پرش به محتوا

حبیب نجار: تفاوت میان نسخه‌ها

۷۱۳ بایت اضافه‌شده ،  ‏۱۷ آوریل ۲۰۲۱
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Mashg
imported>Mashg
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۵۹: خط ۵۹:


==نسب و شغل حبیب نجار==
==نسب و شغل حبیب نجار==
نسب حبیب را، حبیب‌بن اَبریا، حبیب‌بن مری و حبیب‌بن اسرائیل ضبط کرده‌اند.<ref>رک: ابن سلیمان٬ مقاتل‌بن سلیمان، ۱۹۷۹م٬ ج ۳، ص۵۷۷؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۲۲ق٬ ج۱۹، ص۴۱۹؛ ثعلبی، قصص‌الأنبیاء، المکتبة الثقافیة، ص۳۶۵</ref>{{سخ}}
نسب حبیب را، حبیب‌بن اَبریا، حبیب‌بن مری و حبیب‌بن اسرائیل ضبط کرده‌اند.<ref>رک: ابن سلیمان٬ مقاتل‌بن سلیمان، ۱۹۷۹م٬ ج ۳، ص۵۷۷؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۲۲ق٬ ج۱۹، ص۴۱۹؛ ثعلبی، قصص‌الأنبیاء، المکتبة الثقافیة، ص۳۶۵</ref>{{سخ}} گویا پسر عموی فرعون زمان خود بوده است.<ref>سبزوارى نجفى٬ ارشاد الاذهان الى تفسير القرآن‏٬ ۱۴۱۹ق٬ ص۳۹۳.</ref>


در بیشتر منابع او را نجّار گفته‌اند و چون پیش از [[ایمان]] آوردن بت‌تراش بوده است٬<ref>رک: مقدسی،البدء و التاریخ، ۱۹۶۲م٬ ج ۳، ص۱۳۰؛ زمخشری٬ الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل٬ ۱۴۰۷ق٬ ج۴، ص۱۰</ref> با این لقب خوانده‌ شده‌است. برخی نیز گفته‌اند کار او ریسمان‌بافی یا کفاشی بوده است.<ref>رک: طبری، جامع البیان، ۱۴۲۲ق٬ ج۱۹، ص۴۱۹؛ ماوردى، النکت و العیون٬ ۱۴۱۲ق٬ ج۵، ص۱۳؛ سیوطی، الدر المنثور٬ ج ۵، ص۲۶۱</ref>  
در بیشتر منابع او را نجّار گفته‌اند و چون پیش از [[ایمان]] آوردن بت‌تراش بوده است٬<ref>رک: مقدسی،البدء و التاریخ، مكتبة الثقافة الدينية، ج ۳، ص۱۳۰؛ زمخشری٬ الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل٬ ۱۴۰۷ق٬ ج۴، ص۱۰</ref> با این لقب خوانده‌ شده‌است. برخی نیز گفته‌اند کار او ریسمان‌بافی یا کفاشی بوده است.<ref>رک: طبری، جامع البیان، ۱۴۲۲ق٬ ج۱۹، ص۴۱۹؛ ماوردى، النکت و العیون٬ ۱۴۱۲ق٬ ج۵، ص۱۳؛ سیوطی، الدر المنثور٬ ج ۵، ص۲۶۱</ref>  


درباره زندگی زاهدانه و رفتارهای عابدانه وی مطالب اندکی در منابع آمده است.<ref>برای نمونه رک: ثعلبی، قصص الأنبیاء٬ همانجا</ref>
درباره زندگی زاهدانه و رفتارهای عابدانه وی مطالب اندکی در منابع آمده است.<ref>برای نمونه رک: ثعلبی، قصص الأنبیاء٬ المکتبة الثقافیة، همانجا</ref>


