پرش به محتوا

عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
بدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش
خط ۴: خط ۴:
| تصویر        =
| تصویر        =
| توضیح تصویر  =
| توضیح تصویر  =
| نام کامل    = عبدالله بن جعفر بن ابوطالب
| نام کامل    = عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب
| کنیه        =ابوهاشم
| کنیه        =ابوهاشم
| لقب          = بحر الجود
| لقب          = بحرالجود
| دلیل شهرت    =
| دلیل شهرت    =
| زادروز = [[سال ۲ هجری قمری|۲]] یا [[سال ۳ هجری قمری|۳ق]]  
| زادروز = [[سال ۲ هجری قمری|۲]] یا [[سال ۳ هجری قمری|۳ق]]  
خط ۱۳: خط ۱۳:
| مهاجر/انصار  =مهاجر
| مهاجر/انصار  =مهاجر
| نسب/قبیله    =[[بنی‌هاشم]]
| نسب/قبیله    =[[بنی‌هاشم]]
| خویشاوندان سرشناس  = [[محمد (ص)]]• [[علی (ع)]] (عمو و پدر زن) {{سخ}}[[حسن بن علی|حسن (ع)]] • [[حسین بن علی|حسین (ع)]] (برادرزن و پسر عمو) {{سخ}} [[عبدالملک بن مروان]]• [[عبدالله بن عباس]] (داماد) {{سخ}} [[جعفر طیار|جعفر]] • [[اسماء بنت عمیس|اسماء]] (والدین)• [[زینب]] (همسر) {{سخ}} [[عبدالله بن معاویه]] (نوه)
| خویشاوندان سرشناس  = [[جعفر طیار]] (پدر) • [[اسماء دختر عمیس]] (مادر)• [[زینب(س)]] (همسر)  
| تاریخ و مکان درگذشت = بین [[سال ۸۰ هجری قمری|۸۰ق]] تا [[سال ۹۰ هجری قمری|۹۰ق]].
| تاریخ و مکان درگذشت = بین [[سال ۸۰ هجری قمری|۸۰ق]] تا [[سال ۹۰ هجری قمری|۹۰ق]].
| نحوه درگذشت/شهادت =
| نحوه درگذشت/شهادت =
خط ۲۴: خط ۲۴:
| آثار            =
| آثار            =
}}
}}
'''عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب''' فرزند [[جعفر بن ابی‌طالب]]، از [[صحابه پیامبر]]، داماد [[امام علی(ع)]]، از یاران [[امام حسن(ع)]] و همسر [[حضرت زینب(س)]] بود.
'''عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب''' همسر حضرت زینب(س).


او نخستین مولود [[اسلام|مسلمانان]] در [[حبشه]] بود که در کودکی با پیامبر(ص) [[بیعت]] نمود. در حمایت از [[علی (ع)|علی(ع)]] در جنگ‌های [[جنگ جمل|جمل]] و [[جنگ صفین|صفّین]] شرکت کرد.
او نخستین مولود [[اسلام|مسلمانان]] در [[حبشه]] بود که در کودکی با پیامبر(ص) [[بیعت]] نمود. در حمایت از [[علی(ع)]] در جنگ‌های [[جنگ جمل|جمل]] و [[جنگ صفین|صفّین]] شرکت کرد.


وی تا زمان [[صلح امام حسن علیه السلام|صلح امام حسن(ع)]] با [[معاویه]]، با آن حضرت همراه بود. او در دوره حکومت معاویه و [[یزید]] عطایای آنها را می‌پذیرفت و در [[واقعه کربلا]] حضور نداشت؛ اما دو تن از فرزندانش به نام‌های [[عون بن عبدالله بن جعفر|عون]] و [[محمد بن عبدالله بن جعفر|محمّد]] در [[روز عاشورا]] به [[شهادت]] رسیدند و برخی دیگر از فرزندانش نیز در میان شهدای [[واقعه حره|حره]] کشته شدند.
وی تا زمان [[صلح امام حسن علیه السلام|صلح امام حسن(ع)]] با [[معاویه]]، با آن حضرت همراه بود. او در دوره حکومت معاویه و [[یزید]] عطایای آنها را می‌پذیرفت و در [[واقعه کربلا]] حضور نداشت؛ اما دو تن از فرزندانش به نام‌های [[عون بن عبدالله بن جعفر|عون]] و [[محمد بن عبدالله بن جعفر|محمّد]] در [[روز عاشورا]] به شهادت رسیدند و برخی دیگر از فرزندانش نیز در [[واقعه حره|حره]] کشته شدند.


==نسب==
==نسب==
عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب ‌بن عبدالمطلب قرشی هاشمی، کنیه‌اش ابوجعفر، از [[صحابه رسول اکرم]] و یاران [[امام علی]] و [[امام حسن]] علیهم‌السلام بود. پدرش جعفر، برادر علی(ع) و مادرش [[اسماء بنت عمیس]] بود
عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب ‌بن عبدالمطلب، از [[صحابه رسول اکرم]] و یاران [[امام علی]] و [[امام حسن(ع)]] بود. پدرش جعفر، برادر علی(ع) و مادرش [[اسماء بنت عمیس]] بود.
{{شجره نامه بنی هاشم}}
{{شجره نامه بنی هاشم}}


خط ۴۲: خط ۴۲:


==در دوران خلفا==
==در دوران خلفا==
بیشتر منابع تاریخی از حضور او در فتوحات صدر [[اسلام]] یادی نکرده‌اند، اما بنابر کتاب [[فتوح‌ الشام (کتاب)|فتوح الشام]]، عبداللّه در فتوحات [[شام]] در زمان [[خلافت]] [[عمر بن خطاب|عمر]] مشارکت نمود و [[ابوعبیده جراح|ابوعبیده]] او را امیر ۵۰۰ سواره‌نظام کرد.<ref>واقدی،  فتوح‌الشام، ج‌۱، ص۱۰۰ـ۱۰۸</ref>
بنابر کتاب [[فتوح‌ الشام (کتاب)|فتوح الشام]]، عبداللّه در فتوحات [[شام]] در زمان [[خلافت]] [[عمر بن خطاب|عمر]] مشارکت نمود و [[ابوعبیده جراح]] او را امیر ۵۰۰ سواره‌نظام کرد.<ref>واقدی،  فتوح‌الشام، ج‌۱، ص۱۰۰ـ۱۰۸</ref>


