Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۶٬۲۱۵
ویرایش
نامه دانشوران (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (تمیزکاری) |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''نامۀ دانشوران ناصری'''، [[دایرة المعارف|دایرة‌المعارفی]] الفبایی، | '''نامۀ دانشوران ناصری'''، [[دایرة المعارف|دایرة‌المعارفی]] الفبایی، تألیف‌شده در [[قاجاریه|عصر قاجار]]، در شرح احوال و بیان آثار مشاهیر علم و ادب در [[جهان اسلام]]. بانی این دانشنامه علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه، پنجاه و چهارمین پسر [[فتحعلی شاه قاجار]] بود و پس از مرگ وی نظارت بر تألیف و نشر آن برعهدۀ محمدحسن خان اعتضادالسلطنه قرار گرفت. | ||
==نامگذاری== | ==نامگذاری== | ||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
==مؤلفین== | ==مؤلفین== | ||
بانی تألیف و انتشار نامۀ دانشوران ناصری، [[علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه]]، پنجاه و چهارمین پسر [[فتحعلی شاه قاجار]] و اولین | بانی تألیف و انتشار نامۀ دانشوران ناصری، [[علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه]]، پنجاه و چهارمین پسر [[فتحعلی شاه قاجار]] و اولین وزیر علوم (وزارت: ۱۲۷۶-۱۲۹۸) در این عصر بود که [[ناصر الدین شاه]] او را به این کار مأمور کرد.<ref>رجوع کنید به نامۀ دانشوران، ج۱، ص«د»</ref> | ||
اعتضادالسلطنه برای این کار و انتخاب نویسنده، دستور داد فرمان شاه را به حاکمان ولایات ابلاغ کنند تا اطلاعات راجع به علمای هر منطقه به‌طور مستند گردآوری شود. همچنین جمعی از فضلا و نویسندگان برجسته را، که برای تدوین این اثر مایل به همکاری بودند، فراخواند و پس از مصاحبه و امتحان، ۴نفر را که واجد شرایط بودند انتخاب کرد و تألیف این کتاب را برعهدۀ آنان گذاشت.<ref>رجوع کنید به نامۀ دانشوران ناصری، ج۱، صهـ - و</ref> نویسندگان منتخب عبارت بودند از [[محمدمهدی عبد رب آبادی|شمس العلما شیخ محمدمهدی عبد رب‌آبادی]](درگذشت۱۳۳۱ش)، [[میرزا ابوالفضل ساوجی]](درگذشت۱۳۱۲ش)، [[ملا عبدالوهاب قزوینی]] معروف به ملاآقا(درگذشت ۱۳۰۶ش) و | اعتضادالسلطنه برای این کار و انتخاب نویسنده، دستور داد فرمان شاه را به حاکمان ولایات ابلاغ کنند تا اطلاعات راجع به علمای هر منطقه به‌طور مستند گردآوری شود. همچنین جمعی از فضلا و نویسندگان برجسته را، که برای تدوین این اثر مایل به همکاری بودند، فراخواند و پس از مصاحبه و امتحان، ۴نفر را که واجد شرایط بودند انتخاب کرد و تألیف این کتاب را برعهدۀ آنان گذاشت.