کاربر ناشناس
حرز: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Mahboobi بدون خلاصۀ ویرایش |
imported>Mahboobi بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
درون‌مایه حرزها نیز باهم متفاوت‌اند. برخى حرزها آیاتى از قرآن‌اند، مانند آیةالكرسى و آیه «وَ اِنْ یكاد». این آیات را «آیات الحرز» خوانده‌اند،<ref>رجوع کنید به ابن‌نجار، ج 18، ص170ـ171؛ نیز رجوع کنید به الفقه المنسوب للامام الرضا علیه‌السلام، ص400؛ ابن‌طاووس، 1409، ص 125</ref> زیرا از رسول خدا صلی‌اللّه‌علیه وآله وسلم منقول است كه هركس 33 آیه از قرآن را در شبى بخواند، در آن شب دزد یا درنده‌اى به وى آسیب نمی‌رساند و خود و خانواده‌اش و اموالش تا صبح در امان و عافیت خواهند بود.<ref>رجوع کنید به سیوطى، ذیل بقره: 3</ref> امام جعفرصادق نیز آیاتى از قرآن را حرزِ فرزندش موسى علیه‌السلام قرار داده بود و آن حضرت نیز آنها را می‌خواند و خود را بدان تعویذ می‌كرد.<ref>ابن‌طاووس، 1414، ص 45ـ49؛ مجلسى، 1403، ج 91، ص 339</ref> شمارى از حرزها نیز اذكار متداول در میان مسلمانان‌اند، از قبیل تهلیل و تسبیح و تحمید.<ref>براى نمونه رجوع کنید به برقى، ج 1، ص 31؛ ترمذى، ج 5، ص 175؛ كلینى، ج 2، ص 519</ref> حرزهایى هم كه مستقیماً از قرآن اقتباس نشده‌اند، غالباً داراى مدلولى روشن و همسو با قرآن و حاوى مضامین بلند توحیدى و مشتمل بر توكل بر خدا و تكیه بر قدرت لایزال الهى و پرهیز از پناه جستن به شیاطین و جنّیان و ارواح‌اند. شمار اندكى از حرزها مشتمل بر حروف و كلمات و عبارات مرموز و نامأنوس‌اند و درنتیجه مدلول آنها ناشناخته است.<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابن‌طاووس، 1414، ص20؛ مجلسى، 1403، ج 91، ص 193، 228</ref> افزون بر آنچه گفته شد، در احادیث كارهایى نیز حرز معرفى شده است، از جمله همراه داشتن تربت امام حسین علیه‌السلام به‌ویژه در سفر،<ref>ابن‌قولویه، ص473ـ474؛ طوسى، 1378ـ1382، ج 6، ص74ـ 75؛ حرّعاملى، ج 11، ص 427ـ428</ref> تدهین با روغن درخت‌بان،<ref>ابن‌بسطام، ص 94</ref> همراه داشتن عصایى از درخت بادام تلخ در سفر،<ref>ابن‌بابویه، 1404، ج 2، ص270</ref> حك كردن برخى اذكار بر نگین انگشترى،<ref>همو، 1368ش، ص180</ref> در دست كردن خاتم عقیق<ref>كلینى، ج 6، ص470؛ ابن‌بابویه، 1362ش، ج 1، ص 199</ref> و به همراه داشتن انگشترى با نگین عقیق زرد.<ref>ابن‌طاووس، 1409، ص 48</ref> | درون‌مایه حرزها نیز باهم متفاوت‌اند. برخى حرزها آیاتى از قرآن‌اند، مانند آیةالكرسى و آیه «وَ اِنْ یكاد». این آیات را «آیات الحرز» خوانده‌اند،<ref>رجوع کنید به ابن‌نجار، ج 18، ص170ـ171؛ نیز رجوع کنید به الفقه المنسوب للامام الرضا علیه‌السلام، ص400؛ ابن‌طاووس، 1409، ص 125</ref> زیرا از رسول خدا صلی‌اللّه‌علیه وآله وسلم منقول است كه هركس 33 آیه از قرآن را در شبى بخواند، در آن شب دزد یا درنده‌اى به وى آسیب نمی‌رساند و خود و خانواده‌اش و اموالش تا صبح در امان و عافیت خواهند بود.<ref>رجوع کنید به سیوطى، ذیل بقره: 3</ref> امام جعفرصادق نیز آیاتى از قرآن را حرزِ فرزندش موسى علیه‌السلام قرار داده بود و آن حضرت نیز آنها را می‌خواند و خود را بدان تعویذ می‌كرد.