==در منابع اسلامی==
==در منابع اسلامی==
خط ۷۱: خط ۷۱:
در تفاسیر و تواریخ اسلامی این داستان با تفصیل بیشتر و گاه با اختلافاتی نقل شده است. بر این اساس، [[حضرت عیسی|عیسی علیه‌السلام]] دو تن از [[حواریون]] خود را به [[انطاکیه]] که در [[قرآن]] «'''القَرْیة'''» خوانده شده است می‌فرستد. فرستادگان عیسی در حوالی شهر با چوپان پیری روبه‌رو می‌شوند و او را به پرستش [[خدا]] و دین '''عیسی علیه‌السلام''' دعوت می‌کنند. چوپان از آنان درخواست [[معجزه]] می‌کند و ایشان پسر بیمار او را شفا می‌دهند و پیرمرد که همان حبیب نجّار است٬ به گفته‌های آنان ایمان می‌آورد. دلایل دیگری نیز برای ایمان آوردن حبیب نقل شده است، از جمله اینکه رسولان، پسر او را که هفت روز از مرگش می‌گذشت زنده کردند و دیگر اینکه خودِ حبیب را که به جذام و فلج مبتلا بود آنان او را شفا دادند.<ref>طبرسی٬ مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش٬ ج۸، ص۶۵۵</ref>  
در تفاسیر و تواریخ اسلامی این داستان با تفصیل بیشتر و گاه با اختلافاتی نقل شده است. بر این اساس، [[حضرت عیسی|عیسی علیه‌السلام]] دو تن از [[حواریون]] خود را به [[انطاکیه]] که در [[قرآن]] «'''القَرْیة'''» خوانده شده است می‌فرستد. فرستادگان عیسی در حوالی شهر با چوپان پیری روبه‌رو می‌شوند و او را به پرستش [[خدا]] و دین '''عیسی علیه‌السلام''' دعوت می‌کنند. چوپان از آنان درخواست [[معجزه]] می‌کند و ایشان پسر بیمار او را شفا می‌دهند و پیرمرد که همان حبیب نجّار است٬ به گفته‌های آنان ایمان می‌آورد. دلایل دیگری نیز برای ایمان آوردن حبیب نقل شده است، از جمله اینکه رسولان، پسر او را که هفت روز از مرگش می‌گذشت زنده کردند و دیگر اینکه خودِ حبیب را که به جذام و فلج مبتلا بود آنان او را شفا دادند.<ref>طبرسی٬ مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش٬ ج۸، ص۶۵۵</ref>  


فرستادگان پس از ورود به انطاکیه، به دستور پادشاه زندانی می‌شوند. حضرت عیسی '''شمعون'''٬ بزرگ حواریون را به یاریشان می‌فرستد و آنان در حضور پادشاه معجزاتی از خود نشان می‌دهند، اما پادشاه و اطرافیان او بنابه قولی تصمیم به قتل رسولان می‌گیرند.<ref>رک: مقاتل‌بن سلیمان، ج ۳، ص۵۷۵ ۵۷۷؛ طبری، تاریخ، ج ۲، ص۱۸۲۱؛ مسعودی، ج ۱، ص۷۴؛ ثعلبی، الکشف و البیان، ج ۸، ص۱۲۴-۱۲۵</ref>
فرستادگان پس از ورود به انطاکیه، به دستور پادشاه زندانی می‌شوند. حضرت عیسی '''شمعون'''٬ بزرگ حواریون را به یاریشان می‌فرستد و آنان در حضور پادشاه معجزاتی از خود نشان می‌دهند، اما پادشاه و اطرافیان او بنابه قولی تصمیم به قتل رسولان می‌گیرند.<ref>رک: مقاتل‌بن سلیمان، ج ۳، ص۵۷۵ ۵۷۷؛ ثعلبی، الکشف و البیان، ج ۸، ص۱۲۴-۱۲۵</ref>


