کاربر ناشناس
ام‌الکتاب: تفاوت میان نسخه‌ها
منبع یابی، اصلاح پاورقی و منابع
imported>M.r.seifi (←پانویس) |
imported>M.r.seifi (منبع یابی، اصلاح پاورقی و منابع) |
||
| خط ۶: | خط ۶: | ||
[[راغب اصفهانی]] معنای اصلی «امّ» را «مادر» دانسته که سپس گسترش یافته و به چیزی که اصل برای وجود چیزی دیگر، یا اصل برای تربیت و اصلاح آن یا آغاز چیزی باشد اطلاق شده است.<ref> راغب اصفهانی، مفردات، ذیل واژه «امّ».</ref> | [[راغب اصفهانی]] معنای اصلی «امّ» را «مادر» دانسته که سپس گسترش یافته و به چیزی که اصل برای وجود چیزی دیگر، یا اصل برای تربیت و اصلاح آن یا آغاز چیزی باشد اطلاق شده است.<ref> راغب اصفهانی، مفردات، ذیل واژه «امّ».</ref> | ||
کتاب نیز به معنای صحیفه‌ای است که در آن چیزی نوشته شده باشد.<ref> راغب اصفهانی، مفردات، ذیل واژه «کتب».</ref> این واژه به صورت معرفه (الکتاب) در مواردی بر [[تورات]]<ref>رک: سوره بقره، آیه ۵۳ و ۷۹.</ref> و در موارد زیادی بر [[قرآن]]<ref> رک: سوره بقره، آیه ۱؛ سوره آل‌عمران، آیه ۷.</ref> و نیز بر [[لوح محفوظ]]<ref>طبرسی، مجمع البیان، | کتاب نیز به معنای صحیفه‌ای است که در آن چیزی نوشته شده باشد.<ref> راغب اصفهانی، مفردات، ذیل واژه «کتب».</ref> این واژه به صورت معرفه (الکتاب) در مواردی بر [[تورات]]<ref>رک: سوره بقره، آیه ۵۳ و ۷۹.</ref> و در موارد زیادی بر [[قرآن]]<ref> رک: سوره بقره، آیه ۱؛ سوره آل‌عمران، آیه ۷.</ref> و نیز بر [[لوح محفوظ]]<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۶ق، ج۸، ص۵۳۱.</ref> اطلاق شده است. | ||
==معانی ام الکتاب== | ==معانی ام الکتاب== | ||
| خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
ه) وجود آیات محکم در همه کتاب‌های آسمانی،(ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص ۳۵۳.) یا پذیرش این آیات از سوی همه پیروان ادیان الهی،(ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۲۹ق، ج ۱، ص ۳۵۳.) دلیل این نامگذاری است. </ref> | ه) وجود آیات محکم در همه کتاب‌های آسمانی،(ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص ۳۵۳.) یا پذیرش این آیات از سوی همه پیروان ادیان الهی،(ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۲۹ق، ج ۱، ص ۳۵۳.) دلیل این نامگذاری است. </ref> | ||
۲. '''[[لوح محفوظ]]''': آیه ۳۹ [[سوره رعد]] خبر می‌دهد اُمّ‌الکتاب نزد [[خداوند]] است{{یادداشت| «یمحوا اللّهُ ما یشاءُ ویثبِتُ و عِندَه‌ام الکِتب : خدا آنچه را خواهد از میان می‌برد و [یا] بر جای و استوار می‌دارد و مادر کتاب نزد اوست»}} و آیه ۴ [[سوره زخرف|سوره زُخرُف]] می‌گوید قرآن در اُمّ الکتاب نزد خداوند، بلندمرتبه و استوار است.{{یادداشت|«و اِنَّهُ فی اُمِّ الکِتبِ لَدَینا لَعَلی حَکیم».}} مفسران «اُمّ‌الکتاب» را در این دو آیه به اصل و اساس کتاب معنا کرده و با استناد به آیات ۲۱ و ۲۲ [[سوره بروج]] «بَل هُوَ قُرءانٌ مَجید * فی لَوح مَحفوظ» مراد از ام‌الکتاب را [[لوح محفوظ]] ـ که هیچ‌گونه تغییر و تبدیل به آن راه ندارد ـ دانسته‌اند.