<ref>ابن‌طاووس، 1414، ص 45ـ49؛ مجلسى، 1403، ج 91، ص 339</ref> شمارى از حرزها نیز اذكار متداول در میان مسلمانان‌اند، از قبیل تهلیل و تسبیح و تحمید.<ref>براى نمونه رجوع کنید به برقى، ج 1، ص 31؛ ترمذى، ج 5، ص 175؛ كلینى، ج 2، ص 519</ref> حرزهایى هم كه مستقیماً از قرآن اقتباس نشده‌اند، غالباً داراى مدلولى روشن و همسو با قرآن و حاوى مضامین بلند توحیدى و مشتمل بر توكل بر خدا و تكیه بر قدرت لایزال الهى و پرهیز از پناه جستن به شیاطین و جنّیان و ارواح‌اند. شمار اندكى از حرزها مشتمل بر حروف و كلمات و عبارات مرموز و نامأنوس‌اند و درنتیجه مدلول آنها ناشناخته است.<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابن‌طاووس، 1414، ص20؛ مجلسى، 1403، ج 91، ص 193، 228</ref> افزون بر آنچه گفته شد، در احادیث كارهایى نیز حرز معرفى شده است، از جمله همراه داشتن تربت امام حسین علیه‌السلام به‌ویژه در سفر،<ref>ابن‌قولویه، ص473ـ474؛ طوسى، 1378ـ1382، ج 6، ص74ـ 75؛ حرّعاملى، ج 11، ص 427ـ428</ref> تدهین با روغن درخت‌بان،<ref>ابن‌بسطام، ص 94</ref> همراه داشتن عصایى از درخت بادام تلخ در سفر،<ref>ابن‌بابویه، 1404، ج 2، ص270</ref> حك كردن برخى اذكار بر نگین انگشترى،<ref>همو، 1368ش، ص180</ref> در دست كردن خاتم عقیق<ref>كلینى، ج 6، ص470؛ ابن‌بابویه، 1362ش، ج 1، ص 199</ref> و به همراه داشتن انگشترى با نگین عقیق زرد.<ref>ابن‌طاووس، 1409، ص 48</ref> | ||
==حرزهای منسوب به ائمه و صحابه== | ==حرزهای منسوب به ائمه(ع) و صحابه== | ||
كثرت حرزها نیز چشمگیر است. به پیامبر و همسرش خدیجه و دخترش فاطمه زهرا و هریك از امامان معصوم حرزهایى منسوب است.<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابن‌طاووس، 1414، ص14ـ64؛ مجلسى، 1403، ج 91، ص 208ـ371</ref> نامدارترین حرزها عبارت‌اند از: حرز ابی دَجانَه انصارى براى دفع جن و سحر. این حرز كه راویان اهل سنّت آن را نقل كرده‌اند<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابن‌جوزى، ج 3، ص 168؛ فتنى، ص 211</ref> در سده‌هاى اخیر به مجموعه‌هاى حدیثى شیعه نیز راه یافته است،<ref>رجوع کنید به مجلسى، 1403، ج 91، ص 220ـ224</ref> اما حدیث‌شناسان اهل سنّت متفقآ این حدیث را برساخته ارزیابى كرده و موسى انصارى، راوى حدیث مزبور، را صحابى ساختگى معرفى كرده‌اند.<ref>رجوع کنید به ابن‌جوزى، همانجا؛ ذهبى، ج 4، ص 429؛ ابن‌حجر عسقلانى، ج 6، ص 305</ref> | كثرت حرزها نیز چشمگیر است. به پیامبر و همسرش خدیجه و دخترش فاطمه زهرا و هریك از امامان معصوم حرزهایى منسوب است.<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابن‌طاووس، 1414، ص14ـ64؛ مجلسى، 1403، ج 91، ص 208ـ371</ref> نامدارترین حرزها عبارت‌اند از: حرز ابی دَجانَه انصارى براى دفع جن و سحر. این حرز كه راویان اهل سنّت آن را نقل كرده‌اند<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابن‌جوزى، ج 3، ص 168؛ فتنى، ص 211</ref> در سده‌هاى اخیر به مجموعه‌هاى حدیثى شیعه نیز راه یافته است،<ref>رجوع کنید به مجلسى، 1403، ج 91، ص 220ـ224</ref> اما حدیث‌شناسان اهل سنّت متفقآ این حدیث را برساخته ارزیابى كرده و موسى انصارى، راوى حدیث مزبور، را صحابى ساختگى معرفى كرده‌اند.<ref>رجوع کنید به ابن‌جوزى، همانجا؛ ذهبى، ج 4، ص 429؛ ابن‌حجر عسقلانى، ج 6، ص 305</ref> | ||