حبیب نجّار هنگامی‌که از این خبر آگاه می‌شود، شتابان خود را به منکران می‌رساند و آنان را به پذیرش یگانه‌پرستی و [[معاد]] دعوت می‌کند، وی سه دلیل برای ضرورت تبعیت از پیامبران بیان می‌کند:
حبیب نجّار هنگامی‌که از این خبر آگاه می‌شود، شتابان خود را به منکران می‌رساند و آنان را به پذیرش یگانه‌پرستی و [[معاد]] دعوت می‌کند، وی سه دلیل برای ضرورت تبعیت از پیامبران بیان می‌کند:
خط ۸۷: خط ۸۷:
به نوشته برخی منابع، وی پیش از ایمان به رسولان، [[شرک|مشرک]] بوده است و حتی گفته‌اند هفتاد سال بت می‌پرستیده است،<ref>رک: ابن سلیمان٬ تفسیر مقاتل‌بن سلیمان، ج ۳، ص۵۷۶؛ قرطبى، الجامع لاحکام القرآن٬ دارالفکر، ج ۱۵، ص۱۸</ref> ولی عده‌ای وی را در زمره کسانی چون [[ورقه بن نوفل|ورقةبن نوفل]]، [[بحیرا]] و [[قیس‌ بن ساعده]] شمرده‌اند که پیش از [[بعثت]] [[پیامبر اکرم|پیامبر اکرم(ص)]] به او ایمان داشته‌اند،<ref>رک: بغوی، ج ۱، ص۷۹؛ فخر رازی، ج ۳، ص۱۰۴</ref> چنان‌که تصریح شده حبیب نجار ششصد سال پیش از ظهور [[اسلام]]، به حضرت محمد(ص) [[مؤمن|ایمان آورده]] بوده است.<ref>قرطبى، الجامع لاحکام القرآن٬ دارالفکر، همانجا</ref>  
به نوشته برخی منابع، وی پیش از ایمان به رسولان، [[شرک|مشرک]] بوده است و حتی گفته‌اند هفتاد سال بت می‌پرستیده است،<ref>رک: ابن سلیمان٬ تفسیر مقاتل‌بن سلیمان، ج ۳، ص۵۷۶؛ قرطبى، الجامع لاحکام القرآن٬ دارالفکر، ج ۱۵، ص۱۸</ref> ولی عده‌ای وی را در زمره کسانی چون [[ورقه بن نوفل|ورقةبن نوفل]]، [[بحیرا]] و [[قیس‌ بن ساعده]] شمرده‌اند که پیش از [[بعثت]] [[پیامبر اکرم|پیامبر اکرم(ص)]] به او ایمان داشته‌اند،<ref>رک: بغوی، ج ۱، ص۷۹؛ فخر رازی، ج ۳، ص۱۰۴</ref> چنان‌که تصریح شده حبیب نجار ششصد سال پیش از ظهور [[اسلام]]، به حضرت محمد(ص) [[مؤمن|ایمان آورده]] بوده است.<ref>قرطبى، الجامع لاحکام القرآن٬ دارالفکر، همانجا</ref>  


براساس حدیثی نبوی، حبیب نجّار که از او با لقب مؤمن آل‌یس یاد شده است به همراه حزقیل (ملقب به [[مؤمن آل فرعون]]) و [[حضرت علی|حضرت علی(ع)]] کسانی‌اند که حتی لحظه‌ای به خدا [[کفر|کافر]] نشدند.<ref>رک: ثعلبی، قصص‌الأنبیاء، ص۳۶۶؛ طبرسی، ج ۸، ص۶۵۹</ref> در احادیث دیگری از پیامبر اکرم، حبیب نجّار از صدیقان، مقربان الهی و اهل [[بهشت]] و یکی از مصادیق «ثُلَّةٌ من الاَوَّلین»{{یادداشت| منظور آیه شریفه ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ([[سوره واقعه]] آیه ۱۳) است که مقربان الهی معرفی شده اند}} معرفی شده است.<ref>رک: ابن سلیمان، تفسیر مقاتل٬ ج ۳، ص۵۷۸؛ کوفی، تفسیر فرات الکوفی٬ ص۳۵۴، ۴۶۵؛ صدوق، الامالی٬ ص۳۸۵.</ref>
براساس حدیثی نبوی، حبیب نجّار که از او با لقب مؤمن آل‌یس یاد شده است٬ حزقیل (ملقب به [[مؤمن آل فرعون]]) و [[حضرت علی|حضرت علی(ع)]] صدیقان هستند و علی افضل آنهاست. <ref>فيض كاشانى٬ الأصفى فى تفسيرالقرآن٬ ۱۴۱۸ق٬ ج۲ ٬ ص۱۰۳۴.</ref> نیز آن حضرت فرموده است آن سه تن حتی لحظه‌ای به خدا [[کفر|کافر]] نشدند.<ref>رک: ثعلبی، قصص‌الأنبیاء، المکتبة الثقافیة، ص۳۶۶؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن٬ ۱۳۷۲ش٬ ج ۸، ص۶۵۹</ref>
 
از پیامبر اکرم نقل شده است حبیب نجّار از صدیقان، مقربان الهی و اهل [[بهشت]] و یکی از مصادیق «ثُلَّةٌ من الاَوَّلین»{{یادداشت| منظور آیه شریفه ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ([[سوره واقعه]] آیه ۱۳) است که مقربان الهی معرفی شده اند}} معرفی شده است.<ref>رک: ابن سلیمان، تفسیر مقاتل٬ ج ۳، ص۵۷۸؛ کوفی، تفسیر فرات الکوفی٬ ص۳۵۴، ۴۶۵؛ صدوق، الامالی٬ ص۳۸۵.</ref>


