تاجیکستان: تفاوت میان نسخه‌ها

'''تاجیکستان''' یکی از ۵ جمهوری آسیای مرکزی و پایتخت آن شهر دوشنبه است. زبان ملی این جمهوری تاجیکی و متعلق به گروه زبان‌های جنوب شرقی ایران است و با زبان فارسی قرابت نزدیک دارد.

تاجیکستان تا قبل از استقلال در سال 1991 م یکی از جمهوری های پانزده گانه شوروی بود. قانون اساسی تاجیکستان بعد از فروپاشی شوروی در 1993م به همه پرسی گذاشته شد و به تصویب رسید در این قانون اساسی، تاجیکستان جمهوری یکپارچه، غیردینی، دمکراتیک و مبتنی بر قانون است و زبان رسمی کشور، تاجیکی (فارسی) است و به همه خلق ها امکان استفاده از زبان مادری خود، داده شده است و حاکمیت دولتی در میان سه قوه مقننه، مجریه و قضائیه تفکیک شده است.

 

شیعه اثنی عشری تا ۸ سال پیش به کلی در این کشور وجود نداشته است، لیکن از آن زمان تا کنون با فعالیت‌هایی که ایرانیان داشته‌اند، افرادی تشیع را پذیرفته‌اند.  

تاجیکستان با ۱۴۳۰۰ کیلومتر مربع مساحت و ۵ میلیون نفر جمعیت، یکی از ۵ جمهوری آسیای مرکزی است. تاجیکستان کشوری کوهستانی و زلزله خیز است ۹۳ درصد آن را کوه‌های مرتفع پوشانده است. به علت کوهستانی بودن، آب و هوای آن در ارتفاعات و مناطق پست متفاوت می‌باشد، زمستان‌ها کوتاه و سرد و تابستان‌ها گرم و مرطوب هستند. تاجیکستان دارای رودهای بسیاری است، شمار رودخانه‌هایی که طول آنها از ۱۰ کیلومتر تجاوز می‌کند به ۹۴۷ می‌رسد. در تاجیکستان ۱۸ شهر و ۴۹ شهرک وجود دارد. پایتخت تاجیکستان دوشنبه است که از نظر تاریخی سابقه نام دوشنبه به سبب تشکیل (دوشنبه بازار) در قدیم در این محل بوده است. دومین شهر تاجیکستان از لحاظ جمعیت شهر خجند در شمال این کشور با ۱۶۳۰۰۰ نفر جمعیت می‌باشد. زبان ملی این جمهوری تاجیکی و متعلق به گروه زبان‌های جنوب شرقی ایران است. زبان فارسی با زبان تاجیکی قرابت نزدیک دارد و هر دو وارث خصوصیات و ادبیات مشترکی هستند و شکوفایی و فرهنگ ایرانی بعد از اسلام در تاجیکستان بود و این باعث فخر ملت تاجیک است. در اکثر مدارس تاجیکستان زبان تاجیکی تدریس می‌شود و دوره کامل تحصیلی به این زبان صورت می‌گیرد. رسم الخط مردم تاجیک تا سال ۱۹۳۰ رسم الخط عربی بود که در این سال رسم الخط لاتین جانشین رسم الخط عربی شد.<ref>[http://www.ahlulbaytportal.com/fa.php/page,3262A43205.html نگاهی به موقعیت مسلمانان تاجیکستان]</ref>

قوم تاجیک به داشتن عدالت و زندگی مسالمت آمیز وصف شده اند<ref>نوبهار، ص 220ـ221</ref> و آنان را مردمانی غیرمتظاهر، قدرشناس ، گشاده رو و آرام دانسته اند.<ref>همان ، ص 217؛ پاشینو، ص 296؛ سیدی ، ص 305</ref> تاجیک ها با زادگاه خود پیوندی ناگسستنی دارند، عمدتاً رعیت و زحمت کش اند و زمین مرده را احیا و سرسبز می سازند، به عهد خود وفادارند و بر داشتن روابط حسنه با ملت های دیگر و روابط خویشاوندی و حُسن معامله تأکید دارند.<ref>نوبهار، ص 218ـ222؛ شیروانی ، ص 184؛ صدیقی، ص 235</ref> تاجیکهای کوهستان نشین نیز به صلح طلبی و داشتن روحیه روستایی و هم گرا مشهورند.<ref>همام ، ص 98</ref>

