خلیل بن احمد فراهیدی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''خَلیل بنِ احمد'''، دانشمند ادبیات عرب و بنیان‌گذار علم عَروض در سده دوم هجری است. او در [[عمان]] متولد شد و در جوانی به [[بصره]] رفت و به تحصیل علم پرداخت. خلیل زندگی بسیار ساده و زاهدانه‌ای داشت و با درآمد کشاورزی از زمینی که از پدرش به [[ارث]] برده بود، زندگی می‌کرد. وی را واضع [[علم نحو]] و [[عروض]] دانسته‌اند و نخستین فرهنگ لغت عرب به نام ''[[العین]]''، به شیوه‌ای کاملاً نو و ابتکاری، منسوب به اوست.

خلیل در عمان به دنیا آمد و در جوانی به بصره رفت.<ref>یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۳، ص۱۲۶۰</ref> با این که محل تولدش مشخص است، [[یاقوت حموی]] وی را ایرانی الاصل دانسته، <ref>یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۳، ص۱۲۶۰</ref> معتقد است اگر خلیل عرب بود، علمای انساب یا شاگردانش نسب او را به طور کامل ذکر می‌کردند نه این که او را فقط خلیل بن احمد بنامند. او سپس از حمزه اصفهانی نقل کرده است که خلیل از اخلاف ایرانیانی است که به دستور [[انوشیروان]] (حکومت: ۵۳۱ - ۵۷۹ ق.م) [[یمن]] را فتح کردند و جدّ خلیل در یمن مانده، با قبیله أزد وصلت کرده است؛ او در ادامه می‌افزاید که خلیل به دلیل هم وطن بودن و قرابت، [[سیبویه]] را پرورش داد.<ref>معجم الادباء، ص۱۲۶۰ - ۱۲۶۱</ref> این داستان در منابع متقدم دیده نمی‌شود، اما در منابع متأخر آمده است.<ref>برای نمونه ر.ک: شوشتری، مجالس المؤمنین، ص۵۵۰؛ خوانساری، ج۳، ص۲۸۹</ref>

درباره [[مذهب]] وی در منابع متقدم اظهار نظر واضحی نشده است. مرزبانی از خود خلیل نقل کرده است که وقتی از عمان به بصره آمد، به صُفریه (از شعب [[خوارج]] [[اباضیه|اباضی]]) گرایش داشته است تا این که نزد ایوب سختیانی می‌رود و به راهنمایی او مذهب [[اهل سنّت]] را برمی‌گزیند.<ref>مرزبانی، کتاب نورالقبس المختصر من المقتبس، ص۵۶؛ ابن عبدربه، کتاب العقد الفرید، ج۲، ص۲۱۷</ref> همچنین مرزبانی حکایتی نقل کرده است که نشانه مخالفت خلیل با نظریات [[معتزله (اصول مذهب)|معتزله]] و هم داستانی وی با [[نظریه کسب]] [[اشعری]] است.<ref>مرزبانی، کتاب نورالقبس المختصر من المقتبس، ص۶۵</ref> در میان متقدمان، مرزبانی نخستین فردی است که گفتگوی یونس و خلیل را درباره [[امام علی(ع)]] نقل کرده است. خلیل در این گفتگو علی را از تمام صحابه برتر دانسته است. همچنین، نشانه‌هایی از [[تشیع]] خلیل در این سخنان مشاهده می‌شود. مهم‌تر این که خلیل به یونس گفته است که «‌تا وقتی من زنده‌ام این سخن را پنهان نگه دار‌» <ref>مرزبانی، کتاب نورالقبس المختصر من المقتبس، ص۵۷؛ شوشتری، مجالس المؤمنین، ص۵۵۴</ref> این گفته، با آموزه [[تقیه]] در نزد [[شیعیان]] کاملاً همخوانی دارد.

مخزومی که تحقیقات بسیاری درباره خلیل انجام داده است، معتقد است که آثار خلیل از تشیع وی حکایت دارد و آرای کلامی او برگرفته از تعالیم [[امام جعفر صادق]] است.<ref>مخزومی، الخلیل بن احمد الفراهیدی: اعماله و منهجه، ص۴۸ - ۴۹</ref> در کتب متأخر نیز خلیل شیعه و از اصحاب امام جعفر صادق(ع) دانسته شده است.<ref>برای نمونه: افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۲، ص۲۴۹؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۳۲۵؛ قس مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۷، ص۱۸۵، که پدر خلیل را از اصحاب امام جعفر صادق دانسته است.</ref>

خلیل در [[بصره]] درگذشت. تاریخ وفات وی را مرزبانی ۱۶۰ق، <ref>ص۷۲</ref> [[ابن ندیم]] ۱۷۰ق<ref>ابن ندیم، کتاب الفهرست، ص۴۷</ref> و [[یاقوت حموی]] ۱۷۵ق<ref>یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۳، ص۱۲۶۰</ref> ذکر کرده‌اند. در این بین تاریخ ۱۳۰ق یا ۱۳۱ق نیز دیده می‌شود<ref>ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج۱، ص۳۱۱ -۳۱۲</ref> که بی‌تردید اشتباه است.