حرز یمانى، مشهور به دعاى سَیفى، یكى از حرزهاى منسوب به علی‌بن ابی‌طالب علیه‌السلام است. این حرز، كه از آن با عنوان «دعاى یمانى» هم یاد شده،<ref>رجوع کنید به ابن‌طاووس، 1414، ص 137</ref> با اسانید و متون متفاوت روایت شده است | حرز یمانى، مشهور به دعاى سَیفى، یكى از حرزهاى منسوب به علی‌بن ابی‌طالب علیه‌السلام است. این حرز، كه از آن با عنوان «دعاى یمانى» هم یاد شده،<ref>رجوع کنید به ابن‌طاووس، 1414، ص 137</ref> با اسانید و متون متفاوت روایت شده است.<ref>رجوع کنید به همان، ص 137ـ153؛ مجلسى، 1403، ج 92، ص240ـ259</ref> بر این حرز، كه نام آن همواره بر زبان ایرانیان به ویژه شاعران فارسی‌گو جارى بوده است،<ref>براى نمونه رجوع کنید به حافظ، ص 59</ref> شرحهایى هم نگاشته‌اند. در این شرحها شارحان درباره مقدمات و آداب به‌كار بستن دعاى مزبور و سند و متن آن سخن گفته‌اند.<ref>رجوع کنید به آقابزرگ طهرانى، ج 6، ص190، ج 12، ص 235، ج 16، ص 303</ref> | ||
«رُقْعَةُ الجَیب» نیز حرزى منسوب به امام علی‌بن موسی‌الرضا علیه‌السلام است، كه چون كنیزك حُمَیدبن قحطبه به هنگام شستن جامه امام آن را در جیب وى یافته، به این‌نام خوانده شده است | «رُقْعَةُ الجَیب» نیز حرزى منسوب به امام علی‌بن موسی‌الرضا علیه‌السلام است، كه چون كنیزك حُمَیدبن قحطبه به هنگام شستن جامه امام آن را در جیب وى یافته، به این‌نام خوانده شده است.<ref>ابن‌بابویه، 1363ش، ج 2، ص 138؛ ابن‌طاووس، 1414، ص 49</ref> حرز دیگرى هم با همین عنوان به امام رضا علیه‌السلام منسوب است.<ref>رجوع کنید به ابن‌طاووس، 1414، ص 51؛ مجلسى، 1403، ج 91، ص 194</ref> به‌همراه داشتن حرز جواد، منسوب به امام محمدتقى علیه‌السلام، نیز در میان شیعیان و ایرانیان چندان متداول بوده كه «حرز جواد كسى بودن» و «حرز جواد خود كردن»، به معناى «پیوسته با او بودن» و «همیشه كسى را همراه خود كردن»، مَثَل شده است.<ref>رجوع کنید به دهخدا، ذیل «حرز جواد»</ref> در كتب ادعیه و حدیث درباره این حرز، كه گویند نخستین بار امام علیه‌السلام آن را براى مأمون عباسى نوشته، حكایت شگفت‌انگیزى نقل شده است<ref>رجوع کنید به ابن‌طاووس، 1414، ص 52ـ60؛ مجلسى، 1403، ج 91، ص 354ـ 361</ref> محمدبن حسنعلى شوشترى، یكى از عالمان سده دوازدهم و نواده عبداللّه‌بن حسین تسترى، نیز رساله‌اى به نام آداب حرز الجواد براى شاه‌سلطان حسین صفوى نوشته است.<ref>آقابزرگ طهرانى، ج 1، ص 17</ref> | ||
==انتساب یا عدم انتساب حرزها به ائمه(ع)== | ==انتساب یا عدم انتساب حرزها به ائمه(ع)== | ||