==محل دفن==
==محل دفن==
در منبعی متقدم، محل دفن حبیب نجّار بازار [[انطاکیه]] ذکر شده است،<ref>رک: مقدسی، ج ۳، ص۱۳۰۱۳۱؛ نیز رک: هروی، ص۱۷؛ یاقوت حموی، ج ۱، ص۳۸۷</ref> اما به گزارش منابع جدید، مقبره وی در مشرق انطاکیه، در دامنه کوه سلبیوس، که جبل حبیب نجّار نامیده می‌شود، قرار دارد.<ref>رک: د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه؛ بوسه، ص۱۵۷</ref> در خیابان اصلی انطاکیه نیز مسجدی به نام حبیب نجّار هست که ابتدا کلیسای جامع انطاکیه بوده و در دوره اسلامی، [[مسجد]] شده است.<ref>بوسه، ص۱۵۶</ref> در منبعی قدیمی نیز از وجود این مسجد خبر داده شده است.<ref>رک: ابن‌عبدربّه، ج ۶، ص۲۶۸</ref> همچنین در یکی از تراجم نسبتآ متأخر، از قریه‌ای به نام سیدی حبیب نجّار سخن گفته شده است.<ref>رک: محبی، ج ۲، ص۱۴۰</ref> در انطاکیه امروزی قریه‌ای به این نام وجود ندارد، اما ناحیه هم‌جوار مسجد حبیب نجّار، داربوس نام دارد که شاید همان قریه باشد.<ref>بوسه، ص۱۵۷</ref>
در منبعی متقدم، محل دفن حبیب نجّار بازار [[انطاکیه]] ذکر شده است،<ref>رک: مقدسی، البدء و التاریخ، مكتبة الثقافة الدينية، ج ۳، ص۱۳۰-۱۳۱؛ نیز رک: هروی، ص۱۷؛ یاقوت حموی، ج ۱، ص۳۸۷</ref> اما به گزارش منابع جدید، مقبره وی در مشرق انطاکیه، در دامنه کوه سلبیوس، که جبل حبیب نجّار نامیده می‌شود، قرار دارد.<ref>رک: د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه؛ بوسه، ص۱۵۷</ref> در خیابان اصلی انطاکیه نیز مسجدی به نام حبیب نجّار هست که ابتدا کلیسای جامع انطاکیه بوده و در دوره اسلامی، [[مسجد]] شده است.<ref>بوسه، ص۱۵۶</ref> در منبعی قدیمی نیز از وجود این مسجد خبر داده شده است.<ref>رک: ابن‌عبدربّه، ج ۶، ص۲۶۸</ref> همچنین در یکی از تراجم نسبتآ متأخر، از قریه‌ای به نام سیدی حبیب نجّار سخن گفته شده است.<ref>رک: محبی، ج ۲، ص۱۴۰</ref> در انطاکیه امروزی قریه‌ای به این نام وجود ندارد، اما ناحیه هم‌جوار مسجد حبیب نجّار، داربوس نام دارد که شاید همان قریه باشد.<ref>بوسه، ص۱۵۷</ref>


