نیز به نقد شهید جاوید اختصاص یافته است.<ref>حماسه حسینی، ج۲ص ۱۲۶تا۱۴۲</ref>
پس از انتشار کتاب حماسهٔ حسینی و انعکاس نقدهای شهید مطهری در آن، صالحی نجف آبادی طی مصاحبه‌ها و گفت‌وگوهای خود به آن‌ها پاسخ داد. این مسأله شورای نظارت بر نشر آثار شهید مطهری را برانگیخت تا نقدهای استاد را به صورت یک‌جا در جزوه‌ای مستقل در حجم ۹۴ صفحه منتشر سازد.
[[پرونده:حماسه.jpg|بندانگشتی|صالحی نجف آبادی در این کتاب تلاش کرد تا به نقدهای شهید مطهری به شهید جاوید پاسخ دهد.]]
[[پرونده:حماسه.jpg|بندانگشتی|صالحی نجف آبادی در این کتاب تلاش کرد تا به نقدهای شهید مطهری به شهید جاوید پاسخ دهد.]]
در مقدمۀ این جزوه آمده بود که «نقدهای استاد مطهری نویسنده شهید جاوید را عصبانی کرده است و شیاطینی جهت ضربه زدن به شهید مطهری و [[امام خمینی]] از زمان انتشار کتاب حماسۀ حسینی این پیرمرد ساده‌لوح را تحریک به مصاحبه در روزنامه و نگارش مطالبی نموده‌اند.»<ref>نقدهای استاد مطهری بر کتاب شهید جاوید، ص۶</ref>
صالحی نجف آبادی نیز در کتابی با عنوان [[نگاهی به حماسه حسینی شهید مطهری (کتاب)|نگاهی به حماسه حسینی شهید مطهری]] در صدد پاسخگویی به انتقادات شهید مطهری برآمده است، وی در ضمن پاسخگویی، به بعضی از روضه‌هایی که مطهری خوانده، انتقاد کرده است.<ref>صحتی، ۶۶</ref>
صالحی نجف آبادی نیز در کتابی با عنوان [[نگاهی به حماسه حسینی شهید مطهری (کتاب)|نگاهی به حماسه حسینی شهید مطهری]] در صدد پاسخگویی به انتقادات شهید مطهری برآمده است، وی در ضمن پاسخگویی، به بعضی از روضه‌هایی که مطهری خوانده، انتقاد کرده است.<ref>صحتی، ۶۶</ref>
==تاثیر این اثر==
تا قبل از تالیف این اثر، نگاه احساسی به حادثه کربلا غالب بود و بیشتر بدان اهمیت داده می‌شد. در این راستا گاهی کار به تحریف نیز کشیده می‌شد، مثلا بعضی می‌گفتند: امام حسین(ع) شهید شد تا گناهان امت بخشیده شود. مطهری در بحث تحریفات معنوی با زیر سوال بردن این نگاه، آن را برگفته از الاهیات مسحیت می‌داند، چرا که همین نگاه را مسیحیان نسبت به [[حضرت عیسی]] دارند و به وی لقب فادی داده‌اند.<ref>مجموعه آثاراستادشهیدمطهری، ج۱۷، ص: ۱۰۹</ref>
مطهری این تفکر را با مکتب امام حسین(ع) سازگار نمی‌داند و می‌گوید:
:::''و اللَّهِ اگر کسی در روز [[ماه رمضان]] [[روزه]] داشته باشد و این حرف را به حسین بن علی نسبت بدهد و بگوید شهادت حسین برای چنین کاری بود و از او نقل کند، روزه‌اش باطل است. دروغ بر حسین است. ابا عبداللَّه که برای مبارزه با گناه کردن قیام کرد، ما گفتیم قیام کرد که سنگری برای گنهکاران بشود. ما گفتیم حسین یک شرکت بیمه تأسیس کرد، بیمه گناه. گفت شما را از نظر گناه بیمه کردم. در عوض چه می‌گیرم؟ شما برای من اشک بریزید، من در عوض گناهان شما را جبران میکنم، اما شما هرچه میخواهید باشید، [[عبیدالله بن زیاد|ابن زیاد]] باشید، [[عمر بن سعد|عمر سعد]] باشید. ما می‌گوییم یک ابن زیاد در دنیا کم بود، یک عمر سعد در دنیا کم بود، یک [[سنان بن انس]] در دنیا کم بود، یک [[خولی]] در دنیا کم بود، امام حسین خواست خولی در دنیا زیاد شود، عمرسعد در دنیا زیاد شود، گفت ایها الناس هرچه میتوانید بد باشید که من بیمه شما هستم!''.<ref>مجموعه آثار استاد شهیدمطهری، ج۱۷، ص: ۱۰۹</ref>
لذا مطهری بیشتر به تقویت روحیه حماسی واقعه کربلا پرداخته‌است. پس از تالیف این کتاب روحیه حماسی جریان کربلا در لایه‌های زیرین جامعه تقویت شد. منبری‌ها مداحان و عامه مردم تا مدت زمانی تحت تاثیر این طرز تفکر و نگاه حماسی به حادثه کربلا بودند.


==آثار مرتبط==
==آثار مرتبط==
 
'''راهنمای موضوعی کتابهای حماسه حسینی:''' کتابی در معرفی حماسه حسینی نگاشته سعید سرمدی است. این کتاب راهنمای موضوعی حماسه حسینی (جلد اول و دوم) است که در یک جلد فهرست‌ بندی شده است. سرمدی، در راستای پروژه موضوعی کردن آثار شهید مرتضی مطهری، به ارائه کتاب حماسه حسینی می‌پردازد.
'''راهنمای موضوعی کتابهای حماسه حسینی:''' کتابی در معرفی حماسه حسینی نگاشته سعید سرمدی است. این کتاب راهنمای موضوعی حماسه حسینی (جلد اول و دوم) است که در یک جلد فهرست‌ بندی شده است. سرمدی، در راستای پروژه موضوعی کردن آثار شهید مرتضی مطهری، به ارائه کتاب حماسه حسینی می‌پردازد.


۱۳۶

ویرایش