<ref> زمخشری، الکشاف، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۵۳۴؛ طبرسی، | ۲. '''[[لوح محفوظ]]''': آیه ۳۹ [[سوره رعد]] خبر می‌دهد اُمّ‌الکتاب نزد [[خداوند]] است{{یادداشت| «یمحوا اللّهُ ما یشاءُ ویثبِتُ و عِندَه‌ام الکِتب : خدا آنچه را خواهد از میان می‌برد و [یا] بر جای و استوار می‌دارد و مادر کتاب نزد اوست»}} و آیه ۴ [[سوره زخرف|سوره زُخرُف]] می‌گوید قرآن در اُمّ الکتاب نزد خداوند، بلندمرتبه و استوار است.{{یادداشت|«و اِنَّهُ فی اُمِّ الکِتبِ لَدَینا لَعَلی حَکیم».}} مفسران «اُمّ‌الکتاب» را در این دو آیه به اصل و اساس کتاب معنا کرده و با استناد به آیات ۲۱ و ۲۲ [[سوره بروج]] «بَل هُوَ قُرءانٌ مَجید * فی لَوح مَحفوظ» مراد از ام‌الکتاب را [[لوح محفوظ]] ـ که هیچ‌گونه تغییر و تبدیل به آن راه ندارد ـ دانسته‌اند.<ref> زمخشری، الکشاف، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۵۳۴؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۶ق، ج۹، ص ۶۰؛ آلوسی، روح‌المعانی، ۱۴۱۷ق، ج ۱۳، ص ۲۴۵.</ref> | ||
از مجموع دو آیه یاد شده (۳۹ رعد و۴ زخرف) برمی‌آید که اُمّ‌الکتاب اوّلا نزد خدا است؛ ثانیاً از هرگونه تغییر، تحوّل و زوال مصون است و ثالثاً اندیشه و عقل بشری به آن راه ندارد.<ref>طباطبایی، المیزان، ج ۱۸، ص ۸۴.</ref> | از مجموع دو آیه یاد شده (۳۹ رعد و۴ زخرف) برمی‌آید که اُمّ‌الکتاب اوّلا نزد خدا است؛ ثانیاً از هرگونه تغییر، تحوّل و زوال مصون است و ثالثاً اندیشه و عقل بشری به آن راه ندارد.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج ۱۸، ص ۸۴.</ref> | ||
===به معنای سوره حمد=== | ===به معنای سوره حمد=== | ||
افزون بر دو معنای پیشین، «ام الکتاب» نامی برای سوره [[فاتحة الکتاب]] معرفی شده است.<ref>سیوطی، الاتقان، ج ۱، ص ۱۱۶.</ref> ظاهراً این نام از سوی [[پیامبر(ص)]] بر این سوره نهاده شده است. در دو [[روایت]]، [[پیامبر(ص)]] سوره حمد را اُمّ الکتاب خوانده است.<ref>. سیوطی، الدرالمنثور، ج۱، ص۱۱۱۲؛ الاتقان، ج۱، ص۱۱۷.</ref> در روایت دیگر [[ابی بن کعب]] می‌گوید: فاتحة الکتاب را بر پیامبر(ص) خواندم. حضرت [[سوگند]] یاد کرد که نه در [[تورات]]، نه در [[انجیل]]، نه در [[زبور]] و نه در [[قرآن]] سوره‌ای بسان آن نازل نشده است. آن اُمّ الکتاب و... است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ج ۱، ص ۸۸.</ref> نیز در حدیث دیگری که [[جابر بن عبدالله انصاری|جابر]] از رسول خدا(ص) نقل کرده از سوره حمد با نام اُمّ الکتاب یاد شده است<ref>طبرسی، مجمع البیان، ج ۱، ص ۸۸.</ref>. | افزون بر دو معنای پیشین، «ام الکتاب» نامی برای سوره [[فاتحة الکتاب]] معرفی شده است.<ref>سیوطی، الاتقان، ۱۴۰۷ق، ج ۱، ص ۱۱۶.</ref> ظاهراً این نام از سوی [[پیامبر(ص)]] بر این سوره نهاده شده است. در دو [[روایت]]، [[پیامبر(ص)]] سوره حمد را اُمّ الکتاب خوانده است.<ref>. سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۱۱۱۲؛ سیوطی، الاتقان، ۱۴۰۷ق، الاتقان، ج۱، ص۱۱۷.</ref> در روایت دیگر [[ابی بن کعب]] می‌گوید: فاتحة الکتاب را بر پیامبر(ص) خواندم. حضرت [[سوگند]] یاد کرد که نه در [[تورات]]، نه در [[انجیل]]، نه در [[زبور]] و نه در [[قرآن]] سوره‌ای بسان آن نازل نشده است. آن اُمّ الکتاب و... است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۶ق، ج ۱، ص ۸۸.</ref> نیز در حدیث دیگری که [[جابر بن عبدالله انصاری|جابر]] از رسول خدا(ص) نقل کرده از سوره حمد با نام اُمّ الکتاب یاد شده است<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۶ق، ج ۱، ص ۸۸.</ref>. | ||