<ref>رجوع کنید به نامۀ دانشوران ناصری، ج۱، صهـ - و</ref> نویسندگان منتخب عبارت بودند از [[محمدمهدی عبد رب آبادی|شمس العلما شیخ محمدمهدی عبد رب‌آبادی]](درگذشت۱۳۳۱ش)، [[میرزا ابوالفضل ساوجی]](درگذشت۱۳۱۲ش)، [[ملا عبدالوهاب قزوینی]] معروف به ملاآقا(درگذشت ۱۳۰۶ش) و میرزا حسن طالقانی.<ref>نامۀ دانشوران ناصری، ج۱، ص«و»؛ قزوینی، ص۵۷-۵۸</ref> | ||
بار اصلی تألیف برعهدۀ عبد رب‌آبادی بود، به این ترتیب که مطالبی را که دیگر مؤلفان گردآوری کرده بودند، ترکیب و تألیف می‌کرد و به نگارش درمی‌آورد. اما با مرگ یا خروج برخی از اعضای انجمن نویسندگان و تنها ماندن عبد رب‌آبادی، بعدها ۳نفر دیگر به این جمع پیوستند،<ref>برای تفصیل رجوع کنید به اعتمادالسلطنه، ۱۳۵۶ش، ج۱، ص۴۱۰؛ همو، ۱۳۶۷ش، ج۱، ص۵۵۵؛ ج۲، ص۱۲۹۳؛ ج۳، ص۲۱۳۹</ref> از جمله شخصی به نام [[غیاث الدین کاشانی]] که از جلد سوم تا هفتم در تألیف کتاب دست داشت.<ref>رجوع کنید به نامۀ دانشوران ناصری، مقدمۀ صدر، صپانزده</ref> | بار اصلی تألیف برعهدۀ عبد رب‌آبادی بود، به این ترتیب که مطالبی را که دیگر مؤلفان گردآوری کرده بودند، ترکیب و تألیف می‌کرد و به نگارش درمی‌آورد. اما با مرگ یا خروج برخی از اعضای انجمن نویسندگان و تنها ماندن عبد رب‌آبادی، بعدها ۳نفر دیگر به این جمع پیوستند،<ref>برای تفصیل رجوع کنید به اعتمادالسلطنه، ۱۳۵۶ش، ج۱، ص۴۱۰؛ همو، ۱۳۶۷ش، ج۱، ص۵۵۵؛ ج۲، ص۱۲۹۳؛ ج۳، ص۲۱۳۹</ref> از جمله شخصی به نام [[غیاث الدین کاشانی]] که از جلد سوم تا هفتم در تألیف کتاب دست داشت.<ref>رجوع کنید به نامۀ دانشوران ناصری، مقدمۀ صدر، صپانزده</ref> | ||
| خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
==نقش اعتضادالسلطنه== | ==نقش اعتضادالسلطنه== | ||
تألیف نامۀ دانشوران ناصری تا پایان جلد دوم از ۱۲۹۴ تا ۱۲۹۸، یعنی زمان مرگ اعتضادالسلطنه، زیرنظر وی ادامه یافت و از آن پس، نظارت بر تألیف و نشر آن برعهدۀ | تألیف نامۀ دانشوران ناصری تا پایان جلد دوم از ۱۲۹۴ تا ۱۲۹۸، یعنی زمان مرگ اعتضادالسلطنه، زیرنظر وی ادامه یافت و از آن پس، نظارت بر تألیف و نشر آن برعهدۀ محمدحسن خان اعتضادالسلطنه قرار گرفت<ref>رجوع کنید به اعتمادالسلطنه، ۱۳۵۰، ص۱۱۸؛ همو، ۱۳۵۶، ج۱، ص۱۷۴</ref> و او تا پایان عمر عهده‌دار این امر بود. | ||
==شیوه نگارش== | ==شیوه نگارش== | ||