داورى درباره حرزها و درستى و نادرستى انتساب آنها به معصومان علیهم‌السلام، به بررسى دقیق حدیث‌شناختى یك‌یك آنها از حیث اتصال و انقطاع اسانید و وثاقت و عدم وثاقت راویان نیاز دارد. از پاره‌اى از احادیث متضمن حرزها، از نظر سند، انتقاد شده است | داورى درباره حرزها و درستى و نادرستى انتساب آنها به معصومان علیهم‌السلام، به بررسى دقیق حدیث‌شناختى یك‌یك آنها از حیث اتصال و انقطاع اسانید و وثاقت و عدم وثاقت راویان نیاز دارد. از پاره‌اى از احادیث متضمن حرزها، از نظر سند، انتقاد شده است.<ref>براى نمونه رجوع کنید به مجلسى، 1363ش، ج 12، ص 436ـ443؛ همو، 1406ـ1407، ج 9، ص 117</ref> گفتنى است كه گاهى یك حرز و سبب ورود آن، به دو امام نسبت داده شده است. مثلاً، حرزى از امام موسی‌بن جعفر علیه‌السلام نقل شده و گفته شده است كه امام وقتى آن را خواند كه او را در گودالى پیش درندگان انداخته بودند،<ref>رجوع کنید به ابن‌طاووس، 1414، ص 291؛ مجلسى، 1403، ج 91، ص 327ـ331</ref> اما همان حرز و سبب ورود آن، به امام علی‌بن موسی‌الرضا علیه‌السلام هم نسبت داده شده است<ref>رجوع کنید به ابن‌طاووس، 1414، ص 298؛ مجلسى، 1403، ج 91، ص 349ـ354</ref> حرزهایى هم وجود دارد كه نه تنها فاقد اِسنادند، بلكه به هیچ‌یك از پیشوایان معصوم علیهم‌السلام منسوب نیستند. این قبیل حرزها صرفاً به خط یكى از عالمان دینی‌اند و در بخش ادعیه جوامع حدیثى چون بحارالانوار<ref>براى نمونه رجوع کنید به ج 91، ص 366ـ371</ref> و احیاناً در دیگر كتابهاى ادعیه به ثبت رسیده‌اند؛ بنابراین، اعتماد بر اغلب این حرزها از باب عمل به قاعده «تسامح در ادّله سنن» و عمل به مضمون «اخبارُ مَنْ بَلغَ» خواهد بود.<ref>رجوع کنید به مجلسى، 1363ش، ج 8، ص 112ـ 119</ref> | ||
==جواز و عدم جواز آویختن حرز== | ==جواز و عدم جواز آویختن حرز== | ||
درباره جواز و عدم جواز آویختن حرز، از روایات منقول از پیشوایان معصوم مستفاد می‌شود كه آویختن چیزهایى كه در آن قرآن یا ذكر خدا باشد و از آنها بوى شرك به مشام نرسد مباح | درباره جواز و عدم جواز آویختن حرز، از روایات منقول از پیشوایان معصوم مستفاد می‌شود كه آویختن چیزهایى كه در آن قرآن یا ذكر خدا باشد و از آنها بوى شرك به مشام نرسد مباح است؛<ref>حمیرى، ص110ـ111؛ مجلسى، 1403، ج92، ص4ـ6؛ قس جوهرى، ذیل «تمم»</ref> بنابراین، اینكه سنّت آویختن حرز از رسوم جاهلیت و درنتیجه حرام دانسته شده (رجوع کنید به مباركفورى، ج 9، ص 356)، قاعدتاً ناظر به رفتارهایى شبیه به آویختن تَمیمه و امثال آن است. | ||
==ادعیه حُجُب== | ==ادعیه حُجُب== | ||
به جز حرزها، آیات و ادعیه و اذكارى نیز در كتابهاى حدیث و ادعیه آمده است كه آنها را «حُجُب» (جمعِ حجاب) یا «ادعیه حُجُب» یا «اَحْجِبه» و «احتجابات» خوانده‌اند | به جز حرزها، آیات و ادعیه و اذكارى نیز در كتابهاى حدیث و ادعیه آمده است كه آنها را «حُجُب» (جمعِ حجاب) یا «ادعیه حُجُب» یا «اَحْجِبه» و «احتجابات» خوانده‌اند.<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابن‌طاووس، 1414، ص 354ـ362؛ مجلسى، 1403، ج 91، ص 372ـ406</ref> این عناوین از آیات 45 و 46 سوره اسراء و نیز از متون برخى از همین ادعیه گرفته شده‌اند. این حجابها دقیقاً كاركرد حرز را دارند و از این‌رو، به خواندن آنها، هنگامى كه بیم خطرى برود، سفارش شده است.<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابن‌طاووس، 1414، ص 261، 354ـ362؛ مجلسى، 1403، ج 91، ص372ـ 406</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||