در روایاتی از [[اهل بیت(ع)]] نیز امّ الکتاب به سوره [[فاتحة الکتاب]] گفته شده است؛ از آن جمله [[محمد بن مسعود عیاشی|عیاشی]] در آغاز تفسیر سوره فاتحه از [[امام صادق(ع)]] روایت می‌کند: [[اسم اعظم]] خداوند در امّ الکتاب پراکنده است<ref>عیاشی، تفسیر عیاشی، ج ۱، ص ۱۹.</ref> و در روایتی دیگر از آن حضرت آمده است: چهار بار صدای ناله [[ابلیس]] بلند شد. چهارمین بار هنگامی بود که ام الکتاب یعنی «اَلحَمدُ لِلّهِ رَبِّ العلَمین» نازل شد.<ref>عیاشی، تفسیر عیاشی، ص ۲۰.</ref> روایتی نیز از [[امام رضا(ع)]] نقل شده که در آن به سوره حمد، اُمّ الکتاب گفته شده است.<ref> بحرانی، البرهان، ج۴، ص۸۴۶؛ حسینی استرآبادی، تأویل الآیات الظاهره، ص۵۳۷.</ref> | در روایاتی از [[اهل بیت(ع)]] نیز امّ الکتاب به سوره [[فاتحة الکتاب]] گفته شده است؛ از آن جمله [[محمد بن مسعود عیاشی|عیاشی]] در آغاز تفسیر سوره فاتحه از [[امام صادق(ع)]] روایت می‌کند: [[اسم اعظم]] خداوند در امّ الکتاب پراکنده است<ref>عیاشی، تفسیر عیاشی، المکتبة العلمیة الاسلامیة، ج ۱، ص ۱۹.</ref> و در روایتی دیگر از آن حضرت آمده است: چهار بار صدای ناله [[ابلیس]] بلند شد. چهارمین بار هنگامی بود که ام الکتاب یعنی «اَلحَمدُ لِلّهِ رَبِّ العلَمین» نازل شد.<ref>عیاشی، تفسیر عیاشی، المکتبة العلمیة الاسلامیة، ج ۱، ص ۲۰.</ref> روایتی نیز از [[امام رضا(ع)]] نقل شده که در آن به سوره حمد، اُمّ الکتاب گفته شده است.<ref>بحرانی، البرهان، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۸۴۶؛ حسینی استرآبادی، تأویل الآیات الظاهره، ۱۴۰۹ق، ص۵۳۷.</ref> | ||
در روایت دیگری از امام صادق(ع) که گویا [[تأویل]] و [[تفسیر|تفسیری]] از باطن آیه است، مراد از اُمّ الکتاب در سوره زخرف، سوره حمد معرفی شده است. آن حضرت مرجع ضمیر «إنّه» را [[علی بن ابیطالب(ع)]] دانسته و در پاسخ این پرسش که در کجای اُمّ الکتاب از علی(ع) یاد شده فرمود: در آیه «اِهدِنَا الصِّراطَ المُستَقیم» (حمد،۶)<ref>بحرانی، البرهان، | در روایت دیگری از امام صادق(ع) که گویا [[تأویل]] و [[تفسیر|تفسیری]] از باطن آیه است، مراد از اُمّ الکتاب در سوره زخرف، سوره حمد معرفی شده است. آن حضرت مرجع ضمیر «إنّه» را [[علی بن ابیطالب(ع)]] دانسته و در پاسخ این پرسش که در کجای اُمّ الکتاب از علی(ع) یاد شده فرمود: در آیه «اِهدِنَا الصِّراطَ المُستَقیم» (حمد،۶)<ref>بحرانی، البرهان، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۸۴۶؛ حسینی استرآبادی، تأویل لآیات الظاهره، ۱۴۰۹ق، ص۵۳۷.</ref> | ||
===به معنای علم خداوند=== | ===به معنای علم خداوند=== | ||
