مجمع البحرین و مطلع النیرین (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان           = مجمع البحرین

| عنوان اصلی     =  

| برگرداننده     =  

| تصویر           = مجمع البحرین.gif

| زیرنویس تصویر   = [[پرونده:مجمع البحرین.gif|بندانگشتی]]

| نویسنده         = [[فخرالدین طریحی]]

| تصویرگر         =  

| طراح جلد       =  

| زبان           =  

| مجموعه         = 6 جلد

| موضوع           = فرهنگ لغات

| سبک             = ادبی

| ناشر           = مرتضوی

| ناشر فارسی     =  

| محل انتشارات   = تهران

| تاریخ نشر       = 1375 ش

| تاریخ نشر فارسی =  

| محل ناشر فارسی =  

| نوع رسانه       =  

| صفحه           =  

| قطع             =

| شابک           =  

| پس از           =  

| پیش از         =  

'''مَجمع البحرین و مَطلع النیرین''' از مهمترین کتابهای [[فخرالدین طریحی]]، است. این کتاب نخستین اثر [[شیعه|شیعی]] است که به توضیح واژگان مشکل [[قرآن]] و [[حدیث]]، در کنارهم، پرداخته است.<ref>افندی، ج4، ص333؛ بحرانی، لؤلؤة البحرین،ص67؛ کشمیری، ص107</ref>

وی این کتاب را پس از تألیف دو کتاب دیگرش، [[غریب القرآن]] و [[غریب الحدیث]]، نگاشت.<ref>رجوع کنید به افندی، همانجا؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج20، ص22</ref>

طریحی تألیف این کتاب را در اوایل اقامتش در [[مشهد]]، در 16 [[رجب]] 1079ق به پایان رساند.<ref>افندی، ج4، ص333؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج20، ص22</ref>

این کتاب از همان آغاز نگارش مورد توجه و استفادۀ عالمان و [[فقیه|فقیهان]] [[شیعه]]<ref>برای نمونه، رجوع کنید به الحدائق الناضرة، ج6، ص66،ج7، ص65</ref>، بوده است.

ظاهراً طریحی در تألیف این کتاب، بیشترین تأثیر را از آثاری چون [[الصحاح جوهری]] (درگذشت 393ق)، [[معجم مقاییس اللغة]] و [[مجمل اللغة]] [[احمد بن فارس]] (درگذشت395ق)، [[النهایة فی غریب الحدیث]] [[ابن اثیر جزری]] (درگذشت 606ق)،و [[القاموس المحیط]] [[مجدالدین فیروزآبادی]] (درگذشت 817ق) گرفته است.<ref>آقابزرگ طهرانی، ج20، ص22</ref>

وی در روش بیان معانیِ واژگان مشکل احادیث، بیشتر به روش [[ابن اثیر]] متمایل است.<ref>رجوع کنید به امین، ج8، ص395؛ نجفی، ص727</ref> همچنین واژگان را، همچون کتاب الصحاح جوهری، به روش قَوافی مرتب کرده است.<ref>طریحی، 1408، ج1، ص20</ref>

طریحی در مورد معنای هر واژه، ابتدا شواهد [[قرآن|قرآنی]] را ذکر نموده و وجوه معنایی یک کلمه را در کاربردهای مختلف، تبیین كرده است. در برخی موارد نیز برای توضیح معنای واژگان در [[آیه|آیات]]، از احادیث تفسیری بهره گرفته است.<ref>برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص289-290، ج3، ص91، 152-153</ref>

وی گاه، به هنگام بررسی معنای واژگان آیات، به مناسبت، برخی قواعد [[نحو|نحوی]] را نیز بیان نموده است.<ref>برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص21، 28</ref>

طریحی پس از بیان وجوه معنای یک واژه در آیات، به بررسی معنای واژه در احادیث نیز پرداخته است.<ref>برای نمونه، رجوع کنید به طریحی، ج1، ص35-36</ref>

احادیث مورد استشهاد طریحی در این کتاب، بدون ذکر سند و به ندرت با ذکر نام منبع است.<ref>برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص171، 174،‌ 232،ج3، ص128</ref>

او تحت عناوینی چون ''قال بعض الشارحین''<ref>برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص59، 115، ج2، ص206، 365، ج3، ص56</ref> و ''قال بعض الأفاضل''<ref>برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص107، 319، ج2، ص148، 428</ref> به توضیح روایات پرداخته است.

او در مواردی که هیچ شاهد قرآنی برای واژگان نیافته، به ذکر شواهدی از احادیث بسنده کرده است.<ref>برای مثال، رجوع کنید به ج1، ص24، 25، 153، 287، ج3، ص4، 259</ref> حتی در مواردی<ref>برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص388،464-465، ج2، ص60، 202</ref> هیچ شاهدی از [[قرآن]] و [[حدیث]] نيافته و صرفاً به بیان معنای واژه اکتفا كرده است.

در مواردی نیز<ref>برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص146، 234-235، ج3، ص333، ج4، ص47-48</ref> به دفاع از دیدگاههای شیعۀ [[امامیه|امامی]] پرداخته و برای ترجیح برخی آرای لغوی، از احادیث [[امامان شیعه|ائمه علیهم السلام]] بهره برده است. گفتنی است که وی در برخی موارد<ref>برای نمونه، رجوع کنید به ج3، ص316، 436، ج4، ص171</ref> به شرح حال برخی عالمان نیز اشاره کرده است.