در دورۀ خلافت [[عثمان]]، هنگام تبعید [[ابوذر]] به [[ربذه]]، عبدالله به تبعیت از علی(ع)، ابوذر را تا بیرون مدینه بدرقه کرد.<ref>یعقوبی، ج‌۲، ص‌۱۷۲؛ مسعودی، مروج‌الذهب(بیروت)، ج‌۳، ص‌۸۴</ref>
در دورۀ خلافت [[عثمان]]، هنگام تبعید [[ابوذر]] به [[ربذه]]، عبدالله به تبعیت از علی(ع)، ابوذر را تا بیرون مدینه بدرقه کرد.<ref>یعقوبی، ج‌۲، ص‌۱۷۲؛ مسعودی، مروج‌الذهب(بیروت)، ج‌۳، ص‌۸۴</ref>
خط ۴۸: خط ۴۸:
به گفتۀ [[ابن ابی‌الحدید]] در جریان [[شراب‌خواری]] [[ولید بن عقبه]]، والی عثمان در [[کوفه]]، عبداللّه به دستور علی(ع) بر ولید [[حد]] جاری کرد. در [[سال ۳۵ قمری]] هنگامی که عثمان در محاصره مخالفان بود، عبدالله جزو کسانی بوده که از طرف علی(ع) برای حفظ جان عثمان از تعرض مخالفان کوشیده است.<ref>ابن‌ابی‌الحدید ج‌۱۷، ص‌۲۳۲، ۲۳۴؛ نک: مفید، الجمل، ص‌۴۳۵ـ۴۳۶</ref>
به گفتۀ [[ابن ابی‌الحدید]] در جریان [[شراب‌خواری]] [[ولید بن عقبه]]، والی عثمان در [[کوفه]]، عبداللّه به دستور علی(ع) بر ولید [[حد]] جاری کرد. در [[سال ۳۵ قمری]] هنگامی که عثمان در محاصره مخالفان بود، عبدالله جزو کسانی بوده که از طرف علی(ع) برای حفظ جان عثمان از تعرض مخالفان کوشیده است.<ref>ابن‌ابی‌الحدید ج‌۱۷، ص‌۲۳۲، ۲۳۴؛ نک: مفید، الجمل، ص‌۴۳۵ـ۴۳۶</ref>


{{همچنین ببینید|ماجرای قتل عثمان}}
===در عصر امام علی(ع) ===
===در عصر امام علی (ع) ===
عبدالله در بیشتر حوداث دوران خلافت [[علی(ع)]] حضور داشت و با او [[بیعت]] نمود.<ref>مفید، الجمل، ص‌۱۰۷</ref> عبدالله به طرفداری از علی(ع) در [[جنگ جمل]] شرکت کرد<ref>مسعودی، مروج الذهب، بیروت، ج‌۳، ص‌۱۰۵</ref> و شاید پس از این جنگ بود که همراه حضرت علی در [[کوفه]] اقامت گزید.<ref>نک: به خلیفةبن خیاط، ص‌۲۱۳</ref>
عبدالله در بیشتر حوداث دوران خلافت [[علی (ع)]] حضور داشت و با او [[بیعت]] نمود.<ref>مفید، الجمل، ص‌۱۰۷</ref> عبدالله به طرفداری از علی (ع) در [[جنگ جمل]] شرکت کرد<ref>مسعودی، مروج الذهب(بیروت)، ج‌۳، ص‌۱۰۵</ref> و شاید پس از این جنگ بود که همراه حضرت علی در [[کوفه]] اقامت گزید.<ref>نک: به خلیفةبن خیاط، ص‌۲۱۳</ref>


او در [[جنگ صفین]] نیز در کنار امام بود و بر قبایل [[قریش]] و [[قبیله اسد|اَسَد]] و [[قبیله کنانه|کنانه]] ریاست داشت<ref>ابن‌عساکر، ج‌۲۷، ص‌۲۷۲</ref> و پیادگانِ سَمت راست سپاه امام را فرماندهی کرد.<ref>ابن‌اعثم کوفی، ج‌۳، ص‌۲۴</ref> و به همراه عده‌ای از [[قریش]] و [[انصار]] به [[عمرو بن عاص]] حمله کرد.<ref>دینوری، ص‌۱۸۴</ref>
او در [[جنگ صفین]] نیز در کنار امام بود و بر قبایل [[قریش]] و [[قبیله اسد|اَسَد]] و [[قبیله کنانه|کنانه]] ریاست داشت<ref>ابن‌عساکر، ج‌۲۷، ص‌۲۷۲</ref> و پیادگانِ سَمت راست سپاه امام را فرماندهی کرد.<ref>ابن‌اعثم کوفی، ج‌۳، ص‌۲۴</ref> و به همراه عده‌ای از [[قریش]] و [[انصار]] به [[عمرو بن عاص]] حمله کرد.<ref>دینوری، ص‌۱۸۴</ref>


در [[ماجرای حکمیت]] علی (ع) علت پذیرش آن را بنابر قولی زنده ماندن افرادی از جمله عبدالله بن جعفر دانست.<ref>نصر بن مزاحم، ص۵۳۰</ref> عبدالله از  کسانی بود که به پایبندی [[عراق|عراقیان]] بر عهدنامه حکمیت گواهی داد.<ref>نصربن مزاحم، ص‌۵۰۷.</ref>
علی(ع) علت پذیرش [[حکمیت]]، را بنابر قولی زنده ماندن افرادی از جمله عبدالله بن جعفر دانست.<ref>نصر بن مزاحم، ص۵۳۰</ref> عبدالله از  کسانی بود که به پایبندی [[عراق|عراقیان]] بر عهدنامه حکمیت گواهی داد.<ref> نصربن مزاحم، ص‌۵۰۷.</ref>