[[فخر رازی]] اُمّ الکتاب را به علم منزه از تغییر خداوند معنا کرده است.<ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۱۳ق، ج ۱۹، ص ۶۶.</ref> برخی در توضیح این تفسیر گفته‌اند: اُمّ الکتاب ازاین‌رو به علم الهی تفسیر شده است که آنچه در صحیفه‌های [[فرشته|فرشتگان]] و جاهای دیگر نوشته می‌شود موافق علم ازلی الهی است و علم خداوند اساس و ریشه و امّ آن است.<ref>آلوسی، روح‌المعانی، | [[فخر رازی]] اُمّ الکتاب را به علم منزه از تغییر خداوند معنا کرده است.<ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۱۳ق، ج ۱۹، ص ۶۶.</ref> برخی در توضیح این تفسیر گفته‌اند: اُمّ الکتاب ازاین‌رو به علم الهی تفسیر شده است که آنچه در صحیفه‌های [[فرشته|فرشتگان]] و جاهای دیگر نوشته می‌شود موافق علم ازلی الهی است و علم خداوند اساس و ریشه و امّ آن است.<ref>آلوسی، روح‌المعانی، ۱۴۱۷ق، ج ۱۳، ص ۲۴۵.</ref> این تفسیر از کعب نیز نقل شده است. وی در پاسخ [[ابن عباس]] که از اُمّ الکتاب پرسیده بود گفت: خداوند به آنچه می‌خواست خود بیافریند یا بندگانش بسازند علم داشت، آنگاه به علم خود خطاب کرد که به صورت کتابی درآید، پس کتاب شد.<ref>طبری، جامع‌البیان، ۱۴۱۵ق، ج ۱۳، ص ۲۲۴؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۶ق، ج۶، ص۴۵۸؛ آلوسی، روح‌المعانی، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص ۲۴۵.</ref> | ||
===دیدگاه فلاسفه و حکما=== | ===دیدگاه فلاسفه و حکما=== | ||
دانشمندان علوم عقلی «اُمّ الکتاب» را بر امور متعددی چون عقل اول از سلسله عقول طولیه ده‌گانه<ref>قیصری، شرح فصوص الحکم، ص ۹۱.</ref>، نفس کلّیه، انسان کامل، ماهیت حقایق که کتاب از آن متولد می‌شود و خود نه موجود است و نه معدوم، و لوح محفوظ تطبیق داده‌اند.<ref> صدرالمتألهین شیرازی، رسائل فلسفی، ص۲۸۲؛ قیصری، شرح فصوص‌الحکم، ص۹۱؛ سجادی، فرهنگ معارف اسلامی، ج۱، ص۳۰۲-۳۰۳.</ref> | دانشمندان علوم عقلی «اُمّ الکتاب» را بر امور متعددی چون عقل اول از سلسله عقول طولیه ده‌گانه<ref>قیصری، شرح فصوص الحکم، ۱۳۷۵ش، ص ۹۱.</ref>، نفس کلّیه، انسان کامل، ماهیت حقایق که کتاب از آن متولد می‌شود و خود نه موجود است و نه معدوم، و لوح محفوظ تطبیق داده‌اند.<ref> صدرالمتألهین شیرازی، رسائل فلسفی، ص۲۸۲؛ قیصری، شرح فصوص‌الحکم، ۱۳۷۵ش، ص۹۱؛ سجادی، فرهنگ معارف اسلامی، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۳۰۲-۳۰۳.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۴۱: | خط ۴۱: | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* قرآن کریم | * قرآن کریم | ||
* ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، به کوشش یوسف مرعشلی، بیروت، دار المعرفة، چاپ سوم، | * ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، به کوشش یوسف مرعشلی، بیروت، دار المعرفة، چاپ سوم، ۱۴۰۹ق. | ||
* ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تصحیح محمدجعفر یاحقی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۲ش. | * ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تصحیح محمدجعفر یاحقی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۲ش. | ||
* آلوسی، | * آلوسی، سیدمحمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، به کوشش محمد حسین عرب، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق. | ||
