کاربر ناشناس
درایة الحدیث: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Pourrezaei جز (←معنای درایه الحدیث) |
imported>Pourrezaei جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''دِرایَةُ الحدیث''' از شاخه‌های علوم حدیثی است. این دانش در گذشته به بررسی مفهوم و سند [[حدیث]] می‌پرداخت ولی در اصطلاح کنونی بیشتر به بررسی سند روایات پرداخته و مفهوم شناسی را به علم «فقه الحدیث» واگذار کرده است. آثار زیادی در این دانش تدوین شده است. | |||
''' | |||
==معنای | ==معنای دِرایةُ الحدیث== | ||
درایه، مصدر ثلاثی مجرد از ریشه «د-ر-ی» به معنای دانستن است؛ البته دانستن و دانشی که به دنبال یک سلسله مقدمات و با نوعی تدبیر<ref>راغب اصفهانی، ذیل «دری»</ref> و به شیوه غیر معمول به دست می‌آید نه از طریق مقدمات معمول.<ref> مصطفوی، ذیل «دری»</ref> برخی | درایه، مصدر ثلاثی مجرد از ریشه «د-ر-ی» به معنای دانستن است؛ البته دانستن و دانشی که به دنبال یک سلسله مقدمات و با نوعی تدبیر:<ref>راغب اصفهانی، ذیل «دری»</ref> و به شیوه غیر معمول به دست می‌آید نه از طریق مقدمات معمول.<ref> مصطفوی، ذیل «دری»</ref> برخی گفته‌اند درایه نوعی دانستن است که به دنبال شک کردن ایجاد می‌شود.<ref>مامقانی، ج۱، ص۴۰</ref> | ||
'''در احادیث [[شیعه]]'''، واژه درایه به معنای فهم [[حدیث]] و در مقابل روایه به معنای نقل و روایت حدیث به کار رفته است.<ref> کراجکی، ج۲، ص۳۱؛ مجلسی، ج۲، ص۱۶۰</ref> در این احادیث بر لزوم فهم حدیث، برتری فهم بر نقل و اندک بودن فهم کنندگان در مقایسه با نقل کنندگان تأکید شده است.<ref>کلینی، ج۱، ص۴۰؛ مجلسی، ج۱، ص۱۰۶</ref> از این رو به بیان برخی پژوهشگران، معنای اصطلاح درایة الحدیث همان معنایی بوده است که امروزه از اصطلاح فقه الحدیث دریافت می‌شود.<ref>سلیمانی، بررسی نسبت فقه الحدیث با درایه الحدیث، ص۵۳-۵۴</ref> | |||
'''در احادیث [[شیعه]]'''، واژه درایه به معنای فهم [[حدیث]] و در مقابل روایه به معنای نقل و روایت حدیث به کار رفته است.<ref> کراجکی، ج۲، | |||
با دور شدن از عصر حضور امامان٬ نیاز به بررسی سند روایت برای اطمینان از صحت انتساب روایت به امام بیشتر شد و بدین ترتیب بررسی سند روایات اهمیت زیادی یافت. بدین ترتیب در طول زمان درایة الحدیث دامنه موضوعی وسیع‌تری یافت که شامل متن و سند حدیث می‌شد. | با دور شدن از عصر حضور امامان٬ نیاز به بررسی سند روایت برای اطمینان از صحت انتساب روایت به امام بیشتر شد و بدین ترتیب بررسی سند روایات اهمیت زیادی یافت. بدین ترتیب در طول زمان درایة الحدیث دامنه موضوعی وسیع‌تری یافت که شامل متن و سند حدیث می‌شد. | ||
== | ==اصطلاح درایة الحدیث== | ||
تغییر دامنه موضوعی | تغییر دامنه موضوعی درایة الحدیث در تعاریف این علم روشن است. شهید ثانی که معمولا او را نخستین نویسنده کتاب درایة الحدیثی دانسته‌اند درایة را دانشی دانسته است که در آن از متن حدیث و سند آن، اعم از صحیح و سقیم و علیل و همه آنچه برای بازشناختن حدیث مقبول از مردود لازم است، بحث می‌شود.<ref>شهید ثانی، ص ۱۴۹</ref> شیخ بهایی نیز در تعریف خود درایة الحدیث را شامل بحث از سند و متن حدیث و چگونگی دریافت و آداب نقل حدیث دانسته است.<ref>شیخ بهایی، ص۵۳۴</ref> | ||
با تمرکز بیشتر | با تمرکز بیشتر درایة الحدیث بر مباحث سندشناسی٬ [[آقا بزرگ تهرانی]] در تعریف خود از این دانش٬ دامنه آن را منحصر به بررسی سند حدیث دانست. آقا بزرگ در تعریف خود داریة الحدیث را در مقابل فقه الحدیث قرار داده و فقه الحدیث را متکفل بحث از متن حدیث دانسته است.<ref>سلیمانی، بررسی نسبت فقه الحدیث با درایه الحدیث، ص۵۸-۵۹</ref> | ||