علی(ع) به پیشنهاد او [[محمد بن ابی‌بکر]] را، که برادر مادری عبدالله بود، به جای [[قیس‌ بن سعد]] به ولایت [[مصر]] منصوب کرد.<ref>طبری، ج‌۴، ص‌۵۵۴ـ۵۵۵؛ ابن‌ابی‌الحدید، ج‌۶، ص‌۶۳</ref>
علی(ع) به پیشنهاد او [[محمد بن ابی‌بکر]] را، که برادر مادری عبدالله بود، به جای [[قیس‌ بن سعد]] به ولایت [[مصر]] منصوب کرد.<ref>طبری، ج‌۴، ص‌۵۵۴ـ۵۵۵؛ ابن‌ابی‌الحدید، ج‌۶، ص‌۶۳</ref>
خط ۶۰: خط ۵۹:
به گفتۀ [[ابن ابی الحدید]] چون علی(ع) خواست عبدالله را به‌ سبب [[اسراف]] و [[تبذیر]]، از تصرف اموالش منع کند، او با [[زبیر]] شریک شد و امام دیگر او را [[محجور]] نکرد.<ref>ابن‌ابی‌الحدید ج‌۱، ص‌۵۳؛ نک: دینوری، ص‌۲۱۵</ref>
به گفتۀ [[ابن ابی الحدید]] چون علی(ع) خواست عبدالله را به‌ سبب [[اسراف]] و [[تبذیر]]، از تصرف اموالش منع کند، او با [[زبیر]] شریک شد و امام دیگر او را [[محجور]] نکرد.<ref>ابن‌ابی‌الحدید ج‌۱، ص‌۵۳؛ نک: دینوری، ص‌۲۱۵</ref>


===پس از شهادت امام علی (ع)===
===پس از شهادت امام علی(ع)===
به گفته [[محمد بن سعد بن منیع الهاشمی|ابن سعد]] و [[مسعودی]] عبدالله، پس از [[شهادت]] امام علی (ع) به دست [[ابن ملجم]]، او را [[قصاص]] کرد.<ref>ابن سعد، الطبقات‌الکبری، دارالفکر، ج۳، ص‌۳۹-۴۰؛ مسعودی، مروج‌الذهب (قم)،ج۲، ص۴۱۴-۴۱۶</ref>، البته این گفته خلاف مشهور است و با عبارت دیگری از خود مسعودی که می‌گوید: «و قتل الحسنُ عبدالرحمن بن ملجمَ علی حسب ما ذکرنا»<ref>مسعودی، مروج‌الذهب(قم)، ج۲، ص۴۲۶</ref> سازگار نیست. طبق نظر مشهور [[امام حسن (ع)]] ابن‌ملجم را قصاص کرده است.<ref>مفید، الارشاد، ج‌۱، ص‌۲۲</ref>
به گزارش |ابن سعد و [[مسعودی]] عبدالله، پس از [[شهادت]] امام علی(ع)، [[ابن ملجم]] را [[قصاص]] کرد.<ref>ابن سعد، الطبقات‌الکبری، دارالفکر، ج۳، ص‌۳۹-۴۰؛ مسعودی، مروج‌الذهب، قم،ج۲، ص۴۱۴-۴۱۶</ref> البته این گفته خلاف مشهور است و با عبارت دیگری از مسعودی که می‌گوید: «و قتل الحسنُ عبدالرحمن بن ملجمَ علی حسب ما ذکرنا»<ref>مسعودی، مروج‌الذهب، قم، ج۲، ص۴۲۶</ref> سازگار نیست. طبق نظر مشهور [[امام حسن(ع)]] ابن‌ملجم را قصاص کرده است.<ref>مفید، الارشاد، ج‌۱، ص‌۲۲</ref>


عبدالله تا [[صلح امام حسن علیه السلام|صلح امام حسن با معاویه]] با امام حسن (ع) همراه بود.<ref>طبری، ج‌۵، ص‌۱۶۵</ref>
عبدالله تا [[صلح امام حسن علیه السلام|صلح امام حسن با معاویه]] با امام حسن(ع) همراه بود.<ref>طبری، ج‌۵، ص‌۱۶۵</ref>
===در عصر حکومت معاویه===
===در عصر حکومت معاویه===
[[پرونده:Al-Baqi'.jpg|بندانگشتی|[[قبرستان بقیع]]، شماره 5 مقبره عبدالله بن جعفر را نشان می‌دهد]]
[[پرونده:Al-Baqi'.jpg|بندانگشتی|[[قبرستان بقیع]]، شماره ۵ مقبره عبدالله بن جعفر را نشان می‌دهد]]
با به خلافت رسیدن معاویه، عبدالله با دربار معاویه در [[دمشق]] ارتباط یافت<ref>نک: ابن‌سعد، الطبقات‌الکبیر، ج‌۶، ص‌۴۶۷</ref> و با جمعی از قریش نزد معاویه رفت. معاویه نیز ۱.۰۰۰.۰۰۰ درهم مقرری سالیانه برای وی تعیین کرد<ref>بلاذری، ج‌۴، ص‌۱۰۱، ۳۲۰</ref> یزید این مقرری را به ۲.۰۰۰.۰۰۰ درهم افزایش داد؛ اما بذل و بخشش وی چنان بود که قبل از پایان سال نه تنها همه را بخشیده بود بلکه بدهکار نیز می‌شد.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، تحقیق: محمدباقر المحمودی، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م، ص۴۵</ref>
با به خلافت رسیدن معاویه، عبدالله با دربار معاویه در [[دمشق]] ارتباط یافت<ref>نک: ابن‌سعد، الطبقات‌الکبیر، ج‌۶، ص‌۴۶۷</ref> و با جمعی از قریش نزد معاویه رفت. معاویه نیز ۱.۰۰۰.۰۰۰ درهم مقرری سالیانه برای وی تعیین کرد<ref>بلاذری، ج‌۴، ص‌۱۰۱، ۳۲۰</ref> یزید این مقرری را به ۲.۰۰۰.۰۰۰ درهم افزایش داد؛ اما بذل و بخشش وی چنان بود که قبل از پایان سال نه تنها همه را بخشیده بود بلکه بدهکار نیز می‌شد.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ۱۳۹۴ق، ص۴۵</ref>