==در منابع مسیحی==
==در منابع مسیحی==
برای یافتن پیشینه تاریخی ماجرای حبیب نجّار در منابع مسیحی، به‌ویژه در [[عهد جدید]]، تلاش‌هایی شده است. گاهی حبیب نجّارِ منابع اسلامی را با یکی از پیامبران عهد جدید به نام آغابوس<ref>درباره او رک: کتاب اعمال رسولان، ۱۰:۲۱۱۱</ref> یکی دانسته‌اند.<ref>برای نمونه رک: بلاغی، ج ۶، ص۱۲؛ برای رد این نظر رک: د. اسلام، همانجا</ref> همچنین در برخی منابع، به قرابت معنایی نام تئوفیلس (به معنای دوستدار خدا)، که در عهد جدید آمده،<ref>رک: انجیل لوقا، ۳:۱</ref> با نام حبیب نجّار توجه شده است<ref>رک: کاشانی، ج ۷، ص۴۷۷، پانویس؛ بوسه، ص۱۵۹</ref> اما براساس توضیحات مفسران مسیحی عهد جدید، تطبیق این دو فرد صحیح به نظر نمی‌رسد.<ref>رک: بروس، ص۱۲۱۳؛ دانشنامه معیار کتاب مقدّس، ذیل "Theophilus"؛ بوسه، ص۱۵۸۱۵۹</ref> علاوه بر این، گفته شده که حبیب نام چند تن از شهدای مسیحی بوده است.<ref>بوسه، ص۱۷۰</ref>
برای یافتن پیشینه تاریخی ماجرای حبیب نجّار در منابع مسیحی، به‌ویژه در [[عهد جدید]]، تلاش‌هایی شده است. گاهی حبیب نجّارِ منابع اسلامی را با یکی از پیامبران عهد جدید به نام آغابوس<ref>درباره او رک: کتاب اعمال رسولان، ۱۰:۲۱۱۱</ref> یکی دانسته‌اند.<ref>برای نمونه رک: بلاغی، حجة التفاسیر و بلاغ الاکسیر٬ ۱۳۴۵ش ٬ ج ۶، ص۱۲؛ برای رد این نظر رک: د. اسلام، همانجا</ref> همچنین در برخی منابع، به قرابت معنایی نام تئوفیلس (به معنای دوستدار خدا)، که در عهد جدید آمده،<ref>رک: انجیل لوقا، ۳:۱</ref> با نام حبیب نجّار توجه شده است<ref>رک: کاشانی، ج ۷، ص۴۷۷، پانویس؛ بوسه، ص۱۵۹</ref> اما براساس توضیحات مفسران مسیحی عهد جدید، تطبیق این دو فرد صحیح به نظر نمی‌رسد.<ref>رک: بروس، ص۱۲۱۳؛ دانشنامه معیار کتاب مقدّس، ذیل "Theophilus"؛ بوسه، ص۱۵۸۱۵۹</ref> علاوه بر این، گفته شده که حبیب نام چند تن از شهدای مسیحی بوده است.<ref>بوسه، ص۱۷۰</ref>
==نگارخانه==
==نگارخانه==
<gallery>
<gallery>
خط ۱۱۴: خط ۱۱۶:
* بلاغى، عبدالحجه٬ حجة التفاسیر و بلاغ الاکسیر(من لایحضُرُه المفسر و التفسیر)، قم٬ ۱۳۴۵ش.
* بلاغى، عبدالحجه٬ حجة التفاسیر و بلاغ الاکسیر(من لایحضُرُه المفسر و التفسیر)، قم٬ ۱۳۴۵ش.
* ثعلبى، احمدبن محمد٬ قصص الأنبیاء المسمى عرائس المجالس، بیروت٬ المکتبة الثقافیة، بی‌تا.
* ثعلبى، احمدبن محمد٬ قصص الأنبیاء المسمى عرائس المجالس، بیروت٬ المکتبة الثقافیة، بی‌تا.
* همو، الکشف و البیان، المعروف تفسیر الثعلبى، بیروت٬ چاپ على عاشور، ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
* ثعلبى، احمدبن محمد٬ الکشف و البیان، المعروف تفسیر الثعلبى، بیروت٬ چاپ على عاشور، ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
* زمخشرى٬ محمود٬ الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل‏٬ بيروت‏٬ دار الكتاب العربي‏٬ چ۳ ٬ ۱۴۰۷ق.
* زمخشرى٬ محمود٬ الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل‏٬ بيروت‏٬ دار الكتاب العربي‏٬ چ۳ ٬ ۱۴۰۷ق.
*سیوطى، عبدالرحمان‌بن ابی‌بکر٬ الدر المنثور فى التفسیر بالمأثور، بیروت٬ چاپ نجدت نجیب، ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