واژه درایه در کاربرد اولیه به معنای فهم عمیق حدیث بوده و در مقابل مفهوم روایت قرار می‌گرفته است اما کاربرد آن در طول زمان تغییر یافته و امروزه مسایل مربوط به فهم حدیث در علم [[فقه الحدیث]] مورد بحث قرار می‌گیرد و درایة الحدیث بیشتر بر قواعد سند و نقل روایت تمرکز دارد.<ref>طباطبایی و رضاداد٬ تاملی در باب عنوان داریه الحدیث٬ ص۵۷</ref> | |||
===محتوای کتاب‌های داریه الحدیث=== | ===محتوای کتاب‌های داریه الحدیث=== | ||
کتاب‌های | کتاب‌های درایة الحدیث به طور معمول به مباحث زیر می‌پردازند:<ref>طباطبایی و رضاداد٬ تاملی در باب عنوان داریه الحدیث٬ص۵۸</ref> | ||
الف) اصطلاحات مقدماتی (مانند حدیث، خبر و اثر) | |||
ب) اصطلاحات مربوط به روات (حافظ، شیخ، مولی و...) | |||
ج) اصطلاحات مربوط به راه‌های رسیدن حدیث به راوی (طرق تحمل حدیث). | |||
د) اصطلاحات مربوط به روایت که دارای اقسام متعددی است و به تقسیم‌بندی‌های حدیث از منظر‌های زیر می‌پردازد: | |||
* یقین آور بودن یا نبود روایت (خبر متواتر و واحد) | * یقین آور بودن یا نبود روایت ([[خبر متواتر]] و [[خبر واحد]]) | ||
* اوصاف راویان (صحیح، حسن، موثق و ضعیف) | * اوصاف راویان (صحیح، حسن، موثق و ضعیف) | ||
* تعداد راویان (مستفیض و عزیز) | * تعداد راویان ([[حدیث مستفیض|مستفیض]] و [[حدیث عزیز|عزیز]]) | ||
* اتصال و انقطاع سند (مسند، متصل، مرسل، معلق و منقطع) | * اتصال و انقطاع سند (مسند، متصل، مرسل، معلق و منقطع) | ||
* انتساب به آخرین گوینده (حدیث | * انتساب به آخرین گوینده ([[حدیث قدسی]]، مرفوع، موقوف و مقطوع) | ||
* تغییراتی که در متن یا سند رخ داده(مدرج، مقلوب، مصحف، محرف، مضطرب و موضوع) | * تغییراتی که در متن یا سند رخ داده(مدرج، مقلوب، مصحف، محرف، مضطرب و موضوع) | ||
* تعداد واسطه‌ها تا امام معصوم(عالی و نازل) | * تعداد واسطه‌ها تا امام معصوم(عالی و نازل) | ||
* سن راویان(روایة الاقران و مدبج) | * سن راویان(روایة الاقران و مدبج) | ||
* تشابه نام راویان(مشترک، مفترق، متشابه السند، موتلف و مختلف) | * تشابه نام راویان(مشترک، مفترق، متشابه السند، موتلف و مختلف) | ||
* حالات وارد بر متن روایت (نص، ظاهر، موول، مجمل، ناسخ، منسوخ، محکم، متشابه و ...) | * حالات وارد بر متن روایت (نص، ظاهر، موول، مجمل، ناسخ، منسوخ، محکم، متشابه و...) | ||
==تاریخ | ==تاریخ درایة الحدیث== | ||
در میان اهل سنت از دوره [[صحابه]] و پس از آن‌ها شاهد توجه به بعضی از مباحث درایه هستیم.<ref>نورالدین عتر، | در میان اهل سنت از دوره [[صحابه]] و پس از آن‌ها شاهد توجه به بعضی از مباحث درایه هستیم.<ref>نورالدین عتر، ص۳۷-۵۸</ref> نمونه‌هایی از نگارش در برخی موضوعات درایه از اواخر قرن دوم در دست است. [[شافعی]]، اولین فردی است که در کتاب الرسالة مباحثی از این دست را به بحث گذاشته است.<ref>عبدالماجد غوری، ج۱، ص۲۴</ref> | ||
معمولا [[شهید ثانی]] را نخستین نویسنده کتابی در درایه الحدیث [[شیعه]] دانسته‌اند. | معمولا [[شهید ثانی]] را نخستین نویسنده کتابی در درایه الحدیث [[شیعه]] دانسته‌اند. شهید ثانی کتاب البدایه را در این علم نگاشت و خود شرحی با عنوان الرعایه بر آن تألیف کرد. | ||