معاویه وی را سید [[بنی‌هاشم]] لقب داد، اما عبدالله چنین لقبی را مختص به [[حسنین]] می‌دانست.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، ج‌۶، ص‌۲۹۷</ref> برخی احترام معاویه به عبدالله بن جعفر را برخاسته از تلاش وی برای جذب بزرگان و سران قبایل، و شاید برای کاستن از مقام فرزندان امام علی دانسته‌اند.<ref>مهدویان، ص‌۳۶</ref>
معاویه وی را سید [[بنی‌هاشم]] لقب داد، اما عبدالله چنین لقبی را مختص به [[حسنین]] می‌دانست.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، ج‌۶، ص‌۲۹۷</ref> برخی احترام معاویه به عبدالله بن جعفر را برخاسته از تلاش وی برای جذب بزرگان و سران قبایل، و شاید برای کاستن از مقام فرزندان امام علی دانسته‌اند.<ref>مهدویان، ص‌۳۶</ref>


در مجالس معاویه بین [[عمرو بن عاص]] و [[یزید]] با عبدالله بن جعفر مفاخراتی صورت می‌گرفت<ref>ابن‌عساکر، ج‌۲۷، ص‌۲۶۵ـ۲۶۶، ۲۶۸؛ ابن‌ابی‌الحدید، ج‌۶، ص‌۲۹۵ـ۲۹۷، ج‌۱۵، ص‌۲۲۹</ref> در یکی از این مجالس، که حسنین نیز حضور داشتند، بین معاویه و عبدالله مشاجره‌ای رخ داد و عبدالله به بیان فضیلت علی (ع) و خاندانش پرداخت.<ref>نعمانی، ص‌۹۶ـ۹۷؛ طوسی، ص‌۱۳۷ـ۱۳۸</ref>
در مجالس معاویه بین [[عمرو بن عاص]] و [[یزید]] با عبدالله بن جعفر مفاخراتی صورت می‌گرفت<ref>ابن‌عساکر، ج‌۲۷، ص‌۲۶۵ـ۲۶۶، ۲۶۸؛ ابن‌ابی‌الحدید، ج‌۶، ص‌۲۹۵ـ۲۹۷، ج‌۱۵، ص‌۲۲۹</ref> در یکی از این مجالس، که حسنین نیز حضور داشتند، بین معاویه و عبدالله مشاجره‌ای رخ داد و عبدالله به بیان فضیلت علی(ع) و خاندانش پرداخت.<ref>نعمانی، ص‌۹۶ـ۹۷؛ طوسی، ص‌۱۳۷ـ۱۳۸</ref>


به گفته ابن ابی‌الحدید، چون امام حسن (ع) به [[شهادت]] رسید، [[مروان بن حکم|مروان]] از دفن وی در کنار مرقد [[پیامبر (ص)]] جلوگیری کرد. عبداللّه، [[امام حسین (ع)]] را [[سوگند]] داد تا از مشاجره با مروان بپرهیزد.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، ج‌۱۶، ص۵۰</ref>
به گفته ابن ابی‌الحدید، چون امام حسن(ع) به [[شهادت]] رسید، [[مروان بن حکم|مروان]] از دفن وی در کنار مرقد [[پیامبر(ص)]] جلوگیری کرد. عبدالله، [[امام حسین(ع)]] را [[سوگند]] داد تا از مشاجره با مروان بپرهیزد.<ref> ابن‌ابی‌الحدید، ج‌۱۶، ص۵۰</ref>


===واقعه کربلا===
===واقعه کربلا===
در جریان حرکت امام حسین (ع) از [[مکه]] به سوی [[کوفه]]، عبدالله توسط پسرانش، [[عون بن عبدالله بن جعفر|عون]] و [[محمد بن عبدالله بن جعفر|محمد]]، برای امام نامه نوشت و آن حضرت را از حرکت به سوی کوفه برحذر داشت و گفت که پس از این نامه، به امام خواهد پیوست. وی از عامل مکه، [[عمرو بن سعید]]، نیز برای امام حسین (ع) امان‌نامه گرفت.<ref>طبری، ج‌۵، ص‌۳۸۷ـ۳۸۸؛ قس ابن‌اعثم کوفی، ج‌۵، ص‌۶۷</ref>
در جریان حرکت امام حسین(ع) از [[مکه]] به سوی [[کوفه]]، عبدالله توسط پسرانش، [[عون بن عبدالله بن جعفر|عون]] و [[محمد بن عبدالله بن جعفر|محمد]]، برای امام نامه نوشت و آن حضرت را از حرکت به سوی کوفه برحذر داشت و گفت که پس از این نامه، به امام خواهد پیوست. وی از عامل مکه، [[عمرو بن سعید]]، نیز برای امام حسین(ع) امان‌نامه گرفت.<ref>طبری، ج‌۵، ص‌۳۸۷ـ۳۸۸؛ قس ابن‌اعثم کوفی، ج‌۵، ص‌۶۷</ref>