نامۀ دانشوران ناصری ترتیبی الفبایی دارد و فقط مشتمل بر شرح احوال و آثار اشخاص نامدار حوزه‌های مختلف علوم است. مفاهیم در این کتاب مدخل نشده، هرچند در ضمن بیان احوال اشخاص، در بارۀ پاره‌ای موضوعات و مفاهیم علمی و ادبی و دینی بحث شده است. ترتیب الفبایی در حرف اول اسم اشخاص رعایت گردیده، اما در حرف دوم چندان به آن توجه نشده است.<ref>رجوع کنید به نامۀ دانشوران ناصری، ج۱، مقدمۀ صدر، صهفده</ref> چنانکه گفته شده<ref>نامۀ دانشوران، ج۴، ص۱۹۸</ref>، اسامی اشخاص بر رسم معمول و به پیروی از کتاب‌هایی مانند [[تذکرة الحفاظ]] [[ذهبی]] و [[فوات الوفیات]] [[صلاح‌الدین کتبی]] آورده شده است. | نامۀ دانشوران ناصری ترتیبی الفبایی دارد و فقط مشتمل بر شرح احوال و آثار اشخاص نامدار حوزه‌های مختلف علوم است. مفاهیم در این کتاب مدخل نشده، هرچند در ضمن بیان احوال اشخاص، در بارۀ پاره‌ای موضوعات و مفاهیم علمی و ادبی و دینی بحث شده است. ترتیب الفبایی در حرف اول اسم اشخاص رعایت گردیده، اما در حرف دوم چندان به آن توجه نشده است.<ref>رجوع کنید به نامۀ دانشوران ناصری، ج۱، مقدمۀ صدر، صهفده</ref> چنانکه گفته شده<ref>نامۀ دانشوران، ج۴، ص۱۹۸</ref>، اسامی اشخاص بر رسم معمول و به پیروی از کتاب‌هایی مانند [[تذکرة الحفاظ]] [[ذهبی]] و [[فوات الوفیات]] [[صلاح‌الدین کتبی]] آورده شده است. | ||
بنای نویسندگان کتاب بر آن بوده که هرجا [[آیه]]، [[حدیث]]، عبارت یا شعری عربی نقل شده است، بلافاصله ترجمه یا حاصل معنای آن نیز آورده شود.<ref>برای نمونه رجوع کنید به نامۀ دانشوران، ج۱، ص۱۶۹-۱۷۱، ۱۸۹-۱۹۲</ref> این سبک تألیف گرچه موجب گرانبار شدن کتاب از مطالب فرعی و نالازم شده، اما این فایده را دربرداشته است که ما اینک گزیده‌ای درخور توجه از بهترین اشعار عربی را با ترجمه‌ای خوب و در مواردی عالی در اختیار داشته باشیم، نظیر ترجمۀ [[قصیده عینیه|قصیدۀ عینیۀ]] [[ابن سینا]]،<ref>نامۀ دانشوران، ج۱، ص۱۳۰-۱۳۲</ref> | بنای نویسندگان کتاب بر آن بوده که هرجا [[آیه]]، [[حدیث]]، عبارت یا شعری عربی نقل شده است، بلافاصله ترجمه یا حاصل معنای آن نیز آورده شود.<ref>برای نمونه رجوع کنید به نامۀ دانشوران، ج۱، ص۱۶۹-۱۷۱، ۱۸۹-۱۹۲</ref> این سبک تألیف گرچه موجب گرانبار شدن کتاب از مطالب فرعی و نالازم شده، اما این فایده را دربرداشته است که ما اینک گزیده‌ای درخور توجه از بهترین اشعار عربی را با ترجمه‌ای خوب و در مواردی عالی در اختیار داشته باشیم، نظیر ترجمۀ [[قصیده عینیه|قصیدۀ عینیۀ]] [[ابن سینا]]،<ref>نامۀ دانشوران، ج۱، ص۱۳۰-۱۳۲</ref> قصیدۀ نونیۀ ابوالفتح بستی]]<ref>نامۀ دانشوران، ج۴، ص۱۹۴-۱۹۷</ref> و قصیدۀ تائیۀ صغرای ابن فارض.<ref>رجوع کنید به نامۀ دانشوران، ج۵، ص۳۹۲-۴۰۳</ref> | ||