با این حال برخی جمال الدین احمد بن طاوس حلی را به دلیل نگارش کتاب حل الاشکال فی معرفه الرجال نخستین نویسنده شیعی درایه الحدیث دانسته‌اند. <ref>حافظیان بابلی، کتابشناسی داریه شیعه، | با این حال برخی جمال الدین [[احمد بن طاوس حلی]] را به دلیل نگارش کتاب حل الاشکال فی معرفه الرجال نخستین نویسنده شیعی درایه الحدیث دانسته‌اند.<ref>حافظیان بابلی، کتابشناسی داریه شیعه، ص۷۵-۷۶</ref> برخی دیگر [[قطب‌الدین راوندی]](م ۵۷۳ق) نویسنده رساله فی بیان احوال احادیث اصحابنا را نخستن نویسنده شیعه در این علم دانسته‌اند و برخی نیز اثر حاکم نیشابوری با عنوان معرفه علوم الحدیث را نخستن اثر شیعه در درایة الحدیث دانسته‌اند.<ref>حافظیان بابلی، کتابشناسی داریه شیعه، ص۷۵-۷۶، دانشنامه جهان اسلام، ج۱۷، ص۴۵۸-۴۵۹</ref> | ||
==نام‌های دیگر درایه== | ==نام‌های دیگر درایه== | ||
از دانش درایه به علوم الحدیث، درایة الحدیث، | از دانش درایه به علوم الحدیث، درایة الحدیث، مُصْطَلَحُ الحدیث و اصول الحدیث نیز تعبیر شده است.<ref>فضلی، ص۹، عبدالماجد غوری، ۱۴۲۸، ج۱، ص۲۳ </ref> در میان علمای شیعه، اصطلاح درایه پراستعمال‌ترین عنوان برای این دانش است.<ref> صدرایی خویی، ص۵۵-۵۸</ref> نزد علمای شیعه تعبیر اصول الحدیث عموماً برای اشاره به کتاب‌های اصلی حدیثی، مثل [[کتب اربعه]] به کار رفته است.<ref> برای نمونه حسینی صدر، الفوائد الرجالیة، ص۳۱؛ توحیدی، ج۱، ص۹۴</ref> | ||
=== شکل‌گیری اصطلاحات علوم حدیث === | === شکل‌گیری اصطلاحات علوم حدیث === | ||
بسیاری از اصطلاحات این دانش در قرن سوم شکل گرفت و محدثان و رجالیان در مقدمه آثار حدیثی و رجالی خود برخی از مباحث مطرح در درایه مانند آداب تحمل و اداء، انواع روایات مقبول و منکر و نیز طبقات راویان و امثال آن را طرح کردند. <ref>نورالدین عتر، | بسیاری از اصطلاحات این دانش در قرن سوم شکل گرفت و محدثان و رجالیان در مقدمه آثار حدیثی و رجالی خود برخی از مباحث مطرح در درایه مانند آداب تحمل و اداء، انواع روایات مقبول و منکر و نیز طبقات راویان و امثال آن را طرح کردند.<ref>نورالدین عتر، ص۶۱-۶۳؛ عبدالماجد غوری، ج۱، ص۲۵-۲۹ </ref> به گفته نورالدین عتر<ref>نورالدین عتر، ص۶۲-۶۳</ref> در میان این آثار، العلل تِرْمِذی متوفی ۲۷۹ که در انتهای کتاب جامع ترمذی<ref>ترمذی، ج۵، ص۳۹۲-۴۱۸</ref> آمده، به دلیل تعریف بعضی اصطلاحات علم درایه و مباحث گوناگون آن ممتاز است. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{ | {{پانویس۲}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| خط ۷۲: | خط ۶۴: | ||
* راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، چاپ محمد سید گیلانی، تهران، ۱۳۳۲ش. | * راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، چاپ محمد سید گیلانی، تهران، ۱۳۳۲ش. | ||
* رامهرمزی، حسن بن عبدالرحمن، المحدث الفاصل بین الراوی و الواعی، چاپ محمد عجاج خطیب، بیروت، ۱۴۲۰/۲۰۰۰. | * رامهرمزی، حسن بن عبدالرحمن، المحدث الفاصل بین الراوی و الواعی، چاپ محمد عجاج خطیب، بیروت، ۱۴۲۰/۲۰۰۰. | ||
* ربانی، محمد حسن، دانش درایه الحدیث: همراه با | * ربانی، محمد حسن، دانش درایه الحدیث: همراه با نمونه‌های حدیثی و فقهی، مشهد، ۱۳۸۰ش. | ||