عبدالله در واقعه کربلا حضور نداشت؛ اما دو فرزندش، عون و محمّد، و به قولی [[عبیدالله بن عبدالله بن جعفر|عبیدالله‌]] در [[روز عاشورا]] به [[شهادت]] رسیدند.<ref>طبری، ج‌۵، ص‌۴۱۹، ۴۶۶؛ ابوالفرج‌اصفهانی، مقاتل‌الطالبیین، ص‌۹۱ـ۹۲</ref>
عبدالله در واقعه کربلا حضور نداشت؛ اما دو فرزندش، عون و محمّد، و به قولی [[عبیدالله بن عبدالله بن جعفر|عبیدالله‌]] در [[روز عاشورا]] به شهادت رسیدند.<ref>طبری، ج‌۵، ص‌۴۱۹، ۴۶۶؛ ابوالفرج‌اصفهانی، مقاتل‌الطالبیین، ص‌۹۱ـ۹۲</ref>


درباره علت غیبت عبدالله بن جعفر در [[قیام عاشورا]] اختلاف است. محمدحسین رجبی دوانی وی را به جهت غیبت در کربلا سرزنش می‌کند و به‌همین‌جهت حتی وی را شایسته همسری [[حضرت زینب]] نمی‌داند.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/5499008/%DA%86%D8%B1%D8%A7-%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%A8%D8%B3-%D8%A7%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%84%D8%A7-%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D9%86%DA%A9%D8%B1%D8%AF رجبی دوانی، «چرا همسر حضرت زینب(س) ایشان را در کربلا همراهی نکرد؟»، پایگاه خبری باشگاه خبرنگاران جوان.</ref> در مقابل، احتمال‌هایی مانند کهولت سن، نابینایی و احتمال مأموریت‌داشتن وی در [[مدینه]] از جانب امام حسین(ع) به عنوان علت عدم همراهی وی بیان شده<ref>عرب ابوزیدآبادی، [http://tarikh.nashriyat.ir/node/564 «عبدالله‌بن جعفر و قيام كربلا»]، ۱۳۸۸ش.</ref> ولی گفته شده که همه این احتمال‌ها بر اساس حدس و گمان است و شواهد تاریخی آن را تأیید نمی‌کند، از جمله نابینایی عبدالله بن جعفر که در منابع اصیل تاریخی به آن اشاره‌ای نشده است. <ref>[http://ensani.ir/fa/article/46442  عبدالله‌ بن جعفر و قیام کربلا] پرتال جامع علوم انسانی</ref>  
درباره علت غیبت عبدالله در [[واقعه کربلا]] اختلاف است. محمدحسین رجبی دوانی وی را به جهت غیبت در کربلا سرزنش می‌کند و به‌همین‌جهت حتی وی را شایسته همسری [[حضرت زینب]] نمی‌داند.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/5499008/%DA%86%D8%B1%D8%A7-%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%A8%D8%B3-%D8%A7%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%84%D8%A7-%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D9%86%DA%A9%D8%B1%D8%AF رجبی دوانی، «چرا همسر حضرت زینب(س) ایشان را در کربلا همراهی نکرد؟»، پایگاه خبری باشگاه خبرنگاران جوان.</ref> در مقابل، احتمال‌هایی مانند کهولت سن، نابینایی و احتمال مأموریت‌داشتن وی در [[مدینه]] از جانب امام حسین(ع) به عنوان علت عدم همراهی وی بیان شده<ref>عرب ابوزیدآبادی، [http://tarikh.nashriyat.ir/node/564 «عبدالله‌بن جعفر و قيام كربلا»]، ۱۳۸۸ش.</ref> ولی گفته شده که همه این احتمال‌ها بر اساس حدس و گمان است و شواهد تاریخی آنها را تأیید نمی‌کند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/46442  عبدالله‌ بن جعفر و قیام کربلا] پرتال جامع علوم انسانی</ref>  


در سال [[سال ۶۳ هجری قمری|۶۳]]ق در [[واقعه حره]]، عبدالله بن جعفر دربارۀ مردم [[مدینه]] با [[یزید]] مذاکره کرد و کوشید یزید را از خشونت با مردم مدینه بازدارد. یزید خواست وی را، در صورت اطاعت اهالی مدینه، پذیرفت. عبدالله برای عده‌ای از سران مدینه نامه نوشت و از آنان خواست که متعرض سپاه یزید نشوند.<ref>ابن‌سعد،الطبقات‌الکبیر، ج‌۷، ص‌۱۴۵</ref>
در سال [[سال ۶۳ هجری قمری|۶۳]]ق در [[واقعه حره]]، عبدالله بن جعفر دربارۀ مردم [[مدینه]] با [[یزید]] مذاکره کرد و کوشید یزید را از خشونت با مردم مدینه بازدارد. یزید خواست وی را، در صورت اطاعت اهالی مدینه، پذیرفت. عبدالله برای عده‌ای از سران مدینه نامه نوشت و از آنان خواست که متعرض سپاه یزید نشوند.<ref>ابن‌سعد،الطبقات‌الکبیر، ج‌۷، ص‌۱۴۵</ref>
خط ۸۷: خط ۸۶:
===بیعت با عبدالله بن زبیر===
===بیعت با عبدالله بن زبیر===
[[پرونده:نقشه بقیع.jpg|بندانگشتی|250px|جایگاه قبر عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب در [[قبرستان بقیع]]|پیوند=Special:FilePath/نقشه_بقیع.jpg]]
[[پرونده:نقشه بقیع.jpg|بندانگشتی|250px|جایگاه قبر عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب در [[قبرستان بقیع]]|پیوند=Special:FilePath/نقشه_بقیع.jpg]]
به گزارش بلاذری بعد از مرگ [[یزید]]، عبدالله بن جعفر با [[عبدالله بن زبیر]] [[بیعت]] کرد.<ref>بلاذری ج‌۴، ص‌۳۹۱</ref> وی به دربار [[عبدالملک‌ بن مروان]] در [[دمشق]] نیز آمد و شد داشت<ref>ابن‌عساکر، ج‌۲۷، ص‌۲۴۸</ref>، اما مورد بی‌مهری او قرار گرفت و در اواخر عمر به تنگدستی گرفتار شد.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، ج‌۱۱، ص‌۲۵۵</ref>
به گزارش بلاذری بعد از مرگ [[یزید]]، عبدالله بن جعفر با [[عبدالله بن زبیر]] [[بیعت]] کرد.<ref>بلاذری ج‌۴، ص‌۳۹۱</ref> وی به دربار [[عبدالملک‌ بن مروان]] در [[دمشق]] نیز آمدوشد داشت<ref>ابن‌عساکر، ج‌۲۷، ص‌۲۴۸</ref>، اما مورد بی‌مهری او قرار گرفت و در اواخر عمر به تنگدستی گرفتار شد.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، ج‌۱۱، ص‌۲۵۵</ref>