طریحی علاوه بر منابع لغوی، از منابع حدیثی و [[علم رجال|رجالی]] و اخلاقی نیز بهره برده است. مهمترین منابعی که در متن بدانها اشاره کرده است عبارت اند از: [[الکافی]]<ref>برای نمونه، رجوع کنید به همان، ج1، ص115، 194، ج2، ص128</ref>، كتاب [[من لا یحضره الفقیه]]<ref>برای نمونه، رجوع کنید به همان، ج2، ص128، ج3، ص445</ref>، [[تهذیب الأحکام]]<ref>برای نمونه، رجوع کنید به همان، ج1، ص263، 321</ref>، [[تفسیر علی بن ابراهیم قمی]]<ref>برای نمونه، رجوع کنید به همان، ج1، ص34، 71، 127، ج2، ص83</ref>، [[مجمع البیان]] [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]]<ref>برای نمونه، رجوع کنید به همان، ج2، ص88، 236، ج4، ص442</ref>، [[الکشّاف]] [[زمخشری]]<ref>برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص315، 440، 569</ref>، [[اخلاق ناصری]] [[خواجه نصیرالدین طوسی]].<ref>رجوع کنید به ج3، ص108</ref>

در میان منابع لغوی، [[طریحی]] بیشترین استفاده را از [[الصحاح]] [[محمد بن اسماعیل جوهری]] کرده است.<ref>برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص69، 80، 210، 233</ref> دیگر منابع لغوی وی عبارت بوده‌انداز: [[معجم مقاییس اللغة|مُعجم مَقاییس اللغة]] [[احمد بن فارس]]<ref>برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص312، ج2، ص204، 232، ج3، ص190</ref>، [[مجمل اللغة|مُجمل اللغة]] [[احمد بن فارس]]<ref>برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص80، ج2، ص172، 352</ref>، [[النهایة فی غریب الحدیث]] [[ابن اثیر جزری]]<ref>متوفی 606؛ برای نمونه،رجوع کنید به ج1، ص63، 80، 108، 182، ج2، ص67، 73 و جاهای دیگر</ref>، [[المصباح المنیر|المصباح المُنیر]] [[احمد بن محمد فیومی]]<ref>متوفی 770؛ برای نمونه،رجوع کنید به ج1، ص581، ج2، ص 168، ج4، ص12</ref>، و [[القاموس المحیط]] [[مجدالدین فیروزآبادی]].<ref>متوفی 817؛ برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص80، 103، 582، ج3، ص168</ref>

گفته شده است که اثر طریحی در بیان معنای واژگان مشکل احادیث، جامع نیست.<ref>رجوع کنید به بحرانی، لؤلؤة البحرین، ص67؛ کشمیری، ص107</ref>

طریحی خود و پسرش، [[صفی الدین طریحی|شیخ صفی الدین طریحی]] (درگذشت بعد از 1100ق)، حاشیه‌های فراوانی بر این کتاب نوشته‌اند.<ref>افندی، ج4، ص335؛آقابزرگ طهرانی، ج20، ص22؛ نجفی، ص727</ref> افزون بر این، شیخ صفی‌الدین طریحی مُستدرکی بر این کتاب نگاشته است.<ref>رجوع کنید به آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج21، ص5</ref>

تعلیقه‌های شیخ صفی‌الدین، [[محمد بن علی بهاءالدین طریحی]] و [[سید شبر نجفی]] بر نسخۀ خطی موجود در '''کتابخانۀ علی کاشف الغطاء''' موجود است.<ref>رجوع کنید به آقا بزرگ طهرانی، ج20، ص22-23</ref>

{{پانویس|2}}

<references />

*[[آقا بزرگ طهرانی]]، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، بی تا؛

*آقا بزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه، بیروت 1411؛

*اعجاز حسین، کشف الحجب و الأستار، قم 1409؛

*[[عبدالله افندی اصفهانی]]، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم 1403؛

*[[سید محسن امین]]، اعیان الشیعة، بیروت1410؛

*[[سید هاشم بحرانی]]، مدینة معاجز الأئمة الاثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر، قم 1413؛

*[[یوسف بن احمد بحرانی]]، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، بی‌تا؛

*یوسف بن احمد بحرانی، لؤلؤة البحرین، قم، بی تا؛

*‌اسماعیل پاشا بغدادی، هدیة العارفین، اختصارات؛

*‌جعفر آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، بیروت 1460؛‌

*[[محمد بن حسن حر عاملی]]، امل الآمل، قم 1363ش؛‌

*عبدالله بن صالح سماهیجی بحرانی، الإجازة الکبیرة، چاپ مهدی عوازم قطیفی، قم 1419؛‌

*[[فخرالدین طریحی]]، المنتخب فی جمع المراثی و الخطب، بیروت 1412؛

*فخرالدین طریحی، تفسیر غریب القرآن، چاپ محمد کاظم طریحی، قم، بی‌تا؛

*فخرالدین طریحی، جامع المقال فیما یتعلق باحوال الحدیث و الرجال، تهران، بی تا؛

*فخرالدین طریحی، مجمع البحرین و مطلع النیرین، تهران 1408؛

*محمدعلی کشمیری، نجوم السماء فی تراجم العلماء، قم، بی تا؛

*محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، تهران 1369ش؛

*عبدالله موسوی جزائری تستری، الإجازة‌الکبیرة، چاپ محمد سمامی حائری، قم 1409؛

*محمد باقر موسوی خوانساری، روضات الجنات، قم 1392؛

*خبیر نجفی، الشیخ فخر الدین الطریحی، لغة العرب، السنة 6، الجزء 10 (المسلسل 66)؛

*احمد نراقی، عوائد الأیام، قم 1417؛

*حسین نوری طبرسی، خاتمة مستدرک الوسائل، قم 1415.