پوپوف که درباره گیاهانِ آسیای مرکزی پژوهش کرده، نوشته است که در هرجایی که تاجیک ها به سر می برده اند، آثار و بقایای عالی کشاورزی و انواع گیاهان پربار و ارزشمند دیده می شود. کولدوین ویژگی بارز قوم تاجیک را صلح دوستی آنان دانسته است . به گفته مدّن دورف ، این قوم توانسته است با سخت کوشی راه پیشرفت خود را طی قرون هموار کند.<ref>رجوع کنید به مس اف ، ص 130ـ131، 145ـ146</ref> به نوشته شیروانی<ref>همانجا</ref> قوم تاجیک علما و فضلا و حکمای بسیاری داشته است . این قوم هرگز هویت فرهنگی و زبانی و ادبی خود را از دست نداده است.<ref>صدیقی ، همانجا</ref>

مسلمانان حدوداً از سال پنجاه تا اوایل دهه ۱۳۰ مهم‌ترین ولایات این منطقه را فتح کردند و اسلام بتدریج در میان مردم نفوذ یافت.<ref>غفوروف، ج ۱، ص ۲۳۱ـ۲۳۳، ۳۰۴ـ۳۳۷، ۴۷۷؛ افشار سیستانی، «مقدمه ای بر شناخت قوم تاجیک »، ص ۸۵</ref> در فاصلة ۲۶۱ تا ۳۸۹ تاجیکستان بخشی از قلمرو سامانیان بود تا اینکه ترکان قراخانی با تصرف بخارا سامانیان را سرنگون کردند و بر آسیای مرکزی مسلط شدند. در نیمة دوم سده پنجم ترکان سلجوقی با هجوم به آسیای مرکزی، قراخانیان را خراجگزار خود کردند. سلطان محمد خوارزمشاه در ۶۰۹ قراخانیان را سرنگون کرد. با ورود مغولان به آسیای مرکزی از ۶۱۷ تا ۶۱۹ دولت خوارزمشاهیان فروپاشید. از آن پس تا ۱۵۰ سال بعد قبایل مختلفی، از جمله جغتایی‌ها، بر آسیای مرکزی مسلط بودند تا اینکه تیمور در ۷۷۱ دولت مستقل خود را در این منطقه بنا نهاد و از جمله تاجیکستان کنونی را به تصرف درآورد.<ref>غفوروف، ج ۱، ص ۵۲۶، ۵۳۷، ۶۱۱، ۶۳۰، ۶۳۷، ۶۴۵، ۶۹۹، ۷۰۶، ۷۰۸، ۷۴۹، ۷۵۵</ref> دولت تیموریان در اوایل سدة دهم با حمله ازبک‌های شیبانی از میان رفت. در ۱۰۰۷ ازبک‌های اشترخانی جای شیبانیان را گرفتند. در ۱۱۵۳ نادرشاه بخارا را تصرف کرد و اشترخانیان تا ۱۱۶۰ که نادرشاه کشته شد، خراجگزار ایران بودند. در ۱۱۵۳ محمد رحیم بی، ابوالفیض خان اشترخانی را به قتل رساند و پایه گذار سلسلة مَنْغیت در بخارا شد. بخشهای مرکزی و جنوبی تاجیکستان کنونی جزئی از امارت بخارا و بخشهای شمالی آن عمدتاً در تصرف امارت خوقند بود.<ref>همان، ج ۲، ص ۸۰۳ ـ۸۰۴، ۸۶۵ ـ۸۶۶، ۸۹۹، ۹۰۱ـ۹۰۲</ref>

در ۱۲۸۳/ ۱۸۶۶ روس‌ها خجند و اوراتپه و قلعه ناو و در ۱۲۸۵/ ۱۸۶۸ بخش علیای رود زرافشان از جمله پنجکند را گرفتند، در ۱۲۸۶/ ۱۸۶۹ امیر بخارا حصار و کولاب را به قلمرو خود ضمیمه کرد؛ بدین ترتیب، شمال تاجیکستان به روسیه تزاری و جنوب آن به امارت بخارا ملحق شد.<ref>همان، ج ۲، ص ۹۹۱، ۹۹۵، ۱۰۰۱</ref> در ۱۳۰۹/ ۱۸۹۲ واحدهای روسی وارد پامیرشرقی شدند. در ۱۳۱۳/ ۱۸۹۵ هیئت مشترک انگلستان و روسیه مرز آسیای مرکزی را، از جمله در پامیر، تعیین کردند. در ۱۳۳۴/ ۱۹۱۶ مردم آسیای مرکزی، از جمله اهالی خجند و دیگر بخشهای تاجیکستان شمالی، به سبب فرمان تزار روسیه برای سربازگیری، بر او شوریدند.<ref>نیکولایوا، ص ۱۸، ۲۳؛ غفوروف، ج ۲، ص ۱۰۱۲</ref>