عبدالله بن جعفر چند سال از عمر خود را در [[بصره]] و [[کوفه]] و [[شام]] به‌ سر برد و سرانجام در [[مدینه]] اقامت گزید.<ref>خلیفةبن خیاط، ص‌۲۹، ۳۱</ref>
عبدالله بن جعفر چند سال از عمر خود را در [[بصره]]، [[کوفه]] و [[شام]] به‌ سر برد و سرانجام در [[مدینه]] اقامت گزید.<ref>خلیفةبن خیاط، ص‌۲۹، ۳۱</ref>


==خصوصیات فردی==
==خصوصیات فردی==
گفته شده است که عبدالله دوستدار موسیقی بود و گوش دادن آن را ناروا نمی‌دانست. وی از مغنیانی چون بُدَیح، سائب خاثر و نشیط، حمایت می‌کرد.<ref>نک: طبری، ج‌۵، ص‌۳۳۶ـ۳۳۷؛ ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی، ج‌۸، ص‌۳۲۱؛ ابن‌عبدالبرّ، ج‌۳، ص‌۸۸۱</ref>
گفته شده است عبدالله دوستدار موسیقی بود و گوش دادن آن را ناروا نمی‌دانست. و از مغنیانی چون بُدَیح، سائب خاثر و نشیط، حمایت می‌کرد.<ref>نک: طبری، ج‌۵، ص‌۳۳۶ـ۳۳۷؛ ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی، ج‌۸، ص‌۳۲۱؛ ابن‌عبدالبرّ، ج‌۳، ص‌۸۸۱</ref>


عبدالله را به صفاتی چون زیرکی، نکته‌سنجی، خوش‌خلقی، پاک‌دامنی و بخشندگی ستوده‌اند. همچنین وی ملقب به بحرالجود بوده است<ref>ابن‌عبدالبرّ، ج‌۳، ص‌۸۸۱.</ref> و نام او را در زمره چهار بخشنده [[بنی‌هاشم|هاشمی]] ذکر کرده‌اند.<ref>ابن‌عنبه، ص‌۳۶؛ قس ابن‌عبدالبرّ، ج‌۳، ص‌۸۸۱ـ۸۸۲</ref> به گفته [[یعقوبی]] وی یک‌بار جامه‌های تن خود را به فردی مستحق داد.<ref>یعقوبی ج‌۲، ص‌۲۷۷</ref>
عبدالله را به صفاتی چون زیرکی، نکته‌سنجی، خوش‌خلقی، پاک‌دامنی و بخشندگی ستوده‌اند. همچنین وی ملقب به بحرالجود بوده است<ref>ابن‌عبدالبرّ، ج‌۳، ص‌۸۸۱.</ref> و نام او را در زمره چهار بخشنده [[بنی‌هاشم|هاشمی]] ذکر کرده‌اند.<ref>ابن‌عنبه، ص‌۳۶؛ قس ابن‌عبدالبرّ، ج‌۳، ص‌۸۸۱ـ۸۸۲</ref> به گزارش [[یعقوبی]] وی یک‌بار جامه‌های تن خود را به فردی مستحق داد.<ref>یعقوبی ج‌۲، ص‌۲۷۷</ref>


[[عبیدالله بن قیس]] درباره جود و بخشش وی اشعاری سروده<ref>نک: ابن‌عساکر، ج‌۲۷، ص‌۲۷۱ـ۲۷۲</ref> و حکایاتی نیز دربارۀ جود و سخاوت او نقل شده است.<ref>نک:ابن‌سعد، الطبقات‌الکبیر، ج‌۶، ص‌۴۶۶؛ ابن‌حبیب، ص‌۳۷۴ـ۳۷۹؛ ابن‌عبدالبرّ، ج‌۳، ص‌۸۸۲</ref>
[[عبیدالله بن قیس]] درباره جود و بخشش وی اشعاری سروده<ref>نک: ابن‌عساکر، ج‌۲۷، ص‌۲۷۱ـ۲۷۲</ref> و حکایاتی نیز دربارۀ جود و سخاوت او نقل شده است.<ref>نک:ابن‌سعد، الطبقات‌الکبیر، ج‌۶، ص‌۴۶۶؛ ابن‌حبیب، ص‌۳۷۴ـ۳۷۹؛ ابن‌عبدالبرّ، ج‌۳، ص‌۸۸۲</ref>


==راویان==
==راویان==
عبدالله از پیامبر اکرم (ص) و امام علی (ع)، و مادر خود [[اسماء بنت عمیس]] [[روایت]] کرده است.<ref>ابن‌اثیر، ج‌۳، ص‌۱۹۸؛ نک:ابن‌سعد، الطبقات‌الکبیر، ج‌۶، ص‌۴۶۴ـ۴۶۵</ref> عده‌ای نیز از او روایت کرده‌اند.<ref>نک:ابن‌عساکر، ج‌۲۷، ص‌۲۴۸</ref>
عبدالله از پیامبر اکرم(ص) و امام علی(ع)، و مادر خود [[اسماء بنت عمیس]] روایت کرده است.<ref>ابن‌اثیر، ج‌۳، ص‌۱۹۸؛ نک:ابن‌سعد، الطبقات‌الکبیر، ج‌۶، ص‌۴۶۴ـ۴۶۵</ref> عده‌ای نیز از او روایت کرده‌اند.<ref>نک:ابن‌عساکر، ج‌۲۷، ص‌۲۴۸</ref>