* بحرانی، | * بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه‌البعثة، چاپ اول، ۱۴۱۵ق. | ||
* حسینی استرآبادی، سیدشرف‌الدین، تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهره، به کوشش حسین استادولی، قم، نشر اسلامی، چاپ اول، | * حسینی استرآبادی، سیدشرف‌الدین، تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهره، به کوشش حسین استادولی، قم، نشر اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق. | ||
* راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، به کوشش صفوان عدنان داوودی، دمشق، دار القلم، چاپ اول، ۱۴۱۲ق. | * راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، به کوشش صفوان عدنان داوودی، دمشق، دار القلم، چاپ اول، ۱۴۱۲ق. | ||
* زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف، قم، بلاغت، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق. | * زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف، قم، بلاغت، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق. | ||
* سجادی، سیدجعفر، فرهنگ معارف اسلامی، تهران، انتشارات کومش، چاپ سوم، | * سجادی، سیدجعفر، فرهنگ معارف اسلامی، تهران، انتشارات کومش، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش. | ||
* سیوطی، | * سیوطی، جلال‌الدین، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۷ق. | ||
* سیوطی، | * سیوطی، جلال‌الدین، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ ق. | ||
* صدرالمتألهین شیرازی (م ۱۰۵۰ق)، رسائل فلسفی، به کوشش سیدجلال‌الدین آشتیانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۶۲ش. | * صدرالمتألهین شیرازی (م ۱۰۵۰ق)، رسائل فلسفی، به کوشش سیدجلال‌الدین آشتیانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۶۲ش. | ||
* طباطبایی، | * طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، بیروت، اعلمی، افست، قم، انتشارات اسلامی، چاپ سوم، ۱۳۹۳ق. | ||
* طبرسی، فضل بن | * طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، ۱۴۰۶ق. | ||
* طبری، محمد بن جریر، جامع البیان عن تأویل آیه القرآن، به کوشش صدقی، جمیل العطار، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۵ق. | * طبری، محمد بن جریر، جامع البیان عن تأویل آیه القرآن، به کوشش صدقی، جمیل العطار، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۵ق. | ||
* عیاشی، محمد بن | * عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، به کوشش رسولی محلاّتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیة، [بی‌تا]. | ||
* فخر رازی، محمد عمر، التفسیر الکبیر، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق. | * فخر رازی، محمد عمر، التفسیر الکبیر، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق. | ||
* | * قیصری، داود بن محمود، شرح فصوص الحکم، به کوشش آشتیانی، تهران، علمی و فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۷۵ش. | ||
* مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۴ش. | * مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۴ش. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||