در رجب ۱۳۳۶/ آوریل ۱۹۱۸ شمال تاجیکستان بخشی از جمهوری خودمختار شوروی ترکستان گردید. با اینحال باسماچیان در بخشهای مختلف منطقه، از جمله در تاجیکستان شمالی، در برابر نیروهای شوروی مقاومت کردند و تا بهمن ۱۳۰۰/ فوریة ۱۹۲۱ نیروهای شوروی موفق به تصرف کامل بخارای شرقی و از جمله دوشنبه نشدند.<ref>احمد رشید، ص ۱۶۷ـ ۱۶۸؛ نیکولایوا، ص ۲۹، ۳۱، ۴۹؛ ابوالحسن شیرازی، ص ۸۵</ref> در مهر ۱۳۰۳/ اکتبر ۱۹۲۴ در نتیجة مرزبندی های ملی در آسیای مرکزی، جمهوری شوروی سوسیالیستی ازبکستان تأسیس شد.

در دوره شوروی مبارزه با مذهب منجر به تعطیلی بیشتر مساجد و مدارس دینی گردید. از ۱۳۰۶ش / ۱۹۲۷ تغییر تدریجی خط از فارسی به الفبای لاتینی آغاز شد تا اینکه در ۱۳۰۸ش / ۱۹۲۹ خط لاتینی رسمیت یافت و در ۱۳۱۹ ش /۱۹۴۰ الفبای سیریلی جای آن را گرفت.<ref>احمد رشید، ص ۱۷۰ـ۱۷۱؛گاه شمار سیاسی آسیای مرکزی، جنوبی و شرقی، ص ۲۸۶ـ۲۸۷</ref>

از دهه ۱۳۵۰ ش /۱۹۷۰ بتدریج باورهای اسلامی در میان مردم تاجیکستان رشد یافت.<ref>گاه شمار سیاسی آسیای مرکزی، جنوبی و شرقی، ص ۲۸۷</ref>

در بهمن ۱۳۶۸/ فوریة ۱۹۹۰ به دنبال شایعاتی مبنی بر اسکان آوارگان ارمنی در شهر دوشنبه، مردم اعتراض کردند و درنتیجة درگیری آنان و نیروهای پلیس عده‌ای زخمی یا کشته شدند. مردم در تظاهرات خود خواستار اصلاحات اقتصادی و سیاسی، بازگشایی مساجد و احیای فرهنگ ملی خود بودند. به دنبال این درگیری‌ها، فعالیت حزب رستاخیز و حزب دموکراتیک تاجیکستان و حزب نهضت اسلامی غیرقانونی اعلام شد. در آبان ۱۳۶۹/ نوامبر ۱۹۹۰ محکموف به ریاست جمهوری برگزیده شد. در نهم شهریور ۱۳۶۹/ ۳۱ اوت ۱۹۹۰ محکموف که با کودتای نظامیان بر ضد گورباچف مخالفت نکرده بود، به دنبال تظاهرات گستردة مردم مجبور به استعفا شد.<ref>همانجا؛ احمد رشید، ص ۱۷۳</ref> در هجدهم شهریور/ نهم سپتامبر شورای عالی تاجیکستان به استقلال تاجیکستان رأی داد.

رحمان نبی اف که از کمونیست‌های قدیمی بود در انتخابات ۱۹۹۱ م در مقابل خدا نظراف که گروه های مخالف دولت همگی از او پشتیبانی می‌کردند به پیروزی رسید و رئیس جمهور تاجیکستان شد. در دسامبر ۱۹۹۱م سه کشور روسیه، بلاروسو اوکراین در شهر مینسک گرد هم آمدند و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و تشکیل اتحادیه کشورهای مستقل المنافع را اعلام کردند. تاجیکستان که مانند سایر جمهوری‌های آسیای مرکزی آمادگی برای استقلال کامل را نداشت، بلافاصله به اتحادیه جدید کشورهای مستقل مشترک المنافع پیوست. به دنبال شروع اغتشاشات و جنگ‌های داخلی ۱۹۹۳ ـ ۱۹۹۲م رحمان نبی اف برکنار و امامعلی رحمان اف از منطقه کولاب که از کمونیست‌های قدیمی بود به ریاست شورای عالی و پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۹۹۴م به ریاست کشور رسید.<ref>منتظمی، تاجیکستان، ص 56</ref>