او حدیثی دربارۀ نزول [[آیه تطهیر]] و درخواست [[حضرت زینب(س)]] برای ورود به [[اهل بیت]] و رد آن توسط پیامبر روایت کرده است.<ref>کوفی، ج‌۲، ص‌۱۳۸</ref>
او حدیثی دربارۀ نزول [[آیه تطهیر]] و درخواست [[حضرت زینب(س)]] برای ورود به [[اهل بیت]] و ردّ آن توسط پیامبر روایت کرده است.<ref>کوفی، ج‌۲، ص‌۱۳۸</ref>


==همسران و فرزندان==
==همسران و فرزندان==
[[پرونده:قبر منسوب به بلال حبشی در قبرستان باب الصغیر دمشق.jpg|بندانگشتی|قبر منسوب به [[بلال حبشی]] و مقام عبدالله بن جعفر در [[قبرستان باب الصغیر]] [[دمشق]]|پیوند=Special:FilePath/قبر_منسوب_به_بلال_حبشی_در_قبرستان_باب_الصغیر_دمشق.jpg]]
[[پرونده:قبر منسوب به بلال حبشی در قبرستان باب الصغیر دمشق.jpg|بندانگشتی|قبر منسوب به [[بلال حبشی]] و مقام عبدالله بن جعفر در [[قبرستان باب‌الصغیر]] [[دمشق]]|پیوند=Special:FilePath/قبر_منسوب_به_بلال_حبشی_در_قبرستان_باب_الصغیر_دمشق.jpg]]
عبدالله بن جعفر با [[زینب دختر علی‌ بن ابی‌طالب]] ازدواج کرد.<ref>ابن‌سعد،الطبقات‌الکبیر، ج۶، ص۴۶۱؛ برای فرزندان عبداللّه از زینب و دیگر اولاد عبداللّه نک:ابن‌سعد، الطبقات‌الکبیر، ج۶، ص۴۶۱ـ۴۶۲</ref> ثمره این ازدواج چهار فرزند پسر (علی، عباس، [[عون بن عبدالله بن جعفر|عون]]، [[محمد بن عبدالله بن جعفر|محمد]]) و یک دختر به نام ام کلثوم بود.<ref>ابن عساکر،اعلام النسا،ص۱۹۰;ریاحین الشریعه، ج۳، ص۴۱و ترجمه زینب کبری، ص۸۹</ref>
عبدالله بن جعفر با [[زینب دختر علی‌ بن ابی‌طالب]] ازدواج کرد.<ref>ابن‌سعد،الطبقات‌الکبیر، ج۶، ص۴۶۱؛ برای فرزندان عبداللّه از زینب و دیگر اولاد عبداللّه نک:ابن‌سعد، الطبقات‌الکبیر، ج۶، ص۴۶۱ـ۴۶۲</ref> ثمره این ازدواج چهار فرزند پسر (علی، عباس، [[عون بن عبدالله بن جعفر|عون]]، [[محمد بن عبدالله بن جعفر|محمد]]) و یک دختر به نام ام کلثوم بود.<ref>ابن عساکر،اعلام النسا،ص۱۹۰؛ ریاحین الشریعه، ج۳، ص۴۱و ترجمه زینب کبری، ص۸۹</ref>


عبدالله در زمان حیات زینب، با لیلا دختر مسعود نیز ازدواج کرد<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، بیروت: دار صادر، بی‌تا، ص۴۶۵.</ref>، و پس از درگذشت زینب، خواهر وی، [[ام‌کلثوم دختر امام علی(ع)|ام‌کلثوم]] را به همسری گرفت.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، بیروت: دار صادر، بی‌تا، ص۴۶۳.</ref>
عبدالله در زمان حیات زینب، با لیلا دختر مسعود نیز ازدواج کرد<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، دار صادر، بی‌تا، ص۴۶۵.</ref>، و پس از درگذشت زینب، خواهر وی، [[ام‌کلثوم دختر امام علی(ع)|ام‌کلثوم]] را به همسری گرفت.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، دار صادر، بی‌تا، ص۴۶۳.</ref>


