فقه الرضا (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

'''فِقْهُ الرِّضا''' کتابی به زبان عربی منسوب به [[امام رضا(ع)]]. درباره صحت این انتساب نظرات مختلفی وجود دارد. بسیاری از [[مجتهد| فقیهان]] به دلیل عدم اشاره فقهای اولیه به آن به‌ویژه [[شیخ صدوق]] که همه آثار مربوط به امام رضا(ع) را در کتاب [[عیون اخبار الرضا]] جمع‌آوری کرده و همچنین به سبب وجود عبارات متعارض و وجود مباحثی مخالف [[مذهب شیعه]]، این انتساب را صحیح ندانسته‌اند. [[محمدتقی مجلسی]] اولین بار در تاریخ شیعه، نامی از این کتاب برده است. به دلیل ذکرنشدن سلسله سند روایات، بسیاری از فقها به روایات آن توجه نکرده‌اند.

فقه الرضا کتابی منتسب به [[امام رضا(ع)]] است<ref>منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق‌، ص۱۰؛ مهریزی، صدرائی خوئی، میراث حدیث شیعه، ۱۳۸۰ش، ج۷، ص۴۵۷.</ref> که در میان علمای قرن‌های اولیه، معروف نبوده<ref>قرشی، پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۴۰۴.</ref> و تا زمان [[مجلسی اول]] در قرن یازدهم، هیچ نشانی از این کتاب در تاریخ [[فقه شیعه]] وجود ندارد و هیچ یک از فقهای اولیه در کتاب‌های خود به آن اشاره نکرده‌اند. روایات این کتاب به صورت [[مرسل]] نقل شده، یعنی [[سلسله سند]] آن تا امام کامل نیست و به همین دلیل بسیاری از فقها در استنباط [[احکام شرعی]] به آن استناد نکرده‌اند.<ref>منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق‌، ص۵۰-۵۶؛ مهریزی، صدرائی خوئی، میراث حدیث شیعه، ۱۳۸۰ش، ج۷، ص۴۶۵.</ref>  

#مؤلف آن [[امام رضا(ع)]] است.

#یکی از فرزندان [[ائمه(ع)|ائمه]] به دستور امام آن را نوشته است.  

#یکی از [[اصحاب امام رضا(ع)]] روایات را از آن حضرت، روایت نموده است.

# [[ابن شهر آشوب]] و [[علی بن محمد بیاضی]] معتقدند که این کتاب همان کتاب المقنعه منسوب به [[امام حسن عسکری(ع)]] است.

#[[سید حسین قزوینی]] و [[میرزا عبدالله افندی]] معتقدند که این کتاب همان کتاب الشرایع نوشته [[علی بن حسین بن موسی بن بابویه|علی بن بابویه قمی]] است.<ref>دزفولی، حاشیه کتاب المکاسب، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۱.</ref>

# [[سید حسن صدر]] معتقد است که این کتاب همان کتاب [[التکلیف (کتاب)|التکلیف]] [[شلمغانی|شَلْمَغانی]] است.<ref>دزفولی، حاشیه کتاب المکاسب، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۱.</ref> [[سید موسی شبیری زنجانی|شبیری زنجانی]] رجال‌شناس و مرجع تقلید نیز همین نظریه را قبول کرده است.<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ۱۳۹۹ش، ج۴، ص۴۹۱.</ref>  

[[محمدتقی مجلسی]] و [[محمدباقر مجلسی|پسرش]]، [[محمود فاضل کاشانی]]، [[سید علی طباطبایی]] معروف به صاحب [[ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل (کتاب)|ریاض]]، [[سید محمد طباطبایی مجاهد]] صاحب [[مفاتیح الاصول (کتاب)|مفاتیح الاصول]]، [[یوسف بن احمد بحرانی|محدث بحرانی]]، [[ملا احمد نراقی]] و [[وحید بهبهانی]] از جمله علما و فقهایی هستند که بر این کتاب اعتماد کردند و از روایات آن با وجود اینکه برخی از سلسله سندهای آنها حذف شده و به عبارتی [[مرسل]] هستند، در استنباط [[احکام شرعی]] استفاده کرده‌اند.<ref>منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۸-۲۲؛ قرشی، پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا علیه‌السلام، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۴۰۵.</ref> اما بسیاری از فقها مخصوصا متأخرین به دلیل مرسل‌بودن روایت‌های این کتاب به آن توجه ننموده و در استنباط احکام شرعی از آن استفاده نکرده‌اند.