* سیوطى، عبدالرحمان‌بن ابی‌بکر٬ الدر المنثور فى التفسیر بالمأثور، بیروت٬ چاپ نجدت نجیب، ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
* سبزوارى نجفى٬ محمد بن حبيب الله‏٬ ارشاد الاذهان الى تفسير القرآن‏٬ بيروت‏٬ دار التعارف للمطبوعات‏٬ چ۱ ٬ ۱۴۱۹ق.
* فيض كاشانى٬ ملا محسن‏٬ الأصفى فى تفسيرالقرآن٬ تحقيق: محمدحسين درايتى و محمدرضا نعمتى٬ قم‏٬ مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامی٬ چ۱ ٬ ۱۴۱۸ق.
* طبرسى٬  فضل بن حسن٬ ‏مجمع البيان فى تفسير القرآن‏٬ با مقدمه محمد جواد بلاغى‏٬ تهران‏٬ انتشارات ناصر خسرو٬ چ۳ ٬ ۱۳۷۲ش.
* طبرسى٬  فضل بن حسن٬ ‏مجمع البيان فى تفسير القرآن‏٬ با مقدمه محمد جواد بلاغى‏٬ تهران‏٬ انتشارات ناصر خسرو٬ چ۳ ٬ ۱۳۷۲ش.
* طبرى، محمد بن جریر٬ تاریخ الامم و الملوک٬ بیروت٬
* طبری٬ محمد بن جرير٬ جامع البيان عن تأويل آي القرآن٬ تحقيق: الدكتور عبد الله بن عبد المحسن التركي٬ بیروت٬ دار هجر للطباعة والنشر والتوزيع والإعلان٬ ط۱، ۱۴۲۲ق.
* همو، جامع.
* فخر رازى، محمدبن عمر٬ التفسیر الکبیر، قاهره٬ بی‌تا، چاپ افست تهران، بی‌تا.
* فخر رازى، محمدبن عمر٬ التفسیر الکبیر، قاهره٬ بی‌تا، چاپ افست تهران، بی‌تا.
* قرطبى، محمد بن احمد٬ الجامع لاحکام القرآن، بیروت٬ دارالفکر، بی‌تا.
* قرطبى، محمد بن احمد٬ الجامع لاحکام القرآن، بیروت٬ دارالفکر، بی‌تا.
خط ۱۲۶: خط ۱۲۹:
* ماوردى، علی‌بن محمد٬ النکت و العیون: تفسیر الماوردى، بیروت٬ چاپ عبدالمقصودبن عبدالرحیم، ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
* ماوردى، علی‌بن محمد٬ النکت و العیون: تفسیر الماوردى، بیروت٬ چاپ عبدالمقصودبن عبدالرحیم، ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
* محبى٬ محمدامین‌بن فضل‌اللّه ، خلاصة الاثر فى اعیان القرن الحادى عشر، بیروت: دارصادر، بی‌تا.
* محبى٬ محمدامین‌بن فضل‌اللّه ، خلاصة الاثر فى اعیان القرن الحادى عشر، بیروت: دارصادر، بی‌تا.
* مسعودى، مروج الذهب٬ بیروت٬
* ابن سلیمان، مقاتل‌٬ تفسیر مقاتل‌بن سلیمان، چاپ عبداللّه محمود شحاته،] قاهره [۱۹۷۹ـ ۱۹۸۹.  
* ابن سلیمان، مقاتل‌٬ تفسیر مقاتل‌بن سلیمان، چاپ عبداللّه محمود شحاته،] قاهره [۱۹۷۹ـ ۱۹۸۹.  
* مقدسى، مطهربن طاهر٬ کتاب البدء و التاریخ، چاپ کلمان هوار، پاریس ۱۸۹۹ـ۱۹۱۹، چاپ افست تهران ۱۹۶۲.
* مقدسى، مطهر بن طاهر٬ البدء و التاریخ، بور سعيد، مكتبة الثقافة الدينية، بى‌تا.  
* هروى، علی‌بن ابی‌بکر٬ الاشارات الى معرفة الزیارات، قاهره٬ چاپ على عمر،  ۱۴۲۳/۲۰۰۲.
* هروى، علی‌بن ابی‌بکر٬ الاشارات الى معرفة الزیارات، قاهره٬ چاپ على عمر،  ۱۴۲۳/۲۰۰۲.
* یاقوت حموى.
* یاقوت حموى.
خط ۱۴۴: خط ۱۴۶:
[[en:Habib al-Najjar]]
[[en:Habib al-Najjar]]


[[Category:افراد در قرآن]]
[[Category:مقاله‌های بدون اولویت]]
[[Category:افراد در قرآن]]
[[Category:مقاله‌های بدون اولویت]]
[[Category:افراد در قرآن]]
[[Category:مقاله‌های بدون اولویت]]
[[Category:افراد در قرآن]]
[[Category:مقاله‌های بدون اولویت]]
[[Category:افراد در قرآن]]
[[Category:مقاله‌های بدون اولویت]]
[[Category:افراد در قرآن]]
[[Category:افراد در قرآن]]
[[Category:مقاله‌های بدون اولویت]]
[[Category:مقاله‌های بدون اولویت]]
کاربر ناشناس