==درگذشت==
==درگذشت==
خط ۱۲۳: خط ۱۲۲:
* ابن‌اعثم کوفی، کتاب‌الفتوح، چاپ علی‌شیری، بیروت ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
* ابن‌اعثم کوفی، کتاب‌الفتوح، چاپ علی‌شیری، بیروت ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
* ابن‌حبیب، المنمق فی اخبار قریش، چاپ خورشید احمد فارق، بیروت ۱۹۸۵م.
* ابن‌حبیب، المنمق فی اخبار قریش، چاپ خورشید احمد فارق، بیروت ۱۹۸۵م.
* ابن‌سعد، کتاب‌الطبقات‌الکبیر، چاپ علی‌محمد عمر، قاهره ۱۴۲۱ق/۲۰۰۱م.
* ابن‌سعد، الطبقات‌الکبیر، چاپ علی‌محمد عمر، قاهره ۱۴۲۱ق/۲۰۰۱م.
* ابن‌سعد، کتاب‌الطبقات‌الکبری، چاپ درالفکر- یا دارصادر، بیروت، قم ۱۴۰۵ق.
* ابن‌سعد، الطبقات‌الکبری، چاپ درالفکر- یا دارصادر، بیروت، قم ۱۴۰۵ق.
* ابن عساکر، اعلام النسا،تحقیق محمد عبدالرحیم،بیروت، دار الفکر،۱۴۲۴/۲۰۰۴ق.
* ابن عساکر، اعلام النسا،تحقیق محمد عبدالرحیم، بیروت، دار الفکر،۱۴۲۴/۲۰۰۴ق.
* ابن‌عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
* ابن‌عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
* ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ علی‌شیری، بیروت ۱۴۱۵ق.
* ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ علی‌شیری، بیروت ۱۴۱۵ق.
خط ۱۳۳: خط ۱۳۲:
* ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی، قاهره ۱۳۸۳ق.
* ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی، قاهره ۱۳۸۳ق.
* ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، چاپ سیداحمد صقر، قاهره ۱۳۶۸ق.
* ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، چاپ سیداحمد صقر، قاهره ۱۳۶۸ق.
* بلاذری، انساب الاشراف، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق ۱۹۹۷ـ۲۰۰۰م.
* بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق ۱۹۹۷ـ۲۰۰۰م.
* محمدتقی تستری، قاموس‌الرجال، قم ۱۴۱۵ق.
* تستری، محمدتقی، قاموس‌الرجال، قم ۱۴۱۵ق.
* خلیفةبن خیاط، کتاب‌الطبقات، چاپ سهیل زکار، بیروت ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م.
* خلیفةبن خیاط، الطبقات، چاپ سهیل زکار، بیروت ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م.
* دینوری، الاخبارالطوال، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۹۶۰م.
* دینوری، الاخبارالطوال، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۹۶۰م.
* رجبی دوانی، حسین، «[https://www.yjc.ir/fa/news/5499008/%DA%86%D8%B1%D8%A7-%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%A8%D8%B3-%D8%A7%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%84%D8%A7-%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D9%86%DA%A9%D8%B1%D8%AF چرا همسر حضرت زینب(س) ایشان را در کربلا همراهی نکرد؟]»، پایگاه خبری باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ انتشار: ۲۵ بهمن ۱۳۹۴ش، تاریخ مشاهده: ۱۹فروردین ۱۳۹۸ش.
* رجبی دوانی، حسین، «[https://www.yjc.ir/fa/news/5499008/%DA%86%D8%B1%D8%A7-%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%A8%D8%B3-%D8%A7%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%84%D8%A7-%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D9%86%DA%A9%D8%B1%D8%AF چرا همسر حضرت زینب(س) ایشان را در کربلا همراهی نکرد؟]»، پایگاه خبری باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ انتشار: ۲۵ بهمن ۱۳۹۴ش، تاریخ مشاهده: ۱۹فروردین ۱۳۹۸ش.
* طبری، تاریخ (بیروت).
* طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت.
* عرب زیدآبادی، عبدالرضا، «[http://tarikh.nashriyat.ir/node/564 عبدالله‌بن جعفر و قيام كربلا]»، مجله تاریخ اسلام در آینه پژوهش، شماره ۲۱، سال ششم، بهار ۱۳۸۸ش.
* عرب زیدآبادی، عبدالرضا، «[http://tarikh.nashriyat.ir/node/564 عبدالله‌بن جعفر و قيام كربلا]»، مجله تاریخ اسلام در آینه پژوهش، شماره ۲۱، سال ششم، بهار ۱۳۸۸ش.
* محمد بن حسن طوسی، الغیبة، چاپ عباداللّه طهرانی و علی احمد ناصح، قم ۱۴۱۱ق.
* طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، چاپ عباداللّه طهرانی و علی احمد ناصح، قم ۱۴۱۱ق.
* محمدبن سلیمان کوفی، مناقب الامام امیرالمؤمنین، چاپ محمدباقر محمودی، قم ۱۴۱۲ق.
* کوفی، محمد بن سلیمان، مناقب الامام امیرالمؤمنین، چاپ محمدباقر محمودی، قم ۱۴۱۲ق.
* مسعودی، مروج الذهب (بیروت).
* مسعودی، مروج الذهب، بیروت.
*مسعودی،مروج الذهب و معادن الجوهر، منشورات دارالهجره، قم،۱۴۰۴ق.
*مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، منشورات دارالهجره، قم، ۱۴۰۴ق.
* محبوب مهدویان، «عبدالله بن جعفربن ابی‌طالب» ، تاریخ اسلام، سال ۲، ش ۲، قم، تابستان ۱۳۸۰ق.
* محبوب مهدویان، «عبدالله بن جعفربن ابی‌طالب»، تاریخ اسلام، سال ۲، ش ۲، قم، تابستان ۱۳۸۰ق.
*نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۳۸۲ق.
*منقری، نصر بن مزاحم، وقعة صفین، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۳۸۲ق.
* محمدبن ابراهیم نعمانی، کتاب الغیبة، چاپ فارس حسون کریم، قم ۱۴۲۲ق.
* نعمانی، محمد بن ابراهیم نعمانی، کتاب الغیبة، چاپ فارس حسون کریم، قم ۱۴۲۲ق.
* محمدبن عمر واقدی، فتوح‌الشام، بیروت، دارالجیل، بی‌تا.
* واقدی، محمد بن عمر، فتوح‌الشام، بیروت، دارالجیل، بی‌تا.
* محمد بن عمر واقدی، کتاب‌المغازی للواقدی، چاپ مارسدن جونس، قاهره ۱۹۶۶م،
* واقدی، محمد بن عمر، المغازی، چاپ مارسدن جونس، قاهره ۱۹۶۶م،
*یعقوبی، تاریخ.
*یعقوبی، تاریخ الیعقوبی.
* مفید، محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق.
* مفید، محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق.
* محمد بن محمدبن نعمان مفید، الجمل، چاپ علی میرشریفی، قم، ۱۳۷۴م.
* مفید، محمد بن محمد، الجمل، چاپ علی میرشریفی، قم، ۱۳۷۴م.
* فهری، سید اجمد، مراقد اهل البیت فی الشام، مکتب الامام الخامنئی، سوریه، ۱۴۲۸ق.
* فهری، سید اجمد، مراقد اهل البیت فی الشام، مکتب الامام الخامنئی، سوریه، ۱۴۲۸ق.
{{پایان}}
{{پایان}}