# عباراتی همچون: «یقول عبدالله علی بن موسی الرضا»، «نحن معاشر اهل البیت»، «امرنی ابی(اشاره به [[امام کاظم(ع)]])» و «جدنا [[امیر المومنین]]» در این کتاب وجود دارد که موجب اطمینان صدور این کتاب از امام(ع) می‌شود.<ref>منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۲۹-۳۰؛ خویی، مصباح الفقاهه، ۱۴۳۰ق، ص۲۰-۲۱.</ref> [[آیت الله خویی]] در کتاب [[مصباح الفقاهه (کتاب)|مصباح الفقاهة]] در جواب این دلیل گفته‌ است از آنجا که مؤلف این کتاب برای ما مجهول است، برای اینکه این نسبت‌ها یا عبارات دروغ نباشد هیچ دلیل قانع کننده‌ای وجود ندارد. علاوه بر این ممکن است یکی از رجال علوی، رجال [[سادات]] و کسی که از فرزندان [[ائمه(ع)|ائمه]] این کتاب را نوشته باشد. در این صورت جملاتی همچون «نحن معاشر اهل البیت»، «جدنا»، «عن ابی» از شخصی که مثلاً نوه [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام کاظم(ع)]] است صحیح می‌باشد.<ref>خویی، مصباح الفقاهه، ۱۴۳۰ق، ص۲۰-۲۱.</ref>

بیشتر [[فقه|فقها]] با انتساب این کتاب به [[امام رضا(ع)]] مخالف کرده و آن را مجهول المؤلف می‌دانند و روایات این کتاب را به دلیل عدم ذکر سلسله سند آن غیر معتبر دانسته‌اند.<ref> منسوب به امام رضا، فقه الرضا(ع)، ۱۴۰۶ق، ص۴۴-۴۵.</ref> مهم‌ترین دلایل برای صحت انتساب به امام رضا(ع) عبارتند از:  

# [[محمد تقی مجلسی]] نقل کرده‌است که شخص ثقه‌ای به نام قاضی سید امیر حسین، این کتاب (فقه الرضا) را به او هدیه داده است و به او گفته که من در سال‌هایی که در [[مکه]]، مجاور بودم، عده‌ای از [[قم|قمی‌ها]] این کتاب را آورده و به من هدیه کردند، آنان گفتند که این کتاب، مربوط به [[امام رضا(ع)]] است که از طریق پدران‌شان به دست‌شان رسیده است. آنها این کتاب را برای من آوردند تا مطالب این کتاب را ببینم و من از آن کتاب یک نسخه تهیه کردم. سید به علامه مجلسی می‌گوید بنا به قرائنی برای من علم حاصل شد که آن کتاب نوشته امام رضا(ع) است. علامه مجلسی هم یک نسخه از آن نسخه قاضی امیرحسین تهیه کرد.<ref> مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۱.</ref>  

# [[ملا احمد نراقی]] در کتاب [[عوائد الایام]] می‌نویسد یک نسخه از فقه الرضا به [[خط کوفی]] در [[کتابخانه آستان قدس|خزانه رضویه]] موجود بوده که [[امام رضا(ع)]] این کتاب را برای اهل [[خراسان بزرگ|خراسان]] نوشتند و نسخه‌ای به خط کوفی نیز از آن به [[مکه]] برده شده و بعداً شخصی به نام مولا میرزا مقدس ([[مولا مقدس آقا میرزا محمد]])، این را از خط کوفی به خط معمولی تبدیل کرده است. برخی گفته‌اند که این نسخه خط کوفی که به مکه برده شده، در کتابخانه‌ای در [[طائف]] وجود دارد، که کتب [[سید علی خان مدنی]] در آنجاست و این کتاب، جزو کتاب‌های سید علی خان است.<ref>نراقی، عوائد الایام، ۱۳۷۵ش، ص۷۱۷.</ref>

# کسی که این کتاب را نوشته، به [[فقه]] [[شیعه اثناعشری|شیعه]] و روایات، احاطه فراوانی داشته، چون در این کتاب، هم فتاوا وجود دارد و هم روایات.