==محتوا== | ==محتوا== | ||
نامۀ دانشوران ناصری در صورت چاپ‌شده‌اش تا حرفش بیشتر در دسترس نیست، هرچند | نامۀ دانشوران ناصری در صورت چاپ‌شده‌اش تا حرفش بیشتر در دسترس نیست، هرچند محمدتقی بهار در سبک‌شناسی<ref>نامۀ دانشوران، ج۳، ص۳۹۴</ref> نوشته است که گویند قسمت‌های دیگر آن هم تألیف شده و به صورت دست‌نویس در کتابخانه‌های خصوصی موجود است. این مقدار چاپ شده مجموعاً ۵۳۹ شرح‌حال را دربردارد و از این تعداد، بیشتر شرححالها راجع به [[صوفیه]] و [[عرفان|عرفا]] و سپس، به ترتیب، پزشکان، فقها، ادبا و شعرا و در مرحلۀ بعد به ترتیب راویان، [[محدث|محدّثان]]، [[فلسفه|فلاسفه]]، منجمان، [[مفسر|مفسران]]، مورخان و [[علم کلام|متکلمان]] است و اندکی هم به ریاضی‌دانان و [[قضاوت|قضات]] اختصاص داده شده است. | ||
در این اثر، در ضمن شرححالها، فواید علمی و ادبی و تاریخی و انتقادی بسیاری، به مناسبت و بی‌مناسبت، آمده است که غالباً ارزشمند و درخور توجه هستند، از جمله تفکیک اسامی مشترک<ref>برای نمونه رجوع کنید به نامۀ دانشوران، ج۱، ص۱۶۱، ۳۷۵</ref>، تصحیح عناوین کتابها،<ref>برای نمونه رجوع کنید به نامۀ دانشوران، ج۴، ص۳۱۰</ref> برخی نقدها و نکات ادبی و لغوی<ref>برای نمونه رجوع کنید به نامۀ دانشوران، ج۱، ص۳۳۸، ج۴، ص۴۳؛ ج۹، ص۳۱۲-۳۱۳؛ نیزرجوع کنید به باغستانی، ص۷۶-۷۷</ref>؛ مطالبی مستقل در حد یک مقاله در موضوعاتی مانند بحث دربارۀ ظهور یک مجدد در آغاز هر قرن<ref>نامۀ دانشوران،ج۱، ص۲۰۰-۲۰۸</ref>، اصول اعمال فرقۀ [[ملامتیه]]<ref>نامۀ دانشوران،ج۴، ص۲۷۷-۲۷۸</ref>، [[ابن قبه]] و تعبد به [[خبر واحد]]،<ref>نامۀ دانشوران، ج۴، ص۲۸۲-۲۸۳</ref> مناظرات ابن قبه با [[زیدیه]]،<ref>نامۀ دانشوران، ج۴، ص۲۸۳-۳۰۹</ref> تحقیق دربارۀ اینکه [[روز عاشورا]] مطابق با چه روزی از هفته بوده است،<ref>نامۀ دانشوران، ج۴، ص۵۶-۵۷</ref> بحثی دربارۀ انواع خطوط و پیدایش و تکامل آنها،<ref>رجوع کنید به نامۀ دانشوران، ج۵، ص۹۴-۱۰۵</ref> برخی فواید جغرافیایی<ref>برای نمونه رجوع کنید به نامۀ دانشوران، ج۱، ص۳۰۴؛ ج۴، ص۴۳</ref> و بالاخره بیان نکاتی در مقایسۀ دستاوردهای علم جدید با یافته‌های دانشمندان اسلامی نظیر [[ابوریحان بیرونی]].