* سلیمانی، داود، [http://www.ensani.ir/storage/Files/20110209111412-%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%D9%8A%20%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%AA%20%D9%81%D9%82%D9%87%20%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AF%D9%8A%D8%AB%20%D8%A8%D8%A7%20%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%8A%D9%87%20%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AF%D9%8A%D8%AB.pdf|بررسی نسبت فقه الحدیث با درایه الحدیث]، فصلنامه مقالات و | * سلیمانی، داود، [http://www.ensani.ir/storage/Files/20110209111412-%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%D9%8A%20%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%AA%20%D9%81%D9%82%D9%87%20%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AF%D9%8A%D8%AB%20%D8%A8%D8%A7%20%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%8A%D9%87%20%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AF%D9%8A%D8%AB.pdf|بررسی نسبت فقه الحدیث با درایه الحدیث]، فصلنامه مقالات و بررسی‌ها، دفتر ۷۲، زمستان ۸۱. | ||
* سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، الجامع الصغیر فی احادیث البشیر النذیر، بیروت، ۱۴۰۱/۱۹۸۱. | * سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، الجامع الصغیر فی احادیث البشیر النذیر، بیروت، ۱۴۰۱/۱۹۸۱. | ||
* شهید ثانی، زین الدین علی، البدایه فی علم الدرایه، چاپ غلام حسین | * شهید ثانی، زین الدین علی، البدایه فی علم الدرایه، چاپ غلام حسین قیصریه‌ها، در رساپل فی درایه الحدیث، ج۱، ۱۳۸۲،ش الف. | ||
* شیخ بهایی، محمد بن حسین، الوجیزه فی علم الدرایه، چاپ حسن حسینی آل مجدد شیرازی، د رسایل ففی درایه الحدیث، | * شیخ بهایی، محمد بن حسین، الوجیزه فی علم الدرایه، چاپ حسن حسینی آل مجدد شیرازی، د رسایل ففی درایه الحدیث، ج۱،۱۳۸۲ش. | ||
* صباغ، محمد بن لطف، الحدیث النبوی: مصطلحه، بلاغته و کتبه، بیروت، ۱۴۱۸/۱۹۹۷. | * صباغ، محمد بن لطف، الحدیث النبوی: مصطلحه، بلاغته و کتبه، بیروت، ۱۴۱۸/۱۹۹۷. | ||
* صبحی صالح، علوم الحدیث و مصطلحه، بیروت، ۱۳۸۸/۱۹۶۹. | * صبحی صالح، علوم الحدیث و مصطلحه، بیروت، ۱۳۸۸/۱۹۶۹. | ||
* صدرایی خویی، علی، درایه و رجال شیعه در فهرستگان | * صدرایی خویی، علی، درایه و رجال شیعه در فهرستگان نسخه‌های خطی حدیث و علوم حدیث شیعه، سفینه، سال۱، ش۲، بهار۱۳۸۳. | ||
* طاشکوپری | * طاشکوپری زاده، احمد بن مصطفی، مفتاح السعاده و مصباح السیاده، حیدرآباد، دکن، ج۱، ۱۳۹۷/۱۹۷۷. | ||
* طباطبایی٬ کاظم و رضاداد٬ علیه٬ تاملی در باب عنوان درایه الحدیث٬ دوفصلنامه حدیث پژوهی٬ سال چهارم٬ شماره هفتم٬ | * طباطبایی٬ کاظم و رضاداد٬ علیه٬ تاملی در باب عنوان درایه الحدیث٬ دوفصلنامه حدیث پژوهی٬ سال چهارم٬ شماره هفتم٬ ۱۳۹۱ | ||
* غوری، عبدالماجد، علم مصطلح الحدیث، نشأته و تطوره و تکامله، دمشق، ۱۴۲۷/۲۰۰۶. | * غوری، عبدالماجد، علم مصطلح الحدیث، نشأته و تطوره و تکامله، دمشق، ۱۴۲۷/۲۰۰۶. | ||
* فضلی، عبدالهادی، اصول الحدیث، بیروت، ۱۴۲۰. | * فضلی، عبدالهادی، اصول الحدیث، بیروت، ۱۴۲۰. | ||
| خط ۹۰: | خط ۸۲: | ||
* مدیر شانه چی، کاظم، درایه الحدیث، قم، ۱۳۶۲. | * مدیر شانه چی، کاظم، درایه الحدیث، قم، ۱۳۶۲. | ||
* مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القران الکریم، تهران، ۱۳۶۰-۱۳۷۱ش. | * مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القران الکریم، تهران، ۱۳۶۰-۱۳۷۱ش. | ||
* مهریزی، مهدی،علم درایه، | * مهریزی، مهدی،علم درایه، دانش‌های حدیثی، گذشته، حال، آینده، علوم حدیث، سال۵، ش۲، تابستان۱۳۷۹. | ||
* عتر،نورالدین، منهچ النقد فی علوم الحدیث، دمش،۱۴۰۱/۱۹۸۱. | * عتر،نورالدین، منهچ النقد فی علوم الحدیث، دمش،۱۴۰۱/۱۹۸۱. | ||