<ref>نامۀ دانشوران، ج۱، ص۷۹-۸۰</ref> | در این اثر، در ضمن شرححالها، فواید علمی و ادبی و تاریخی و انتقادی بسیاری، به مناسبت و بی‌مناسبت، آمده است که غالباً ارزشمند و درخور توجه هستند، از جمله تفکیک اسامی مشترک<ref>برای نمونه رجوع کنید به نامۀ دانشوران، ج۱، ص۱۶۱، ۳۷۵</ref>، تصحیح عناوین کتابها،<ref>برای نمونه رجوع کنید به نامۀ دانشوران، ج۴، ص۳۱۰</ref> برخی نقدها و نکات ادبی و لغوی<ref>برای نمونه رجوع کنید به نامۀ دانشوران، ج۱، ص۳۳۸، ج۴، ص۴۳؛ ج۹، ص۳۱۲-۳۱۳؛ نیزرجوع کنید به باغستانی، ص۷۶-۷۷</ref>؛ مطالبی مستقل در حد یک مقاله در موضوعاتی مانند بحث دربارۀ ظهور یک مجدد در آغاز هر قرن<ref>نامۀ دانشوران،ج۱، ص۲۰۰-۲۰۸</ref>، اصول اعمال فرقۀ [[ملامتیه]]<ref>نامۀ دانشوران،ج۴، ص۲۷۷-۲۷۸</ref>، [[ابن قبه]] و تعبد به [[خبر واحد]]،<ref>نامۀ دانشوران، ج۴، ص۲۸۲-۲۸۳</ref> مناظرات ابن قبه با [[زیدیه]]،<ref>نامۀ دانشوران، ج۴، ص۲۸۳-۳۰۹</ref> تحقیق دربارۀ اینکه [[روز عاشورا]] مطابق با چه روزی از هفته بوده است،<ref>نامۀ دانشوران، ج۴، ص۵۶-۵۷</ref> بحثی دربارۀ انواع خطوط و پیدایش و تکامل آنها،<ref>رجوع کنید به نامۀ دانشوران، ج۵، ص۹۴-۱۰۵</ref> برخی فواید جغرافیایی<ref>برای نمونه رجوع کنید به نامۀ دانشوران، ج۱، ص۳۰۴؛ ج۴، ص۴۳</ref> و بالاخره بیان نکاتی در مقایسۀ دستاوردهای علم جدید با یافته‌های دانشمندان اسلامی نظیر [[ابوریحان بیرونی]].<ref>نامۀ دانشوران، ج۱، ص۷۹-۸۰</ref> | ||
در نامۀ دانشوران ناصری به مسائل و رویدادهای عصری و دانشمندان و فضلای معاصر نیز تا اندازه‌ای توجه نشان شده، از جمله به شرح حال برخی عالمان مشهور [[قاجاریه|عصر قاجار]]، همچون | در نامۀ دانشوران ناصری به مسائل و رویدادهای عصری و دانشمندان و فضلای معاصر نیز تا اندازه‌ای توجه نشان شده، از جمله به شرح حال برخی عالمان مشهور [[قاجاریه|عصر قاجار]]، همچون سیدابراهیم بن سید محمدباقر قزوینی(درگذشت ۱۲۶۴ش)، مؤلف [[نتایج الافکار]] و [[دلائل الاحکام]] در شرح [[شرایع الاسلام]]<ref>رجوع کنید به نامۀ دانشوران، ج۱، ص۳۷۷-۳۹۵</ref> و حاج زین العابدین شیروانی صاحب بستان السیاحه،<ref>رجوع کنید به نامۀ دانشوران، ج۸، ص۳۰۴-۳۱۸</ref> یا رویدادهای معاصر نیز پرداخته شده است، از جمله به سبک و سیاق معمول در نگارش خطوط در زمان تألیف کتاب،<ref>رجوع کنید به نامۀ دانشوران، ج۵، ص۹۹-۱۰۰</ref> و اشاره به [[کسوف]] ۲۸ [[شوال]] ۱۲۹۱ش، مطابق با هشتم [[دسامبر]] ۱۸۷۴م<ref>رجوع کنید به نامۀ دانشوران، ج۱، ص۱۴۰-۱۴۱</ref> و اشاره به برخی عملهای پزشکی جدید در [[مدرسه دارالفنون|مدرسۀ دارالفنون]]، مثل عمل سنگ مثانه.<ref>رجوع کنید به نامۀ دانشوران، ج۱، ص۳۶۴</ref> | ||
==ادبیات نگارش== | ==ادبیات نگارش== | ||